Halbersztadt, Jerzy
"Republiki Azji Środkowej 1941-1945.
Oblicze gospodarczo-społeczne",
Elżbieta Szczepanik, Wrocław [etc.]
1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 839
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
839
E lż b ie ta S z c z e p a n i k , R e p u b l i k i A z j i Ś r o d k o w e j 1941— 1945. O b
licze g o s p o d a r c z o - s p o ł e c z n e , P o ls k a A k a d e m ia N a u k , I n s t y t u t K r a jó w
S o c ja lis ty c z n y c h , Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ic h — W y d a w n ic tw o , W ro c ła w —W a rs z a w a —K ra k ó w —-G d a ń sk —Ł ó d ź 1983, s. 310.
P r a c a w c a ło ś c i o p a r t a je s t n a ra d z ie c k ie j li te r a tu r z e p rz e d m io tu , p r a s ie o ra z ź ró d ła c h d ru k o w a n y c h w Z S R R . A u to r k a ty lk o w m in im a ln y m s to p n iu m o g ła w zb o g a c ić te n o b ra z o m a t e r ia ły a rc h iw a ln e . D la w ię k sz o ś c i r o z p a tr y w a n y c h z a g a d n ie ń n ie u d a ło się z g ro m a d z ić w y c z e rp u ją c y c h in f o rm a c ji. P rz e w a ż n ie ty lk o i l u s t r u ją o n e o g ó ln e h ip o te z y , k tó r y c h u d o w o d n ie n ie n a le ż y je d n a k u z n a ć za k w e
s tię p r z y s z ło ś c i A u to r k a s t a r a się k o n fr o n to w a ć o b fite in f o r m a c je s ta ty s ty c z n e z ró ż n y c h o p ra c o w a ń i m a te ria łó w , a le p o z a je j z a się g ie m p o z o s ta je b a d a n ie sp o s o b u u z y s k iw a n ia ty c h d a n y c h , m e to d o lo g ii s to s o w a n e j p rz y o b lic z e n ia c h , w s p r a w o z d a w c z o śc i itp .
P rz e d m io te m ro z w a ż a ń są p rz e m ia n y w g o s p o d a rc e i (częściow o) s to s u n k a c h sp o łe c z n y c h U z b e k is ta n u , K irg iz ji, T a d ż y k is ta n u i T u r k m e n ii, k tó r e d o k o n a ły się w p rz y s p ie s z o n y m te m p ie n a s k u te k o d d z ia ły w a n ia to c z ą c e j się w o jn y . B a rd z o s k r o m n ie n a to m ia s t o m ó w io n o ro lę r e p u b lik ś r o d k o w o a z ja ty c k ic h w c a ło ś c i w y s iłk u w o je n n e g o Z S R R , g łó w n ie z p o w o d u b r a k u d a n y c h n a te m a t p r o d u k c ji p r z e m y s łu o b ro n n e g o . J e s t to d o tk liw a lu k a , s k o r o te n d z ia ł n p . w U z b e k is ta n ie p r z e k ro c z y ł w c z a sie w o jn y 2/3 p ro d u k c ji g lo b a ln e j p rz e m y s łu . O m a w ia n e o p ra c o w a n ie je s t w ię c a tr a k c y jn e ra c z e j d la h is to r y k ó w i e k o n o m is tó w s tu d iu ją c y c h n a j n o w sz e d z ie je g o s p o d a rc z o -s p o łe c z n e A z ji Ś ro d k o w e j i Z S R R , n iż d la osób z a jm u ją c y c h się h is to r ią I I w o jn y św ia to w e j.
Z e szc z e g ó ło w y c h p ro b le m ó w p o d ję ty c h p rz e z a u to r k ę z w r a c a ją u w a g ę k w e stie ro z m ie sz c z e n ia i u ru c h o m ie n ia p o n a d tr z y s tu f a b r y k e w a k u o w a n y c h z z a c h o d n ie j części Z S R R , ro z b u d o w y e n e rg e ty c z n e g o i s u ro w c o w e g o p o te n c ja łu r e p u b lik ś ro d k o w o a z ja ty c k ic h , a n a liz a p ro b le m ó w z a tr u d n ie n ia (zw łaszcza p rz e d s ta w ic ie li lu d n o ś c i m ie js c o w e j, k o b ie t i n ie le tn ic h ). W y siłk i n a rz e c z ro z b u d o w y p rz e m y s łu b y ły d o k o n y w a n e k o s z te m ro ln ic tw a , k tó r e sz c zeg ó ln ie w la ta c h 1941—42 p rz e ż y ło w y r a ź n e z a ła m a n ie . Z m ia n y w s tr u k tu r z e z a sie w ó w , w p ro w a d z a n ie n o w y c h k u l t u r itp . z a p o c z ą tk o w a ły je d n a k te n d e n c je k o n ty n u o w a n e po w o jn ie . N a s tą p iły ta k ż e p o w a ż n e z m ia n y w z a k re s ie o ś w ia ty , n a u k i i k u ltu r y . I n te r e s u ją c e są f o r m u ło w a n e w ró ż n y c h m ie js c a c h u w a g i a u to r k i o w ła ś c iw o śc ia c h ó w czesn eg o s y s te m u s te r o w a n ia g o s p o d a r k ą ra d z ie c k ą . G w a r a n to w a ł on „d u żą e la s ty c z n o ś ć i u m o ż liw ił sz y b k ie p r z e s ta w ie n ie k a ż d e g o z d z ia łó w g o s p o d a r k i n a ro d o w e j n a to r y w o je n n e ” . Z d ru g ie j s tr o n y n ie m o ż n a p o m in ą ć „całeg o k o m p le k s u s p r a w z w ią z a n y c h z z a rz ą d z a n ie m , p la n o w a n ie m i o r g a n iz a c ją , k tó r e j a k się w y d a je , b y ły n ie je d n o k r o tn ie p rz y c z y n ą lic z n y c h tr u d n o ś c i h a m u ją c y c h s y s te m a ty c z n y ro z w ó j g o s p o d a rc z y i sp o łe c z n y A z ji Ś ro d k o w e j”. W ty m k o n te k ś c ie n a le ż a ło b y w ię c e j m ie js c a p o św ię c ić te m u , co a u to r k a e n ig m a ty c z n ie o k re ś la ja k o „ p rz y m u s a d m i n is tr a c y j n y ” .
Z u p e łn ie n ie z a d o w a la ją c o w y p a d ły f r a g m e n t y p r a c y p o ś w ię c o n e w a r u n k o m b y to w y m lu d n o ś c i. W s k a ź n ik i s ta ty s ty c z n e , k tó r y m i a u to r k a się p o s łu g u je , u k a z u ją o g ó ln ą te n d e n c ję (dość o c z y w is tą p o d czas w o jn y ), a le n a w e t w p rz y b liż e n iu n ie o d d a ją tr a g ic z n ie c ię ż k ic h w a r u n k ó w ż y c ia i p ra c y , czy w rę c z z ja w is k a g ło d u , o k tó r y c h z d u ż ą p la s ty c z n o ś c ią m o ż n a p rz e c z y ta ć w e w s p o m n ie n ia c h (ty p ź ró d e ł c a łk o w ic ie w te j p r a c y p o m in ię ty ) i ra d z ie c k ie j li te r a tu r z e p ię k n e j, n p . p ió r a K . S im o n o w a , Cz. A jtm a to w a i in n y c h . N ie z o s ta ły ta k ż e w y k o r z y s ta n e r e la c je P o la k ó w , k tó r z y w la t a c h w o jn y p rz e b y w a li w A zji Ś ro d k o w e j.
