Rozwiązania organizacyjno-proceduralne

Obszar organizacyjno-proceduralny wpływa bezpośrednio na jakość wykonywanych zadań na etapie minimalizacji skutków potencjalnych zamachów terrorystycznych. Zawiera kilka podstawowych aktywności podmiotów zewnętrznych i wewnętrznych.

Do najważniejszych z nich zalicza się rozwiązania w obszarze:

− zarządzania ryzykiem;

− planowania;

− przygotowania struktur osobowych;

− monitorowania;

− ostrzegania i alarmowania;

− ewakuacji;

− zabezpieczenia miejsca zdarzenia;

− działań ratowniczych;

− działań neutralizacyjnych;

− działań w zakresie odbudowy i przywrócenia stanu poprzedniego.

Obecnie funkcjonuje wiele sposobów realizacji zadań w ramach wyżej wymienionych obszarów. Jednak koncepcje dotyczące zwalczania zagrożenia terrorystycznego obejmują przede wszystkim obiekty infrastruktury krytycznej lub inne budynki chronione obligatoryjnie na podstawie aktów prawnych. W pozostałych obiektach do minimalizowania skutków zamachów terrorystycznych implementuje się rozwiązania z zakresu ochrony przeciwpożarowej lub przeciwdziałania przestępczości pospolitej.

Efektem końcowym badań przeprowadzonych przez autora jest zaproponowanie rozwiązań w zakresie minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych w obszarze organizacyjno-proceduralnym. Do tej grupy należą:

− zwiększenie wykorzystania etapu zarządzania ryzykiem podczas budowania systemów bezpieczeństwa w budynkach – dotyczy to szczególnie obiektów wielkopowierzchniowych oraz innych, niezaliczanych do IK państwa; narzędzia i pomoc w tym zakresie administratorzy powinni uzyskiwać od instytucji państwowych poprzez udział odpowiednich organów w procesie zarządzania ryzykiem oraz wydawanie podręczników wspomagających właścicieli w tym zakresie; warte implementacji są rozwiązania amerykańskie i brytyjskie, gdzie od kilku lat wdraża się serie wydawnictw poświęconych kompleksowemu rozpatrywaniu bezpieczeństwa w budynkach użyteczności publicznej, a zarządzanie ryzykiem odgrywa w nim pierwszoplanową rolę; w rozwiązaniach Federal Emergency Management Agency (USA) proponuje się skorzystanie właścicielom z pięciostopniowego procesu zarządzania ryzykiem (identyfikacja i kwantyfikacja zagrożeń, ocena zasobów i infrastruktury, ocena wrażliwych cech budynku, ocena ryzyka, sposoby i warianty ograniczenia wrażliwości obiektu), wykorzystując przy tym matryce matematyczne dające w efekcie wymierny wynik stopnia wrażliwości obiektu na poszczególne rodzaje zamachu²⁹¹;

− rozważenie możliwości kompleksowego planowania usytuowania budynków wrażliwych na zamach terrorystyczny w aspekcie otoczenia obiektu (już na etapie uzyskiwania pozwolenia na budowę) – zbyt bliskie położenie w stosunku do innych

291 Zob. Risk Management Series, Reference Manual to mitigate poltential terrorist attacks against buildings, FEMA 2003, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.fema.gov/media-library/assets/documents/2150?id=1559 oraz P. Hopkin, Fundamental of risk management, London 2010.

budynków może spowodować „efekt domina” w przypadku zawalenia się jednej budowli (przykładem takiej sytuacji jest zamach w Nowym Jorku w 2001 roku) oraz wysoki stopień nasycenia obiektami powoduje trudności podczas ewakuacji i prowadzenia akcji ratowniczych²⁹²;

− zwiększenie zakresu nadzoru, kontrolowania lub konsultacji planów ochrony/planów bezpieczeństwa opracowywanych w budynkach – poprzez umożliwienie właścicielom zwrócenia się do określonej instytucji bezpieczeństwa publicznego o konsultacje w obszarze opracowanych dokumentów wewnętrznych z zakresu bezpieczeństwa (plany ochrony, ewakuacji, procedury ostrzegania i alarmowania); w budynkach wielkopowierzchniowych wprowadzenie obligatoryjności posiadania planów ochrony określonego wzoru, zawierających elementy bezpieczeństwa antyterrorystycznego – ustalonego przez służbę zewnętrzną i przekazywanie ich celem zatwierdzenia do określonej instytucji zewnętrznej; pozwoli to na osiągnięcie odpowiedniej jakości rozwiązań proceduralnych już na etapie planowania, a posiadanie przez wybraną służbę zewnętrzną szczegółowych planów i procedur obowiązujących w obiekcie, może ułatwić jej działania w przypadku zdarzenia o charakterze terrorystycznym w budynku;

− wprowadzenie katalogu procedur postępowania w obiektach na wypadek różnych zdarzeń terrorystycznych do obowiązkowego opracowania w obiektach użyteczności publicznej – pozwoli to na przygotowanie struktur i rozwiązań działania na wypadek określonych zamachów (na przykład zamach bombowy, aktywny strzelec, użycie BMR); taka obligatoryjność powinna zostać wsparta wprowadzeniem do powszechnego stosowania przykładowych wzorów postępowania na wypadek opisanych zdarzeń i szkoleń w tym zakresie dla administratorów obiektów;

− opracowanie powszechnie obowiązujących i jednakowych sygnałów ostrzegania i alarmowania o zdarzeniach o charakterze terrorystycznym – aspekt jednolitości umożliwi skuteczniejsze rozpowszechnianie i edukację społeczności na temat pożądanych zachowań w przypadku zagrożenia terrorystycznego; obecna różnorodność sygnałów i procedur w budynkach użyteczności publicznej wpływa negatywnie na

292 Zob. M. Gajda, Wpływ terroryzmu na zabezpieczenie budynków użyteczności publicznej [w:] Przestrzeń i FORMA, 20/2013, [online], [dostęp 16.04.2014], dostępny w Internecie: http://www.pif.zut.edu.pl/pif20.php, s. 129-130.

świadomość osób i uniemożliwia szybkie i zautomatyzowane ich działanie po usłyszeniu sygnału o zagrożeniu;

− wprowadzenie instrukcji lub poradników na temat postępowania zarządzającego obiektem po otrzymaniu informacji o zagrożeniu terrorystycznym – zwiększy to wiedzę i świadomość właścicieli oraz pomoże im w opracowywaniu wariantów działania w takich sytuacjach; problem szczególnie ważny ze względu na wagę decyzji podejmowanej przez właściciela, która z reguły jest wyborem pomiędzy zapewnieniem bezpieczeństwa a kosztami w przypadku przerwania działalności w obiekcie i zarządzenia ewakuacji;

− zwiększenie ochrony centrów monitoringu oraz udoskonalanie ich możliwości technicznych – w większości obiektów centra monitoringu pełnią funkcję miejsca kierowania działaniami na etapie reagowania, co powinno przekładać się na odpowiedni poziom ich zabezpieczenia i ochrony przed dostępem osób trzecich;

dodatkowo w przypadku zajęcia ich przez sprawców zasadnym byłoby umożliwienie przejęcia kontroli nad systemem kamer przemysłowych przez połączenie się z zewnątrz (z wykorzystaniem odpowiednich procedur zabezpieczających);

− zmiana w sposobach wyznaczania miejsc zbiórek osób po zarządzonej ewakuacji – powinno się to odbywać po konsultacji z przedstawicielami służb bezpieczeństwa (na przykład PSP lub policji) – tak, by znajdowały się w odpowiedniej odległości od obiektu i nie stanowiły dogodnego celu zamachu sekwencyjnego; dobrym rozwiązaniem jest posiadanie kilku rejonów zbiórek, co zwiększa dekoncentrację ludzi i zmniejsza ryzyko kolejnych dużych strat w przypadku następnego ataku;

− rozwiązanie kwestii pojazdów wielotonowych znajdujących się w pobliżu obiektów – przede wszystkim poprzez propagowanie dobrych praktyk w tym zakresie wśród zarządzających budynkami, by nie dopuszczać w pobliże obiektów takich pojazdów bez wcześniejszych sprawdzeń i kontroli, budować ograniczenia w postaci barier, znaków drogowych, punktów kontroli usytuowanych w bezpiecznej odległości od obiektu; rozważenie możliwości wprowadzenia zakazu poruszania się takich pojazdów w ścisłym centrum miast; zabezpieczenie portów lotniczych i innych budynków IK przed możliwością dojazdu pojazdów wielotonowych i dostawczych oraz autokarów bez wcześniejszej kontroli;

− rozwiązanie kwestii organizacji skutecznego systemu opieki psychologicznej i społecznej po zdarzeniu terrorystycznym – opracowanie krajowej listy psychologów z

możliwością ich natychmiastowego zatrudnienia podczas zdarzeń masowych;

przygotowanie struktur organizacji mogących nieść pomoc społeczną i psychologiczną po zamachu (na przykład centra pomocy rodzinie, centra informacji i wsparcia dla najbliższych ofiar zdarzeń, polowe centra medialne, telefony zaufania i infolinie, fundusze finansowe i rzeczowe na rzecz poszkodowanych, grupy wsparcia, wykorzystanie Internetu); dokonanie oceny i podziału kompetencji pomiędzy obecnie funkcjonującymi organizacjami; przeprowadzanie ćwiczeń i symulacji działań w tym obszarze²⁹³;

− przygotowanie systemu natychmiastowych wypłat odszkodowań i pomocy społecznej dla członów rodzin ofiar zamachów – tak, by pomoc była możliwie szybka i skutecznie trafiała do najbardziej potrzebujących;

− wypracowanie skutecznego systemu komunikacji pomiędzy służbami podczas reagowania na zdarzenie terrorystyczne – obecnie wykorzystywane środki łączności radiowej nie zapewniają skutecznej komunikacji pomiędzy różnymi podmiotami systemu bezpieczeństwa z powodu braku unifikacji w tym zakresie na poziomie centralnym; należy zorganizować systemy łączności, które pozwolą na nieograniczone korzystanie z łączności w trudnych warunkach infrastruktury, na przykład żelbetonowej, oraz będą niezależne od telefonii komórkowej, która nie funkcjonuje właściwie podczas zdarzeń masowych; przygotowanie systemów umożliwiających kontrolę przeciążenia sieci telefonii komórkowych oraz procedur wyłączania przez operatorów możliwości korzystania z sieci przez użytkowników nienależących do służb bezpieczeństwa;

− rozwiązanie kwestii polityki medialnej podczas i po zdarzeniu – poprzez:

wypracowanie procedur kontaktu z mediami, zorganizowanie systemu monitorowania mediów krajowych i zagranicznych podczas zdarzenia, opracowanie procedur informowania biznesowego w trakcie i po zdarzeniu²⁹⁴;

− wykorzystanie potencjału wolontariatu – poprzez zorganizowanie systemu koordynującego i zarządzającego organizacjami użytku publicznego i wolontariatem, by skutecznie wykorzystać możliwości chętnych do udzielania pomocy podczas zdarzeń kryzysowych o charakterze terrorystycznym.

293 Zob. Doświadczenia z działań podjętych w odpowiedzi na zamachy bombowe w Londynie 7 lipca 2005, Londyn 2006, s. 7.

294 Zob. Raport Regionalnego Forum Obronności w Londynie w sprawie wydarzeń 7 lipca 2005 roku, Urząd Miasta Londynu, London 2006, s. 19.