Dostosowanie polskiego przemysłu obronnego do zmian doktryn obronnych Sojuszu Północnoatlantyckiego

Karolina Julia Helnarska

Grzegorz Motrycz

Dostosowanie polskiego przemysłu obronnego do zmian doktryn obronnych Sojuszu

Północnoatlantyckiego

Wstęp

12 marca 2020 roku minęło 21 lat członkostwa Polski w Sojuszu Północno- atlantyckim. Członkostwo w Sojuszu niewątpliwie przyczyniło się do trans- formacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polski, inwestycji infrastrukturalnych w zaplecze obronne kraju. Wejście Polski do NATO miało istotny wpływ na kondycję firm, które produkowały sprzęt postsowiecki. Firmy te po dokonanej ustrojowej przemianie politycznej były pozbawione wsparcia państwa, były niedoinwestowane technologicznie, a oferowane do wdrożenia uzbrojenie dalece odbiegało od wymagań współczesnych operacji wojskowych. De facto proponowany przez te podmioty sprzęt był niekompatybilny ze sprzętem bę- dącym na wyposażeniu Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Sam proces przemian polityczno-ustrojowych, jakie odbyły się po prze- prowadzeniu pierwszych wolnych wyborów i zaprzysiężeniu rządu Tadeusza Mazowieckiego 12 września 1989 roku, zapoczątkował transformację gospo- darczą potencjału obronnego kraju. Wiele firm (państwowych) produkujących dla Ministerstwa Obrony Narodowej upadło, a na ich gruzach powstały firmy cywilne (prywatne), które uzupełniły powstałą niszę, np. AUTO HIT sp. z.o.o., AMZ, CELTECH sp. z.o.o. i wiele innych.

1 Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie, Polska, ORCID ID:

https://orcid.org/0000-0002-7214-3014, e-mail: k.helnarska@ujd.edu.pl.

2 Politechnika Warszawska, Polska, ORCID ID: https://orcid.org/0000-0003-0203-7993, e-mail: Grze- gorz.Motrycz@pw.edu.pl.

https://doi.org/10.15804/so2021211

Strukturalnie rozpoczęto proces jednoczenia rozdrobnionego potencja- łu gospodarczego. Przed zmianami ustrojowymi za dostarczanie uzbrojenia w struktury Ministerstwa Obrony Narodowej był odpowiedzialny Bumar, skupiający w grupie Bumar 19 spółek produkcyjnych i handlowych polskiego sektora przemysłu zbrojeniowego o specjalizacji amunicyjno-rakietowo-rada- rowo-pancernej oraz spółki budowy maszyn budowlanych, rolniczych i usług budowlanych. Udziałowcem dominującym w Bumar sp. z o.o. był Skarb Pań- stwa, posiadający 88,67% udziałów, pozostałe 11,14% należało do Agencji Rozwoju Przemysłu, zaś pozostałe 0,17% do innych udziałowców.

W 2013 roku powołano Polską Grupę Zbrojeniową (PGZ)³. Grupa Zbroje- niowa stała się holdingiem z udziałami w akcjach w ponad 100 spółkach, nie tylko z branży zbrojeniowej. Spółki te były w większości w złej sytuacji finan- sowej, konkurowały między sobą. Przeprowadzona konsolidacja przebiegała z dużym opóźnieniem, wymuszona była ona zmianom, jakie zachodziły w sek- torze obronnym Unii Europejskiej. Plan modernizacji technicznej przebiegał równolegle z modyfikacją funkcjonowania przemysłu obronnego.

Podstawę zmian w sektorze obronnym stanowiły nw. dokumenty:

– Studium sektorowe i ogólne założenia pierwszego etapu restrukturyzacji przemysłu obronnego (1991);

– Projekt przebudowy sektora zbrojeniowego (1991 i 1992);

– Program konsolidacji i oddłużenia przedsiębiorstw przemysłu obronnego (1993);

– Program restrukturyzacji sektora przemysłu obronnego i lotniczego na lata 1996–2010 (1996);

– Program restrukturyzacji przemysłu obronnego i wsparcia w zakresie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP (1999);

– Strategia przekształceń strukturalnych przemysłowego potencjału obronnego w latach 2002–2005 (2002);

– Strategia konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysłu obron- nego w latach 2007–2012 (2007)⁴.

Studium sektorowe zawierało ogólne założenia pierwszego etapu restruktury- zacji przemysłu obronnego (1991) oraz projekt przebudowy sektora zbrojeniowe- go (1991 i 1992), który został zrealizowany w ograniczonym zakresie. W wyniku realizacji tego programu udało się zapoczątkować proces konwersji i koncentracji

3 K. Bondaryk, W. Dąbrowski, W. Grudziński et al., Raport Obronność Rzeczypospolitej Polskiej po trzech dekadach suwerenności, Warszawa 2019, s. 64.

4 Ibidem, s. 64; W. Lewandowski, Polski przemysłowy potencjał obronny w dobie konsolidacji, „Bezpie- czeństwo Narodowe” 2011, nr 17, s. 173.

produkcji specjalnej, uregulowano sposób wypłat z tytułu Programu mobiliza- cji gospodarki (PMG), dokonano oddłużenia, skompensowano straty poniesio- ne przez przedsiębiorstwa z tytułu embarga na dostawy sprzętu specjalnego, doprowadzono do powstania wewnętrznych programów restrukturyzacyjnych.

W ramach działań zrealizowanych w Strategii przekształceń strukturalnych przemysłowego potencjału obronnego w latach 2002–2005 przeprowadzo- no konsolidację kapitałową wybranych spółek, w ramach której utworzono dwie grupy: amunicyjno-rakietowo-pancerną, skupioną wokół PHZ BUMAR sp. z o.o. lotniczo-radioelektroniczną, w której rolę spółki dominującej przypi- sano Agencji Rozwoju Przemysłu SA (ARP)⁵.

W latach 1990–2005 podjęto się realizacji kilku programów przebudowy polskiego przemysłu obronnego. Do 2001 roku żaden program nie został w pełni zrealizowany. Działania w ramach programów doprowadziły do re- strukturyzacji, co stało się podstawą utworzenia struktur w sektorze obron- nym. Nastąpiła poprawa kondycji ekonomiczno-finansowej niektórych pod- miotów przemysłu obronnego, szczególnie tych, które weszły w skład grupy amunicyjno-rakietowo-pancernej, skupionej wokół PHZ BUMAR sp. z. o.o.

i grupy lotniczo-radioelektroniczną, w której rolę spółki dominującej przypisa- no Agencji Rozwoju Przemysłu SA.

W strategii konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysłu obron- nego w latach 2007–2012 zostały określone działania na rzecz wypracowania warunków do realizacji przez podmioty przemysłu obronnego zadań w obsza- rze bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę członkostwo Polski w Unii Europej- skiej. Strategia miała poprawić konkurencyjność i sytuację ekonomiczną. Nie została ona zrealizowana w żadnym z punktów. Nastąpiło trwałe pogorszenie szeregu parametrów ekonomicznych oraz dalsza trwała utrata konkurencyj- ności objętych programem podmiotów Skarbu Państwa. Spółka dominująca Skarbu Państwa działała w sytuacji, w której Ministerstwo Obrony Narodowej jest zarówno zamawiającym, zarządzającym, nadzorującym, oceniającym oraz odpowiadającym bezpośrednio za wyniki. Nie usprawniło to zarządzania, nie poprawiło wyników ekonomicznych i wskaźników oceny zarządzania.

W latach 2007–2016 zdecydowanie wzrosła w systemie PPO rola eko- nomiczna grupy podmiotów o kapitale prywatnym. Ich udział w przychodach ze sprzedaży wzrósł o ponad 177%, a udział w wyniku netto o 171% mimo znacznego wspomagania ekonomicznego grupy Skarb Państwa. Odpowied- nio udział Skarbu Państwa w przychodach ze sprzedaży PPO zmniejszył się prawie dwukrotnie, a udział w wyniku netto zmniejszył się ponad trzykrotnie.

5 Ibidem, s. 174.

Podmioty polskiego przemysłu obronnego (PPO) nie uczestniczą w progra- mach międzynarodowych pozwalających na nie stosowanie art. 346 TFUE.

Polityka kadrowa dotycząca najwyższych stanowisk zarządczych i nadzorczych w podmiotach Skarbu Państwa stanowi jedną z najważniejszych przyczyn po- garszania szeregu podstawowych wyników i wskaźników charakteryzujących działalność i sprawność zarządzania oraz barier wzrostu potencjału ekspor- towego podmiotów Skarbu Państw. Tendencja ta utrwaliła się w 2016 roku⁶. W ocenie dokonanej w dokumencie „Polski przemysł obronny. 1.01.2007–

–31.12.2016 r. Ogólna sytuacja ekonomiczno-finansowa. Podsumowanie oce- ny” stwierdzono, iż dla zapewnienia sukcesów polskiego przemysłu obron- nego niezbędne jest dokonanie szeregu zmian systemowych dotyczących organizacji, doboru kompetentnych kadr, szerokiego delegowania uprawnień i odpowiedzialności oraz skuteczny system stawiania zdań, nadzoru i kontroli.

Niezbędne jest przeniesienie odpowiedzialności i wszystkich kompetencji na poziom zarządów spółek produkcyjnych oraz skuteczne ich instytucjonalne wszechstronne wspomaganie. W dłuższej perspektywie czasu brak działań naprawczych w podmiotach będących własnością bezpośrednią lub pośred- nią Skarbu Państwa może doprowadzić do całkowitej marginalizacji tej części polskiego przemysłu obronnego skutkiem braku konkurencyjności mimo sto- sowania pozarynkowych preferencji, które w przyszłości mogą być znacznie ograniczone⁷.

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport dotyczący Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Kontrola NIK dotyczyła okresu od 1 stycznia 2015 roku do 30 czerwca 2018 roku, Polska Grupa Zbrojeniowa SA powstała w wyniku kon- solidacji spółek przemysłu obronnego przeprowadzonej w latach 2013–2015.

NIK negatywnie oceniła „funkcjonowanie Grupy Kapitałowej PGZ SA w okre- sie objętym kontrolą, w tym przede wszystkim sposób zarządzania tą Grupą oraz brak strategii działania”⁸.

We wnioskach ogólnych raportu NIK napisano m.in., że „potencjał produk- cyjny i rozwojowy spółek GK PGZ SA nie gwarantował pełnego i terminowego zaspokojenia bieżących potrzeb Sił Zbrojnych RP ani ich potrzeb perspekty- wicznych, skatalogowanych m.in. w Planie Modernizacji Technicznej Sił Zbroj-

6 Polski przemysł obronny. 1.01.2007–31.12.2016 r., Ogólna sytuacja ekonomiczno-finansowa. Podsumo- wanie oceny, http://n-15-1.dcs.redcdn.pl/file/o2/tvn/web-content/m/p1/f/fface8385abbf94b4593a- 0ed53a0c70f/805f890b-f036-40db-92e5-be5b377173f1.pdf [dostęp: 12.01.2020].

7 Ibidem.

8 Funkcjonowanie Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA i spółek zależnych, Informacja o wynikach kontroli, KGP.430.015.2018, Nr ewid. 196/2018/P/18/017/KGP, Departament gospodarki, skarbu państwa i prywatyzacji, file:///C:/Users/Basia/Downloads/kgp_p_18_017_201809030946211535967981_02.

pdf [dostęp: 12.03.2020].

nych RP na lata 2013–2022 [...] Sytuacja ekonomiczna spółek GK PGZ SA nie była stabilna, występowały w niej niekorzystne zjawiska, aczkolwiek nie było bezpośrednich zagrożeń dla równowagi finansowej [...] nadzór właściciel- ski Ministra Obrony Narodowej nad PGZ SA i jej spółkami zależnymi nie był w pełni skuteczny, co wynikało przede wszystkim z niewłaściwej organizacji tego nadzoru oraz braku konsekwencji w podejmowaniu decyzji nadzorczych”⁹.

W wyniku zaniechań i niekonsekwentnych działań kolejnych zarządów PGZ SA niegospodarne były wielomilionowe wydatki na opracowanie „Strategii Gru- py Kapitałowej PGZ” na lata 2015–2030. Do Strategii nie sporządzono żadnego programu operacyjnego służącego sprawnemu wdrożeniu jej założeń, co m.in.

spowodowało, że faktycznie nie była ona wykorzystywana w zarządzaniu Grupą.

Założenia dokumentu nie były skorelowane z Planem Modernizacji Technicz- nej Sił Zbrojnych RP, pomimo wyeksponowania w nim konieczności ścisłego powiązania działalności biznesowej spółek z zamiarami modernizacyjnymi Sił Zbrojnych. Realizacja celów wyznaczonych w Strategii nie była monitorowana.

Zadania wynikające ze Strategii, jak i z jej aktualizacji przeprowadzonej w 2016 roku w większości nie zostały zrealizowane. Części zadań, jak np. opracowanie strategii wejścia na rynki cywilne czy utworzenie funduszu celowego na projek- ty innowacyjne, w ogóle nie podjęto. Z wykonania innych rezygnowano nawet w końcowej fazie realizacji (np. opracowanie Kodeksu Grupy Kapitałowej PGZ, wdrożenie strategii domenowych czy strategii wejścia na rynki eksportowe).

Zaniechania były najczęściej konsekwencją przyjmowania nowych koncepcji zarządzania po zmianach składu osobowego Zarządu PGZ SA. Nowe zarządy uznawały koncepcje i zamiary poprzedników za nieprzydatne dla dalszej dzia- łalności. Przyczynami ograniczonej zdolności niektórych spółek GK PGZ SA do pełnego i terminowego zaspokajania potrzeb Sił Zbrojnych był nie tylko brak dostępu do nowoczesnych technologii, ale także sięgające nawet siedmiu lat opóźnienia w realizacji prac rozwojowych i wdrażaniu ich efektów i niezadowa- lający często poziom jakościowy oferowanych wyrobów¹⁰.

Polska jest beneficjentem Programu Inwestycji NATO w Dziedzinie Bez- pieczeństwa (NSIP – NATO Security Investment Programme)¹¹. Program zo- stał stworzony w celu wspólnego finansowania projektów umożliwiających osiąganie przez Sojuszu Północnoatlantycki określonych zdolności obronnych.

9 Raport NIK o nieprawidłowościach w PGZ. Mroczek krytycznie o rządach PiS, https://www.defence24.

pl/mroczek-obecny-rzad-niszczy-polski-przemysl-obronny [dostęp: 13.03.2020].

10 Ibidem.

11 Program powstał w 1951 roku jako Program Infrastruktury NATO. W Programie NSIP inwestycje rzeczowe są finansowane ze składek państw członkowskich NATO. Cele i potrzeby określają Dowódz- twa Strategiczne NATO. Akceptacja zadań Programu NSIP należy do Rady Północnoatlantyckiej.

W Polsce z budżetu NSIP realizowana była m.in. modernizacja lotnisk, składów paliwowych i baz morskich, budowa stanowiska dowodzenia systemu obrony powietrznej, budowa systemu rozpoznania radiolokacyjnego dalekiego zasię- gu, przygotowanie systemu łączności dla Marynarki Wojennej. Ministerstwo Obrony Narodowej RP jest odpowiedzialne za realizację zadań Programu NSIP.

Organem wykonawczym jest MON, a inwestorem NSIP w Polsce jest Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (ZIOTP)¹². Utworze- nie Zakładu miało na celu spełnienie wymogu, który został określony przez Komitet Infrastruktury NATO, aby skonsolidować zadania merytoryczne i fi- nansowo-rozliczeniowe Programu w jednej instytucji. Zadaniem Zakładu jest realizacja projektów inwestycyjnych zawartych w pakietach inwestycji NATO – Capability Packages (CP) poprzez m.in.:

– czynny udział w przygotowaniu i wdrażaniu nowych pakietów i zadań inwestycyjnych w ramach programu NSIP;

– przeprowadzanie postępowań przetargowych na wybór wykonawców robót i dostawców;

– kompleksowy nadzór inwestycyjny nad realizacją zadań wchodzących w skład pakietów NSIP;

– rozliczanie inwestycji wg uregulowań narodowych i NATO¹³.

Obiekty wybudowane, zmodernizowane w ramach Programu NSIP to in- stalacje wojskowe przewidziane do wspomagania wojsk oraz potrzebne do realizacji planów operacyjnych, umożliwiając wyższym dowództwom NATO skuteczne i efektywne osiąganie zamierzonych celów obronnych.

Od 1999 roku zrealizowano w ramach tego programu w Polsce 117 projek- tów za ponad 2,3 mld złotych. W 2017 roku wielkość inwestycji finansowa- nych w ramach Programu Inwestycji NATO zaplanowany został na 231,5 mln złotych. W 2016 roku przeznaczono 69,4 mln, a w 2015 – 119,4 mln złotych¹⁴. W ramach Programu NSIP Zakład Inwestycji NATO kontynuuje realizację 83 zadań inwestycyjnych, których celem jest „zwiększanie zdolności obronnych Sojuszu Północnoatlantyckiego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”¹⁵.

NSIP składa się ze 137 Pakietów Zdolności znajdujących się na różnych poziomach planowania, monitorowania, zatwierdzania lub wdrażania anga-

12 Funkcjonuje w formie instytucji gospodarki budżetowej od 1 stycznia 2011 roku.

13 https://ziotp.wp.mil.pl/pl/ [dostęp: 12.03.2020].

14 M. Kozubal, Coraz więcej inwestycji NATO w Polsce, https://www.rp.pl/Polityka/180829417-Coraz- -wiecej-inwestycji-NATO-w-Polsce.html [dostęp: 20.03.2020].

15 Ibidem.

żujących łącznie 8 mld euro¹⁶. W ramach tego programu w Polsce powsta- ły m.in. składy paliwowe dla wojska, systemy łączności związanych z obro- ną powietrzną kraju oraz zarządzaniem flotą. Rozbudowano komórki NATO w Bydgoszczy, np. budowa obiektów wyposażonych w specjalistyczny sprzęt dla batalionu łączności NATO, Centrum Szkolenia Połączonych Sił NATO oraz Grupy Integracyjnej NATO (NFIU) w Polsce¹⁷. Dzięki udziałowi Polski w tym programie powstało m.in. sześć posterunków radarowych dalekiego zasięgu, które są zlokalizowane przy północnej i wschodniej granicy Polski, pozwalają one obserwować ruch samolotów wojskowych nad Bałtykiem, obwodem kali- ningradzkim, Białorusią i Ukrainą. Zmodernizowano sześć lotnisk (m.in. w Krze- sinach i Łasku – powstały np. hangary), porty wojenne w Gdyni i Świnoujściu, powstały też wielkie magazyny na paliwa (np. Cybowo, Gardeja, Porażyn)¹⁸. Tabela 1. Realizacji zadań inwestycyjnych przez Zakład Inwestycji Organizacji Trak- tatu Północnoatlantyckiego

Lp. Nazwa zadania inwestycyjnego

1. 3 zadania związane z budową płaszczyzn postojowych samolotu transportu strategicznego na 3 lotniskach wojskowych

2. 5 zadań związanych z budową/przebudową płaszczyzn uzbrajania/rozbrajania na 4 lotniskach wojskowych 3. 1 zadanie związane z budową płaszczyzny postojowej dla 6 samolotów wojskowych

4. 1 zadanie związane z wybudowaniem płaszczyzny dla tankowca 5. 1 zadanie związane z remontem dróg na lotnisku wojskowym

6. 1 zadanie związane z dobudową poboczy drogi startowej lotniska wojskowego

7. 6 zadań związanych z budową/rozbudową magazynów amunicji na 6 lotniskach wojskowych 8. 1 zadanie związane z budową terminalu CARGO na lotnisku wojskowym

9. 1 zadanie związane z budową hangaru dla tankowca na lotnisku wojskowym

10. 1 zadanie związane z budową hangaru dla 6 samolotów wojskowych z infrastrukturą obsługową 11. 1 zadanie związane z przebudową magazynu wielofunkcyjnego na lotnisku wojskowym 12. 4 zadania związane z budową infrastruktury na potrzeby ratownictwa lotniskowego na 4 lotni-skach wojskowych 13. 4 zadania związane z przygotowaniem systemu teleinformatycznego na 4 lotniskach wojskowych 14. 2 zadania związane z rozbudową infrastruktury paliwowej na 1 lotnisku wojskowym i 1 wojsko-wym składzie paliw Źródło: Aktualności, https://ziotp.wp.mil.pl/pl/pages/aktualnosci-2016-12-01-d/ [dostęp:

20.03.2020].

16 W. Pawłuszko, Jak NATO inwestuje w Polsce. Szansa dla przedsiębiorców, https://www.defence24.pl/

jak-nato-inwestuje-w-polsce-szansa-dla-przedsiebiorcow-analiza [dostęp: 20.03.2020].

17 Ibidem.

18 Ibidem.

Obecnie Polska ma dodatni bilans uczestnictwa w NSIP, ponieważ nadwyżka transferów w ramach realizacji inwestycji nad składkami wynosi 542 mln zło- tych. Przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane w Polsce w ramach programu NSIP obejmują osiem Pakietów Zdolności¹⁹.

Przystąpienie Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego przyczyniło się do przyjęcia w dniu 25 maja 2001 roku ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006²⁰. Zgodnie z art. 1 ust. 2 „Celem ustawy jest zapewnienie warunków do osiągnięcia przez co najmniej 1/3 Sił Zbrojnych pełnej interoperacyjności w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz standardów pozosta- łych państw członków tej organizacji w zakresie uzbrojenia, wyposażenia, mo- bilności i możliwości prowadzenia działań wojskowych w każdych warunkach”²¹. W art. 2 ustawy określone zostały kierunki przebudowy i modernizacji Sił Zbrojnych:

– wyposażenie Sił Zbrojnych w nowoczesne uzbrojenie i sprzęt wojskowy, w tym w szczególności w samoloty wielozadaniowe, środki walki wojsk lądowych i sprzęt pływający;

– dostosowanie w celu osiągnięcia pełnej interoperacyjności w ramach Traktatu Północnoatlantyckiego systemów rozpoznania, dowodzenia, obrony powietrznej i zabezpieczenia logistycznego;

– dostosowanie składu bojowego oraz poszczególnych elementów Sił Zbrojnych do potrzeb obronnych pastwa;

– modernizacja oraz poprawa stanu technicznego eksploatowanego sprzę- tu wojskowego;

– modernizacja oraz poprawa stanu technicznego infrastruktury wojskowej;

– zwiększenie możliwości manewrowych wojsk oraz możliwości ich prze- rzutu w oddalone rejony działań;

– stopniowe odtwarzanie zapasów środków bojowych i materiałowych;

– wycofanie przestarzałego i nieperspektywicznego sprzętu wojskowego;

– przekazanie Agencji Mienia Wojskowego zbędnej dla Sił Zbrojnych in- frastruktury wojskowej;

– miana struktury etatowych stanowisk służbowych, w tym zmniejszenie liczby stanowisk przeznaczonych dla oficerów;

19 Ibidem.

20 Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006, Dz.U. 2001, nr 76, poz. 804, http://prawo.sejm.gov.pl/

isap.nsf/download.xsp/WDU20010760804/O/D20010804.pdf; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/

download.xsp/WDU20010760804/U/D20010804Lj.pdf [dostęp: 20.03.2020]

21 Art. 1 ust. 2, ibidem.

– 11) dostosowanie systemu szkolnictwa wojskowego do potrzeb Sił Zbrojnych”²².

Ustawa o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006 wyznaczała poziom wydatków obronnych w wysokości nie niżej niż 1,95% PKB²³. Zdecydowano się na restrukturyzację i częściową redukcję stanów liczebnych; w armii poborowej miało pozostać około 150 tys. żołnierzy²⁴.

Przyjęty wspomniany wcześniej plan modernizacji technicznej na lata 2001–

–2006 po raz pierwszy wyznaczył w miarę realne ramy rozwoju polskiej armii, powiązane z uwarunkowaniami finansowymi.

W dniu 18 kwietnia 2003 roku podpisano umowę na 48 samolotów F-16C/D Jastrząb dla Polskich Sił Powietrznych. Wartość programu F-16C/D wyniosła ponad 3,2 mld dolarów. Polska była pierwszym z krajów „wschodniej flanki NATO” który zastąpił posowieckie myśliwce²⁵.

Ryc. 1. Samolot F-16

Źródło: J. Sabak, Ile dziś są warte polskie Jastrzębie? 15 lat od kontraktu na F-16 [Komentarz], https://www.defence24.pl/15-lat-od-kontraktu-na-f-16-ile-dzis-sa-warte-polskie-jastrze- bie-komentarz [dostęp: 25.03.2020].

22 Ibidem, art. 2.

23 Ibidem, art. 7 ust. 1.

24 Ibidem, art. 3 ust. 1.

25 J. Sabak, Ile dziś są warte polskie Jastrzębie? 15 lat od kontraktu na F-16 [Komentarz], 18.04.2018, https://www.defence24.pl/15-lat-od-kontraktu-na-f-16-ile-dzis-sa-warte-polskie-jastrzebie-komentarz [dostęp: 25.03.2020].

Zakup samolotów F016C/D wiązał się z programem modernizacji sił zbroj- nych „Planem modernizacji Sił Zbrojnych na lata 1998–2012”. Już w 1997 roku zgodnie z tym planem zakładano przeprowadzenie przetargu na nowoczesne samoloty wielozadaniowe, które miały wejść do służby w 2001 roku. Zakłada- no ich zakup i zastąpienie wszystkich samolotów MiG-29 i Su-22 przez 160 sa- molotów produkcji zachodniej wprowadzanych do służby w dwóch transzach po 80 maszyn. Pierwsza transza miała zakończyć się w 2007 roku, a kolejna pięć lat później²⁶. W dniu 22 czerwca 2001 roku przyjęto ustawę o ustano- wieniu programu wieloletniego „Wyposażenie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w samoloty wielozadaniowe” i zapewnieniu warunków jego realiza- cji²⁷. Przewidywała ona zredukowanie liczby kupowanych samolotów do 1/3, a więc do 60 maszyn, w tym 44 nowych i 16 używanych. Kolejną redukcję, do liczby 48 maszyn, spowodowała decyzja władz niemieckich, które w 2001 roku podarowały Polsce 23 wycofane z eksploatacji myśliwce MiG-29²⁸.

Plan ten został zrealizowany, ale osiągnięcie gotowości zajęło dłużej, niż pierwotnie zakładano, natomiast realizacja offsetu do dziś budzi kontrowersje.

Według stanu na koniec 2008 roku projekty offsetowe miały wartość ponad 9,7 mld dolarów, z czego 6 mld złotych (kwota zakupu przez Polskę samo- lotów F16C/D) mieli wydać Amerykanie. Do końca 2008 roku zrealizowano 83% wartości zobowiązań. Kontrola Najwyższej Izby Kontroli wykazała, iż już na I etapie negocjacji i realizacji projektu (lata 2003–2006) w Ministerstwie Gospodarki i u kilku odbiorców offsetu popełniono błędy, a proponowane pro- jekty nie były weryfikowane przez Ministerstwo Gospodarki ani pod kątem preferowanych kierunków i miejsc ich lokowania, ani realności ich wykonania.

W latach 2004–2008 niezbędne było więc wielokrotne wprowadzanie dużych zmian, zarówno liczby, jak i wartości projektów. Niestety i to nie poprawiło sytuacji. Zdaniem NIK wynegocjowane zmiany nadal nie dawały gwarancji uzyskania właściwych efektów²⁹. W ocenie Najwyższej Izby Kontroli zaledwie

26 Ibidem.

27 Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Wyposażenie Sił Zbroj- nych Rzeczypospolitej Polskiej w samoloty wielozadaniowe” i zapewnieniu warunków jego realizacji, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010890972/O/D20010972.pdf [dostęp:

25.03.2020].

28 J. Sabak, op.cit.

29 Informacja o wynikach kontroli realizacji zobowiązań offsetowych wynikających z kontraktu na zakup samolotów F-16, Najwyższa Izba Kontroli, Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, Nr ewid. 143/2009/P08050/KGP, KGP/41019/08, Warszawa 2009, http://n-15–1.dcs.redcdn.pl/file/o2/

tvn/web-content/m/p1/f/i/n/inf_DRUK_offsetF16.pdf; NIK krytykuje offset F-16, Ministerstwo nie ma zastrzeżeń, 20.08.2009, https://tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/nik-krytykuje-offset-f-16-ministerstwo- nie-ma-zastrzezen,106210.html [dostęp: 25.03.2020].

5 z 20 projektów zrealizowanych w I etapie tej umowy kompleksowo wy- pełniało cele offsetu wyrażone w art. 5 ustawy offsetowej³⁰. Zgodnie z infor- macjami MON udzielonymi podczas posiedzenia Komisji Obrony Narodowej w marcu 2017 roku około 2030 roku polskie F-16C/D Jastrząb ma nastąpić modernizacja powiązana z planowanym przedłużeniem resursów³¹.

Po wejściu do NATO Polska zobowiązała się m.in. do wzmocnienia swego potencjału w lotnictwie transportowym, świadczy o tym decyzja nr 81/MON Ministra Obrony Narodowej z 14 maja 1999 roku w sprawie powołania ze- społu do przygotowania postępowania i wyboru oferty na dostawę średniego samolotu transportowego dla polskiego lotnictwa wojskowego. W wyniku prac zespołu i rozsyłanych zapytań ofertowych w 2000 roku wytypowano czterech potencjalnych dostawców:

– z Lockheed Martin Alenia Tactical Transport System LLC (LMATTS) – samolot C-27J Spartan;

– z Kijewskij Awiazawod AWIANT – samolot An-32 z EADS;

– z Construcciones Aeronauticas SA (CASA) – samoloty CN-235M, C-295M;

– z Avions de Trensport Regional – samolot ATR-52C.

W dniu 28 sierpnia 2001 roku podjęto decyzję o zakupie ośmiu samolotów Casa C-295M z założeniem zakupu czterech kolejnych wraz z umową offsetową zawartą z EADS CASA. Wartość kontraktu wynosiła 211,5 mln dolarów³². Zaku- pione samoloty C-295M przedstawione na ryc. 2 odgrywały i odgrywają ważną rolę, stanowią podstawę w zaopatrywaniu Polskich Kontyngentów Wojskowych.

W dniu 15 kwietnia 2003 roku podpisano kontrakt na licencyjną produkcję fińskich transporterów AMV Patria w zakładach w Siemianowicach Śląskich (obecnie Rosomak SA). Wprowadzenie Kołowego Transportera Opancerzo- nego stało się jednym z priorytetów, obok wielozadaniowego samolotu bo- jowego i przeciwpancernych pocisków kierowanych nowej generacji. Miały one zastąpić wycofane już wcześniej ze służby wozy OT-64 SKOT i umożliwić wycofanie przestarzałych BWP-1. W ramach kontraktu w latach 2004–2013 założono dostawę 690 transporterów, w tym 313 w wersji bojowej z wieżami Hitfist-30P. Ostatecznie jednak, na podstawie pierwszej umowy, armia otrzy-

30 Ibidem.

31 Ibidem.

32 Jak zauważa N. Bączyk „C-27J miał wyższą kabinę ładunkową, jednak była ona krótsza niż w ma- szynie hiszpańskiej, przez co C-295M nie tylko nie ustępował konkurentowi w kluczowym parametrze transportowym – ilości zabieranych pasażerów bądź spadochroniarzy czy też ładunków takich jak silniki lotnicze czy inne agregaty tego typu – ale wręcz go przewyższał. Co szczególnie ważne, za C-295M przemawiały też niższa cena zakupu oraz mniejsze koszty”, szerzej: N. Bączyk, CASA C-295M w siłach powietrznych, https://8bltr.wp.mil.pl/plik/file/inne/40-53_CASA.pdf [dostęp: 21.02.2021]

mała 570 wozów, w tym 359 w wersji bojowej. W 2013 roku zakontraktowa- no dostawę kolejnych 307 transporterów (podwozi bazowych będących m.in.

podstawą dla wersji specjalistycznych)³³. Do końca 2017 roku Rosomak SA dostarczył ponad 750 pojazdów w różnych wersjach³⁴. Poza granicami kraju użytkowano w sumie około 200 Rosomaków. Ich gotowość bojowa w ope- racji ISAF utrzymywana była na poziomie przekraczającym 85%³⁵, Kołowe Transportery Opancerzone Rosomak zabezpieczały udział polskich żołnierzy w misjach w Afganistanie, Czadzie i Libanie.

Ryc. 2. Samoloty C-295M

Źródło: B. Bera, http://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/10982?t=CASA-C-295M- -dekada-na-polskim-niebie [dostęp: 25.03.2020].

W dniu 29 grudnia 2003 roku Polska podpisała z Izraelem umowę na do- stawę 264 przenośnych wyrzutni rakiet Spike-LR i 2675 rakiet, które zastąpiły posowieckie przeciwpancerne pociski kierowane: 9M14 Malutka oznaczone kodem NATO AT-3 Sagger), 9K111 Fagot oznaczone kodem NATO AT-4 Spi-

33 J. Palowski, 15 lat Rosomaka – połowiczny sukces [OPINIA], 17.01.2018, https://www.defence24.

pl/15-lat-rosomaka-polowiczny-sukces-opinia [dostęp: 20.11.2020].

34 O firmie, http://www.rosomaksa.pl/o-firmie.html [dostęp: 20.11.2021].

35 Centrum serwisowe, http://www.rosomaksa.pl/centrum-serwisowe-pl.html [dostęp: 20.11.2020].

got, 9K115 Metys oznaczone kodem NATO AT-7 Saxhorn. Produkcję licencyjną uruchomiono w Zakładach Metalowych Mesko SA w Skarżysku-Kamiennej³⁶. Umowa została zrealizowana, a w jej ramach doposażono w wyrzutnie rakiet Spike-LR KTO Rosomak przedstawiony na ryc. 3.

Ryc. 3. KTO Rosomak – S do przewozu PPK SPIKE

Źródło: KTO Rosomak-S do przewozu PPK SPIKE, http://www.rosomaksa.pl/kto-rosomak-s- -do-przewozu-ppk-spike.html [dostęp: 20.11.2020].

27 listopada 2012 roku Minister Obrony Narodowej zaakceptował kierunki działań w ramach prac rozwojowych KTO, co stało się podstawą do zawarcia 30 kwietnia 2013 roku przez Inspektorat Uzbrojenia umowy z Wojskowymi Zakładami Mechanicznymi SA umowy na „Wykonanie usługi przeprowadzenia badań i oceny pływalności KTO Rosomak z systemem wieżowym Hitfist-30 zintegrowanego z ppk Spike”. W ramach umowy WZM SA miały zamontować (ponownie) system rakietowy na wydzielonym pojeździe, z kolei ocenę pływal- ności miał przeprowadzić akredytowany instytut badawczy. Stosowne badania zakładowe przeprowadzono wiosną 2014 roku, zaś pod nadzorem Wojsko- wego Instytutu Techniki Pancernej i Samochodowej w Sulejówku odbyły się one w dniach 16 – 27 czerwca 2014 roku. W badaniach wziął udział pojazd wyposażony w uproszczony zestaw wypornościowy, kompensujący wzrost masy pojazdu o ok. 300 kg. Badania w pełni potwierdziły, że nie nastąpiło pogorszenie charakterystyk pojazdu podczas pływania. Do dzisiaj temat ten jest ciągle aktualny i niedokończony.

36 M. Dąbrowski, Wielozadaniowe pociski Spike. Nowa generacja [ANALIZA], 3.08.2017, https://www.

defence24.pl/wielozadaniowe-pociski-spike-nowa-generacja-analiza [dostęp: 20.11.2020].

Ryc. 4. KTO Rosomak P2

Źródło: A. Kiński, Rosomak i Spike – niekończąca się historia cz. 2, http://zbiam.pl/arty- ku%C5%82y/rosomak-i-spike-niekonczaca-sie-historia-cz-2/ [dostęp: 20.11.2020].

W ramach programu modernizacji na lata 2001–2006 Polska otrzymała z nadwyżek Bundeswehry 128 czołgów Leopard 2A4. W 2013 roku została podpisana umowa, w ramach której Polska kupiła 119 kolejnych używanych Leopardów 2, 14 z nich było w wersji A4, natomiast 105 było w nowszej wersji A5. Druga partia Leopardów 2A5/2A4 trafiła do wojska w latach 2014–2015.

Pozyskane przez MON czołgi Leopard 2A4 stanowią ważną część potencja- łu pancernego armii. Pomimo wzrostu potencjału obronnego od dawna było wiadomo, że konieczne są zarówno ich gruntowne remonty, jak i modernizacja.

Większość państw w różnym stopniu ulepszała swoje czołgi od czasu wpro- wadzania ich na uzbrojenie, wzmacniając opancerzenie, instalując nowoczesną elektronikę, wymieniając też przestarzałe elementy, które nie są już wspierane.

Postępowanie na modernizację czołgów Leopard 2A4 rozpoczęto w Inspek- toracie Uzbrojenia w końcu 2013 roku. Początkowo zgłosiły się do niego trzy konsorcja:

– ZM Bumar-Łabędy, OBRUM Gliwice sp. z o.o. i PHO (wspierane przez KMW);

– WZM SA z Poznania, współpracujące z WZŁ nr 2 SA oraz Rheinmetal- lem;

– PCO wraz z Aselsan Elektronik (opracowała turecki Leopard).

Proces wyboru ofert był długi. Zaangażowały się w niego dwie firmy posia- dające w swoim portfolio doświadczenia w zakresie remontów i modernizacji sprzętu pancernego ZM Bumar-Łabędy oraz WZM Poznań. Wartość moderni- zacji na początku 2015 roku (wstępne konsorcjum Bumar – KMW oraz WZM – Rheinmetall) oszacowano na około 1,5 mld złotych.

Od października 2015 roku Ministrem Obrony Narodowej został Antoni Macierewicz, który ostro krytykował poprzedników za powolną moderniza- cję i niewypełnienie zobowiązania do wydatków 2% PKB na obronność czy niewykonywanie budżetu na wojsko (szczególnie w latach 2008–2013). Jed- nocześnie dochodzi wtedy do zmiany zarządów w PGZ, która w procesie kon- solidacji przejęła kontrolę nad większością państwowych firm zbrojeniowych, tym Bumarem – Łabędy i poznańskimi WZM.

W tym czasie Ministerstwo Obrony Narodowej stwierdziło, że oferta złożo- na przez konsorcjum wsparte przez KMW nie została przyjęta z uwagi na zbyt niski poziom polonizacji – proponowanej wtedy przez niemieckiego partnera oraz braki formalne i merytoryczne.

21 grudnia 2015 roku dwa miesiące po sformowaniu rządu zostaje podpisa- na umowa na remont i modernizację 128 czołgów Leopard 2A4 do standardu 2PL z konsorcjum PGZ i Bumar-Łabędy – jako partnera zagranicznego wskaza- no Rheinmetall. Wartość umowy została określona na 2,415 mld złotych brut- to. Podpisanie umowy pod koniec roku pozwoliło zbliżyć się do planowanego wykonania budżetu obronnego.

Zakres i tempo prac określonych w umowie modernizacyjnej na Leopardy spowodowały, że Bumar-Łabędy/PGZ podjęły szereg trudnych technicznie zo- bowiązań wobec Inspektoratu Uzbrojenia. Umowa była już czterokrotnie anek- sowana, a jej wartość wzrosła do 2,7 mld złotych. Ta kwota jednak nadal nie obejmuje remontów wynikowych, więc z pewnością będzie jeszcze większa.

Do końca 2019 roku Ministerstwo Obrony Narodowej nie odebrało zmo- dernizowanych egzemplarzy czołgu Leopard. Nic nie wskazuje, aby w 2020 roku nastąpiło zakończenie programu.

W zakresie modernizacji czołgu T-72/ PT 91 w lipcu 2016 roku ówczesny sekretarz stanu MON Bartosz Kownacki w odpowiedzi na interpelację nr 3425 w sprawie modernizacji uzbrojenia poinformował, że „modernizacja rodziny czołgów T-72/PT-91 nie jest planowana, podobnie jak wymiana 125 mm ar- mat 2A46 zamontowanych na czołgach PT-91 [...]. Czołgi PT-91 są efektem modernizacji czołgów T-72 przeprowadzonej w Siłach Zbrojnych RP w latach

1994–2002, a ich podatność modernizacyjna oparta na konstrukcji czołgu z lat 70. ubiegłego wieku, w odniesieniu do obecnych oraz przyszłych wymagań jest bardzo ograniczona”. Decyzja o ulepszeniu czołgów T-72 była związana z re- komendacjami Strategicznego Przeglądu Obronnego, w którym zawarte jest stwierdzenie, iż pod względem technicznym obecnie czołgi T-72 nie mają żadnej wartości bojowej i tylko niewielki potencjał szkolny. W 2017 roku zakładano, że będą one zmodernizowane, ostatecznie zdecydowano się na remont z modyfi- kacją. Prace miały polegać na przywróceniu sprawności czołgów. Wykorzystanie czołgów T-72M1 po remoncie z modyfikacją miało być rozwiązaniem pomosto- wym. Miało pozwolić na utrzymanie zdolności bojowej do czasu wprowadzenia czołgu nowej generacji. Czołgi T-72 obecnie znajdują się na wyposażeniu 21.

Brygady Strzelców Podhalańskich, 34. Brygady Kawalerii Pancernej i 20. Bryga- dy Zmechanizowanej. Ministerstwo Obrony Narodowej w lipcu 2019 roku w Za- kładach Mechanicznych Bumar-Łabędy podpisało umowę o wartość wynosi 1,75 mld złotych. W ramach umowy w latach 2019–2025 założono wykonanie modernizacji przez polski przemysł zbrojeniowy.

W zakresie prac badawczo-rozwojowych związanych z budową platform gą- sienicowych polski przemysł zbrojeniowy ma skromne doświadczenia. Najbar- dziej ambitnym zamierzeniem był datowany na lata 90. program opracowania nowego czołgu III+ generacji kryptonim Goryl. Ministerstwo Obrony Narodo- wej chciało przeznaczyć na to przedsięwzięcie 360 mln dolarów i zaangażować w prace partnerów zagranicznych. Gliwicki Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych OBRUM stworzył jednak tylko makietę nowego wozu bojowego, a program ostatecznie nie został zrealizowany. W kolejnych latach MON rozważało modernizację, siłami krajowego przemysłu obronnego, czołgów T-72M1 w ramach programu PT-2001 Gepard, ale nie podjęło decyzji o opracowaniu konkretnego wariantu i jego wdrożeniu do polskiej armii. Fia- sko kolejnych przedsięwzięć uniemożliwiło nawiązanie przez krajowe zakłady zbrojeniowe więzi przemysłowych z partnerami zagranicznymi oraz rozwój własnych rozwiązań technologicznych. W rezultacie ich oferta produktowa nie jest rozwinięta i obejmuje nieperspektywiczne rozwiązania techniczne.

Obecnie trwają prace nad Wozem Wsparcia Bezpośredniego Gepard, ale przyszłość programu jest niepewna, a fundusze przeznaczone na jego reali- zację są niewielkie. Nie ma zatem szans, by powstał wóz bojowy, który bę- dzie liderem w swojej klasie i przyciągnie klientów zagranicznych. Nie ma też pewności, czy Ministerstwo Obrony Narodowej zdecyduje się na zamówienie wozów Gepard.

Program Wilk stwarza perspektywę, by polskie firmy zbrojeniowe zbudo- wały nowy potencjał przemysłowy w kategorii ciężkich pojazdów bojowych.

Kluczowymi instytucjami publicznymi odpowiedzialnymi za realizację progra- mu Wilk są: Ministerstwo Obrony Narodowej, Sztab Generalny Wojska Pol- skiego, Inspektorat Uzbrojenia, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz In- spektorat Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych. Te instytucje są odpowiedzialne za przygotowanie finansowania programu, jego precyzyjne założenia, wstępne i docelowe założenia taktyczno-techniczne oraz wymaga- nia operacyjne nowego czołgu podstawowego; zainicjować muszą procedurę pracy rozwojowej przy prawdopodobnym udziale partnerów zagranicznych, zabezpieczyć prawa własności intelektualnej do pozyskanych rozwiązań tech- nicznych na rzecz polskiego przemysłu (przy jego aktywnym udziale), uwzględ- nić bezpieczeństwo dostaw poszczególnych komponentów, a w przyszłości przeprowadzić postępowanie mające na celu zakup opracowanego sprzętu.

Budowa korwet wielozadaniowych Gawron realizowana według planu na lata 2001–2006 zakładała rozpoczęcie budowy ich serii. Ostatecznie zbudo- wano tylko jedną jednostkę w ciągu 18 lat, jako patrolowiec. Program zakoń- czył się więc porażką, a marynarka wojenna jest najbardziej zaniedbanym ro- dzajem Sił Zbrojnych RP.

W zakresie modernizacji Mi-24 Ministerstwo Obrony Narodowej planowało modernizację śmigłowców Mi-24 do wersji PL, w konsorcjum z państwami Grupy V4. Program ten jednak anulowano, a Siły Zbrojne straciły zdolność rażenia celów opancerzonych za pomocą przeciwpancernych pocisków kiero- wanych. Obecnie Ministerstwo Obrony Narodowej przygotowuje kolejny plan oraz program Kruk – śmigłowca uderzeniowego nowej generacji.

W zakresie programu WISŁA urosło wiele niejasności i politycznych prze- pychanek. Pierwsza faza, zamówiona w 2018 roku, to ledwie dwie baterie patriotów, niedające wojsku zakładanych zdolności, a przemysłowi pożąda- nych technologii. Druga faza miała składać się z sześciu dodatkowych baterii, wyposażonych w nowe dookólne radary (obecny radar śledzi tylko wycinek przestrzeni), produkowane w Polsce niskokosztowe pociski przechwytujące i uzupełnione o polskie systemy wczesnego i pasywnego wykrywania.

Według przedstawicieli Ministerstwa Obrony Narodowej „Program obro- ny powietrznej Wisła i zakup zestawów Patriot wpływa na realizację innych programów modernizacyjnych, ale nie oznacza rezygnacji z planów zakupu innego sprzętu – zapewnili przedstawiciele MON sejmową komisję obrony”³⁷. Jednak NIK w swoim wystąpieniu pokontrolnym przyznaje, że wynegocjowane warunki umowy zakupu Wisły, w tym harmonogramu płatności, spowodowały

37 MON: program Wisła wpływa na realizację innych programów modernizacyjnych, https://www.wnp.

pl/przemysl-obronny/mon-program-wisla-wplywa-na-realizacje-innych-programow-modernizacyj- nych,326560.html [dostęp: 20.11.2020].

konieczność́ rezygnacji z „wielu” innych zadań́ ujętych w Planie Modernizacji Technicznej na tamten rok. Pada sformułowanie, że „zmian w PMT dokonano sześcioma korektami, zatwierdzonymi przez Ministra Obrony Narodowej”.

Wnioski

Offset od zawsze stanowił przedmiot sporu pomiędzy Ministerstwem Gospo- darki a Ministerstwem Obrony Narodowej, któremu przeszkadzał w bezproble- mowym zakupie uzbrojenia. Nie dość, że istniał „jakiś inny ośrodek” Minister- stwa Gospodarki, który współdecydował o wyborze dostawcy uzbrojenia, to dodatkowo wybrany oferent musiał inwestować w gospodarkę zamawiającego.

Zaczęło się od zakupu bez offsetu kilku samolotów transportowych Casa.

Wówczas w kontrakcji na interpelację poselską minister Skrzypczak odpowie- dział, że w sytuacji gdy Ministerstwo Obrony Narodowej wybiera drogę zamó- wień publicznych, nie ma konieczności stosowania offsetu. Dla przypomnienia – Dyrektywę Obronną implementowano w lutym 2013 roku. Trzeba przyznać, iż zapewne przez przypadek zakup Casa udało się dla MON-u wytłumaczyć.

W rozporządzeniu wykonawczym do ustawy samoloty transportowe nie są za- liczane do sprzętu wojskowego, przy zakupie którego wymagany jest offset.

Dyrektywę Obronną wdrożono do polskiego prawa. Dla porządku – ustawy z dnia 10 września 1999 roku – tzw. ustawy offsetowej – nie zmieniono.

Zakupu 307 Rosomaków dokonano bez offsetu. Wartość transakcji ponad 1,65 mld złotych. W praktyce byłaby to olbrzymia strata, na offsecie Patrii mogły- by skorzystać HSW oraz WZM Siemianowice Śląskie i inne zakłady kooperujące.

Minister Obrony Narodowej uzyskał prawo do określania tego, które transak- cje mogą być wyłączane spod prawa zamówień publicznych ze względu na pod- stawowe interesy bezpieczeństwa państwa – art. 346 traktatu europejskiego.

Do dzisiaj Ministerstwo Obrony Narodowej nie skorzystało z tego uprawnienia do wyłączania zakupów spod prawa zamówień publicznych.

W kwietniu 2013 roku zapadła decyzja polityczna o przejściu nowych umów offsetowych do MON-u. Nad zmianą ustawy obradował Komitet Stały Rady Ministrów. Do Ministerstwa Obrony przejdą nowe umowy, natomiast stare, które zawarte zostały przed wejściem w życie zmiany ustawy offsetowej, mają być nadal wykonywane przez Ministerstwo Gospodarki. Od podjęcia de- cyzji o przejściu offsetu do MON-u zmieniała się sytuacja zbrojeniówki. Pod- jęto oraz rozpoczęto realizację decyzji rządu o powołaniu jedynego ośrodka konsolidującego zbrojeniówkę, tj. Polskiej Grupy Zbrojeniowej (Pegaz). W wy- niku jej powstania Ministerstwo Obrony Narodowej utraciło kontrolę nad Woj- skowymi Przedsiębiorstwami Remontowo-Produkcyjnymi (WPRP).

Analizując obecnie zmówienia i podpisane umowy, należy stwierdzić, iż w dziedzinie offsetu nic się nie zmieniło.

W kwietniu 2019 roku Marek Łapiński, sekretarz stanu w Ministerstwie Obronny Narodowej podpisał umowy offsetowe związane z pozyskaniem przez Siły Zbrojne RP śmigłowców do zwalczania okrętów podwodnych (ZOP) wyposażonych w sprzęt medyczny pozwalający na prowadzenie akcji poszuki- wawczo-ratowniczych CSAR.

Głównym offsetobiorcą, zgodnie z umową zawartą pomiędzy Skarbem Pań- stwa RP reprezentowanym przez Ministra Obrony Narodowej a Leonardo MW Ltd. są Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 1 S.A. oraz Centrum Morskich Techno- logii Militarnych Politechniki Gdańskiej. Wartość transferu technologii wynosi 395 882 751 złotych i obejmuje 9 zobowiązań offsetowych. Najważniejszym z nich będzie utworzenie w WZL-1 licencjonowanego Centrum Wsparcia Eks- ploatacji Śmigłowców, w którym realizowana będzie pełna obsługa techniczna, serwisy i naprawy nowych maszyn. Umowa zagwarantuje także kontynuację asysty technicznej przez firmę Leonardo przez 10 lat.

W przypadku offsetu na F-35 należy stwierdzić, iż Ministerstwo Obrony Narodowej rekomenduje, aby zrezygnować z zawarcia umowy offsetowej w związku z kupnem F-35 w ramach programu Harpia. Ministerstwo Obrony Narodowej tłumaczy, że powodem były zarówno zbyt wysokie koszty, jak i nie- adekwatne do polskich potrzeb propozycje, ponadto nie odpowiadały stronie polskiej, biorąc pod uwagę relację koszt–efekt.

Jeżeli chodzi o przemysł zbrojeniowy, potencjał gospodarczy kraju, to na- leży podkreślić, iż spadek zamówień i ograniczenie mocy produkcyjnych oraz utrata rynków eksportowych na początku transformacji doprowadziły do re- dukcji zatrudnienia w polskiej branży obronnej. O ile w połowie lat 80. w po- nad 100 zakładach pracowało około 250 tys. osób, to u schyłku lat 90. liczba zatrudnionych spadła do niespełna 60 tys., a do 2001 roku na skutek dalszych redukcji zatrudnienia, przejścia znacznej grupy pracowników na świadczenia i zasiłki przedemerytalne, przenoszenia przez przedsiębiorstwa części perso- nelu do spółek zależnych, niezaliczanych już do przemysłu obronnego oraz upadłości niektórych spółek, zmniejszono zatrudnienie do 35 tys.³⁸

Obecnie zatrudnienie w polskim przemyśle zbrojeniowym wynosi ok.

25 tys. pracowników, z tego 17,5 tys. osób pracuje w spółkach Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Właśnie zasoby ludzkie są atutem przemysłu obronnego i naj-

38 P. Soroka, Analiza uwarunkowań organizacyjnych, ekonomicznych i społecznych programu tworzenia spółek pracowniczych w przemyśle zbrojeniowym, ekspertyza autorska dla Forum Związków Zawodo- wych, Warszawa 2015.

ważniejszym składnikiem jego potencjału. Mamy na myśli zarówno kadry me- nedżerskie, techniczne, jak i pracownicze, cechujące się wieloletnim doświad- czeniem, co w tej branży jest istotne.

Tabela 2. Kształtowanie się popytu na uzbrojenie i sprzęt wojskowy w krajowym przemyśle zbrojeniowym w latach 1990–1997 (w % według struktury wartości produkcji)

Lata 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

Popyt krajowy 47,6 44,8 69,4 81,4 85,7 87,2 91,7 93,9

Popyt zagraniczny 52,4 55,2 30,6 18,6 14,3 12,8 8,3 6,1

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Źródło: M. Daniluk, Analiza sektorowa konwersji przemysłu zbrojeniowego w Polsce w okresie transformacji gospodarki na system rynkowy (lata 1989–1997), Warszawa 1999, s. 71.

W tabeli 2 został przedstawiony popyt zagraniczny i krajowy na nasze uzbrojenie, obecnie te dane są jeszcze mniej satysfakcjonujące dla polskiej gospodarki, możemy powiedzieć o zapaści polskiego eksportu pomimo starań Polskiej Grupy Zbrojeniowej, jeżeli chodzi o import, to doświadczamy wzmo- żonej działalności oferentów z USA, Niemiec czy Izraela, przy nikłym wykorzy- staniu warunków offsetowych.

Konkludując, 21 lat członkostwa Polski w Sojuszu Północnoatlantyckim niewątpliwie przyczyniło się do transformacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polski, inwestycji infrastrukturalnych w zaplecze obronne kraju. Jednak należy stwierdzić, że nie wykorzystano w pełni możliwości związanych z zobowiąza- niami offsetowymi.

Bibliografia

Bączyk N., CASA C-295M w siłach powietrznych, https://8bltr.wp.mil.pl/plik/file/inne/40- 53_CASA.pdf.

Bondaryk K., Dąbrowski W., Grudziński W. et al., Raport Obronność Rzeczypospolitej Polskiej po trzech dekadach suwerenności, Warszawa 2019.

Daniluk M., Analiza sektorowa konwersji przemysłu zbrojeniowego w Polsce w okresie transfor- macji gospodarki na system rynkowy (lata 1989–1997), Warszawa 1999.

Dąbrowski M., Wielozadaniowe pociski Spike. Nowa generacja [ANALIZA], 3.08.2017, https://

www.defence24.pl/wielozadaniowe-pociski-spike-nowa-generacja-analiza.

Funkcjonowanie Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA i spółek zależnych, Informacja o wynikach kontroli, KGP.430.015.2018, Nr ewid. 196/2018/P/18/017/KGP, Departament gospodarki, skarbu państwa i prywatyzacji, file:///C:/Users/Basia/Downloads/kg- p_p_18_017_201809030946211535967981_02.pdf.

Informacja o wynikach kontroli realizacji zobowiązań offsetowych wynikających z kontraktu na zakup samolotów F-16, Najwyższa Izba Kontroli, Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, Nr ewid. 143/2009/P08050/KGP, KGP/41019/08, Warszawa 2009, http://n-15-1.dcs.redcdn.pl/file/o2/tvn/web-content/m/p1/f/i/n/inf_DRUK_of- fsetF16.pdf.

Kozubal M., Coraz więcej inwestycji NATO w Polsce, https://www.rp.pl/Polityka/180829417- Coraz-wiecej-inwestycji-NATO-w-Polsce.html.

Lewandowski W., Polski przemysłowy potencjał obronny w dobie konsolidacji, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2011, nr 17.

NIK krytykuje offset F-16, Ministerstwo nie ma zastrzeżeń, 20.08.2009, https://tvn24.pl/wia- domosci-z-kraju,3/nik-krytykuje-offset-f-16-ministerstwo-nie-ma-zastrzezen,106210.

html.

Palowski J., 15 lat Rosomaka – połowiczny sukces [OPINIA], 17.04.2018, https://www.defen- ce24.pl/15-lat-rosomaka-polowiczny-sukces-opinia.

Pawłuszko W., Jak NATO inwestuje w Polsce. Szansa dla przedsiębiorców, 14.07.2017, https://

www.defence24.pl/jak-nato-inwestuje-w-polsce-szansa-dla-przedsiebiorcow-analiza.

Polski przemysł obronny. 1.01.2007–31.12.2016r., Ogólna sytuacja ekonomiczno-finansowa.

Podsumowanie oceny, http://n-15-1.dcs.redcdn.pl/file/o2/tvn/web-content/m/p1/f/ffa- ce8385abbf94b4593a0ed53a0c70f/805f890b-f036-40db-92e5-be5b377173f1.pdf.

Raport NIK o nieprawidłowościach w PGZ. Mroczek krytycznie o rządach PiS, https://www.

defence24.pl/mroczek-obecny-rzad-niszczy-polski-przemysl-obronny.

Sabak J., Ile dziś są warte polskie Jastrzębie? 15 lat od kontraktu na F-16 [Komentarz], 18.04.2018, https://www.defence24.pl/15-lat-od-kontraktu-na-f-16-ile-dzis-sa-war- te-polskie-jastrzebie-komentarz.

Soroka, P., Analiza uwarunkowań organizacyjnych, ekonomicznych i społecznych programu tworzenia spółek pracowniczych w przemyśle zbrojeniowym, ekspertyza autorska dla Forum Związków Zawodowych, Warszawa 2015.

Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006, Dz.U. 2001, nr 76 poz. 804, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010760804/O/D20010804.

pdf; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010760804/U/

D20010804Lj.pdf.

Adaptation of the Polish Defense Industry to Changes in Defense Doctrines of the North Atlantic Treaty Organization

Summary

The aim of the article is to analyze the adaptation of the Polish defense industry to changes in the North Atlantic Treaty Organization’s defense doctrines. On March 12, 2020, it was 21 years of Poland’s membership in the North Atlantic Treaty Organization. The membership in the Alliance has undoubtedly contributed to the transformation of the Armed Forces of the Republic of Poland and infrastructure investments in the country’s defense

base. However, it should be stated that the possibilities related to the offset liabilities have not been used fully.

Keywords: defense industry, North Atlantic Treaty Organization, defense doctrines, transformation, Poland

Адаптация польского оборонного производства к изменениям оборонных доктрин Североатлантического альянса

Резюме

Целью этой статьи является анализ адаптации польского оборонного производства к изменениям оборонных доктрин Североатлантическо- го альянса. 12-ого марта 2020-ого года исполнилось 21 лет членства Польши в Североатлантическом альянсе. Это способствовало преоб- разованию Вооруженных Сил Республики Польша, а также инфра- структурным инвестициям в оборонные сооружения страны. Однако, возможности, связанные с офсетными обязательствами, не были пол- ностью использованы.

Ключевые слова: оборонное производство, Североатлантический альянс, оборонные доктрины, трансформация, Польша