MINIMALIZACJA SKUTKÓW ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ DOBRE PRAKTYKI I REKOMENDACJE

Jarosław Stelmach

MINIMALIZACJA SKUTKÓW ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W BUDYNKACH

UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

DOBRE PRAKTYKI I REKOMENDACJE

STAN PRAWNY NA 2014 ROK

Wrocław 2020

Recenzent:

dr hab. Marek Bodziany – prof. Uczelni Projekt okładki:

Patryk Obiała Zdjęcie na okładce:

pixabay.com

© Wszelkie prawa zastrzeżone Safety Project Stelmach Jarosław

Wrocław 2020

ISBN: 978-83-952538-2-9

Publikacja przygotowana w Wydawnictwie Safety Project.

51-148 Wrocław, ul. Czarnuszkowa 3/4

tel. 531419151, e-mail: kontakt@safetyproject.pl

Spis treści

Wstęp ... 5

1. TERRORYZM WSPÓŁCZESNY W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM I PODMIOTOWYM ... 9

1.1. Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa państwa ... 9

2.2 Metody działalności terrorystycznej ... 17

2.3 Cele zamachów terrorystycznych ... 36

2.4 Skutki i wielowymiarowość ofiar zamachów terrorystycznych ... 43

2.5 Wnioski ... 54

2. PRZECIWDZIAŁANIE I ZWALCZANIE ZAGROŻEŃ TERRORYSTYCZNYCH .... 55

3.1 Rozwiązania systemowe i obszary aktywności antyterrorystycznej państwa ... 55

3.2 Podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo antyterrorystyczne państwa ... 62

3.3 Zarządzanie kryzysowe jako system wiodący w ograniczaniu skutków zamachów terrorystycznych ... 74

3.4 Wnioski ... 86

3. CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE OGRANICZANIA SKUTKÓW ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ ... 87

3.1 Kategorie i właściwości budynków użyteczności publicznej ... 87

3.2 Bezpieczeństwo budynków użyteczności publicznej w obliczu zagrożenia zamachami terrorystycznymi ... 99

3.3 Podstawy prawne oraz struktury osobowe obszaru minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej ... 106

3.4 Aktywność struktur osobowych mająca na celu ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej ... 124

3.5 Wnioski ... 158

4. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE OGRANICZANIA SKUTKÓW ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W OBIEKTACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ ... 159

4.1 Rozwiązania legislacyjne ... 160

4.2 Rozwiązania organizacyjno-proceduralne ... 162

4.3 Rozwiązania w obszarze edukacji i profilaktyki ... 167

4.4 Rozwiązania w obszarze infrastruktury i wyposażenia ... 169

4.5 Wnioski ... 173

Zakończenie ... 175

Spis tabel ... 176

Spis rycin ... 176

Spis wykresów ... 176

Bibliografia ... 177

Wstęp

Zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom jest jednym z podstawowych, konstytucyjnych obowiązków państwa. Współcześnie, w dobie globalnego zagrożenia terroryzmem, ten obowiązek wydaje się być dużym wyzwaniem, a dostosowanie struktur systemu bezpieczeństwa wewnętrznego do zmieniającego się oblicza współczesnego terroryzmu wymaga wysiłków w wielu obszarach jego funkcjonowania. Wraz ze zmieniającymi się metodami działania sprawców oraz różnorodnością celów zamachów terrorystycznych, powinny zmieniać się rozwiązania w zakresie skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom. Rozwijanie i dostosowywanie sposobów efektywnego zapobiegania zdarzeniom terrorystycznym do ich zmieniającego się charakteru nie jest procesem łatwym ani tanim.

Zastosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych, zaangażowanie rozbudowanych służb w proces rozpoznawania zagrożenia oraz działania międzynarodowe w tym zakresie nie dają całkowitej gwarancji zapewnienia bezpieczeństwa. Doświadczenia z Nowego Jorku, Londynu czy Madrytu uwidaczniają, że możliwości wyeliminowania terroryzmu z życia współczesnych miast wydają się celem nieosiągalnym. Stanowi o tym przede wszystkim asymetryczna natura konfliktu oraz to, że atut zaskoczenia zawsze będzie po stronie sprawców zamachów.

Wobec powyższych argumentów trudno nie zgodzić się z opinią, że Polska może również stać się celem ataku terrorystycznego. Zaangażowanie w sferze politycznej i militarnej kraju w walkę z terroryzmem międzynarodowym, strategiczny sojusz ze Stanami Zjednoczonymi oraz położenie w „Europie bez granic”, to tylko wybrane argumenty potwierdzające to stwierdzenie. Choć zagrożenie zamachem terrorystycznym w Polsce, według instytucji państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwa antyterrorystyczne, utrzymuje się na najniższym poziomie, to biorąc pod uwagę charakter zjawiska nie można kategorycznie wykluczyć żadnych, nawet tych nieprawdopodobnych scenariuszy.

Istotą sprawnego zarządzania sytuacją kryzysową w państwie jest to, by jego struktury w momencie zaistnienia zdarzenia nadzwyczajnego, jakim jest zamach terrorystyczny, były w stanie podjąć natychmiastowe działania ograniczające skutki przeprowadzonego ataku. Taki cel mają czynności wykonywane na etapie reagowania i odbudowy. Jednak minimalizowanie skutków zamachów terrorystycznych nie ogranicza się tylko do tych dwóch faz zarządzania kryzysowego. Są one wprawdzie realizowane po zamachu, jednak to aktywność w fazie przygotowania będzie miała znaczący wpływ na jakość wykonywanych zadań podczas kolejnych czynności reagowania i odbudowy. Również działania w fazie zapobiegania mogą

przyczynić się do minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych. Oddalenie możliwości zbliżenia się sprawcy do obiektu – celu zamachu, może wymiernie zmniejszyć skutki przeprowadzonego zamachu bombowego. Powyżej wymienione przykłady pokazują, że ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych jest procesem ciągłym, a wysiłki skierowane na jego przygotowanie będą wprost proporcjonalne do osiąganych rezultatów podczas prowadzenia akcji ratowniczych.

Możliwości skutecznego ograniczania skutków zamachów terrorystycznych mają duże znaczenie podczas zdarzeń, w których celem są budynki użyteczności publicznej. Powodem tak szczególnego postrzegania zagrożenia w tych obiektach jest to, że zamachy w nich przeprowadzane będą powodowały najczęściej wysoką liczbę ofiar i mogą prowadzić do powstania sytuacji kryzysowej o charakterze masowym. W takim wypadku, jedynie bardzo dobrze przygotowane i skoordynowane struktury osobowe, wspomagane nowoczesnymi narzędziami i rozwiązaniami technicznymi, będą w stanie osiągnąć wysoką skuteczność podejmowanych wysiłków, mających na celu ograniczenie ilości ofiar i strat materialnych.

Elementem utrudniającym podejmowanie działań w obszarze przygotowania skutecznych, systemowych rozwiązań w tym zakresie jest przede wszystkim ilość i różnorodność obiektów użyteczności publicznej. Wiąże się ona z brakiem możliwości zastosowania rozwiązań jednolitych w zakresie minimalizowania skutków zamachów terrorystycznych we wszystkich kategoriach budynków użyteczności publicznej. Kolejnym elementem utrudniającym te działania jest często prywatna forma własności i zarządzania budynkami, która w połączeniu z brakiem uregulowań prawnych w zakresie rozwiązań antyterrorystycznych powoduje znaczne obniżenie jakości osiągniętych na polu przygotowania do ograniczania skutków zamachów wysiłków. Ostatnim ważnym aspektem ograniczania efektów zamachów terrorystycznych jest rola budynków, czyli użyteczność publiczna. Funkcja, jaką spełniają budynki użyteczności publicznej bardzo często uniemożliwia zastosowanie rozwiązań, które z perspektywy bezpieczeństwa antyterrorystycznego byłyby zasadne i konieczne. Znalezienie kompromisu pomiędzy zapewnieniem bezpieczeństwa, a umożliwieniem względnie swobodnego korzystania z obiektu przez niekontrolowane osoby jest zabiegiem trudnym i kosztownym.

Wobec tak złożonej sytuacji w obszarze ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej istnieje wiele wątpliwości związanych ze stopniem przygotowania poszczególnych kategorii budynków do skutecznego reagowania w przypadku wystąpienia zdarzenia terrorystycznego. Powyższa sytuacja problemowa stała się inspiracją do podjęcia badań nad możliwościami ograniczania skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej. Wstępny przegląd literatury oraz wyników badań w tym zakresie potwierdza, że są to zagadnienia do tej pory nie podejmowane na szeroką skalę w badaniach naukowych. Dodatkowym elementem przemawiającym za zasadnością wyboru tematu jest doniosłość społeczna, polegająca na możliwości wypracowania nowych rozwiązań, mogących przyczynić się do poprawy stanu obecnego.

Celem poznawczym monografii jest deskrypcja teoretycznych obszarów terroryzmu rozumianego jako zagrożenie dla budynków użyteczności publicznej. Celem praktycznym (lub/i utylitarnym) badań jest autorska koncepcja rozwiązań w zakresie ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej Wydanie w 2020 roku monografii odnoszącej się do stanu prawnego istniejącego w 2014 roku jest zabiegiem celowym z perspektywy procesu badawczego. Otóż materiał badawczy zgormadzony w niniejszej publikacji posłuży do opracowania aktualnej książki odnoszącej się do ochrony antyterrorystycznej obiektów. Zestawienie tych pozycji natomiast pozwoli na porównanie poziomów i natury wysiłków z zakresu bezpieczeństwa oraz uwidoczni proces zmian legislacyjnych, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Tak przedstawiona komparystyka zmian w przepisach oraz systemie antyterrorystycznym wydaje się być atrakcyjna poznawczo oraz może stanowić fundament do podejmowania kolejnych wysiłków badawczych.

W rozdziale I (Terroryzm współczesny w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym) zostały zawarte zagadnienia związane z opisaniem charakteru współczesnego terroryzmu.

Szczególną uwagę poświęcono metodom i celom przeprowadzania zamachów terrorystycznych. Kolejnym elementem stała się kwestia skutków mogących pojawić się po przeprowadzonym zamachu. Wnikliwa analiza zależności pomiędzy nimi oraz zawarcie typologii skutków zamachów stanowiła podstawę do rozważań na tematy ich minimalizacji.

Rozdział II (Przeciwdziałanie i zwalczanie zagrożeń terrorystycznych) odwołuje się do wyników badań związanych z eksploracją zagadnień antyterroryzmu. Szczegółowo zostały w nim opisane rozwiązania systemowe i struktury osobowe biorące udział w przeciwdziałaniu zagrożeniu. Uzupełnieniem treści rozdziału jest szczegółowa analiza systemu zarządzania kryzysowego jako wiodącego w kierowaniu działaniami mającymi na celu ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych.

Treści rozdziału III (Charakterystyka rozwiązań w zakresie ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej) są poświęcone tematyce rozwiązań w zakresie minimalizacji skutków zamachów z uwzględnieniem kategorii obiektów użyteczności publicznej. Jest w nim zawarta typologia obiektów i wykazany

niejednorodny poziom ich ustawowej ochrony. W rozdziale zaprezentowano obecnie funkcjonujące rozwiązania w zakresie minimalizacji skutków zdarzeń terrorystycznych ze szczególnym uwzględnieniem aktywności podmiotów wewnętrznych i zewnętrznych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obiektów.

W ostatnim, IV rozdziale (Propozycje rozwiązań w zakresie ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej), umieszczono propozycje rozwiązań w zakresie poprawy skuteczności działań ograniczających skutki zamachów terrorystycznych. Omówione w nim zostały propozycje rozwiązań prawnych, organizacyjno-proceduralnych, edukacyjnych oraz technicznych, będących wynikiem implementacji rozwiązań światowych oraz przeprowadzonych badań własnych.

1. TERRORYZM WSPÓŁCZESNY W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM I PODMIOTOWYM

1.1. Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa państwa

Według autorów „Słownika z zakresu dowodzenia i zarządzania” bezpieczeństwo to:

„stan, który daje poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz szanse na doskonalenie.

Jedna z podstawowych potrzeb człowieka, to sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowiek szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych”¹.

Bezpieczeństwo jest pojęciem wieloaspektowym i jednocześnie powszechnie używanym. Wynika to z fundamentalnego znaczenia tego stanu dla potrzeb ludzkiego działania i zmian społeczno-politycznych, które doprowadziły do rozszerzenia znaczenia terminu poza wymiar czysto militarny. Obecnie bezpieczeństwo to również stabilizacja polityczna, ekonomiczna, ekologiczna i kulturowa. Coraz wyraźniej zarysował się również związek pomiędzy bezpieczeństwem międzynarodowym i narodowym².

Wiek XX to czas dynamicznego rozwoju. Czas, w którym potroiła się liczba ludności, siedmiokrotnie wzrosło zużycie wody, a pięciokrotnie globalna produkcja przemysłowa.

Niektóre dziedziny, takie jak technologia komputerowa lub telekomunikacyjna, rozwinęły się w tempie nieznanym dotąd w historii cywilizacji. Produkcja rolnicza przeżyła również swój największy rozkwit. Dodatkowo, dzięki nieograniczonym możliwościom przemieszczania się, świat wydaje się jakby mniejszy i sprowadzony został do terminu „globalnej wioski”³.

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym, zmianie ulegały również wyzwania i zagrożenia dla poszczególnych państw oraz dla bezpieczeństwa globalnego. To one spowodowały zmianę w podejściu do problematyki bezpieczeństwa, a ich wielość i różnorodność sprawiły, że bezpieczeństwo dzisiaj musi być wieloobszarowe. Obok zagrożeń militarnych współcześnie dominują również zagrożenia naturalne, techniczne i asymetryczne.

Rozpatrując kwestie wyzwań i zagrożeń dla naszego państwa należy posłużyć się opinią wyrażoną przez Pana Prezydenta Bronisława Komorowskiego w przedmowie do „Białej Księgi Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej”: „Ostatnie dwie dekady przyniosły

1 Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, red. J. Borkowski, M. Dyrda, L. Konarski, B. Rokicki, Warszawa 2000, s.17.

2 M. Kulczycki, M. Żuber, Dylematy współczesnego bezpieczeństwa, [w]: Katastrofy naturalne i cywilizacyjne, red. M. Żuber, Wrocław 2011, s. 9.

3 Z. Kundzewicz, P. Kowalczak, Zmiany klimatu i ich skutki, Poznań 2008, s. 11, za M. Kulczycki, M. Żuber, Dylematy…, dz. cyt., s. 12.

wiele dynamicznych zmian w strategicznym środowisku bezpieczeństwa Polski. Globalizacja i rewolucja informacyjna przyczyniły się do powiązania świata coraz ściślejszymi sieciami wzajemnych zależności. Obok szans pojawiły się jednak nowe wyzwania, ryzyka i zagrożenia dla bezpieczeństwa, wzrosła niepewność i obniżył się poziom zaufania. Wprawdzie groźba konfliktów zbrojnych na wielką skalę między państwami oddaliła się, a także (po początkowym wzroście w latach 90. XX wieku) maleje liczba konfliktów wewnętrznych, to jednak pojawiły się równie niebezpieczne zagrożenia transnarodowe i asymetryczne oraz wyzwania odnoszące się głównie do sektorów bezpieczeństwa społecznego i gospodarczego (finansowego, energetycznego). Mamy do czynienia z erupcją zagrożeń w cyberprzestrzeni. Powoduje to konieczność nowego podejścia do bezpieczeństwa narodowego”⁴.

W dokumencie tym można znaleźć prognozę rozwoju środowiska bezpieczeństwa, a w jej ramach analizę szans, wyzwań i zagrożeń przed jakimi stanie RP w perspektywie 20 lat.

Wśród wymienionych zjawisk jest terroryzm – jako jedno z głównych asymetrycznych i transnarodowych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego. Pomimo spadku wymiernej liczby ataków terrorystycznych stanowi on, zdaniem autorów dokumentu, realne zagrożenie dla życia obywateli, stabilności demokratycznych instytucji oraz dla bezpiecznego funkcjonowania infrastruktury i innych elementów państwa⁵.

Terroryzm jest zjawiskiem nierozerwalnie związanym ze współczesną cywilizacją.

Strach i trwoga wywoływana wśród rządzących, elit politycznych, sfer biznesu i zwykłych obywateli, nie mających nic wspólnego z polityką, są wynikiem aktywności terrorystów. Ofiary kolejnych zamachów liczone w tysiącach oraz codzienne doniesienia medialne na temat coraz to nowych metod i narzędzi, jakimi posługują się zamachowcy sprawiają, że zjawisko terroryzmu stało się wszechobecne, nie tylko w państwach, regionach lub na świecie, ale stało się obecne również w umysłach współcześnie żyjących ludzi⁶.

Obecnie funkcjonuje ponad dwieście różnych definicji terroryzmu. Autorzy „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego”, po wnikliwej analizie literatury i biorąc pod uwagę aktualne poglądy na obronność i bezpieczeństwo narodowe, proponują następującą definicję terroryzmu: „forma przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymuszenia bądź zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych, ekonomicznych i innych”⁷.

4 Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013, s. 5.

5 Tamże, s. 115.

6 Zob. K. Jałoszyński, Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008, s. 31.

7 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Warszawa 2002, s. 149.

Zdaniem T. Aleksandrowicza, stopień zagrożenia terrorystycznego dla Polski jest pochodną zagrożeń dla świata i Europy. W naszym kraju aktualne są te same czynniki zagrożeń, jak w przypadku innych państw Unii Europejskiej, choć mogą występować w mniejszym nasileniu⁸.

Według danych zgromadzonych w Global Terrorism Database (GTB) przez University of Maryland, w latach 1970 – 2011 doszło na świecie do 104689 incydentów terrorystycznych.

Według Centre of Excellence Defence Against Terrorism w roku 2011 zaatakowanych przez terrorystów było 96 państw, a w kolejnym 75. Dane zawarte w tabelach 1, 2 i 3 prezentują statystyki przeprowadzonych zamachów w skali światowej z ostatnich kilku lat⁹.

Tabela 1. Liczba ataków terrorystycznych na świecie w latach 2007 – 2012

Rok Liczba ataków

2007 3235

2008 4781

2009 4716

2010 4786

2011 5008

2012 6771

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp 11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

Tabela 2. Zamachy terrorystyczne na świecie i ich ofiary w 2012 roku

Rok Liczba zamachów Ofiary śmiertelne Ranni Sytuacje zakładnicze

2012 6771 11098 21652 1283

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp 11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

8 T. Aleksandrowicz, Współczesne zagrożenia terroryzmem dla Polski, [w:] Problemy prawno – organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, red. J. Szafrański, K. Liedel, Szczytno 2011, s. 67.

9 Na podstawie danych (GTD): Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp 11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

Tabela 3. Państwa świata najbardziej zagrożone zamachami terrorystycznymi w 2012 roku

Państwo Liczba zamachów Ofiary śmiertelne Ranni

Pakistan 1404 1848 3643

Irak 1271 2436 6641

Afganistan 1023 2632 3715

Indie 557 231 559

Nigeria 546 1386 1019

Tajlandia 222 174 897

Jemen 203 365 427

Somalia 185 323 397

Filipiny 141 109 270

Syria 133 657 1787

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp 11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

Analiza powyższych danych statystycznych wskazuje na następujące wnioski:

− liczba zamachów terrorystycznych w ostatnich latach utrzymuje się na podobnym poziomie z niewielką tendencją wzrostową;

− wartości oscylujące wokół 5000 zamachów rocznie, ze śmiertelnością w granicach 11000, stanowią o znaczeniu zjawiska terroryzmu jako zagrożenia globalnego;

− zjawisko terroryzmu pojawiało się w ostatnich latach w około 80 państwach, co stanowi również o jego globalnym charakterze;

− ponad połowa zamachów terrorystycznych jest związana z terenami operacyjnymi obszaru Irak – Pakistan – Afganistan.

Biorąc pod uwagę zaprezentowane statystyki oraz analizy zagrożeń zawarte w dokumentach strategicznych państw i organizacji międzynarodowych, nic nie wskazuje na to, by zagrożenie terroryzmem na świecie zniknęło lub drastycznie się zmniejszyło.

Ze względu natomiast na dynamiczny postęp technologiczny i coraz większy dostęp do jego rezultatów, można oceniać, że zmianie będzie ulegać charakter zjawiska. W związku z tym, niezależnie od liczebności organizacji terrorystycznych, poparcia społecznego lub metod,

którymi będą posługiwać się sprawcy, należy spodziewać się, że terroryzm będzie nadal stanowił zagrożenie globalne dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego¹⁰.

Statystyki nie są w stanie odpowiedzieć na pytanie dotyczące stanu zagrożenia terroryzmem, ale ich analizowanie daje szersze spojrzenie na charakter zjawiska na kontynencie europejskim oraz inspiruje do ukierunkowania aktywności antyterrorystycznej przez służby i instytucje państwowe. Ścisła korelacja terroryzmu z kryzysem gospodarczym i finansowym może dać wyraz w postaci konkretnych aktywności przestępczych.

Niezadowolenie społeczne, frustracje i indywidualne tragedie mogą doprowadzać do pogłębiania protestów społecznych i wzrostu nastrojów radykalnych. Te negatywne odczucia i ekstremalne niezadowolenie z obecnej sytuacji, mogą kanalizować się w postaci pojedynczych bądź skoordynowanych zamachów terrorystycznych¹¹.

Rozpatrując zagrożenie terroryzmem dla Polski proponuje się rozważyć trzy jego aspekty, różniące się pomiędzy sobą charakterem a także sposobem oceny¹²:

− zagrożenie terroryzmem międzynarodowym;

− zagrożenie terroryzmem rodzimym;

− zagrożenie zamachami terrorystycznymi.

Zagrożenie terroryzmem międzynarodowym jest wynikiem globalnego i regionalnego zagrożenia w skali świata i Unii Europejskiej. Jak pokazują statystki każdy kraj jest zagrożony terroryzmem międzynarodowym, a najlepiej to potwierdza liczba 90 państw na świecie zaatakowanych przez terrorystów w 2012 roku. Polska jest członkiem wspólnoty europejskiej i z pewnością zagrożenia wspólnotowe dotyczą również polskich obywateli. Zdaniem K.

Liedela: „Polska jest częścią pewnego kręgu kulturowego, kręgu zasad, którym obecny, międzynarodowy terroryzm wydał wojnę. Stąd możliwości dokonania zamachu na terenie naszego kraju, jak i na naszych obywateli poza jego granicami. Uczestnictwo w konkretnych sojuszach jedynie zwiększa ryzyko, ale go nie generuje. Pozostaje jednak otwartą kwestia naszej atrakcyjności jako celu ataków terrorystycznych. Wydaje się dziś, że jako kraj nie jesteśmy bezpośrednim celem dla terrorystów. Znany jest także ciepły stosunek Polaków do krajów muzułmańskich. Istnieją lepsze z ich punktu widzenia cele ataków. Nie wolno jednak zapomnieć, że atak na nasz kraj może być przesłaniem lub formą nacisku

10 T. Aleksandrowicz, Współczesne…, dz. cyt., s. 69.

11 Zob. T. Aleksandrowicz, Współczesne…, dz. cyt., s. 73.

12 Zob. K. Liedel, D. Góralski, System przeciwdziałania terroryzmowi w Polsce, [za:] D. Szlachter, Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej, Toruń 2007, s. 220.

skierowaną nie wprost do polskiego rządu lub społeczeństwa, ale do ciał globalnych, w których Polska uczestniczy lub jako sygnał dla naszych sojuszników, silniejszych od Polski i lepiej przygotowanych”¹³.

K. Liedel uważa, że niektóre czynniki będą stanowiły o zmianie postrzegania naszego kraju jako celu działania terrorystów. Terroryzm współczesny jest przede wszystkim bardzo dynamiczny i zaskakujący, więc trudno w takim wypadku wydawać kategoryczne sądy na temat możliwych scenariuszy działania sprawców. Z pewnością są oczywiście czynniki zwiększające ryzyko zainteresowania terrorystów naszym krajem, jako celem swojej ukierunkowanej działalności. Do takich obecnie zaliczyć można:

− aktywne członkostwo w Pakcie Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej;

− udział polskich sił zbrojnych i policji w misjach pokojowych na terenach objętych konfliktami, a zwłaszcza na terenach byłej Jugosławii, gdzie miały one charakter wojen religijnych przeciwko muzułmanom;

− strategiczne partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi;

− normalizacja stosunków dyplomatycznych z Izraelem;

− zaangażowanie polskich sił zbrojnych w wojnach w Iraku i Afganistanie w ramach globalnej wojny z terroryzmem;

− możliwość instalacji na terytorium Polski amerykańskiego systemu tarczy antyrakietowej;

− możliwość utworzenia w Polsce baz wojskowych USA;

− informacje na temat istnienia w Polsce tajnych więzień dla przetrzymywanych przez USA terrorystów oraz o przeniesieniu z bazy Guantanamo na Kubie części tam osadzonych sprawców do Polski;

− brak doświadczeń w reagowaniu na zamachy terrorystyczne przez polskie służby i instytucje;

− organizowanie przez Polskę coraz częściej imprez sportowych, kulturalnych czy spotkań politycznych o zasięgu ogólnoświatowym¹⁴.

Biorąc pod uwagę skalę realnego zagrożenia terroryzmem na świecie i w Unii Europejskiej oraz przesłanki społeczno-polityczne uatrakcyjniające Polskę jako kraj – cel działania terrorystów należy stwierdzić, że zagrożenie terroryzmem międzynarodowym jest

13 Tamże, s. 221.

14 Zob. K. Jałoszyński, S. Zalewski, Organy administracji rządowej wobec zagrożeń terrorystycznych, Służby specjalne wobec terroryzmu, Bielsko-Biała 2009, s. 16 – 17.

permanentne. Natomiast jego poziom i obszar oddziaływania zależą między innymi od nasilenia się wspomnianych powyżej czynników, aktywności samych sprawców oraz od wprowadzanych inicjatyw antyterrorystycznych w skali międzynarodowej i narodowej.

Dowodem na prawdziwość tezy, że terroryzm oddziałuje na Polskę jest fakt, że akty terroryzmu międzynarodowego przeprowadzane w USA, Hiszpanii lub Wielkiej Brytanii pośrednio dotykają również nasze państwo. Obszary tak geograficznie odległej aktywności sprawców przejawiają się w krajowej gospodarce, sytuacji społecznej oraz kondycji finansowej niektórych dziedzin aktywności, jak na przykład w turystyce. Największy jednak zasięg działania ma sfera oddziaływania psychologicznego. Jak wynika z przeprowadzonych w czerwcu 2013 roku, przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) badań, około 43%

ankietowanych ocenia, że w Polsce istnieje realne zagrożenie terroryzmem. Permanentne zagrożenie tym zjawiskiem w skali międzynarodowej, wzmacniane poprzez kolejne zamachy przeprowadzane gdzieś na świecie sprawia, że Polacy czują się zagrożeni w stopniu rzeczywistym i realnym¹⁵.

Zagrożenie terroryzmem rodzimym należy rozpatrzyć w kilku jego aspektach, w zależności od potencjalnego źródła pochodzenia zjawiska.

Po pierwsze, terroryzm jako wynik działalności środowisk ekstremalnie prawicowych i lewicowych. Zarówno jedni, jak i drudzy zrzeszają się w coraz to nowe i bardziej zorganizowane struktury. Biorąc pod uwagę możliwość nawiązywania współpracy międzynarodowej przez rodzimych aktywistów, należy to zjawisko traktować ze szczególną ostrożnością. Jednak jak dotychczas ugrupowania takie nie stanowiły realnego zagrożenia o charakterze terrorystycznym¹⁶.

Drugim aspektem mogącym zagrażać bezpieczeństwu w obszarze terroryzmu są sprawcy działający samodzielnie, często pod wpływem ogólnodostępnej ideologii dopasowanej i zniekształconej na potrzeby zbrodniczej działalności. Mogą oni kierować się motywami społecznymi, politycznymi lub też religijnymi. Wpływ na ich działalność ma także kryzys ekonomiczny oraz pogarszające się warunki życia.

Polska już była narażona na aktywność takich sprawców. Przykładami takich zdarzeń są:

− groźba lub raczej zapowiedź zamachu przy użyciu sarinu 10 czerwca 2005 roku¹⁷;

15 Zob. Komunikat badań – zagrożenie terroryzmem, CBOS, czerwiec 2013, [online], [dostęp 09.11.13], dostępny w Internecie: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_078_13.PDF.

16 Zob. Projekt…, dz. cyt., s. 29.

17 Zob. K. Liedel K., A. Morczek, Terror w Polsce – analiza wybranych przypadków, Warszawa 2013, s. 132 – 144.

− użycie atrap improwizowanych urządzeń wybuchowych jako bomb, uszeregowanych wzdłuż jednego ze szlaków komunikacji publicznej w Warszawie 20 października 2005 roku¹⁸;

− atak w biurze poselskim polskiej partii politycznej Prawo i Sprawiedliwość 19 października 2010 roku¹⁹;

− sprawa Brunona K. i jego przygotowań do zamachu na obiekty Sejmu podczas obecności w nich konstytucyjnych organów państwowych²⁰.

Przytoczone przykłady są dowodem na to, że zagrożenie rodzimym terroryzmem może być realne, a powyższe doświadczenia wskazują, że Polska nie jest wolna od tego typu zagrożenia. W kontekście możliwej radykalizacji postaw niektórych środowisk społecznych w naszym kraju, coraz większej możliwości współdziałania i pozyskiwania materiałów, a nawet ideologii od sprawców z całego świata, w połączeniu z indywidualnym sposobem przygotowywania zamachów, należy to zagrożenie traktować z całą powagą i determinacją na poziomie jego wykrywania i zwalczania.

Ostatnim elementem związanym z analizą zagrożenia terroryzmem jest ocena zagrożenia zamachami terrorystycznymi na terenie naszego kraju. Należy odróżnić ją od stopnia zagrożenia zjawiskiem terroryzmu międzynarodowego i rodzimego. Te dwie oceny mają charakter teoretyczny i wynikają z analiz i przewidywań ekspertów zajmujących się bezpieczeństwem w oparciu o ogólnodostępne informacje i przesłanki społeczno-polityczne.

Ocena zagrożenia przeprowadzenia zamachów w Polsce jest natomiast sformalizowana i dokonywana przez kompetentne i powołane między innymi do tego celu organy i instytucje państwowe.

Zgodnie z Zarządzeniem nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011 roku w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego, powstał katalog stopni alarmowych i przyporządkowanych im zadań porządkowo-ochronnych, mających na celu przeciwdziałanie i minimalizację skutków zamachów terrorystycznych.

Powyższe stopnie alarmowe stanowią o stopniu zagrożenia zamachami terrorystycznymi, a uprawnionymi do ich wprowadzania są kolejne organy administracji rządowej²¹.

18 Zob. Tamże, s. 144 – 160.

19 Zob. Tamże, s. 167 – 175.

20 Zob. Tamże s. 180 – 187, oraz Korespondencja internetowa jednym z dowodów przeciwko Brunonowi K., Kraków 2013, [online], [dostęp 09.11.13], dostępny w Internecie:http://niwserwis.pl/artykuly/koniec-sledztwa- ws-brunona-k.html.

21 Zob. Załącznik nr 5 do Zarządzenia nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011 roku w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego, [online], [dostęp 09.11.13], dostępny w Internecie: http://www.iniejawna.pl/przepisy/ochrona/2011_rm_74.pdf.

Wielokryterialna analiza zagrożeń terrorystycznych pozwala na obserwację, że oceny stopnia zagrożenia bezpieczeństwa Polski nabierają złożonego wymiaru. Brak jest jednoznacznego i wymiernego poziomu tego zagrożenia. Wynika to ze specyfiki samego terroryzmu, który jest zjawiskiem wieloobszarowym i trudnym do precyzyjnego prognozowania.

Potwierdzenia odnaleźć można w słowach K. Liedela wygłoszonych w czasie debaty na łamach „Polski Zbrojnej” na temat zagrożeń dla bezpieczeństwa. Cytowany autor stwierdził, że: „trudno sobie wyobrazić dyskusje o bezpieczeństwie bez uwzględnienia nowych zagrożeń.

Największym problemem jest terroryzm islamistyczny, ale trzeba pamiętać, że wraz z kryzysem w Europie uaktywniły się ruchy skrajnej lewicy i prawicy. Pojawili się również tak zwani soloterroryści, którzy są bardziej niebezpieczni niż ci islamscy, ponieważ wykorzystują nowoczesne media, a zamachu mogą dokonać bez wsparcia organizacji terrorystycznej. Duży problem będą stanowić również zagrożenia w cyberprzestrzeni (…)”²².

Przytoczone statystyki, opinie i przykłady zdarzeń terrorystycznych na całym świecie pokazują, że są możliwe wszelkie, nawet nieprawdopodobne scenariusze. Stąd wydaje się zasadnym, ocenianie stopnia zagrożenia terroryzmem jako realnego i powodującego ukierunkowanie działań na przygotowanie struktur państwowych na skuteczne przeciwdziałanie zjawisku.

2.2 Metody działalności terrorystycznej

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym ewolucji ulegało również zjawisko terroryzmu.

Szczególne zmiany zachodziły w metodach prowadzenia zbrodniczej aktywności i w różnorodności wybieranych celów. Wynika to przede wszystkim z potrzeby dostosowywania sposobów walki do inicjatyw antyterrorystycznych państw oraz ze względu na konieczność prowadzenia działań w sposób coraz to bardziej wyrafinowany i medialny.

W związku z powyższym, obecnie można wyróżnić szeroką panoramę metod, a ich wybór przez sprawców jest podyktowany celem, jaki chcą osiągnąć i możliwościami finansowymi, materiałowymi oraz organizacyjnymi. Biorąc pod uwagę coraz szerszy, ogólny dostęp do nowych technologii oraz możliwości edukacyjne jakie dają między innymi Internet lub firmy szkoleniowe, te ograniczenia wydają się mieć coraz mniejsze znaczenie.

Metody działania członków organizacji terrorystycznych polegają na wyborze takich sposobów aktywności terrorystycznej, które będą korespondowały z celami grup przestępczych

22 Czego się boimy? [w:] Polska Zbrojna, nr 9, wrzesień 2013, s. 15.

i zapewniały maksymalny zasięg medialny. W związku z tym, że zapotrzebowanie na sensacje i emocje w społecznościach zachodnich rośnie, każdego roku widoczna jest nowa tendencja w wyborze sposobu działania przez terrorystów. Zjawiskiem szczególnie niepokojącym jest to, że sprawcy poszukują wciąż metod zapewniających większą liczbę ofiar, a używane przez nich nowoczesne narzędzia, zadanie to wypełniają znakomicie.

K. Jałoszyński wymienia kilka metod ataku najczęściej stosowanych przez terrorystów i są to:

− ataki przy użyciu środków walki;

− zamachy bombowe;

− porwania samolotów lub innych środków transportu osobowego i towarów;

− wzięcie zakładników;

− zamachy na życie konkretnej osoby/osób;

− sabotaż;

− zamachy z wykorzystaniem broni niekonwencjonalnej – zaliczanych do BMR;

− zamachy przy użyciu zdalnie sterowanych modeli;

− ataki elektroniczne;

− ataki przy użyciu wcześniej porwanego samolotu;

− napady rabunkowe²³.

T. Białek z kolei, bierze pod uwagę metody jako sposoby sterowania ludźmi, poprzez różne rodzaje nacisku i wymienia cztery klasyczne metody terrorystyczne:

− perswazja (przekonywanie, zjednywanie i uświadamianie);

− manipulacja (dezorientowanie, podstęp, wprowadzanie w stan zakłopotania);

− przymus (wymuszanie postępowania zgodnego z wolą sprawcy za pomocą użycia siły fizycznej, ekonomicznej lub psychicznej);

− przemoc (destrukcyjne użycie siły, okaleczenie).

Powyższe wyliczenia nie są jedynie metodami przeprowadzenia zamachu terrorystycznego, a są także sposobami prowadzenia działalności terrorystycznej w najszerszym jej rozumieniu. Nimi terroryści posługują się bardzo różnorodnie, w zależności od rozwoju technologicznego, dostępności do nowych rodzajów broni i ograniczeń wynikających z wyobraźni planujących zamach. Terror natomiast jest zdaniem T. Białka,

23 K. Jałoszyński, Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008, s.28.

swoistą „metametodą”, która jest wynikiem przeplatania się czystych, wspomnianych powyżej sposobów oddziaływania, a jego wyróżnikiem jest dążenie do zastraszenia oraz sparaliżowania woli walki adresatów, przez połączenie elementów podstępu, przemocy i przymusu²⁴.

Działalność terrorystyczna odbywa się w dwóch obszarach. Jeden z nich dotyczy oddziaływania wewnątrz struktury grupy terrorystycznej, zapewniając jej właściwą organizację, zamaskowaną strukturę, skuteczne planowanie i finansowanie kolejnych zamachów. Przykładem jest tutaj sieciowa struktura Al–Kaidy, profesjonalny sposób przygotowania zamachu na WTC i Pentagon w 2001 roku oraz skuteczność tej organizacji w dezorientowaniu walczących z nią sił koalicji antyterrorystycznej. Organizacje terrorystyczne wypracowały swoje standardy i procedury kierowania oraz planowania działalności na kształt struktur cywilnych czy wojskowych. Dodatkowo terroryści posługują się systemami szkolenia swoich kadr – przyszłych liderów i żołnierzy wykonujących kolejne zlecane zamachy. Można więc powiedzieć, że ta działalność wewnątrz organizacji jest swoista dla terrorystów i charakteryzuje się określonymi metodami, by zapewnić skuteczną realizację zakładanych celów.

Drugim obszarem działalności terrorystów jest zewnętrzne oddziaływanie na wyselekcjonowanego bądź przypadkowego przeciwnika. W tym obszarze wydzielić można dwie metody działań: przeprowadzanie zamachów oraz prowadzenie działalności propagandowej i wywołującej strach. Wśród tych pierwszych do najważniejszych i nadal najbardziej powszechnych należą zamachy bombowe i zamachy przy użyciu środków walki.

Jednak terroryści nadążają za rozwojem cywilizacyjnym i wprowadzają zmiany do panoramy metod swojej zbrodniczej działalności, posługując się na przykład samolotami jako narzędziem zamachów (WTC i Pentagon, 2001 rok). Przykłady kolejnych zamachów na Bali w 2002r., w Casablance w 2003r., w Madrycie w 2004r. i w Londynie w 2005r. oraz wielu innych, są potwierdzeniem prawdziwości słów byłego prezydenta USA Billa Clintona, że: „Terroryzm w latach 90. zmienił swoje oblicze. Dzisiejsi terroryści wykorzystują otwartość i szybki rozwój w zakresie informacji i uzbrojenia. Nowe technologie terroru i ich rosnąca dostępność w parze z rosnącą mobilnością terrorystów tworzą niepokojące perspektywy w kontekście małej odporności na chemiczne i biologiczne i innego rodzaju zamachy i stawiają każdego z nas w roli potencjalnej ofiary. To jest zagrożenie dla całej ludzkości”²⁵.

24 T. Białek, Terroryzm manipulacja strachem, s. 21-23.

25 Słowa ówczesnego prezydenta USA, wypowiedziane na otwarciu 53. posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Nowy Jork, 21 IX 1998 rok, cyt. za: W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm, s. 220.

Autor po szczegółowej analizie dostępnej literatury oraz historii aktywności terrorystycznej, proponuje przyjąć następujący podział metod, którymi posługują się terroryści:

− metody oddziaływania wewnętrznego organizacji terrorystycznej:

▪ prowadzenie indoktrynacji;

▪ planowanie i organizowanie działalności terrorystycznej;

▪ finansowanie działalności terrorystycznej;

▪ działalność szkoleniowa;

− metody oddziaływania zewnętrznego organizacji terrorystycznej:

▪ przeprowadzanie zamachów terrorystycznych, a wśród nich:

o ataki przy użyciu broni białej lub innych niebezpiecznych narzędzi;

o ataki przy użyciu broni palnej;

o zamachy bombowe;

o porwania samolotów lub innych środków transportu osobowego i towarów;

o wzięcie zakładników;

o zamachy na życie i wolność konkretnej osoby/osób;

o sabotaż;

o zamachy z wykorzystaniem broni niekonwencjonalnej - zaliczanych do BMR;

o zamachy przy użyciu zdalnie sterowanych modeli;

o ataki elektroniczne;

o ataki przy użyciu wcześniej porwanego samolotu;

o napady rabunkowe;

o groźby określonego działania lub zaniechania działania mogące spowodować utratę życia, uszczerbek na zdrowiu lub zniszczenie mienia;

o zamachy mieszane w tym zamachy sekwencyjne i symultaniczne;

▪ prowadzenie akcji propagandowych i wywołujących strach:

o akcje plakatowe;

o przekazy prasowe i publikacyjne zwarte;

o przekazy telewizyjne i radiowe;

o przekazy internetowe;

o przekazy osobowe;

o wystąpienia publiczne, odezwy i apele;

o prowadzenie działalności charytatywnej i prospołecznej²⁶.

Szczególną uwagę w aspekcie stosowanych metod należy poświęcić sposobom oddziaływania zewnętrznego organizacji w postaci przeprowadzanych zamachów terrorystycznych. Ataki terrorystyczne są definiowane jako zdarzenia nadzwyczajne, wywołane umyślnie w celu wywołania paniki, chaosu i społecznego poczucia zagrożenia, za pośrednictwem których grupy terrorystyczne chcą wymusić spełnienie swoich celów²⁷.

Ze względu na rozwój cywilizacyjny oraz zmieniające się oblicze samego terroryzmu katalog metod stosowanych przez sprawców ataków jest bardzo różnorodny i nie jest zbiorem zamkniętym. Dodatkowo każda z tych metod działania zamachowców występuje w wielu formach, czyli zewnętrznej, organizacyjnej stronie zaplanowanego i przeprowadzonego zamachu. Ona z kolei jest wynikiem możliwości technicznych, taktycznych i innych, którymi dysponują terroryści²⁸.

Ostatnim elementem związanym z metodami i formami przeprowadzania zamachów jest narzędzie, jakim posługują się sprawcy. Narzędzie jest definiowane jako urządzenie proste lub złożone, umożliwiające wykonanie jakiejś czynności lub pracy, inaczej przyrząd lub instrument²⁹. W przypadku metod przeprowadzania zamachów terrorystycznych ta definicja musi zostać rozszerzona z pojęcia urządzenia o kategorie ludzi i zwierząt. Zamachy samobójcze są bowiem takim przykładem aktu terrorystycznego, gdzie metodą będzie zamach bombowy, formą zamach samobójczy, a narzędziem przeprowadzenia ataku: materiał wybuchowy i człowiek. Wśród innych narzędzi, jakimi posługują się terroryści wymienić można broń białą i palną, środki łatwopalne, broń masowego rażenia, w tym już zastosowana w Tokio w 1995 roku, przez sektę Aum Shinrikyo broń chemiczna – sarin i broń biologiczna na przykład w postaci zarazków wąglika użyta w 2001 roku na terenie USA³⁰.

Jedną z metod przeprowadzania zamachów terrorystycznych są zamachy przy użyciu broni białej lub innych niebezpiecznych narzędzi.

26 Zob. K. Jałoszyński, Współczesny…, dz. cyt., s. 28, J. Cymerski, Terroryzm a bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej, s. 110, M. Adamczuk, Ewolucja strategii i metod działania islamskich ugrupowań terrorystycznych i ich wpływ na bezpieczeństwo Polski [w:] Pozamilitarne aspekty bezpieczeństwa Bezpieczeństwo narodowe, nr 19, III – 2011,s. 199 – 203, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 2004, s. 218 – 265, 683 – 728, T. Białek, Terroryzm…, dz. cyt., s. 21-23, B. Hołyst, Terroryzm T – I, s. 839 – 998, K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 24 – 41, W. Dietl, Terroryzm…, dz. cyt., s. 220.

27 Z. Zamiar, L. Wełyczko, Zarządzanie kryzysowe, Wrocław 2012, s. 37.

28 K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 28.

29 Uniwersalny słownik języka polskiego, T. II, Warszawa 2006, s. 839.

30 Zob. W. Dietl, Terroryzm…, dz. cyt., s. 237 – 251.

Obok broni białej sprawcy mogą posługiwać się również bardzo szeroką panoramą środków niebezpiecznych w postaci kastetów, nunczaków, pałek, ostrzy ukrytych w przedmiotach niemających wyglądu broni. Atutem tego rodzaju metody jest bardzo łatwy i nieograniczony dostęp do narzędzi zamachu. Zakup miecza, maczety, pałki lub noża jest całkowicie poza jakąkolwiek kontrolą i nie wymaga uzyskania specjalnego pozwolenia.

Dodatkowo posłużenie się nim nie wymaga od sprawcy posiadania nadzwyczajnych umiejętności lub przejścia specjalistycznego szkolenia. W związku z tym, że jest to metoda nie wymagająca ponoszenia wysokich kosztów, można przewidywać, że będzie dominować wśród organizacji dysponujących niskim budżetem finansowym i ograniczonym zapleczem logistycznym. Jest to metoda, którą z podobnych powodów mogą stosować również

„soloterroryści”. Stosując tą metodę, sprawcy mogą liczyć na to, że uda im się wnieść narzędzie zamachu do większości obiektów użyteczności publicznej. Wyjątek będą stanowiły porty lotnicze, ale jedynie po przejściu kontroli celnej oraz budynki, w których funkcjonują zaostrzone rygory stref dostępu. Jednak, pamiętać należy, że nawet narzędzia i przedmioty nieprzeznaczone do walki mogą stanowić realne zagrożenie dla życia ludzi. Użycie przez zdeterminowanego terrorystę długopisu lub karty kredytowej może przyczynić się do zawiązania kryzysu i generować kolejne ofiary w trakcie jego trwania (sytuacje zakładnicze, porwania statków powietrznych)³¹.

Przykładem realizacji z użyciem broni białej może być zdarzenie z maja 2013 roku.

W ciągu dnia na jednej z ulic Londynu, dwaj sprawcy – imigranci z Nigerii, radykalni muzułmanie, wykrzykując swoje polityczne idee, zamordowali za pomocą maczety żołnierza wojsk brytyjskich³².

Metoda wykorzystywania broni białej posiada zalety, ale również wady z perspektywy terrorystów. Wymaga przede wszystkim bliskiego kontaktu z ofiarą zamachu, precyzyjnego zadawania ciosów lub czasu do ich wielokrotnego powtórzenia. Jest też łatwa do udaremnienia przez ochronę osobową ofiary, jeśli taką posiada. Dodatkowo, ze względu na potrzebę zapewnienia bliskiego kontaktu z celem zamachu, utrudniona jest również ucieczka sprawcy z miejsca zdarzenia.

31 Zob. K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 30 – 31.

32 Zob. T. Otłowski, Atak terrorystyczny w Londynie, 2013, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://geopolityka.org/analizy/2261-atak-terrorystyczny-w-londynie oraz

http://wyborcza.pl/1,75477,13962958,20_letni_brytyjski_zolnierz_zginal_w_Londynie_od_ciosu.html.

Pomimo tych czynników, można zakładać, że ze względu na dostępność broni białej i podobnych niebezpiecznych narzędzi na rynku oraz niewielkie koszty ich nabycia, sposób ten będzie dalej stosowany przez organizacje terrorystyczne oraz tzw. „samotnych wilków”.

Kolejną metodą terrorystyczną są zamachy za pomocą broni palnej. Ze względu na bardzo szeroki wachlarz stosowanych narzędzi, może ona przybierać rozmaite formy. Broń palna to w szerokim rozumieniu każda broń bojowa, myśliwska, gazowa, sportowa, alarmowa i sygnałowa³³. W ramach broni strzeleckiej terroryści posługują się rewolwerami, pistoletami, pistoletami i karabinami maszynowymi oraz karabinami wyborowymi. Obok broni strzeleckiej to również wszelkiego rodzaju moździerze, kierowane i niekierowane pociski rakietowe stacjonarne i mobilne oraz ręczne wyrzutnie granatów w tym przeciwpancernych. Historia potwierdza bardzo powszechne posługiwanie się tą metodą przez sprawców zamachów.

Przykładami takich zamachów są między innymi:

− w 1984 roku w New Delhi została zastrzelona premier Indii Indira Gandhi przez dwójkę własnych sikhijskich ochroniarzy. Sprawcy posłużyli się rewolwerem i pistoletem maszynowym Sten³⁴;

− inną bronią posłużyli się terroryści Hamasu w 2004 roku atakując Izrael. Wykorzystali lokalnie produkowane rakiety typu kassam do przeprowadzenia ostrzeliwań izraelskich celów, w tym dzieci³⁵;

− przykładem użycia karabinka wyborowego może być aktywność strzelców PIRA w Crossmaglen w hrabstwie Armagh. Ofiarami jednego snajpera mogło być nawet ponad dziesięciu brytyjskich żołnierzy, a strach przed siłą oddziaływania potęgowały rysunki na murach, a nawet znaki przy drodze informujące o aktywności snajpera³⁶;

− w 1975 roku międzynarodowy terrorysta „Carlos” współdziałając z członkami Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny zorganizował na lotnisku Orly w Paryżu zamach z użyciem granatnika przeciwpancernego RPG – 7³⁷.

Podobnych zamachów terrorystycznych było znacznie więcej, a ich analiza prowadzi do określenia podstawowych cech ataków tego rodzaju. Użycie broni palnej zapewnia

33 Zob. art. 4 Ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji, (Dz. U. z 2012 r. poz. 576, z 2013 r. poz. 829)

34Zob. Analiza historyczna wybranych zamachów, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.specops.pl/vortal/Close_Personal_Protection/Maly/analiza_historyczna/analiza_historyczna_CPP.ht m oraz http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Indie,problemy,terroryzm.

35 Zob. Broń produkowana w Gazie, 2010, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://izrael.org.il/terroryzm/485-bro-produkowana-w-gazie.html oraz http://www.terroryzm.com/hamas-

%E2%80%93-metody-i-zamachy/#more-207.

36 Zob. J. Horgan, Psychologia…, dz. cyt., s. 35.

37 Zob. Encyklopedia terroryzmu…, dz. cyt., s. 236 – 237.

sprawcom pewną precyzję działania i możliwość operowania z określonej odległości.

Dodatkowym atutem tej metody jest stosunkowo łatwy dostęp do broni strzeleckiej i niewielkie koszty jej pozyskiwania. Kolejnym elementem jest mobilność i możliwość wykorzystywania w miejscach użyteczności publicznej. Zapewnia to wtedy większą ilość ofiar zabitych i rannych. Jest to metoda charakterystyczna dla „aktywnych strzelców” – sprawców posługujących się bronią dla zabijania kolejnych ofiar z wykorzystaniem przemieszczania się w obszarze wybranego obiektu³⁸.

Są też pewne ograniczenia w posługiwaniu się bronią palną jako narzędziem zamachu terrorystycznego. Przede wszystkim to nielegalność posiadania broni palnej w wielu krajach na świecie. Kontrolowanie i monitorowanie obrotu bronią, co może prowadzić do wykrycia sprawców zamachu już na etapie przygotowania. Wyposażanie obiektów w najnowsze technologie zabezpieczające przed bezprawnym wnoszeniem broni i niebezpiecznych narzędzi, znacznie zmniejsza możliwości wykorzystania tej metody przez sprawców. Dodatkowym ograniczeniem jest potrzeba przejścia szkolenia w zakresie posługiwania się bronią, szczególnie jej niektórych rodzajów (karabiny maszynowe, granatniki, wyrzutnie rakietowe).

Atuty i charakter tej metody przeprowadzenia ataku terrorystycznego stanowią, że należy spodziewać się dalszego wykorzystywania tego środka, w celu powodowania masowych strat (wyrzutnie rakiet, granatniki, karabiny maszynowe) lub likwidacji wyselekcjonowanego celu osobowego (pistolety, karabiny wyborowe).

Najbardziej powszechną metodą działania terrorystów są zamachy bombowe. Zgodnie z raportem National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism za 2012 rok, ta metoda stanowiła aż 62% wszystkich stosowanych sposobów ataków³⁹. Wynikać to może z tego, że posiada ona wiele zalet z perspektywy terrorystów, do których zalicza się przede wszystkim:

− zapewnienie względnego bezpieczeństwa dla sprawców podczas zamachu;

− możliwość wysuwania żądań i prowadzenia negocjacji przed zamachem;

− duża siła niszcząca;

− wysokie oddziaływanie psychologiczne;

− powodowanie dużej dezorganizacji działań ratowniczych;

38 Zob. Active Shooter, Recomandations and Analysis for Risk Migitation, red. Reymond W. Kelly, Police department of New York, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.nyc.gov/html/nypd/downloads/pdf/counterterrorism/ActiveShooter2012Edition.pdf.

39 Zob. Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, s. 8.

− stosunkowo łatwy dostęp do komponentów służących do wykonania materiałów i urządzeń wybuchowych;

− wielość miejsc, w których można zastosować ten rodzaj ataku (obiekty użyteczności publicznej, środki transportu, imprezy masowe);

− możliwość zadania wielkich strat przy niewielkiej ilości materiału wybuchowego⁴⁰. Obecnie obserwowana jest, obok wzrostu zainteresowania tą metodą przeprowadzenia zamachu, swego rodzaju ewolucja w posługiwaniu się nią. Wyrażana ona jest między innymi:

− w zakresie materiałów wybuchowych:

▪ w stosowaniu zaawansowanych materiałów wybuchowych;

▪ w możliwości samodzielnej ich produkcji;

▪ w adaptowaniu materiałów wybuchowych do własnych potrzeb;

− w zakresie budowy ładunków wybuchowych:

▪ w korzystaniu z nowoczesnych rozwiązań w zakresie inicjacji wybuchu;

▪ w poddawaniu modyfikacjom już stosowanych rozwiązań;

▪ w powstawaniu nowych konstrukcji ładunków wybuchowych;

− w zakresie przenoszenia ładunków wybuchowych:

▪ w ulepszaniu technik maskowania i kamuflażu;

▪ w wykorzystywaniu w zamachach środków transportu lądowego, morskiego i powietrznego;

▪ w poszukiwaniu nowych technik przenoszenia materiałów wybuchowych⁴¹. Metoda ta posiada również swoje słabe strony, wśród których należy wymienić wysoką nieprecyzyjność oddziaływania, ryzykowny proces przygotowywania ładunków wybuchowych i występujące trudności podczas transportu. Pomimo tego, historia obfituje w przykłady takich aktywności. Zamachy na Bali w 2002 roku, Madrycie w 2004, Londynie 2005 są tymi najbardziej znanymi z przekazów medialnych. Należy dodać jeszcze podłożenie bomby w 1946 roku przez terrorystów żydowskich z organizacji Irgun w hotelu King David, w którym zginęło 91 osób. Kolejny przykład to zamach bombowy na dworcu w Bolonii w 1980 roku oraz wybuch materiału wybuchowego w samolocie linii Air India powodujący śmierć 329 osób⁴².

40 Zob. K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, Terroryzm Diagnoza…, dz. cyt., s. 67 por. M. Ilnicki, Służby graniczne w walce z terroryzmem, Toruń 2011, s. 71.

41 J. Adamski, Nowe technologie w służbie terrorystów, Warszawa 2007, s. 11.

42 Zob. Encyklopedia…, dz. cyt., s. 218.

Przykładem możliwości planistycznych i organizacyjnych był zamach terrorystyczny na promoskiewskiego prezydenta Czeczeni Achmada Kadyrowa w 2004 roku. Wmurowany w trybunę honorową ładunek wybuchowy został zdetonowany w czasie obchodów dnia zwycięstwa, gdy na trybunie znajdowali się najwyżsi przedstawiciele władz Czeczenii.

Prezydent i innych pięć osób zginęło w wyniku tego zawczasu przygotowanego ataku bombowego⁴³.

Metoda ta wypracowała charakterystyczne dla niej formy, a pomysłowość sprawców w zakresie umieszczania materiałów wybuchowych wydaje się nieograniczona. Przykładem takiej formy może być umieszczanie bomb w listach, paczkach, koszach na śmieci, torbach, bagażu lub w budkach telefonicznych. W takim przypadku trudno mówić o skutecznym zapobieganiu, kiedy ładunek wybuchowy może znajdować się niemal w każdym miejscu.

Sprawcy do przenoszenia materiałów wybuchowych adaptują pojazdy, rowery, motocykle, zwierzęta, a nawet ludzi⁴⁴.

Wykorzystanie formy samobójczych zamachów bombowych obrazuje zdarzenie z 11 listopada 1998 roku, kiedy to młody mężczyzna wjechał białym mercedesem w budynek izraelskiego dowództwa w Tyrze. Siła eksplozji zniszczyła ośmiopiętrowy budynek i przyczyniła się do śmierci 141 ludzi. Ze względu na skutki ataku oraz samobójczy charakter zachowania sprawcy, uznaje się to wydarzenie za pierwsze tego typu w historii zamachów terrorystycznych⁴⁵.

Forma zamachu samobójczego jest też jedną z najbardziej skutecznych i krwawych. Jak pokazują badania National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism Based at the University of Maryland, w 2012 roku na świecie odnotowano 340 samobójczych zamachów. Spowodowały one śmierć 2223 ludzi i raniły 4410 osób.

Statystyki pokazują również, że zamachy samobójcze są prawie pięć razy bardziej śmiercionośne od innych form przeprowadzanych ataków⁴⁶.

Możliwości i techniki przeprowadzania zamachów z użyciem materiału wybuchowego stały się nieograniczone i jedynie determinacja terrorystów jest wyznacznikiem kiedy i skąd nastąpi wybuch. Dodatkowym atutem wykorzystania tego sposobu jest silne oddziaływanie psychologiczne. Pozostawione pakunki lub torby w miejscach publicznych budzą podejrzenia,

43 Zamachy terrorystyczne w Moskwie, RMF24, , [online], [dostęp 15.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.rmf24.pl/raport-moskiewskiezamachy/moskiewskiezamachywideo/news-zamachy-terrorystyczne-w- rosji-kalendarium,nId,268949.

44 Zob. J. Adamski, Nowe…, dz. cyt., Warszawa 2007, s. 14 – 38 .

45 K. Jałoszyński, Współczesny…, dz. cyt., s. 47.

46 Annex of Statistical Information, Country Reports on Terrorism 2012, [online], [dostęp 15.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/.

a procedury sprawdzania ich zawartości zabierają wiele czasu i potrafią destabilizować normalne funkcjonowanie w wybranych przez sprawców miejscach. Przykładem takiego zdarzenia jest sytuacja z 20 października 2005 roku, kiedy to w Warszawie, w porannych godzinach szczytu komunikacyjnego odnajdywano kolejno atrapy improwizowanych ładunków wybuchowych. Pomimo tego, że nie były to prawdziwe ładunki wybuchowe zdarzenie spowodowało chaos komunikacyjny, reakcję służb ratowniczych oraz strach wśród mieszkańców stolicy. Zdaniem ówczesnego prezydenta miasta Lecha Kaczyńskiego, działanie to miało charakter typowego terroru psychologicznego⁴⁷.

Kolejną metodą stosowaną przez terrorystów są porwania środków transportu osobowego lub towarowego. Ten rodzaj działań dzieli się na kilka grup w zależności od rodzaju uprowadzonego obiektu:

− porwania statków powietrznych;

− porwania statków morskich i śródlądowych;

− porwania pociągów i składów metro;

− porwania autobusów.

Obecnie, ze względu na stopniowe wprowadzanie kolejnych zabezpieczeń przez linie lotnicze oraz służby bezpieczeństwa, ten rodzaj działania sprawców staje się bardzo rzadki.

Zdarzają się natomiast częściej porwania środków transportu lądowego, prawdopodobnie ze względu na mniejszy stopień ich ochrony oraz mniejsze wymagania organizacyjne podczas planowania zamachów⁴⁸.

Przykłady i analiza aktywności terrorystów wskazują, że metoda porywania środków transportu była powszechną w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Współcześnie należy spodziewać się również takich zamachów, ale prawdopodobnie formy i narzędzia, którymi będą posługiwać się sprawcy, ulegną ewolucji, wraz ze stopniem wprowadzanych przez państwa zabezpieczeń antyterrorystycznych w środkach transportu lądowego, powietrznego i morskiego.

Bardzo złożoną metodą z perspektywy terrorystów i służb bezpieczeństwa jest wzięcie zakładników. Jest to sytuacja, w której terroryści pozbawiają wolności osobę lub osoby i przetrzymują je wbrew ich woli. Celem takiego działania jest najczęściej użycie zakładników jako karty przetargowej w negocjacjach z policją i władzami. Przetrzymywani ludzie stanowią też swego rodzaju zabezpieczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa sprawcom. Inną przesłanką

47 Zob. K. Liedel, A. Mroczek, Terror w Polsce…, dz. cyt., s. 145 – 149.

48Zob. S. Kulczyński Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa państwa [w:] K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, Terroryzm Diagnoza…, dz. cyt., s. 67.

powstania sytuacji zakładniczej jest nieudane wykonanie na przykład napadu rabunkowego i wzięcie zakładników jedynie dla zapewnienia bezpiecznej możliwości oddalenia się z miejsca zdarzenia. W tych sytuacjach, w odróżnieniu od uprowadzeń, miejsce pobytu osób zatrzymanych jest znane. Ułatwia to niejako przeprowadzenie działań ratowniczych i kanalizuje energię służb bezpieczeństwa do określonego terenu lub obiektu⁴⁹.

Cechą charakterystyczną sytuacji z udziałem zakładników jest powstanie swoistego spektaklu o ogromnym potencjale emocjonalnym. Nieuchronnym w takich momentach jest pojawienie się mediów i często bezpośrednie relacjonowanie całości zdarzenia. Rzeczywisty tragizm ofiar zamachu, traumatyczne przeżycia najbliższych im osób oraz zmagania negocjacyjne i siłowe sprawców ze służbami bezpieczeństwa, stanowią o sile oddziaływania tej metody. Dodatkowym elementem obciążającym jest czas, który płynie, a wraz z nim zmieniają się okoliczności i postrzeganie rozgrywającego się dramatu. Podczas tak rosnącego napięcia, decydującego znaczenia nabiera kwestia sposobu zakończenia sytuacji kryzysowej.

W przypadku klęski służb bezpieczeństwa, dramat i skutki pośrednie wywarte na społeczności wydają się dużo większe. Sukcesem zakończone sytuacje zakładnicze dają gwarancję zmniejszenia lęku i strachu przed kolejnymi takimi zdarzeniami i wzmacniają zaufanie do państwa i jego możliwości zapewnienia bezpieczeństwa⁵⁰.

Przykładami takich zdarzeń, z różnymi konsekwencjami i skutkami bezpośrednimi i pośrednimi są:

− zajęcie polskiej ambasady w Bernie (1980)⁵¹;

− zajęcie ambasady USA w Teheranie (1979)⁵²;

− atak czeczeńskich terrorystów na moskiewski teatr na Dubrowce (2002)⁵³;

− atak na szkołę w Biesłanie (2004)⁵⁴;

− atak terrorystyczny na Centrum Handlowe w Kenii Nairobi (2013)⁵⁵.

49 Zob. K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 32 – 33.

50 Zob. M. Ilnicki, Służby…, dz. cyt., s. 72 – 74.

51 Zob. R. Rybacki, Zajęcie polskiej ambasady w Bernie, [w:] terroryzm. com, 2006, , [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.terroryzm.com/zajecie-polskiej-ambasady-w-bernie-w-1982/.

52 Zob. K. Nadolski, Dramat w amerykańskiej ambasadzie, [w:] onet. wiadomości, 2012, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://wiadomosci.onet.pl/prasa/dramat-w-amerykanskiej- ambasadzie/9b5yw.

53 Zob. Atak terrorystyczny na moskiewski teatr na Dubrowce, [w:] terroryzm. com, 2003, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.terroryzm.com/atak-terrorystyczny-na-moskiewski-teatr-na- dubrowce/.

54 Zob. Zamach w Biesłanie, [w:] terroryzm. com, 2003, [online], [dostęp 05.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.terroryzm.com/zamach-w-bieslanie/.

55 Zob. B. Popławski, Bilans zamachu w Nairobi, [w:] portal Geopolityka. org, 2013, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://geopolityka.org/analizy/2459-bilans-zamachu-w-nairobi.