ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA
VOL.LVIIII, SUPPL. XIII, 42 SECTIO D 2003 Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego1
Departament of Psychiatric Nursing SP ZOZ - Szpital Miejski w Olkuszu.2
Hospital in Olkusz
Zakład Anestezjologii i Intensywnej Opieki Pielęgniarskiej3 Department of Anaesthesiology and Nursing-Intensive Care
Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego4 Departament of Neurological Nursing
Wydział Opieki i Oświaty Zdrowotnej Śląskiej Akademii Medycznej
Faculty of Didactics and Health Care of the Medical University of Silesia in Katowice
ALEKSANDRA CIEŚLIK,1 BARBARA ZIARNO,2 KATARZYNA GÓJ3 KATARZYNA ANUSZEWSKA-MASTALERZ4
Social character of persons in older age hospitalized in surgical ward
Charakterystyka społeczna osób w starszym wieku hospitalizowanych w oddziale chirurgicznym
WSTĘP
Proces starzenia się człowieka jest zjawiskiem biologicznym, koniecznością i nieuniknionym losem. Wszechobecna we współczesnej cywilizacji starość demograficzna urosła do rangi problemu angażującego nie tylko Polskę, ale również cały świat.
Zwiększanie się liczby osób powyżej 65 roku życia pociąga za sobą konieczność uwzględnienia rosnących potrzeb tej grupy wiekowej i wprowadzenia takich zmian w polityce społecznej i zdrowotnej w naszym kraju, które zapewnią tym ludziom należne im miejsce w społeczeństwie.
Problemy ze sfery społecznej ludzi starszych to często problemy natury egzystencjalnej, zabezpieczenia finansowego, przejścia na emeryturę, ale również problemy w kontaktach z innymi, układy z rodziną odejście dzieci z domu rodzinnego i inne. Prawie połowa badanych ludzi starszych ocenia poziom swoich finansów negatywnie. Ludzie starzy należą z pewnością do tych grup, które nie mają już na czym oszczędzać, a jeżeli to czynią, to ich działanie związane jest z poważniejszymi ograniczeniami potrzeb. Dla ludzi starszych na- jwiększe obciążenie stanowią wydatki na leczenie i leki, na utrzymanie domu oraz na ży- wność.
Aktywność i integracja społeczna sprzyjają pomyślnemu starzeniu się człowieka. Jeśli pragniemy by starość była wypełniona życiem, starsza osoba musi mieć poczucie
229
________________________________________________________________________________________________________________________________
20
przynależności i użyteczności, musi tkwić w nurcie życia rodzinnego i towarzyskiego, a nie znajdować się na jego marginesie. Trzeba zatem ludziom starym dać – jak to sformułował znany myśliciel i działacz japoński Daisaku Ikeda [2] – „powód do dalszego życia”. Powód do dalszego życia oznacza nie tylko zapewnienie seniorom godziwych warunków materialnych, dobrej opieki zdrowotnej i socjalnej – słowem poczucia bezpieczeństwa.
Powód do dalszego życia, to także międzypokoleniowa solidarność i sieć kontaktów rodzinnych, posiadanie oparcia w społeczności sąsiedzkiej i lokalnej, możliwość i chęć aktywnego życia; to możliwość wykorzystania wzrastającego potencjału starszego pokolenia (w wiek starszy wkracza coraz więcej osób wykształconych i wysoko wykwalifikowanych) dla społeczno – ekonomicznego i kulturowego rozwoju naszego kraju.
Tylko wówczas zapobiec można
w pełni społecznemu wykluczaniu starszych osób.
Celem ogólnym pracy było rozpoznanie sytuacji socjalno- bytowej osób w starszym wieku hospitalizowanych na oddziale chirurgicznym.
MATERIAŁ BADAWCZY
Badania przeprowadzono wśród grupy pacjentów oddziału chirurgicznego Szpitala Powiatowego w Olkuszu. Łącznie badaniem objęto 50 osób o średniej wieku 73 lata, leczonych w w/w oddziale w miesiącach kwiecień, maj 2002 r., z czego 19 osób (38%) to kobiety, a 31 (62%) - mężczyźni.
METODA BADAWCZA
Metodą badawczą był kwestionariusz ankiety skonstruowany w oparciu o literaturę przedmiotu, zawierający 18 pytań dotyczących charakterystyki społecznej w/w grupy ludzi.
Pacjenci znajdujący się w słabej kondycji fizycznej mogli również liczyć na osobistą pomoc autorki pracy w wypełnieniu ankiety.
WYNIKI
Z przeprowadzonego badania wynika, że 31 osób (62 %) respondentów należy do przedziału wiekowego 65 – 74 lata, 14 osób (28%) do przedziału 75 – 84 lata, a 5 osób (10%) jest w wieku powyżej 85 roku życia, średnia wieku to 73 lata. W badaniach uwzględniono również stan cywilny pacjentów i tak: 29 badanych starszych osób (58%) przebywa w związku małżeńskim, 19 osób (38%) to osoby owdowiałe, 1 osoba spośród ankietowanych jest stanu wolnego i jedna po rozwodzie.
Dwadzieścia osób (40%) spośród ankietowanych posiada wykształcenie podstawowe, 12 osób (24%) średnie, 11 osób (22%) wykształcenie niepełne podstawowe, 6 osób (12%) zawodowe i tylko jedna (2%) wyższe.
Z tabeli 1 wnioskujemy, że 43 badane osoby (86%) to pracownicy fizyczni, a 7 osób (14%) pracownicy umysłowi. Wg ankiety najczęściej wykonywane w tym gremium zawody to górnik, rolnik i kierowca.
Jednym z ważniejszych problemów ludzi w starszym wieku jest ich sytuacja materialna.
Podstawowe źródła utrzymania ankietowanych to emerytury – 24 osoby (48%) i renty – 26 osób (52%). Większość z nich, bo 64% osób określa swoją sytuację finansową jako
wystarczającą na skromne życie, 22% jako wystarczającą i pozwalającą na pewne oszczędności, lecz 14% stwierdza, że brakuje im środków na bieżące życie i utrzymanie.
Warunki socjalno-bytowe, to kolejny istotny element egzystencji osób starszych. Ponad połowa ankietowanych, bo 54% osób, mieszka na wsi, a 46% w mieście. Biorąc pod uwagę rodzaj zasiedlanego przez respondentów budynku mieszkalnego stwierdzamy, że 41 osób z nich (82%) mieszka w domach jednorodzinnych, 7 osób (14%) w blokach i 2 osoby (4%) w kamienicy. Najczęściej mieszkania te usytuowane są na parterze (80%), a warunki mieszkaniowe oceniane są przez ankietowanych jako dobre (60%) lub wystarczające (30%), lecz 6% badanych twierdzi, że są złe. Ponad połowa (60%) respondentów mieszka na stałe ze współmałżonką czy współmałżonkiem, 22% ze swoimi dziećmi, 14% samotnie i 4%
z dalszą rodziną. Nikt z nich nie jest pensjonariuszem Domu Pomocy Społecznej.
Z danych ankietowych wynika, że zdecydowana większość badanych (86%) ma przyjaciół lub znajomych, z czego 17 osób spotyka się z nimi często, 21 osoby – sporadycznie, a tylko pięcioosobowa grupa kontaktuje się z przyjaciółmi i znajomymi bardzo często. Wg 82% ankietowanych najczęstszym źródłem pomocy dla nich jest rodzina, wg 6% - sąsiedzi, a wg 2% - pielęgniarka, przyjaciele i koledzy. Aż 10% osób twierdzi, że w ciężkich sytuacjach nie ma na kogo liczyć (tab.2).
Tab.1. Źródło pomocy dla badanych.
ŻRÓDŁO POMOCY n %
rodzina 41 82
sąsiedzi 3 6
pielęgniarka 1 2
nie mam na kogo liczyć 5 10
RAZEM 50 100
Akceptacją w rodzinie mogą się pochwalić 42 ankietowane osoby, a jej brakiem rozgoryczonych jest pozostałe 8 osób. Natomiast zadowolonych z dotychczasowego życia jest 38 osób tj. 76% ankietowanych, 24% respondentów nie jest z niego zadowolona.
Kwestię dyskomfortu psychicznego wynikającego z samotności deklaruje 17 osób ankietowanych, z odrzucenia przez innych – 9 osób, z braku opiekuna – 9 osób, z niepełnosprawności fizycznej – 25 osób oraz z poczucia wykorzystywania przez innych – 5 osób. W tej materii ankietowani wskazywali na kilka równoległych przyczyn swojego dyskomfortu psychicznego.
Najczęstszą formą spędzania czasu przez respondentów jest kolejno: oglądanie telewizji, słuchanie radia, praca na działce, modlitwa, chodzenie do świątyni, spacery, rozmowa z innymi, leżenie w łóżku bądź czytanie, rozmyślanie, inne zajęcia domowe oraz sen. Należy zaznaczyć, że jedna osoba biorąca udział w ankiecie podaje równocześnie kilka form spędzania wolnego czasu np. oglądanie telewizji, pracę na działce i modlitwę.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Analiza zebranego materiału pozwala stwierdzić, że większość respondentów to ludzie
„starzy młodzi”[3], bo należący do przedziału wiekowego 65 – 74 lata, posiadający z reguły wykształcenie podstawowe i zawodowe, wykonujący kiedyś tzw. zawody fizyczne, obecnie na emeryturze lub rencie. Znaczną większość ankietowanych (62%) stanowią mężczyźni.
Ponad połowa respondentów mieszka na wsi, a 46% w mieście, przeważnie w budownictwie jednorodzinnym. Obecny status materialno – finansowy pozwala im na skromne życie. Ich warunki lokalowo – mieszkaniowe są raczej dobre, a współlokatorem jest najczęściej małżonka (małżonek) lub dzieci. Potwierdzają to także najnowsze badania zespołu B. Synaka realizowane w latach 1999 – 2001.
Pomimo iż większość respondentów ma przyjaciół i znajomych to spotyka i kontaktuje się z nimi rzadko. W potrzebie najczęściej mogą liczyć na pomoc ze strony członków rodziny i sąsiadów. Ma to zapewne związek z subiektywnym odczuciem 84%
ankietowanych, że są oni akceptowani w rodzinie i czują zadowolenie z dotychczasowego życia. Największy dyskomfort psychiczny wywołuje u nich niepełnosprawność fizyczna i osamotnienie,
a najczęstszym zajęciem ankietowanych jest oglądanie telewizji, słuchanie radia, czynny wypoczynek na działce i praktyki religijne. Odzwierciedlają ten fakt również badania innych autorów w tej dziedzinie np. wspomnianego już wcześniej B. Synaka [1].
Z przeprowadzonych badań przez prof. Synaka [1] wynika, że aktywne formy spędzania wolnego czasu przez ludzi starych w Polsce, a także ich uczestnictwo w społeczności lokalnej i organizacjach społecznych nie mają charakteru powszechnego. Styl życia polskich seniorów można by określić jako bierny i monotonny. Wprawdzie obserwowany jest wzrost aktywności i coraz częstsze podejmowanie licznych inicjatyw obywatelskich, jednakże w małym stopniu dotyczy to ludzi starych. Brak aktywności może wynikać z właściwości charakteru, z wcześniejszego stylu życia, ze wzorów kulturowych, lecz może być również wynikiem tych okoliczności, które ograniczają możliwości społecznego uczestnictwa starego człowieka, skłaniając go do bierności. Niewątpliwie wpływa na to słaba kondycja ekonomiczna emerytów oraz brak wzorów aktywnej starości.
Na koniec należy przytoczyć kilka przykładów osób, które nawet po przekroczeniu 70 – tego roku życia nie poddały się starości, nie podporządkowały modelowej alienacji społecznej, zniedołężnieniu czy starczej demencji. Ludwik Solski (1855 – 1954) wszechstronny aktor i reżyser teatralny – nawet w wieku 99 lat nie zrezygnował z aktywności zawodowej na scenie teatru; sir Winston Churchil (1874 – 1965) – jako szanowany polityk i członek parlamentu brytyjskiego brał udział w jego obradach w wieku 90 lat; Tadeusz Kotarbiński (1886 – 1981) aktywny do ostatnich dni filozof, logik, prakseolog i pedagog; Wiktor Hugo (1802 – 1885) francuski polityk i pisarz – żył i tworzył do 83 lat; a także papież Pius XII (Eugenio Pacelli, 1876 – 1958), Jan XXII (Angelo Giseppe Rancalli, 1881 – 1963), Paweł VI (Giovanni Montini, 1897 – 1978), którzy do ostatnich dni życia wypełniali obowiązki. Te nieliczne przykłady mogą stanowić potwierdzenie tezy, że najskuteczniejszą formą zapobiegania starości jest aktywność.
Żywym przykładem wszechstronnej witalności jest także Jan Paweł II, niezmordowany pielgrzym świata, który niezależnie od stanu zdrowia, przyjazny ludziom, pełen wyrozumiałości, troski o innych, aktywny – mimo ukończonych 82 lat – nadal jawi się wszystkim jako opoka spokoju, mądrości, autorytetu i siły.
WNIOSKI
1. Sytuacja materialna badanych jest skromna, podstawowe źródło utrzymania to emerytura lub renta, natomiast warunki mieszkaniowe badanej populacji przedstawiają się korzystnie.
2. Niepełnosprawność, samotność, odrzucenie i poczucie wykorzystania przez innych to najczęstsze powody dyskomfortu psychicznego pacjentów starszych wiekowo. Przy takich odczuciach i obciążeniu schorzeniem trudno być optymistą i zmobilizować się do
walki z chorobą. Tylko solidne wsparcie lub fachowa pomoc ze strony innych jest w stanie zapobiec depresji i załamaniu psychicznemu. Dlatego w codziennych kontaktach z pacjentem personel medyczny winien zdawać sobie sprawę z tego faktu i rozumieć jak bardzo istotnym elementem leczenia jest pozytywne oddziaływanie na psychikę chorego.
3. Rodzina opiekuńcza, niosąca pomoc, odwiedzająca chorego i rozumiejąca jego problemy to podstawowy element wsparcia dla starszego człowieka. Daje choremu zadowolenie z dotychczasowego życia i osobistą satysfakcję na stare lata. Zatem dobrze się stało, że w oddziałach szpitalnych nie ogranicza się już odwiedzin i dostępu rodziny do chorego.
PIŚMIENNICTWO
1. Synak B. Polska starość, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002r, str.
189-210.(3)
2. Trafiołek E. W poszukiwaniu źródła starości. W: Gerontologia Polska nr 4/1996, str.
20-28.
3. Żakowska-achwelko B., Pędich W. Pacjenci w starszym wieku. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1995, str. 14.
STRESZCZENIE
Problemy ze sfery społecznej ludzi starszych to często problemy natury egzystencjalnej, zabezpieczenia finansowego, przejścia na emeryturę, ale również problemy w kontaktach z innymi, układy z rodziną odejście dzieci z domu rodzinnego i inne.
Badaniem ankietowym objęto grupę 50 osób w wieku starszym hospitalizowanych w oddziale chirurgicznym Szpitala Powiatowego w Olkuszu. Badania przeprowadzono w kwietniu i maju 2002 r.
Sytuacja materialna badanych jest skromna, podstawowe źródło utrzymania to emerytura lub renta. Warunki mieszkaniowe badanej populacji przedstawiają się korzystnie.
Niepełnosprawność, samotność, odrzucenie i poczucie wykorzystania przez innych to najczęstsze powody dyskomfortu psychicznego pacjentów starszych wiekowo.
SUMMARY
Problems from social sphere of older people this often problems of nature existential, financial protections, passages onto pension, but also ; bur as well problems in contacts from different, arrangements with family departure of children from family house and different.
Questionnaire investigation was hugged group of 50 persons in age older hospitalized in surgical ward of Hospital in Olkusz. Investigations were moved in April and May 2002 year.
Situation material studied is modest, basic source of survival this retirement or old-age pension. Conditions of housing studied population introduce profitably.
Being handicap, loneliness, rejection and feeling of utilization by different this frequent reasons discomfort psychical older patients.
