Samsonowicz, Henryk
"La banca pisana e le origini della
banca moderna", Federigo Melis, eon
introduzione di Luigi de Rosa, a cura di
Marco Spallanzani, Firenze 1987 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 79/2, 403-404
1988
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I
403
staw ił rozw ój sam o rz ąd u oraz p raw a m iejskiego w pow iązan iu z sy tu a c ją gospo darczo-społeczną F ra n k fu r tu nad M enem w o m a w ian y m okresie.
Rozdział I pośw ięcono poszczególnym zakładom opieki społecznej i szpitalom , zaczynając od sz p ita la św. Ducha, którego początki się g a ją dru g iej połowy X III w. (1267). Na p rzy k ła d zie tego zak ład u a u to r om ów ił rolę b ra c tw a szpitalnego i opie k i o ra z p rzean alizo w ał — n a ile ty lk o pozw oliły źró d ła — uposażenia, w tym ta k ż e m a ją te k sta ły w p ostaci zabudow ań szpitalnych. O sobny podrozdział poś w ięcono śro d o w isk u społecznem u tegoż szp itala. N astęp n ie a u to ra interesow ało pochodzenie społeczne p acjen tó w oraz sp raw y n a tu ry technicznej zw iązane z fu n k cjonow aniem zakładu. D rugim z om ów ionych zakładów je st G u tle u th o f poś w iadczany źródłow o po raz pierw szy w r. 1283 a przeznaczony dla tręd o w a ty ch i obłożnie chorych. T rzecim jest szpital pod w ezw aniem T rzech K róli w S ach senhausen, k tó ry w połow ie XV w. (1464 r.) połączono ze sz p ita lem św. D ucha. N astęp n ie a u to r z a ją ł się p rz y tu łk a m i dla n ędzarzy, głów nie p rzy tu łk iem pod w e zw aniem św. M a rty o raz dom am i opieki społecznej, czynnym i ty lk o w okresie w ielkich za raz i epidem ii. Rozdział kończą ro zw aż an ia n a te m a t fu n d a c ji św. M ikołaja, założonej w 1428 r. przez ów czesnego lé k a rz a J a n a W iesebedera, z k tó re j k a p ita łu w y p łacan o bied n y m jałm użnę.
Rozdział II został pośw ięcony rozw ażaniom n a tu ry a d m in istra c y jn o -p ra w n e j. K olejne podrozdziały dotyczą: ra d y i o p ie k u n a zakładu, m istrz a i pisarza, d zier żaw ców w łości' ziem skich i G u tleu th o fu , p erso n elu pom ocniczego, m ieszkańców ś w ita li oraz służby duchow nej, n ierozłącznie zw iązanej z działalnością zakładów opieikuńczych.
W rozdziale III a u to r za ją ł się sp raw am i gospodarczym i. Na p odstaw ie zacho w anych różn y ch rac h u n k ó w oraz re je stró w czynszow ych m ożliw e było u sta le n ie o b szaru posiadłości ziem skich oraz w ielkości re n t, z k tó ry c h poszczególnee za k ła dy czerpały śro d k i n a fin an so w an ie sw ojej działalności. P rzykładow o a u to r ustalił, że szp ital św. D ucha n a przełom ie XV7XVI w iek u o trzym yw ał reg u la rn ie docho dy z 60 m iasteczek, w si, d ó b r i klasztorów .
N a zakończenie w k ró tk im podrozdziale a u to r za ją ł się k w estią po w o łan ia do życia w e F ra n k fu rc ie n a d M enem w 1531 r. in sty tu c jo n a ln e j fundacji, k tó ra do sta rc z a ła środków finansow ych na pom oc dla biednych, tzw . A lm osankasten.
W aneksach zam ieścił w ykazy k u ra to ró w (Pfleger): sz p ita la św. D ucha z la t 1278— 1531, G u tle u th o fu z la t 1393— 1530, sz p ita la p. w. T rzech K róli z la t 1352— 1464 i fu n d a c ji św. M iko łaja z la t 1438—1530.
Z aletą o m aw ian ej k siążki jest szerokie w y k o rz y sta n ie m a te ria łu a rc h iw a ln e go. K siążka m a bardzo p rz e jrz y sty układ, jest ładnie w y d an a n a d obrym p a p ie rze, te k st o żyw iają u m ie ję tn ie dob ran e ilu stra cje. O dczuw a się b rak indeksu osób i m iejscow ości.
J. 7.
F ederigo M e l i s , La banca pisana e le origini della banca m o
derna, eon in troduzione di L uigi d e R o s a , a c u ra di M arco Sp a 1-
l a n z a n i , I n s titu te In te m a z io n a le di S to ria Econom ica „F. D a tin i”. P ra to . O pere sparese di F ederigo Melis, b e M onnier, F irenze 1987 s. X X X V , 387.
<Zbiór p ra c zasłużonego tw órcy M iędzynarodow ego I n s ty tu tu H istorii G ospo d arczej w P ra to pośw ięconych dziejom bankow ości w a rt je st odnotow ania z dw óch pow odów . Po pierw sze — obok stu d ió w rozsianych w tru d n o d o stęp
404
Z A P IS K Inych w y daw nictw ach za w iera też nie d ru k o w a n e ro zp raw y (o rozw oju k re d y tu w X III w.), sta n o w iąc syntezę tw órczości najlepszego ch y b a znaw cy archiw ów gospodarczych Włoch północnych. Po ^drugie — w yd an ie p rac M e l i s a * po p rze
dzone rzeczow ym w stęp em L. d e R l o s y zbiegło się z ponow nym podjęciem d y sk u sji n a te m a t początków bankow ości w E uropie. J a k w iadom o — po o k re sie, w k tó ry m przew ażały poglądy, iż ban k i w yrosły z k an to ró w lichw iarskich, przyszły p race R. de R o o v e r a , F. B r a u d e 1 a i ich następ có w w idzących początki tych in sty tu c ji w k a n to ra c h w ym iany. O statnio je d n ak prace H. D u- b o i s, częściowo J. G. d a S i 1 v y, p odw ażają te n pogląd w idząc w b an k a ch in stytucje, k tó re em ito w ały środki p łatnicze — w eksle, pieniądze, obligacje. B a dania M elisa przynoszą w y niki zbliżone do tego ostatniego poglądu. Z w raca on uw agę n a fak t, że w d ru g iej -połowie XIV w. b a n k i p r y w a tn e zaczęły p rze k szta ł cać się w in sty tu c je pu b liczn e d ziałające n a po trzeb y w ładz m iejsk ich czy te ry to ria ln y ch . Szczególną rolę w idzi przy ty m w ro sn ący m znaczeniu czeków, sta now iących e k w iw a le n t środków płatniczych. Rozwój k re d y tu um ożliw iał — w w a ru n k a c h n ie d o sta tk u k ru szc u szlachetnego — fin an so w a n ie in w esty cji i p ro w a dzenie najró żn iejszy ch o p e ra c ji przez w ładzę publiczną.
J a k zaw sze w p rac ach F. Melisa, rozw ażania o p a rte są n a bardzo bogatym m a te ria le arc h iw a ln y m obszernie cytow anym , n a zestaw ien iach u ła tw iając y ch k o rzy stan ie z w yw odów a u to ra i te k sta ch źródłow ych p ozw alających lepiej śledzić p rzek ształcan ie się fo rm czeku i politykę k red y to w ą gm in m iejskich.
H. S.
E rlin g L adew ig P e t e r s e n , G o d sd rift од m agtsłat. Det danske
resso u rcesystem 1630— 1730, H istorisk In s titu t O dense U niversitet, O dense 1987, s. 213.
N ajnow sza k siążk a p ro fe so ra u n iw e rsy te tu w Odense, E rlin g a L adew iga P e t e r s e n a je st k o n ty n u a c ją i rozszerzeniem jego dotychczasow ych p ra c d o ty c zą cych z jed n ej stro n y dziejów gospodarczych D anii, a z dru g iej gospodarczych i społecznych asp ek tó w p rze m ian now ożytnego p a ń s tw a duńskiego. O m aw iana p rac a m a być zarazem pom ocą dla m łodszych badaczy uczestniczących w re a li zacji ogólnoskandynaw skiego p ro je k tu badaw czego pod naz w ą „M ag tstaten i N or d en ”, ja k rów nież p u n k te m w yjścia do d y sk u sji n a k o n fe re n c ji histo ry k ó w sk a n d y naw skich w R e y k ja w ik u w 1987 r.
P rz ed m io tem ro zw ażań au to ra są w zajem ne u w a ru n k o w a n ia pom iędzy pow sta ją c y m i ro zb u d o w u ją cy m się a p a ra te m pań stw o w y m , z jego rosnącym i p o trz e bam i finansow ym i, a s tr u k tu r ą i fu n k cjo n o w a n iem n ajw a żn iejsz ej gałęzi gospo d a rk i d u ń sk ie j tego okresu, tzn. rolnictw a. In n y m i słowy, P e te rse n s ta ra się w y jaśn ić p rze m ian y gospodarcze i społeczne w yw ołane rosnącym i cięż aram i n a k ła dan y m i przez pań stw o (reakcje finansow o-socjologiczne — w edle term inologii J. S c h u m p e t e r a, u ży w an ej przez autora).
R ozw ażania u ję te są w czterech częściach, któ re z ko lei dzielą się n a posz czególne rozdziały. Na w stę p ie au to r, o dżegnując się od tra k to w a n ia duńskiego u s tro ju rolnego ja k o m aszyny ucisku i ek sp lo atacji dzierżaw ców oraz p rze ciw sta w ia ją c się przedw czesnym g en eralizacjom , sta w ia tezę, iż sto su n k i m iędzy w ła ścicielam i a d zierżaw cam i należy ro zp a try w a ć n ie ty le w k ateg o riac h n ie u s ta ją cego k onfliktu, ile ja k o fo rm ę w zajem nego k o n tra k tu , zaw arteg o m iędzy n ie ró w n y m i sobie stro n am i — zjaw isko podobne do klien telizm u . W dalszych
