Nowe stanowisko z epikontynentalnymi utworami kredy dolnej w rejonie Dębicy

Kwartalnik Geoiogiczny, t. 35, nc 4, 1991 c., stc. 421-436

Stanislawa K1JAKOWA, WladyslawMORYC

Nowe stanowisko z epikontynentalnymi utworami kredy dolnej w rejonie

W otworze Wola Wielka 2 udokumentowano osady Iilofacji ilasto-wc;:glanowej g6mego walantynu, zachowane pod6bnie jak w otworze Stasi6wka 1 w Cormie niewielkiego plata. Bogata fauna &Ipejska

~iadczy 0 silnym oddzialywaniu ~rodowiska medyteratisldego, co polWierdza tezc;:, ie rejon ten Jttczyl dolnokredowe mone Niiu Polskiego Z oceanem Tetydy.

WSTilP

Epikontynentalne utwory dolnej kredy na przedg6rzu Karpat znane byly dotyehezas w rejonie Lubaezowa (W. Morye, 1961; T. Niemczyeka,1976; W. Moryc, J.

WaSniowska, 1965; S. Marek, 1968) i z otworu Stasi6wka 1 kolo D~bicy (S. Geroeh i in., 1972). Przeprowadzone przez Zaldad Poszukiwan Nafty i Gazu w Krakowie (pod koniee lat osiemdziesilltych i na poczlltku dziewi~cdziesiqtych) prace geologiczno-poszukiwawcze w rejonie Pilzna ~ D~bicy dostarczyly szeregu nowych profili wiertniczych, w tym r6wniez z utworami kredy dolnej. Osady te 'zostaly stwierdzone m.in. wotworze Wola Wielka 2, poloZonym okolo 7 km naNW od DQbicy (fig. 1), w strefie utwor6w neokomu znanych jUl z odleglego 0 okolo 15 km otworu Stasi6wka 1.

Og6lny profit stratygraficzny utwor6w przewierconych w otworze Wola Wielka 2 przedstawia siQ nast~pujllCO: do 1345,0 m - miocen; 1345,G-1567,O - kreda g6rna;

1567,G-1593,O - kreda dolna; 1593,G-I664,O m - jura g6rna (koncowa gl~bokoSc).

Utwory kredy dolnej zostaly szczeg61owo opr6bowane, pobrano z nich makrofaunQ oraz pr6bki do bada/i mikrofaunistycznych i mikrofacjalnych.

422

wwz

••

o _,

Stanislawa Kijakowa, Wladyslaw Marye

or

Fig. 1. Szkic sytuacyjny otwor6w wiertniczych z osadami kredy dolnej w rejonie D~bicy

1 - otwory: W.W.t, W.W.2 - Wola Wielka 1, 2, St.l - Stasi6wka 1. P.2l - Pilzno 21, Brae.1 - 8raciejowa 1, B.7,8 - Brzoz6wka 7, 8, 0.2,3,4,7 - Dc;:bica 2,3,4,7, Gr.1 - Grabiny 1; 2 - granica

nasuni~ia karpackiego

Situation sketch of the boreholes with the Lower Cretaceous sediments in the area of D~bica

1 - boreholes; 2 - boundary of the carpathian Overthrust

Autorzy skladajq serdeczne podzi~kowanie Paniom, doc. dr hab. Janinie Sztejn za

konsultacj~ i cz~§ciowe oznaczenia, zwlaszcza malioraczk6w z niekt6rych pr6bek z mikrofaunq dolnokredowq, prof. dr hab. Elzbiecie Morycowej za analiz~

mikrofacjalnq wapieni dolnokredowych, Panu drowi Leonowi Karczewskiemu za oznaczenie makrofauny dolnokredowej, a takie Panu prof. drowi Sylwestrowi Markowi za dyskusj~ i iyczliwe uwagi dotyczqce tematyki poruszonej w niniejszej pracy, Serdeczne podzi~kowania naleiq si~ Koleiankom, Elibiecie Skqpskiej za wykonanie rysunk6w i Zofii Klucznik za sfotografowanie mikrofauny.

PROFlL STRATYGRAFICZNY UTWOROW PODMIOCENSKICH W OTWORZE WIERTNICZYM WOLA WIELKA 2

KREDA06RNA

Utwory tego wieku stwierdzono pod osadami badenu dolnego na g!~b.

1345,G-1567,O m (fig, 2).

W c z ~ § c i w Y i s z e j (1345,G-1474,O m) wyst~pujq margie zbite, opokowe, jasnoszare, miejscami z ciemnoszarymi przemazami ilastymi i smugami pirytu ziemistego. W dolnej cz~Sci tego odcinka (poniiej 1400 m) S, Kijakowa oznaczy!a zesp6! mikrofauny santonskiej, z!oiony m.in. z gatunk6w Gavelinella umbilicatula (Mjatluk), Stensioeina exculpta (Reuss), Globorotalites michelianus (d'Orbigny), Marginatruncana marginata (Reuss) i M. pseudalinneiana (Pessagno).

Na podstawie analogii do innych, blisko poloionych oIWor6w wiertniczych moina wyrazit przypuszczenie, i.e g6rny, calkowicie nie rdzeniowany odcinek tej wyiszej

c~Sci profilu g6rnokredowego, naleiy do kampanu (fig. 2).

W c z ~ § c i n i is z e j (1474,G-1567,O m). profilu g6rnokredowego tego OIworu rdzenie otrzymano tylko z dolnego odcinka tych utwor6w (1525,0 -1567,0 m), reprezentujqcych turon. Sq to margie zbite i opoka wapienna, czasem marglista, miejscami z gniazdami brqzowych krzemieni. W utworach tych wyst~puje zaledwie jeqen gatunek otwornicy Marginammcana caranata (Bolli), a ponadto nieoznaczalne

Stanowisko z epokontynentalnymi utworami kredy dolnej ...

PS

25mV

~

1664,0

M/OCEN

c

a

~ e

I

17~71 i E'i:5l2 I?-ZZlJ E;:'J4 IiE'as E@36 er2'l1 ~ j}B ".9 Fig. 2. Profil stratygraficzny podloZa miocenu w otworL.e Wola Wielka 2

423

1 - ilowce piaszczyste; 2 - margie; 3 - opoka marglista i wapienna, miejscami gniazda krzemieni; 4 - mulowce; 5 - wapienie muszlowcowe; 6 - wapienie zbite, w dole zlepieniec ilasty (brekcja sedymentacyjna); 7 - dolomity pelilyczne; 8 - wykresy gcofizyki wiertniczej; 9 - upady

Stratigraphical profile of the Miocene substrate in the borehole Wola Wielka 2

1 - sandy claystones; 2 - marls; 3 - marly and calcareous gaile, in parts nests of flints; 4 - mudstones;

5 - coquinoid limestones; 6 - compact limestones, in lower part argillaceous conglomerate (sedimentational breccia); 7 - pelitic dolomites; 8 - diagrams of borehole geophysics; 9 - dip of strata

gatunkowo M. Sp. i radiolarie. Zasi"g stratygrafiezny tego gatunku obejrnuje turon·santon,jednakZe pozyeja tyeh warstww profilu kredy g6rnej w innyeh otworaeh tego obszaru oraz ceehy litologiezne upowainiaj'l do zaliezenia ieh do turonu (I.

Heller, W. Morye, 1984).

Odeinek g6rny niiszej ez"Sci profilu g6rnokredowego (1474,0-1525,0 rn) na podstawie podobienstwa wykres6w geofizyki wiertniezej i wynik6w badan s'lsiednich wiereen naleiy zaliezyt do koniaku.

424 Stanislawa Kijakowa, WladysJaw Moryc

KREDADOLNA

W profilu utwor6w dolnokredowych w otworze wiertniczym Wola Wielka 2 wydzielit moma dwa r6me litologicznie typy osad6w: w wyt.<;zej ~ci (1567,0-1581,0 m) utwory mulowcowe, w cz~ niZszej (1581,0-1593,0 m) osadywapienne. Poziomy te wyr6miaj~ siC; bardzo wyramie na wykresach geofizyki wiertniczej, a szczeg61nie na krzywych profilowa6 gamma iN-gamma (fig. 2).

Z w Y Z s z e j, m u low cow e j c z c: § c i uzyskano rdzenie wiertnicze z glc:b. 1575,0 -1581,0 m (5 m uzysku rdzenia). S~ to mulowce i i10wce ciemne, prawie czarne 0 odcieniu brunatnym, silnie wapniste, z Iicznymi drobnymi blaszkami muskowitu. Miejscami s~ one znacznie zapiaszczone. W partiach ilowcowych obserwuje sic: s/abe zlustrowanie. W dolnej c~ci (niZsze 3 m rdzenia) zawieraj~, zwiC;kszaj~ce sic: ilo§ciowo ku dolowi, biale, 'zwietrzale' skorupki malZ6w i ~limak6w,

tak Ze w najniZszej czC;§ci wykazuj~ jut charakter muszlowc6w i1astych, do~t ostro

oddzielaj~cych sic: od le~cych niZej wapieni organogenicznych i detrytycznych.

W poziomie mulowcowym wystc;puje do~t liczna makro- i mikrofauna. Z zebtanych przez W. Moryea malZ6w i §limak6w 1. Karczewski oznaczyl: Arcomytilus cf. couloni Markom, Lima cf. orbignyana Matheron, L. sp., Modiola sp. (ex gr.

ligeriensis), Cyrena cf. zimmemlOnni Dunker, Lopha rectangularis (Roemer), Chlamys sp., Ostrea sp., Cyrena sp.?, Thrritella gracilis Passendorfer, Metacerithium aff. trimonile d'Orbigny, Fusus sp., Pleurotomana aff. ansledi Forbes, Nalica gaullina d'Orbigny, Cirsocerilhium andrusovi (Natsky), Thrbo sp., Melania turriformis Hartmann et Velikzh., Liophax elongala (Dunker), Bithynia sp., Capulus sp. i Nerineopsis excavata Brongniart. Zesp61 ten wskazuje na przedzial czasowy od walan:tynu do hoterywu

w~cznie.

Na ~ci~lejsze sprecyzowanie wieku tych osad6w pozwalaj~ badania mikrofaunistyczne wykonane niezalemic przez S. Kijako~ i J. Sztejn (tab. I, tabl. I).

Zesp61 otwornic i malZoraczk6w wystc:pujllcych w tych mulowcach i ilowcach zdecydowanie ~wiadczy 0 ich dolnokredowyrn wieku. Szczeg61ne znaczenie maj~ tu nastc:pujllce gatunki: Epistomina caracolln (Roemer), E. lenuicostata Bartenstein et Branch, E. ornata (Roemer), Lingulina cf. semiornala (Reuss), Spirillina cf. italica Dieni et Massari, Planispirillina flava (Sztejn), Trocholina burlini Gorbatchik, T.

paucigranulata Moullade, T. molesta Gorbatchik, T. ex gr. infragranulata Noth, Patellina turriculata Dieni et Massari, P. subcretacea Cushman et Alexander i Mandocylhere (C.) frankei (Tiebel). Uwzglc:dniaj~c znane z literatury zasic:gi stratygraficzne poszczeg6Inych gatunk6w, wiek tych utwor6w okre§lit naleZy na g6rny walan:tyn.

Z n i Z s z e j, w c: g I a now e j c z C; § c i kredy dolnej otworu Wola Wielka 2 uzyskano dwa rdzenie wiertnicze. Pierwszy - g6rny - rdzefl (1581,0-1587,0 m) stanowi~ wapienie bezowo-br~zowe organogeniczne i organodetrytyczne (muszlowiec wapienny) z licznym wapiennym detrytusem organicznym (maIZe, mszywioly, serpule, krynoidy i in.), spojonym substancj~ pelityczn~, wapienno-i1ast~

nieco zapiaszczonl\, barwy oliwkowo-zielonkawej. Ku dolowi skala staje siC; coraz bardziej zbita i !warda, 0 nieco uboZszym spajajl\cym materiale pelityeznym.

W obrazie mikroskopowym, wedlug E. Morycowej, skala ta reprezentuje biomikrosparyt zapiaszezony. W tie mikrosparytowym wystc:pujl\ liezne

Sranowisko z epokontynentalnymi utworami kredy dolnej ... 425

TabeJa 1 Mlkrofauna z utworow dolnej kredy otworu Wola Wlelka 2 (s. Kijakowa I J. SzteJn)

Glc;:bokoSt w m Gatunki

1575,()...i581,O 1581,()"'1587,O 1587,()"'1593,O

Epislomina caracolla (Roemer) +

Epislomina tenuicoslata Bartenstein e~ Brand +

Epistomina cretosa Ten Dam +

Epislomina carpantm (Reuss) +

Epistomina ornata (Roemer) +

Epistomina lewiAski (Liszka) +

Lingulina cc. semiomala (Reus) +

Frondicularia

cr.

Rhizammina indiviso Brady +

SpirilIina

cr.

Planispirillina flava (Szlejn) +

Trocholina burlin; Gorbarchik + + +

Trocholina paucigranulata Moullade +

Trocholina ex gr. molesta Gorbatchik + +

TrochoIina ex gr. inflata Noth +

Trocho/ina ex gr infragranulara Noth +

Neotrocholina cavemosa Khalikov +

Trocholina sp. + +

Chaliovella sp. +

Lenticulina (Vaginulinopsis) hwnilis praecursoria

Bartenstein et Brand +

Louiculina milnsteri (Roemer) + + (d.)

Lenriculina gau/rina Berthelin +

Lenticulina molesta gau/tilla Gorbatchik +

Lenticulina

cr.

Logena apieulota (Reuss) +

Lagena o¥ona Reuss +

Potellina .subcrelOcea Cushman el AJexander +

Patellino tu"icli/ala Dieni et Massari +

GlobulillQ prisco (Reuss) +

Tristi'C OCUlOllgu/US (Reuss) +

Cilhan'na rudocoslata (Bartenstein et Brand) +

Citharina strio/ala (Reuss) +

Vaginulina recta Reuss +

Vaginu/ina rudoeostala (Bartenstein et Brand) +

Demalina cc. communis d'Orbigny +

Gavelutella ba"emiana Bettenstaedt +

Bul/opora laevis (Sollas) +

Dorotllia heeht; Dieni et Massari +

Saracenaria frallke; Ten Dam +

Reinholdella holker; (Bartenstein et Brand) +

Plaeopsilina neocomiano Bartenstein et Brand +

Mandocyrlll:re (C.)frankei (Debel) + +

Protocyther~ hec/ui (liebel) +

Schuleridea cf. thorellsis (Tiebcl) +

Protocythere cf. calleeollola Grosdidie +

Cytherella sp +

Cyrherelloides sp. +

--_.

426 Stanislawa Kijakowa, Wladyslaw Moryc

ostrokraw~dziste ziarna kwarcu, nieliczne ziarna glaukonitu, miejscami tlo wykazuje mniejsze lub wi~ksze zailenie. W sklad element6w organicznych wchodZl\ dobrze zachowane liczne, duze fragmenty kolonii mszywiol6w i pie~cienic, mniej liczne i mniejsze fragmenty szkieletu szkarlupni, sZCZl\tki skorup ramienionog6w (m.in.

perforowanych), mali:6w (m.in. ostryg), g~bek wapiennych i otwornice. Wi~kszo~e szcz~tk6w organicznych rna powlok~ powstal~ z obrastania przez otwornice

inkrustuj~ce i sinice. Bioklasty zdaj~ si~ bye elementem redeponowanym, jednakte stan zachowania fragment6w organicznych ~wiadczy 0 ich niewielkich przemieszczeniach. Analiza mikrofacjalna nie wykazala organizm6w precyzuj~cych

§ci§le wiek analizowanych skat

L. Karczewski z wapieni tych oznaczyl fragment skorupy Inoceramus sp. oraz kolce jezowc6w i pokruszon~ nieoznaczaln~ faun~.

W badaniach mikrofaunistycznych (tab. 1) uzyskano:Trocholina burlini Gorbatchik, T. ex gr. molesta Gorbatchik, Placopsilina neocomiana Bartenstein et Brand i ?Mandocythere (C.) frankei (Tiebel). Jest to ubogi wprawdzie, ale bardzo charakterystyczny zesp61, kt6ry upowaznia do zaliczenia tych utwor6w r6wniez do g6rnego walanZynu.

Drugi dolny rdzen (1587,0-1593,0 m) niZszego poziomu dolnej kredy z otworu Wola Wielka 2 (uzysk rdzenia 3 m) buduj~ w g6rze wapienie skaliste (ok. 2 m), pelityczne, gladkie, oliwkowo-zielonkawe, miejscami nieco zailone lub z oliwkowymi przemazami ilastymi.

W badaniach mikroskopowych E. Morycowa skal~ t~ okr~liIa jako mikryt z

delikatn~ laminacj~. Laminacja zaznaczona jest wyst~powaniem bardzo drobnego detrytu organicznego (m.in. fragment6w bardzo cieniutkich skorupek prawdopodobnie mali:oraczk6w i mali.6w) oraz obecno~ci~ zwi~zk6w zelaza. Ten typ utwor6w m6glby ~wiadczye, ze osadzaly si~ one przy wsp61udziale pr~d6w w basenie morskim odleglym od brzegu.

W utworach tych wyst~puje Trocholina burliui Gorbatchik (tab. 1), kt6rej obecno~e

przemawia za dolnokredowym wiekiem, choe do Ina granica tego gatunku si~ga do g6rnego tytonu (S. Geroch i in., 1972). Jednakte znany w tym otworze oraz w wielu innych otworach w tym rejonie profil utwor6w g6rnojurajskich (najmlodsze utwory dolnego kimerydu) wyklucza mozliwo~e przypisania utworom tym takiego wieku. St~d

tez omawiane wapienie nale~ r6wniez do g6rnego walanZynu lub s~ nieco starsze (dolny walanZyn ?), ale jeszcze mieszcZl\ si~ w granicach dolnej kredy.

Pod wapieniami stwierdzono w rdzeniu ilowce czerwonofioletowe i zielonkawo-oliwkowe (1 m mi~Zszoki), miejscami zmi~te i pokruszone, wapniste,

zawieraj~ce niekiedy cieniutkie wkladeczki wapieni 0 cechach litologicznych wapieni opisanych wyzej. Osady te przypominaj~ brekcj~ sedymentacyjn~. W jednej warstewce wapieni, wystQpuj~cych w§r6d pstrych ilowc6w, stwierdzono tIe zachowan~

?Trocholina burlini Gorbatchik. Obecno§e tego gatunku oraz podobienstwo wapieni do wyst~puj~cych bezpo§rednio wytej skal wapiennych przemawiaj~ za podobn~

sukcesj~ sedymentacyjn~ i podobnym wiekiem. Pstry material ilasty stanowi zapewne

zwietrzelin~ g6rnojurajskich wapieni, osady te bowiem le~ w profilu tego otworu

bezpo~rednio nizej.

Stanowisko z epokontynentalnymi utworami kredy dolnej ... 427

Utwory jury g6rnej w najwyzszej cz~ci nie byly rdzeniowane, totez ich grania; z osadami dolnej kredy ustalono na podstawie wykres6w geofizyki wiertniczej okre&lajqc jq na g!~b. 1593,0 m (fig. 2).

JURAG6RNA

Z utwor6w g6rnojurajskich wyst~pujqcych w otworze Wola Wielka 2 na g!~b.

1593,0--1664,0 m (g!~bokoSe koncowa) otrzymano 3 rdzenie wiertnicze. Sq to wapienie krystaliczne beiowo-szare, miejscami oolitowe, dolomity i wapienie pelityczne jasnoszare, zawierajqce miejscami ciensze !ub grubsze wkladki ilowc6w marglistych szarych, zielonkawych i bJiwkowych. W wapieniach miejscami obserwuje

si~ przemazy typu ilasto-Ieptochlorytowego. W utworach tych, poza nieoznaczalnymi ma!i;oraczkami, nie stwierdzono wprawdzie innej fauny, jednakZe cechy lito!ogiczne oraz analogie wykres6w geofizyki wiertniczej do wykres6w z innych otwor6w, w kt6rych znaleziono faun~, datujq je na dolny kimeryd (E. Morycowa, W. MOryc, 1976).

POR6WNANIE EPIKONTYNENTALNYCH UTWOR6w DOLNOKREDOWYCH POLUDNIOWEJ POLSKI

Otw6r Wola Wielka 2 jest drugim otworem w rejonie D~bicy, w kt6rym zostaly udokumentowane epikontynentalne osady dolnokredowe. W pierwszym z nich, tj.

otworze Stasi6wka 1, utwory te zostaly wyr6znione na g!~b. 2325,0--2335,0 m jako mu!owce ciemne z mikrofaunq g6rnego walaniynu (S. Geroch i in., 1972).

Odpowiadajq one zatem litologicznie i wiekowo mulowcom wyst~pujqcym w otworze Wola Wielka 2 na g!~b. 1567,0--1581,0 m.

W otworze Wola Wielka 2 ponizej tych mulowc6w leiy 12-metrowy poziom wapieni (1581,0--1593,0 m), kt6re r6wniez nale:tq do kredy dolnej (g6rny walaniyn, bye moze cz~Sciowo dolny). Uwzgl~dniajqc ten fakt, wydaje si~ w pelni uzasadnione dokonanie nowego spojrzeni~ na profil neokomu z otworu Stasi6wka 1. W otworze tym bowiem, ponizej udokumentowanych mikrofaunq mulowc6w g6rnegowalaniynu,

wyst~puje 20-metrowy (2335,0--2355,0 m) wysokoopornoSciowy poziom wapieni, w pe!ni korelujqcy si~ z wapieniami w otworze Wola Wielka 2 z gl~b. 1581,0--1593,0 m.

Wapienie w otworze Stasi6wka 1 nie byly rdzeniowane, przy czym - uwaiajqc je za osad ciqgly z le:tqcymi niiej wapieniami g6rnojurajskimi - zaJiczono je do kimerydu (S. Geroch i in., 1972).

W Swietie wyniku bada/i otworu Wola Wielka 2 jest bardzo prawdopodobne, ie ten 20-metrowy poziom wapienny w otworze Stasi6wka 1, podobnie zaznaczajqcy si~

na wykresach geofizycznych, naleiy r6wniei do dolnej kredy i odpowiada (przynajmniej w wyzszej cz~ci) poziomowi wapiennemu, wyst~pujqcemu w otworze wiertniczym Wola Wielka 2 na gl~b. 1581,0--1593,0 m.

Brak pelnego rdzeniowania w wielu otworach wiertniczych ogranicza uchwycenie cienkich poziom6w stratygraficznych, do kt6rych nale:tq m.in. utwory kredy dolnej.

Stqd tei istnieje mOiliwoSe, ie w rejonie D~bicy mogq znajdowae si~ otwory, w kt6rych

428 Stanistawa Kijakowa, Wladyslaw Moryc

Q 4 ! 1 1 k m Fig. 3. Mapa \\yslfYpowania epikontynentalnych utwor6w kredy dolnej w rejonie Dc:;:bicy

-1 - platy z utworami kredy dolnej; 2 - otwory wiertnicze,

w kt6rych stwierdzono osady kredy dolnej:

udokumentowane (St.t - Stasi6wka I, W.W.2 - Wola WieIka 2), przypuszczalne (P.21 - Pitzno 21, ZI - Zar6wka 1); 3 - granica nasuni~ia karpackiego

Map of the epicontinental Lower Cretaceous formations in the a~ of the D~bjca

1 - shreds with the Lower Cretaceous formations; 2 - boreholes with the Lower Cretaceous sediments:

documented (St. - Stasi6wka 1, W.W.2 - Wola Wielka 2), probable (P.21 - Pitzno 21, ZI - Zar6wka I); 3 - boundary of the Carpathian Overthrust

osady tego wieku nie zostaly dostrzezone. Pewne mozJiwo~ci uchwycenia prawdopodobnych utwor6w dolnokredowych daje szczeg610wa analiza wykres6w geofizyki wiertniczej, wedlug kt6rych w strefie granicznej mi~dzy utworami turonu i jury g6rnej zaznacza si~ wkladka i1asto-mulowcowa (wskazuje na to szczeg61nie profilowanie gamma ⁰ wykresie wykluczajqcym obecno~c piaskowc6w eenomanu), kt6ra przez analogi~ do otwor6w Stasi6wka 1 i Wola Wielka 2 moze nalezec do g6rnowalaniytiskiego poziomu mulowcowego.

Z braku mozliwo~ci biostratygraficznego udowodnienia wyrazonej wyiej tezy mozna przyjqc za wielee prawdoptldobne, ze do dolnej kredy mogq nalezec utwory i1aste przynajmniej jeszcze w dw6ch otworach (fig. 3): Pilzno 21 (gl~b. 2132,0-2137,0 m) i Zar6wka 1 (gl~b. 1107,0-1115,0 m). W tym ostatnim otworze uzyskano nawet w rdzeniu niewielki fragment ilowca szarego, marglistego, jednakie bez datowania stratygraficznego.

Utwory dolnokredowe, stwierdzone w otworach wiertniczych w rejonie D~bicy,

tworzq na powierzchni g6rnojurajskiej niewielkie platy, kt6re oparly si~

przedcenomatiskiej erozji (fig. 3). Pierwotnie bowiem obszar ten byl zalany przez morze dolnokredowe (S. Marek, 1988), kt6rego osady zachowaly si~ tylko lokalnie,

dzi~ki przykryciu przez nadlegle utwory g6rnokredowe.

EWOLUCJA STRUKTURALNA OKOLIC D~BICY W KREDZIE

Utwory dolnej kredy w rejonie D~bicy lezq na najmlodszych osadach g6rnojurajskich (kimeryd dolny - ~rodkowy?), a zarazem w strefie najwi~kszej ich ll!iqZszo~ci (okolo 1250 m). Swiadczyc to moze 0 pewnym zwiqzku tworzqcego si~

basenu kredy dolnej z zachowanym dalej na wschodzie reliktowym zbiornikiem najWYZszej jury g6rnej (T. Niemczycka, W. Brochwicz-Lewitlski, 1988). Bogactwo fauny alpejskiej, wyst~pujqeej w Stasi6wee i Woli Wielkiej w utworach walaniynu, wskazuje, ze byl to zbiornik morski 0 wybitnym oddzialywaniu ~rodowiska

medyteratiskiego. Swiadczy to, ze rejon D~bicy w dolnej kredzie naleial do obszaru stanowiqeego polqczenie morza Nizu Polskiego z oeeanem Tetydy, przy czym - jak

Stanowisko z epokonlyneDtalnymi utworami kredy dolnej ... 429

wykazaly badania epikontynentalnych utwor6w kredy dolnej w Polsce (S. Marek, 1988) - rejon ten znajdowa! siC; na zachodnim sklonie tego basenu.

Ekspansywny charakter morza dolnokredowego uwidacznia siC; r6wnie~ w rejonie DC;bicy, stanowi~cym w6wczas zachodni brzeg tego basenu. Na obszar ten bowiem transgresja dociera najwcz~niej dopiero w g6rnym lub co najwyrej w najwy~zym

dolnym walan~ynie. Tworz~ce siC; pocz~tkowo morskie utwory wapienne przemieszane s~ w najni~zej cz~ci z powstaj~cymi na l~dzie Sl~sko-krakowskim (S.

Marek, 1988) produktami wietrzenia chemicznego. Wyrej tworZl\ siC; pelnomorskie utwory facji wc;glanowej jut bez wplywu Srodowiska l~dowego. Nie osadzaly siC; one

Fig. 4. Szkic miiliszoki utwor6w cenomanu w rejonie

D~bjcy

1 - zasi~ utwor6w cenomanu (izopachyta zerowa); 2 - izopachyta; 3 - otwory wiertnicze, W kt6rych stwierdzono utwory cenomanu ( W otworach St.1 i 2:1 brak cenomanu); 4 - granica nasuni~cia karpackiego Sketch of the depth of the Cenomanian formations 1 - extension of the Cenomanian formation (isopachyte zero); 2 - isopachyte; 3 - boreholes with the Cenomanian formations (in the boreholes St.1 and 2:.1 Cenomanian is lacking); 4 - boundary of the

Carpathian Overthrust .

jednak zby! daleko od brzegu, 0 czym Swiadczy detrytyany charakter wapieni. Zesp6!

szcz~tk6w organicznych wystc;puj~cych w tych wapieniach (g~bki wapienne, mszywioly, serpule) wskazuje na Srodowisko w6ct piytkich i Srednio ruchliwych (szelf wewnc;trzny), a powloki glonowo-otwornicowe na stosunkowo powoln~

sedymentacj~.

Ku g6rze wapienie przechodZl\ w litofacj~ mulowcowo-ilowcow~ z obfit~ makro- i

mikrofaun~ otwartego morza z wybitnym wplywem Srodowiska alpejskiego.

Zwi~zek tego obszaru w dolnej kredzie ze Srodowiskiem poludniowym byl jut w literaturze geologicznej wielokrotnie podkreSlany, rMne jedynie byly pogl~dy

dotycZl\ce dr6g pol~czenia z Tetyd~. Obecnie przyjmuje si~ bezpoSrednie pol~czenie

przez Srodkow~ i wschodni~ cz~Sc przedg6rza Karpat i jego podkarpackie przedluienie (S. Marek, Le.).

Utwory walaniynu rejonu D~bicy rozwini~te s~ generalnie jako osady wapienne i mulowcowo-ilaste, charakteryzuj~ zatem litofacjc; ilasto-wc;glanow~ (S. Marek, Le.).

W rejonie D~bicy nie stwierdzono dotychczas mlodszych ad walaniynu epikontynentalnych utwor6w kredy dolnej, jednakie z rozwoju basenu mozna przypuszczac, ze przynajmniej cz~Sc tych utwor6w (hoteryw) osadzila siC; w tej strefie, ale zostala p6Zniej (ostatecznie przed cenomanem i turonem) erozyjnie usunic;ta. Z tego okresu pochodzi silnie zredukowana erozyjnie powierzchnia g6rnojurajska (fig.

3), na kt6rej zachowaly si~ tylko nieliane, niewielkie platy utwor6w walaniynu. Na powierzchni tej osadzily si~ dopiero utwory kredy g6rnej.

430 Stanislawa Kijakowa, Wladyslaw Moryc

Fig. 5

Fig. 5. Mapa geologiczna powicnchni podsantonskiej w rejonie D<;bicy

1 - koniak; 2 - turon; 3 - cenaman; 4 - jura g6ma; 5 - uskoki; 6 - olwory wiertnicze; 7 - granica nasuni<tcia karpackiego; 8 -!inia przekroju geologiczncgo (fig. 7)

Geological map of the sUb-Santonian surface in the area of the D<,;bica

1 - Coniacian; 2 - Turonian; 3 - Cenomanian; 4 - Upper Jurassic; 5 - faults; 6 - boreholes; 7 - boundary of the Carpathian Overthrust; 8 -line of the geological cross-section (Fig. 7)

Fig. 6. Mapa geologiczna podloZa miocenu w rejonie D<;bicy

1 - mastrycht; 2 - kampan; 3 - santon; 4 - koniak; 5 - luron; 6 - cenaman; 7 - jura g6ma; 8 - uskoki; 9 - olworywicrtnicze (obja§nienia jak oa fig. 1 j 3); 10 - granica nasuni~cia karpackiego; 11 - linia pczekroju geologicznego (fig. 7)

Geological map of rhe Miocene substrate in the area of the D~bica

1 - Maestrichtian; 2 - Campanian; 3 - Santonian; 4 - Coniacian; 5 - Turonian; 6 - Cenomanian; 7 -Upper Jurassic; 8 - raults; 9 - boreholes (explanations as in Figs 1 and 3); 10 - boundary or the Carpathian Overthrust; 11-line or the geological cross-sectionn (Fig. 7)

Najwcze~niej wobnizeniu tworzylysi~ utwory piaszczyste cenomanu (fig. 4). Wi'lZll

si~ one z osadami cenomanu wyst~puj'lcymi dalej na zach6d (D'Ibrowa Tarnowska i rynna Bochni - Kazimierzy Wielkiej - Michalowa). gdzie osi'lgaj'l mi'liszo~t nawet powytej 150 m (I. Heller, W. Moryc, 1984. fig. 2). Rynn'l q od p61nocy wkroczylo w cenomanie morze. rozpoczynaj'lc cykl sedymentacyjny nizszej ingresji morza g6rnokredowego. W okolice D~bicy morze to wlalo si~ jednym z odgal~zicn (U.

Baran. E. Jawor. 1988), osadzaj'lc w cenomanie niewielkiej mi'liszo~ci utwory piaskowcowe (nieco ponad 10 m, maksymalnie w otworze R6za 1 okolo 16 m).

Post~puj'lce w turonie morze zalalo juz caly ten rejon (stanowi'lCY lokalnywycinek na tIe szerokiego obszaru przedg6rza Karpat), tworZ<jc juz w turonie i koniaku utwory

marglislO-w~glanowe nie tylko na piaskowcach cenomanu. ale takie bezpo~rednio na starszym podloiu, na utworach jury g6rnej lub na pia tach osad6w dolnokredowych.

Jak wynika z analizy utwor6w g6rnokredowych (I. Heller. W. Moryc, I.e.), pod koniec koniaku nast'lpila regresja morza, a nast~pnie zaznaczyla si~ przedsantonska redukcja erozyjna osad6w, w tym utwor6w starszej ingresji morza g6rnokredowego (cenoman - koniak).

Stanowisko z epokontynentalnymi utworami kredy dolnej ... 431

i.9

rn-\ rklrll~F1-1200

1842

\

o

Fig. 7. Przekr6j geologiczny przez utwory kredowe w rejonie D((bicy

1400

DIUID2C:h

_.!Q5Is /6 ⁱ

1600m

2 4

6km

1 - miocen; 2 - mastrycht - santon; 3 - koniak - turon (miejscami takZe cenoman); 4 - kreda dolna (walaniyn); 5 - jura g6rna (kimeryd); 6 - uskoki; 7 - OMOry wiertnicze Cl.9 - 2:dzary 9, P.1S- PilUlO 18, CZ.P.3 - Clama Pi1zno 3, G.l- Golemki 1, B.4 - Borowa 4, W.W.2 - Wola Wielka 2, W.l, 4 - Wiewi6rka 1, 4 )

Geological cross·section through the Cretaceous formations in the area of the Dc;:bica

1 - Miocene; 2 - Maestrichtian - Santonian; 3 - Coniacian -Thronian (in places Cenomanian); 4 - Lower Cretaceous (Valanginian); 5 - Upper Jurassic (Kimmeridgian) 6 - faults; 7 - boreholes

Utwory starszej ingresji morza g6rnokredowego w rejonie D~bicy tworz~

asymetrycznq synklinc; (fig. 5), przecic;tq w p6lnocnej cz~ci dwoma podluznymi uskokami. Uskoki te ograniczajll stref~ najwi~kszej miqzszoSci tych utwor6w, osillgajllcych w tym rejonie maksymalnie 120 - 200 m (193 m - otw6r Karol6wka 2).

Stopien Sci~cia utwor6w przedsantOI\skiej powierzchni erozyjnej uwidacznia siC;

szczeg6lnie w tych otworach wiertniczych, w kt6rych· osady santonu leZq bezpoSrednio na osadach starszych od koniaku. Przykladem tego w rejonie D~bicy jest strefa okienna w okolicy Golemek (fig. 5), gdzie w jednym z otwor6w (Golemki 2) osady koniaku s~ erozyjnie usuni~te, tak ze santon leZy bezpoSrednio na turonie (fig. 6).

Podobnych przyklad6w, SwiadcZllcych ⁰ transgresji santonu na starszych osadach kredy g6rnej (cenoman - turon) i osadach g6rnojurajskich, jest na przedg6rzu Karpat bardzo duzo (I. Heller, W. Moryc, 1988). W zwiqzku z tym wyst~powanie na tym obszarze fazy subhercynskiej i nast~pujqcej po niej erozji przedsantotlskiej nie moze dziS juz bud zit zadnej wqtpliwoSci.

Utwory santonu rozpoczynajq pokryw~ osadowq mlodszej ingresji morza g6rnokredowego, trwajllcej na tym obszarze do dolnego mastrychtu. Najwic;ksza miqzszoSt utwor6w tej ingresji (santon - mastrycht dolny), a zarazem najmlodsze warstwy kredy g6rnej, wyst~pujll w strefie wspomnianego jut rowu tektonicznego ograniczonego uskokami podluznymi (fig. 6,7). Przebieg strefy osiowej maksymalnej miqzszoSci tych utwor6w uklada siC; wzdluz ·linii Zar6wka 1 - Pilzno 21, osiqgajqc okolo 300 m (318 m - otw6r Borowa 2). W strefie tej Iqczna mi~zszoSc utwor6w g6rnokredowych dochodzi do okolo 500 m.

432 Stanistawa Kijakowa, Wtadystaw Moryc

Przedstawiona na fig. 6 i 7 budowa geologiczna podmiocetiskiej powierzchni erozyjnej okolic D~bicy jest kol\cowym efektem polaramijskiej ewolucji strukturalnej i erozyjnej tego obszaru. Utwory g6rnokredowe wypelniaj~ce asymetryczn~ synklin~,

mimo pozornej zgodno§ci starszej pokrywy (cenoman - koniak) z pokryw~ mlods~

(santon - mastrycht), stanowi~ odr~bne plany strukturalne, co uwidacznia si~

szczeg61nie wyraznie w ich rozprzestrzenieniu regionalnym.

bkJad Poszukiwa6 Nafty i Gazu Kr.ak6w, u1. Lubicz 2

Biuro Geologiczne Geonafta Ogrodek Krak6w, u1. Lubicz 25 Nadeslano dnia 27 maja 1991 r.

PI§MIENNlcmo

BARAN U., JAWOR E. (19~) - Nowe moi;liw~ci poszukiwawcze z16i; ropy naftowej i gazu ziemnego w obszarze Jaslrzqbka - Zukowice - Pilzno. Nana, 44, p. 161-166, nr 7-8.

• BARTENSTEIN M., BRAND E. (1951) - Mikropalaontologische Untersuchungen zur Stratigraphie des nordwestdeutschen Valendis. Abh. Senckb. Naturf. Gcs., 485.

• BIELECKA W., POZARYSKI W. (1954) - Stratygrafia mikropaleontologiczna g6rnego malmu w Polsce §rodkowej. Pro Inst. GeoL, 12.

• GEROCH S. (1966) - Male otwornice dolnej kredy serii §J<l.skiej w polskich Karpatach. Rocz. Pol.

Tow. Geo!., 36, p. 413-480, z. 4.

• GEROCH S., JEDNOROWSKA A., MORYC W. (1972) - Utwory dolnej kredy w potudniowej cz~sci Przedg6rza Karpat. Rocz. Pol. Tow. Geol., 42, p. 409-421, z. 4.

• HELLER I., MOR YC W. (1984) - Stratygrafia utwor6w kredy g6mej pnedg6rz.a Karpat. Biu!. Inst.

Geel., 346, p. 6:H 16.

• KUZNETSOVA K.I., SEIBOLD I. (1978) - Foraminifers from the Upper Jurassic and Lower Cretaceous of the Eastern Atlantic (DSDP Leg 41, Sites 367 and 370) - Init. Rep. Deep Sea Drill.

Proj. 41, 515-536, Washington (als Erscheinungsdatum is( 1977 gedruckt, der Band erschien aber im Januar 1978).

MAREK S. (1968) - beys stratygrafii kredy dolnej niecki brzcinej. Kwart. Geo!., 12, p. 345-368, nr 2.

MAREK S. (1988) - Paleomi<l.i.szo.sci, litofacje i paleotektonika epikontyncntalnej kredy dolnej w Polsce.

Kwart. Geol., 32, p.157-175, nr 1.

MORYC W. (1961) - Budowa geologiczna rejonu Lubaczowa. Rocz. Pol. Tow. Geo!., 22, p. 47-83, z. 1.

MORYC W., WASNIOWSKA J. (1965) - Utwory neokomskie

z

Tow. Geo!., 35, p. 55-70, z.l.

MORYCOWA E., MORYC W. (1976) - Rozw6j utwor6w jurajskich oa przcdg6rzu Karpal w rejollie D<l.browyTamowskiej - Szczucina. Rocz. Pol. Tow. Geo1., 46, p. 231-288, z. 1-2.

• NEAGU T. (1972) - The Eo-Cretaceous foraminiferal fauna from the area between the Ialomitza ilnd Prahova Valleys (Eastern Carpathians). Rev. Espanola MicropaJeont., 4, p. 181-224, nr 2.

NIEMCZYCKA T. (1976) - Jura g6rna na obszarze wschodnicj Polski (mi(fdzy Wisl'l a Bugiem). Pro Inst. Gee!., 77.

NIEMCZYCKA T .• BROCHWICZ-LEWINSKI W. (1988) - Rozw6j g6rnojurajskiego basenu sedymenta<-yjnego na Nau Polskim. Kwart. Geol., 32, p. 137-156, nr 1.

·Pozycje literatury oznaczone gwiazdkami posluiyly do wyznaczenia zasi(,(g6w stratygraficznych.

Stanowisko z epokontynentalnymi utworami kredy dolnej .. ' 433

• RIEGRAF W., LUTERBACHER H. (1989) - Bentonische Foraminiferen aus der Unterkreide des

"Deep Sea Drilling Project" (Leg 1-79) Sonderdruck aus Goologische Rundschau 78{3 1063-1120.

Stuttgart.

• SZTEJN J. (1957) - Stratygrafia mikropaloonfologiczna dolnej kredy w Polsce Centralnej. Pro Inst.

Goot., 22.

• SZTEJN 1. (1967) - Stratygrafia mikropaleontoJogiczna kredy dolnej Kujaw. Biul. Inst. Geo!., 200, p.

26()-264.

• SZ1EJN 1. (1968) - Mikrofauna wosadach morskich dolnej kredy niecki brze:tnej. Kwart. GeoL, 12, p.

370-378, nr 2.

• SZTEJN 1. (19690) - Foraminifera assemblages in the Valanginian of the Polish Lowlands. Rocz. Pol.

Tow. GeoL, 39, p. 57-71, nr 1-3.

• SZTEJN J. (1969b) - Mikrofauna dolnokredowa na wale kujawskim w gwietle nowych badal'i. Kwart.

Geo!., 13, p. 155-163, nr 1. .

• WILLIAMSON M.A, STAM B. (1988) - Jurassic/Cretaceous Epistominidae from Canada and Europe. Micropaleontology, 34,p. 136-158, nr 2. Micropaleontology Press, American Museum of Natural History, New York.

Stanislawa KIJAKOWA, WJadysfaw MORYC

NEW SITE WITH THE EPICONTINENTAL FORMATIONS OF THE LOWER CRETACEOUS IN THE AREA OF DIlBICA

Summary

The epicontinental fonnations of the Lower Cretaceous in the southern part of the Carpathian Foreland were discovered for the first time in 1972 in the borehole Stasi6wka 1 near Dctbica. In the later period several new boreholes were made in this area. Among them, in the borehole Wola Wielka 2 (Fig.

1) the geological profile containing the formations of Lower Cretaceous was confinned. In this borehole, under the formations of Miocene (Fig. 2) tbe formations of Upper and Lower Cretaceous were bored through, ending in the limestones of Upper Jurassic (lGmmeridgian).

The sediments of Lower Cretaceous were bored at the depth of 1567.0-1593.0 m. They are developed in two different lithological types of rocks. In the lower part (1581.0-1593.0 m) the bright-coloured pelitic and organogenic limestones (coquinoid limestones) are appearing with the poor fauna indicating Valanginian. In the upper part (1567.0-1581.0 m) the calcareous, mudstones and dark claystones, nearly black with brownish hue, with pelecypods and snails, show the age of Valanginian - Hauterivian. In these formations the rich microfauna was found (Tab. I, PI. I), which precises more strictly the age of these sediments as Upper Valanginian. It is the alpine fauna, showing that in the region of Dt;:bica the marine basin with the striking reaction of the mediterranean environment existed. Through this area the immediate connection of the Lower Cretaceous sea with the Thetys Ocean was running through.

The Valanginian formations of the area of Dctbica are generally developed as the sediments of argillaceous~carbonaceous lithofacies. The epicontinental formations of Lower Cretaceous younger than Valanginian were nol fOUild in this area, but it is possible to suppose on account of the development of the basin, that at least part of these formations (Hauterivian) was deposited in this area, but that they were later (before Cenomanian) removed by erosion. The strongly eroded surface (Fig. 3) on which, on the Upper Jurassic formations, only a number of small shreds of the fonnations of Valanginian remained is derived from this period. The sediments of Upper Cretaceous, existing above, provided the sediments of Lower Cretaceous against later removal by erosion.

434 Stanislawa Kijakowa, Wladyslaw Moryc

1'hf

The Santonian formations are commencing the sedimentary cover which Conned in the younger ingression of Upper Cretaceous sea, lasting till Lower Maestrichtian. The end-eCCect of the post-Laramide structural and erosional evolution is shown at Figs 6 and 7.

TABLlCAI

Fig. 1 a,b. Epistomilla caracolla (Roemer)

Fig. 2 a,b. Epistomina ttnuicostata Bartenstein et Brand Fig, 3 a,b, Epistomina ornala (Roemer)

Fig, 4 a,b. Trocholina paucigranulata Moullade Fig. 5. Patel/ina lU"iculata Dieni et Massari Fig. 6. Cilharina sm'o/ala (Reuss)

Fig. 7 a,b. Trocholina bur/ini Gorbatchik Fig. 8. Planispirillina flava (Sztejn) Fig. 9. Lillgulina

cr.

Fig. 10 a,b. Mandocythere (Cosrocythere)frank<i (fnebel) Pow. 60 x; enl. x 60

Kwart. Geo!, nr 4, 1991 r. TABLlCAI

10

30

40

Stanislawa KIJAKOWA, Wladyslaw MORYC - Nowe stanowisko z epikontynentalnymi utworami kredy dolnej w rejonie D~bicy