Bednarska, Wiesława
"Maple leaf and the white eagle.
(Canadian-Polish relations 1918-1978)",
Aloysius Balawyder, Eastern European
Quarterly, Colorado 1980 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 72/2, 355-356
1981
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
RECENZJE 355
Aloysius B a l a w y d e r , Maple Leaf and the White Eagle. (Cana- dian-folish Relations 1918—1978), Eastern E uropean Q uarterly, Uni versity of Colorado, Boulder, Colorado 1980, s. VUI, 300.
Poza hardzo nielicznym i artykułam i historyków zajm ujących się tem atyką polonijną o raz poza ossolińską „Historią K anady" H enryka Z i n s a , lite ra tu ra dotycząca relacji polsko-kanadyjskich właściwie nie istnieje. Podoibna sytua cja panuje i po drugiej stronie oceanu. Lukę tę więc w ypełnia niniejsza książka, pióra pracow nika W ydziału Historycznego M inisterstw a Spraw Zagranicznych. A. B a l a w y d e r z ra cji swego pochodzenia interesuje się od daw na polską te m atyką, czego przejaw em była wydana w 1978 roku praca o dziejach skarbów w awelskich w czasie ostatniej wojny. W brew pozorom okres om awiany w książce nie jest zbyt obszerny, gdyż różnorodność, częstotliwość, a także waga wspólnych kontaktów d atuje się zasadniczo od II wojny światowej.
Przedstaw ienie wzajem nych relacji rozpoczyna au to r krótkim zarysem dzie jów em igracji od drugiej połowy X IX wieku. Rozdziały poświęcone okresowi m ię dzyw ojennem u wnoszą sporo ciekawych i mało znanych szczegółów o działalności urzędów em igracyjnych i porozum ień między państw am i w te j dziedzinie. N apo tykam y więc tu inform acje o ibiurach C anadian N ational Railw ay w W arszawie i w Wilnie, których przedstaw iciele byli jednocześnie agentam i em igracyjnym i. Osobny rozdział poświęcono ongiś bardzo dyskutow anem u problem owi transportu, który w latach 1925^—1930 wywołał konflikt między linią Gdynia—A m eryka, kom paniam i okrętow ym i angielskim i i francuskim i, rezydującym i w Gdańsku, a nade wszystko między Polską a K anadą. Rozdział przedstaw iający to w łaśnie zagadnie nie jest absolutną nowością w dotychczasowych pracach o polskich em igrantach. N astępne dw a rozdziały om aw iają dzieje Polonii przedw ojennej rzucone na tło kanadyjskiej m ozajki etnicznej. Od roku 19(19 Polska była reprezentow ana w Kanadzie przez konsulów, zaś K anada działała poprzez am basadę brytyjską w W arszawie. U nikając szczęśliwie dublow ania najbardziej popularnej tem atyki pu blikacji em igracyjnych, autor przedstaw ia polskie organizacje, prasę, życie oświa towe, społeczne, k u ltu raln e , relacje między polskim rządem a klerem.
Rozdział „iPolish M inorities Problem ” konfrontuje stanowisko rządu k a n a dyjskiego wobec Polonii, zmuszonego traktow ać ją, jak każdą in n ą grupę etniczną, w ogólnym kontekście polityki w ew nętrznej i m iędzynarodowej. Zwłaszcza sto sunki ukraińskie i żydowskie ożywiały niekiedy prasę i debaty parlam entarne. N ajwiększy nacisk położono w pracy na kontakty gospodarcze, które rzeczywiście były dom inujące, choć nie zawsze im ponujące i urzeczyw istniane w układach handlow ych w latach 1935, 1955 і ІІ970, a także system atycznym udziałem K anady w M iędzynarodowych Targach (Poznańskich od 1962 r.
Zbędnym jest wspominać, że charakter w ym iany handlow ej różnił się przed rokiem 1939 od lat po 1945. Podobny podział na epokę przed- i powojenną ukazuje również a u to r i w innych dziedzinach. Łączy te dwa okresy rozdział zatytułow a ny „W artim e R elations”. Ówczesne kontakty wojskowe to wciąż jeszcze nietknięty tem at, który w ym aga osobnego opracowania. A. B alaw yder nie poświęcił tem u zagadnieniu więcej m iejsca niż innym, niem niej jest to w raz z rozdziałem o kon flikcie z lin ią G dynia—A m eryka, najlepszy frągm ent książki.
N aw iązując jeszcze do czasów I w ojny św iatow ej i pobytu hallerczyków na kanadyjskiej ziemi kładzie a u to r główny nacisk na lata 1940—1945, w spom inając m.in. o udziale pilotów kanadyjskich w zrzutach dla Pow stania W arszawskiego, o udziale Polaków w I A rm ii K anadyjskiej walczącej w N orm andii i przede wszystkim o obozach treningow ych dla polskich żołnierzy w Kanadzie. K onsek w encją tej działalności ’była po 1945 r. m odyfikacja kanadyjskich przepisów
enai-356 R EC E N ZJE
gracyjnyoh, które m usiały zaakceptow ać znaczną i całkowicie odbiegającą od do tychczasowych norm grupę em igrantów . Dołączyły się do niej setki kobiet, dzieci 1 przedstaw icieli · zawodów technicznych, którzy zaczęli zmieniać dotychczasowe oblicze Polonii. '
5 lipca 3945 K anada uzn ała rząd w arszaw ski i od tego m om entu rozpoczął się okres stałych k ontaktów zakłócanych okresam i zim nej w ojny, które au to r stara s:ę przedstaw ić na tle sytuacji m iędzynarodow ej. W łaściwe ożywienie nastąpiło po 1960 roku, od chwili w ym iany am basadorów , pociągając za sobą kontakty m iędzy firm am i handlow ym i, umowy gospodarcze (zboże, Kwidzyn), transportow e (Lot), a także w ym iany sportow e, naukow e i kulturalne. W tym też okresie szczególnie ak tu aln e stały się próby naw iązania m niej lub bardziej oficjalnych kontaktów m iędzy k ra je m a Polonią, o czym autor wspom ina dość szeroko, ja k kolw iek jest to chyba najb ard ziej znana problem atyka. Osobny rozdział poświę cono skarbom w aw elskim , k tóre w prow adziły sporo sensacji zarów no w życie Polonii kanadyjskiej, kanadyjskich kół rządow ych, ja k i Polski.
P raca B alaw ydera oparta jest głównie na archiw aliach zarów no polskich ja k i kanadyjskich, a tak że prasie polskiej i w języku angielskim . Gros źródeł stanow ią jednak dokum enty polskiego i kanadyjskiego M inisterstw a S praw Z agra nicznych, M inisterstw a Em igracji, Z atrudnienia i stenogram y sejmowe, a także papiery prem ierów . W Polsce au to r korzystał oprócz A rchiw um A kt Nowych, ze zbiorów A rchiw um i Biblioteki na W awelu. W ykorzystał rów nież relacje wyższych urzędników kanadyjskich, osobistości życia politycznego (ex-prem ier Q uebec’u Jean Lessage) a także Polaków — generałów D ucha i M acha, A. Ciołkosza, profesorów M arconiego i Szabłowskiego, P astusiaka oraz E. Raczyńskiego. Ciekawe fotografie ilu stru jące polskie akcenty w K anadzie pochodzą ze zbiorów P ublic A rchives of C anada w Ottawie. N atom iast nie spełniły zam ierzonej roli tabele statystyczne dotyczące w ym iany handlow ej m iędzy dwoma k raja m i i em igracji. Nie przedsta w iają one specjalnej w artości, chociaż nie um niejszają znaczenia publikacji.
A. B alaw yder sta ra ł się w zwięzły a jednocześnie m ożliwie szeroki sposób przedstaw ić główne aspekty wzajem nych re lac ji między Polską a K anadą. Tego rodzaju próba w inna prosto i konkretnie przedstaw ić zagadnienie i ukazując róż norodne jego aspekty, dać im puls do dalszych, dokładniejszych badań. Nie ulega wątpliw ości, że pierw sza i jedyna pub lik acja om aw iająca kontakty między P ol ską a K anadą spełnia powyższe w arunki.
