ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA
VOL.LVIIII, SUPPL. XIII, 2 SECTIO D 2003
*
Katedra i Klinika Psychiatrii AM w Lublinie Department of Psychiatry Medical University of Lublin: Prof. dr hab. n. med. Marek Masiak
**Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu AM w Lublinie
The Department of Psychiatric Nursing. Faculty of Nursing and Health Sciences Medical University in Lublin
Kierownik: dr Aniela Płotka
MARIA CHUCHRA* BEATA PAWŁOWSKA* ANIELA PŁOTKA**
The self-images and the image of the mother in perception of the patients with anorexia nervosa
Obraz siebie i matki w percepcji pacjentek z jadłowstrętem psychicznym
WSTĘP
W etiologii zaburzeń odżywiania ważną rolę odgrywa środowisko rodzinne, a wielu badaczy szczególną rolę przypisuje matce. Niektórzy twierdzą, że matka identyfikuje się z córką, lub nadmiernie kontroluje ją, zabijając w niej dążenie do autonomii (Albisetti 2001, Jablow 2000). Rodzą się więc pytania, czy podobne odczucia towarzyszą dziewczętom z anoreksją? W jakim zakresie cech spostrzegają matki jako podobne do siebie, a w jakim różne?
Celem pracy było porównanie realnych i idealnych obrazów siebie i matek nakreślonych przez dziewczęta z jadłowstrętem psychicznym.
MATERIAŁ I METODA
Grupę badaną stanowiło 20 pacjentek z rozpoznaniem anoreksji, hospitalizowanych w Klinice Psychiatrii AM w Lublinie. Średnia wieku pacjentek wynosiła 19,6 lat.
Wykształcenie podstawowe miało 17 osób (uczennice), wykształcenie średnie – 2 (studentki) i 1 wykształcenie wyższe.
Realne i idealne obrazy pacjentek i ich matek określono za pomocą Testu Przymiotnikowego Gougha i Heilbrunna ACL, który badane wypełniały według instrukcji:
„ja jestem”, „ja chciałabym być”, „moja mama jest”, „chciałabym, aby mama była”.
Wyniki Testu ACL porównywano stosując test t – Studenta.
WYNIKI
W pierwszej kolejności porównano obrazy realne pacjentek i ich matek (tab.1). Z tabeli tej wynika, ze matki otrzymały istotnie wyższe wyniki niż pacjentki w skalach: liczba pozytywnych przymiotników (Fav), potrzeba osiągnięć (Ach), potrzeba dominacji (Dom), potrzeba wytrwałości (End), potrzeba porządku (Ord), potrzeba rozumienia siebie i innych (Int), potrzeba opiekowania się innymi (Nur), potrzeba kontaktów heteroseksualnych (Het), zaufanie do siebie (S-Cfd), przystosowanie osobiste (P-Adj), idealny obraz siebie (Iss), uzdolnienia przywódcze (Mls), rodzic opiekuńczy (Np.), dorosły (A), a istotnie niższe w
Tab.1. Porównanie obrazu realnego pacjentek i ich matek Skale
ACL
Obraz realny pacjentek Obraz realny matek
t p<
M M
NoCkd Fav Unfav
Com Ach Dom End Ord Int Nur Aff Het Exh Aut Agg Cha Suc Aba Def Crs S-Cn S-Cfd P-Adj Iss Cps Mls Mas Fem Cp Np A Fc Ac
42,90 41,45 56,70 34,10 45,10 42,25 49,25 52,05 41,70 44,55 43,30 42,20 47,05 48,85 47,70 41,65 59,50 57,90 53,55 47,00 51,65 43,10 40,05 48,05 46,70 41,30 46,25 41,90 51,80 44,65 43,80 42,05 57,05
9,20 9,44 15,88
8,28 9,22 9,83 13,09 11,67 8,49 8,53 12,13
9,86 9,78 8,84 9,03 10,09 11,57 12,68 8,79 11,22
9,60 12,35
9,42 12,28
9,67 8,72 9,83 6,03 7,30 12,04
9,90 10,87
9,58
42,05 49,40 48,05 35,30 51,45 50,65 55,70 57,50 49,30 52,05 47,85 48,60 50,05 44,45 46,30 39,95 55,20 55,00 55,90 43,90 54,05 49,65 47,30 58,25 45,85 47,25 50,00 47,65 48,75 53,80 51,70 44,50 50,85
8,47 9,90 8,82 10,09
8,62 9,68 9,23 8,20 7,45 8,33 11,84
9,76 6,94 6,79 9,81 5,38 8,40 11,01
9,27 7,72 5,59 10,86
8,44 10,23
6,34 7,52 8,69 10,03 10,60 9,71 6,60 6,46 7,01
0,96 -3,59 2,63 -0,48 -2,49 -3,35 -2,16 -2,47 -4,21 -3,76 -1,53 -2,69 -1,11 2,29 0,58 0,76 1,63 0,93 -1,30 1,27 -1,25 -2,44 -3,43 -3,94 0,42 -3,03 -1,79 -1,88 1,31 -3,57 -3,82 -0,99 3,41
0,001 0,02 0,02 0,01 0,05 0,02 0,0001
0,001 0,01 0,05
0,02 0,01 0,001
0,01
0,01 0,001
0,01
skalach: liczba negatywnych przymiotników (UnFav), potrzeba autonomii (Aut), dziecko przystosowane (Ac).
Kobiety z anoreksją oceniają siebie znacznie bardziej negatywnie, niż swoje matki. W porównaniu z sobą spostrzegają matki, jako osoby, które cechuje: większa pracowitość, wytrwałość, ambicja w dążeniu do celu i realizacji zadań, umiejętność rozumienia siebie i innych ludzi, empatii i współpracy, zaufanie do siebie, swoich zdolności i konsekwencja w realizacji planów, większy szacunek do tradycji, tolerancja, odpowiedzialność i umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Pacjentki spostrzegają siebie, jako bardziej niż matki podporządkowane, zależne od otoczenia, a jednocześnie bardziej walczące o autonomię.
Kolejnym etapem badań było porównanie wyników w idealnych obrazach matek i córek (tab2).
Tab. 2. Porównanie obrazu idealnego pacjentek i matek
Skale ACL
Obraz idealny
pacjentek Obraz idealny matek
t p<
M M
NoCkd Fav Unfav
Com Ach Dom End Ord Int Nur Aff Het Exh Aut Agg Cha Suc Aba Def Crs S-Cn S-Cfd P-Adj Iss Cps Mls Mas Fem Cp Np A Fc Ac
44,70 51,95 41,00 35,35 53,90 56,00 58,25 57,25 47,00 49,00 53,35 52,60 55,60 49,85 47,95 43,15 45,40 45,10 49,45 40,20 51,25 60,45 50,80 67,65 55,70 47,10 55,85 39,05 46,35 57,35 54,30 53,40 43,30
9,59 6,72 2,53 8,98 3,74 4,98 4,62 4,58 7,50 6,40 7,12 6,22 5,99 7,09 5,61 5,40 6,13 6,36 5,51 6,32 6,97 5,10 5,77 5,40 4,50 5,82 7,07 7,06 6,02 5,11 4,46 6,50 3,20
41,40 52,15 40,40 34,50 51,20 53,80 55,95 56,15 48,75 53,45 51,85 56,15 53,70 49,60 45,45 41,75 46,50 48,10 51,85 38,60 51,35 59,50 51,45 65,25 55,50 47,15 54,15 41,95 41,85 56,65 53,40 53,35 44,80
9,16 8,01 1,87 7,62 5,62 5,56 5,70 7,88 7,53 7,56 9,73 6,49 4,91 5,28 5,54 4,62 5,39 7,10 5,34 5,42 6,47 5,46 6,59 4,96 3,95 7,30 9,55 8,92 6,67 6,58 5,60 6,03 4,79
2,65 -0,14 0,82 0,29 1,67 1,53 1,38 0,53 -0,96 -2,68 0,70 -2,77 1,63 0,18 1,70 0,87 -0,80 -1,80 -1,51 0,86 -0,06 0,80 -0,48 1,41 0,19 -0,03 0,92 -1,50 2,59 0,52 0,58 0,03 -1,31
0,02
0,01 0,01
0,02
Analiza wyników zamieszczonych w tab.2. ujawnia istotne statystycznie różnice pomiędzy idealnym obrazem pacjentek i ich matek w skalach: ogólna liczba przymiotników (NoCkd), potrzeba opiekowania się (Nur), potrzeba kontaktów heteroseksualnych (Het) i rodzic krytyczny (Cp). Oznacza to, że pacjentki chcą być podobne do swoich matek, pragną jednak, aby matki były bardziej niż one opiekuńcze, akceptujące i tolerancyjne wobec innych ludzi.
Porównując realne i idealne obrazy matek, można stwierdzić, jakich zmian oczekują pacjentki od swoich matek (tab.3).
Tab. 3. Porównanie obrazów realnych i idealnych matek Skale
ACL
Obraz realny matek Obraz idealny matek t p<
M M
NoCkd Fav Unfav
Com Ach Dom End Ord Int Nur
Aff Het Exh Aut Agg Cha Suc Aba Def Crs S-Cn S-Cfd P-Adj Iss Cps Mls Mas Fem Cp Np A Fc Ac
42,05 49,40 48,05 35,30 51,45 50,65 55,70 57,50 49,30 52,05 47,85 48,60 50,05 44,45 46,30 39,95 55,20 55,00 55,90 43,90 54,05 49,65 47,30 58,25 45,85 47,25 50,00 47,65 48,75 53,80 51,70 44,50 50,85
8,47 9,90 8,82 10,09
8,63 9,69 9,23 8,20 7,45 8,33 11,84
9,76 6,95 6,79 9,81 5,38 8,40 11,01
9,27 7,71 5,59 10,86
8,44 10,23
6,34 7,52 8,69 10,03 10,60 9,71 6,60 6,46 7,01
41,40 52,15 40,40 34,50 51,20 53,80 55,95 56,15 48,75 53,45 51,85 56,15 53,70 49,60 45,45 41,75 46,50 48,10 51,85 38,60 51,35 59,50 51,45 65,25 55,50 47,15 54,15 41,95 41,85 56,65 53,40 53,35 44,80
9,16 8,01 1,88 7,62 5,63 5,56 5,70 7,88 7,53 7,56 9,73 6,49 4,91 5,28 5,43 4,62 5,39 7,10 5,34 5,42 6,47 5,46 6,59 4,96 3,95 7,30 9,55 8,92 6,67 6,58 5,60 6,03 4,79
0,37 -1,25 3,93 0,35 0,11 -1,35 -0,12 0,58 0,26 -0,66 -1,48 -3,23 -2,46 -3,28 0,36 -1,06 4,17 2,38 1,99 2,77 2,26 -4,01 -1,81 -2,57 -5,58 0,06 -1,45 2,01 3,01 -1,60 -0,85 -4,47 3,80
0,001
0,01 0,02 0,01
0,001 0,05 0,01 0,05 0,001
0,02 0,0001
0,01
0,0001 0,001
Analiza wyników zawartych w tabeli wskazuje na 14 statystycznie istotnych różnic między skalami Testu ACL. W obrazie idealnym istotnie wyższe wyniki uzyskały matki w skalach: potrzeba kontaktów heteroseksualnych (Het), potrzeba ujawniania się (Exh), potrzeba autonomii (Aut), przystosowanie osobiste (P-Adj), idealny obraz siebie (Iss), osobowość twórcza (Cps) i dziecko wolne (Fc), a istotnie niższe w skalach: liczba negatywnych przymiotników (Unfav), potrzeba wsparcia (Suc), potrzeba upokorzenia (Aba), gotowość na poradę (Crs), samokontrola (S-Cn), rodzic krytyczny (Cp) i dziecko przystosowane (Ac). Wyniki te oznaczają, że kobiety z jadłowstrętem psychicznym chcą spostrzegać swoje matki jako osoby mniej wrogie i osądzające innych, bardziej serdeczne, spontaniczne i otwarte w relacjach międzyludzkich, niezależne, ufające sobie, śmiałe i twórcze, a w mniejszym stopniu szukające wsparcia ze strony innych oraz poniżające siebie.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Rezultaty przeprowadzonych badań wykazały, ze kobiety z anoreksją oceniają swoje matki jako osoby pracowite, opiekuńcze, odpowiedzialne, dbające o porządek. Porównując siebie z matkami, dziewczęta z anoreksją czują się nadmiernie podporządkowane, a jednocześnie walczące o autonomię. Wyniki te korespondują ze zdaniem Józefik (1999), która pisze, że córki z anoreksją spostrzegają swoje matki jako zbyt kontrolujące i silne, a jednocześnie nie radząc sobie z własnymi emocjami szukają u nich wsparcia i podporządkowują się im. Agresję wobec matki wyrażają poprzez odmowę jedzenia i manipulację, które można interpretować jako formy walki o autonomię.
Matki skłonne są do poświęcenia i rezygnacji na rzecz rodziny. Cechuje je tendencja do nadopiekuńczości i przejmowania odpowiedzialności za członków rodziny ( Bruch 1977, Józefik 1999). Taka postawa kobiety - „ofiary”, przekazywana przez pokolenia, prezentowana przez matką prowokuje w córce poczucie winy i wymusza podporządkowanie się. Interpretacja ta wydaje się tłumaczyć opisany przez badane idealny obraz matek, zgodnie z którym matki powinny być umieć cieszyć się życiem, stać się bardziej spontaniczne, niezależne, nie upokarzać ani siebie, ani innych ludzi.
Autonomia, dobre przystosowanie osobiste, spontaniczność, serdeczność w relacjach interpersonalnych prezentowana przez matki, wydają się odgrywać ważną rolę w terapii pacjentek z jadłowstrętem psychicznym. Na podstawie uzyskanych danych można powiedzieć zgodnie ze zdaniem Korba (1994), ze spostrzeganie obrazu matki i jej roli jest istotnie powiązane z problematyką anoreksji.
WNIOSKI
1. Pacjentki z anoreksją w porównaniu z matkami, spostrzegają siebie, jako osoby bardziej podporządkowane, mające trudności z rozwiązywaniem życiowych problemów, a jednocześnie bardziej walczące o autonomię.
2. U matek widzą, bardziej niż u siebie, nasiloną potrzebę porządku, wytrwałości, dominacji, osiągnięć, samokontroli, opiekowania się innymi oraz umiejętność radzenia sobie z trudnościami.
3. Dziewczęta chcą, aby matki dokonały najbardziej istotnych zmian swoich cech w kierunku większej spontaniczności, umiejętności cieszenia się życiem, były bardziej tolerancyjne i otwarte w relacjach międzyludzkich, a mniej wrogie, osądzające siebie i innych.
4. Badane dążą do tego, by ich idealny obraz był podobny do idealnego obrazu matek, choć pragną, aby matki były bardziej niż one opiekuńcze, akceptujące i tolerancyjne wobec innych ludzi.
PIŚMIENNICTWO 1. Albisetti V.: Pułapka anoreksji. „Jedność”. Kielce 2001.
2. Bruch H.: Psychological anteceddants of anorexia nervosa. W: Anorexia nervosa. Red.
R. Vigersky. Raven Press. New York 1977.
3. Jablow M., M.: Anoreksja, bulimia, otyłość. GWP. Gdańsk 2000.
4. Józefik B.: Modele rodzinne a anoreksja psychiczna. Psychiatria Polska 1999, 33, 6, 861-875.
5. Korb M.: Anorexia as symbolic expression of a woman’s rejecction of her mother’s life. Wesst J. Nurs Res. 1994, 16(1), 69-80.
STRESZCZENIE
Celem pracy było porównanie obrazów siebie i matek w ocenie dziewcząt z anoreksją.
Grupę badaną stanowiło 20 pacjentek o średniej wieku 19,6 l., badanych testem ACL Różnice pomiędzy obrazami realnymi pacjentek i matek uwidoczniły się w 17 skalach, pomiędzy idealnymi w 4 skalach, zaś pomiędzy realnymi i idealnymi obrazami matek w 14 skalach.
SUMMARY
The objective of the study was the comparison of the self-images and the images of the mother in perception of the girls with anorexi nervosa. The case-sample consisted of 20 patients in average age 19,6 years investigated by ACL test. The differences between the real self-images of the patients and the real-images of the mother manifested themselves in 17 scales, between ideal images in 4 scales, whereas between real self-images and ideal self- images of the mother in 14 scales.
