ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA
VOL.LVIIII, SUPPL. XIII, 43 SECTIO D 2003 Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego1
Departament of Psychiatric Nursing SP ZOZ - Szpital Miejski w Olkuszu.2
Hospital in Olkusz
Zakład Anestezjologii i Intensywnej Opieki Pielęgniarskiej3 Department of Anaesthesiology and Nursing-Intensive Care
Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego4 Departament of Neurological Nursing
Wydział Opieki i Oświaty Zdrowotnej Śląskiej Akademii Medycznej
Faculty of Didactics and Health Care of the Medical University of Silesia in Katowice
ALEKSANDRA CIEŚLIK,1 BARBARA ZIARNO,2 KATARZYNA GÓJ3 KATARZYNA ANUSZEWSKA-MASTALERZ4
Wholesome character of persons in older age hospitalized in surgical ward
Charakterystyka zdrowotna osób w starszym wieku hospitalizowanych w oddziale chirurgicznym
WSTĘP
Mimo, że starzenie się nie zawsze musi prowadzić do zniedołężnienia i niesprawności, to tzn. „pomyślne starzenie” – bez chorób i deficytów funkcjonalnych – przydarza się jedynie, co 5 – 10 osobie. Większość ludzi podlega starzeniu patologicznemu, przyspieszonemu przez towarzyszące choroby, których liczba najczęściej zwiększa się w kolejnych latach życia. Obiektywizacją pogarszającego się z wiekiem życia jest rosnący gwałtownie w ostatnich latach odsetek osób starszych przyjmujących leki. Sięga on blisko 3/4 populacji osób w zaawansowanej starości [1]. Ponad to wielochorobowość i wielonarządowość zmian patologicznych oraz rosnąca z wiekiem liczba dolegliwości determinuje sprawność, obiektywny stan zdrowia i wyrażaną subiektywnie jego ocenę. To ostatnie okazało się być bardzo czułym miernikiem zdrowia populacji osób starszych. Jeżeli przyjmiemy ten wskaźnik do oceny zdrowia polskiej populacji, to wnioski są smutne.
Wśród osób starszych negatywnie stan swego zdrowia ocenia aż 90% populacji [1].
Charakterystyka zdrowotna wynikająca z okresu starzenia się organizmu pacjentów hospitalizowanych w oddziale chirurgicznym – to ogólny cel podjętych badań.
MATERIAŁ BADAWCZY
Badania przeprowadzono wśród 50 pacjentów oddziału chirurgicznego szpitala olkuskiego (19 kobiet i 31 mężczyzn). Średnia wieku badanych wynosiła 73 lata.
METODA BADAWCZA
Metodą badawczą był autorski kwestionariusz ankiety zawierający 25 pytań podzielonych na 4 grupy tematyczne: opieka zdrowotna, ocena stanu zdrowia, sprawność w czynnościach dnia codziennego, sprawność w samoobsłudze.
Pacjenci znajdujący się w słabej kondycji fizycznej mogli również liczyć na osobistą po- moc autorki pracy w wypełnieniu ankiety.
WYNIKI
Jak wynika z danych, 96% ankietowanych korzysta z porady lekarza rodzinnego z tym, że: 1 – 2 razy w miesiącu – 20 osób, 1 raz w tygodniu – 0 osób, rzadziej niż 1 raz w tygodniu – 24 osoby, częściej niż 1 raz w tygodniu – 4 osoby, brak wypowiedzi – 2 osób.
Natomiast z porady lekarza specjalisty korzysta 46% ankietowanych z tym, że: 1 – 2 razy w miesiącu – 7 osób, 1 raz w tygodniu – 0 osób, rzadziej niż 1 raz w tygodniu – 16 osób, częściej niż 1 raz w tygodniu – 0 osób, brak wypowiedzi – 27 osób.
Najczęściej odwiedzanymi przez ankietowanych specjalistami są lekarze: chirurdzy, kardiolodzy, neurolodzy, pulmunolodzy, endokrynolodzy, reumatolodzy i stomatolodzy.
Z porady lekarza prowadzącego prywatną praktykę korzysta tylko 12% ankietowanych z tym, że: 1 – 2 razy w miesiącu – 1 osoba, 1 raz w tygodniu – 0 osób, rzadziej niż 1 raz w tygodniu – 5 osób, częściej niż 1 raz w tygodniu – 0 osób, brak wypowiedzi – 44 osób. Z wizyt domowych pielęgniarki środowiskowej korzysta tylko 26% respondentów, z czego:
codziennie – 3 osoby, 1 raz w tygodniu – 4 osoby, 1 – 2 razy w miesiącu – 5 osób, nie korzystam i brak odpowiedzi – 38 osób.
Najczęstszymi chorobami towarzyszącymi wiekowi starzenia się, którymi zostali dotknięci również ankietowani pacjenci są: choroba niedokrwienna serca u 46% osób, choroba nadciśnieniowa u 28% osób, oraz cukrzyca u 26% osób.
Większa część osób, bo 54% ocenia swój stan zdrowia przed hospitalizacją jako zły, 38% jako dobry, 6% jako bardzo zły, natomiast tylko 2% jako bardzo dobry. Obecnie 23 osoby (46%) ocenia swoje samopoczucie jako dobre, a 27 (54%) jako złe, skarżąc się najczęściej na bóle brzucha, bóle i obrzęki nóg, bóle kręgosłupa, bóle głowy i duszności.
U 70% pacjentów występują problemy ze wzrokiem polegające najczęściej na umiarkowanym lub znacznym niedowidzeniu wymagające używania okularów. Niestety tylko 12% ankietowanych posiada okulary, a 42% kontroluje swój wzrok w poradni okulistycznej. Poza tym 54% respondentów również niedosłyszy, a w jednym wypadku konieczne jest używanie aparatu słuchowego.
Większość pacjentów (52%) ma kłopoty z prawidłowym wypróżnianiem się tzn. koło 40% osób cierpi na zaparcia, zaś 8% ma biegunki. Lepiej przedstawia się sytuacja dotycząca ewentualnych zaburzeń w oddawaniu moczu, gdzie na nieprawidłowości w tym zakresie skarży się 42% ankietowanych, a najczęściej wymieniane dolegliwości to nie trzymanie moczu lub częstomocz.
W kwestii dotyczącej ograniczeń ruchomości czy ewentualnych zniekształceń stawów, ankietowani wypowiadają się następująco – u 48% występują ograniczenia w ruchomości
wynikające głównie z bólu zwyrodniałych stawów, amputacji kończyny czy częściowego paraliżu ciała. Dlatego 10 osób korzysta z laski, 6 z kul, a 5 osób z wózka inwalidzkiego.
Ponadto, u 58% ankietowanych występują problemy ze snem polegające głównie na bezsenności lub śnie przerywanym, u 40% pacjentów występują zawroty głowy, u 38%
zaburzenia pamięci i braki w orientacji, a u 6% zaburzenia mowy.
Zdecydowana większość badanych, bo aż 70% jest na diecie. I tak na wątrobowej (11 osób), cukrzycowej (7 osób), lekkostrawnej (5 osób), wątrobowo – cukrzycowej (4 osoby), wrzodowej (3 osoby), pooperacyjnej (2 osoby), wątrobowo – trzustkowej, cholesterolowej i płynnej (po 1 osobie). Z czego 28 pacjentów stosuje się ściśle do zaleconej diety, 6 nie za- wsze, a 1 w ogóle.
Prawie wszyscy badani- (96%) uważają dotychczasowy sposób odżywiania się za prawidłowy, 2 osoby były odmiennego zdania. Jednak u 32 pacjentów występują nieprawidłowości w zakresie masy ciała: w 2 – ch przypadkach jest to otyłość, 19 – nadwaga i 11 – niedowaga.
Większość badanych, bo 28 osób (56%) nigdy nie paliła papierosów, 17 osób (34%) paliło papierosy dawniej, lecz teraz nie pali, a 5 osób (10%) paliło i pali papierosy nadal:
z tego 5 osób pali do 10 szt. papierosów dziennie, 12 osób od 10 do 20 szt., a 5 osób – powyżej 20 szt. dziennie. Połowa respondentów (25 osób) piła i pije nadal alkohol, lecz 56% z nich okazyjnie, 8% dość często i 2% codziennie. 9 osób utrzymuje, że dawniej piły alkohol lecz teraz są abstynentami, natomiast 16 osób nigdy go nie używało.
Na pytanie „czy jesteś w stanie samodzielnie wykonać codzienne czynności?,” uzyskano następujące odpowiedzieli: „nie wszystkie” w 33 przypadkach, „tak” w 14 przypadkach, i
„nie jestem w stanie ich wykonać” – 3 osoby.
Najwięcej problemów ankietowani mają z prowadzeniem domu i pracami domowymi typu pranie, sprzątanie, gotowanie (33 osoby), z dalszymi wyjazdami (33 osoby), z realizacją zakupów i załatwianiem spraw w urzędach (25 osób). Wymagają oni również pomocy w zakresie pozyskiwania i realizacji recept (21 osób), w zakresie całodobowej opieki (11 osób) i pomocy finansowej (7 osób). Należy zauważyć, że ankietowani sygnalizują tutaj swoje problemy i potrzeby w kilku różnych punktach równocześnie. W zakresie samoobsługi respondenci najczęściej potrzebują pomocy przy takich czynnościach jak: kąpiel (25 osób), ubieranie się (6 osób), realizacja potrzeb fizjologicznych (4 osoby), codzienne zabiegi higieniczne (4 osoby) i przyjmowanie posiłków (2 osoby). Oznacza to, że 9 osób z 50 ankietowanych funkcjonuje samodzielnie.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Dziewięćdziesiąt sześć % respondentów najczęściej korzysta z porady lekarza rodzinnego. Deklarowana częstotliwość odwiedzin jego gabinetu to rzadziej niż 1 raz w tygodniu, lecz nie mniej niż 1 – 2 razy w miesiącu. Lekarza specjalistę odwiedza już tylko połowa badanych, a częstotliwość korzystania z jego porad jest podobna. Zazwyczaj są to lekarze kardiolodzy, chirurdzy i neurolodzy. Nieco inne wyniki otrzymała w swojej pracy G. Franek, która wykazała, że „ludzie w starszym wieku korzystają w 85,3% z usług poradni ogólnych, a 11% z usług poradni specjalistycznych i że 65% ogółu badanych korzysta z porad lekarskich raz w miesiącu”[2]. Różnica wynika prawdopodobnie z tego, iż badane były osoby w środowisku zamieszkania.
Z porad lekarzy prowadzących praktyki prywatne korzysta 12% ankietowanych.
Pokrywa się to z wynikami B. Synaka [4], wg którego „ prywatne porady lekarskie stanowią uzasadnioną alternatywę leczenia w razie braku satysfakcji z usług finansowanych przez powszechny system ubezpieczeń społecznych. Często skracają one proces diagnozowania,
a tym samym umożliwiają wczesne podjęcie leczenia z uwagi na dostęp do dowolnych i wysoko specjalistycznych usług. Mogą być postrzegane jako sposób szybkiego dostania się do szpitala, gdyż duża część ordynatorów oddziałów specjalistycznych praktykuje prywatnie i ma wpływ na przyjmowanie pacjentów”. Powszechne i częste szukanie pomocy u tych lekarzy świadczy o niezadowoleniu z poziomu i efektów otrzymywanych świadczeń, a także o stosunkowo niskiej kompetencji lekarzy w zakresie geriatrii. Nieliczna jest również grupa ludzi korzystających z usług i wizyt domowych pielęgniarki środowiskowej.
Pośrednio wskazuje to na małą samodzielność pielęgniarek środowiskowych i ich zależność od ordynacji lekarzy. Świadczy to o instrumentalnym podejściu pielęgniarek do zawodu (iniekcje, pomiary ciśnienia krwi, opatrunki itp.) a zaniedbywaniu takich sfer działania jak np. profilaktyka i edukacja.
Analiza zebranego materiału pozwala stwierdzić, że najczęstszą chorobą wśród ankietowanych jest choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie tętnicze. Większa część respondentów stwierdza, że już na długo przed hospitalizacją ich stan zdrowia był zły.
Obecnie połowa z nich skarży się na dolegliwości bólowe, duszności, problemy ze wzrokiem i słuchem. Jednak mimo to bardzo rzadko korzystają z porady lekarza okulisty czy laryngologa. Również połowa respondentów narzeka na kłopoty z wypróżnianiem się i oddawaniem moczu, chociaż dotychczasowy sposób odżywiania się uważają za prawidłowy i w większości przestrzegają zalecanej diety. U części ankietowanych osób występują ograniczenia ruchomości i dlatego 21 osób korzysta z przyrządów inwalidzkich typu laska, kule czy wózek. Narzekają również na problemy ze snem, zawroty głowy, zaburzenia pamięci i braki w orientacji. U 32 ankietowanych chorych występują istotne problemy w zakresie masy ciała, tzn. część z nich (19 osób, 38%) cierpi na nadwagę, część (11 osób, 22%) na znaczną niedowagę i 2 osoby (4%) na otyłość.
Ponad połowa badanych nigdy nie paliła tytoniu. Spora grupa ankietowanych paliła dawniej, lecz obecnie zerwała z nałogiem. Tylko 5 osób paliło i pali nadal. Również połowa respondentów (25 osób) piła i pije nadal alkohol, przy czym 56% z nich utrzymuje, że tylko
„okazyjnie”, 8% spożywa go „dość często” i 2% „codziennie”.
Z danych dotyczących sprawności w codziennych czynnościach i samoobsłudze wynika, że nie wszystkie czynności ankietowani są w stanie wykonać sami. Najwięcej problemów mają z prowadzeniem domu, z dalszymi wyjazdami czy realizacją zakupów i załatwianiem spraw w urzędach. Podnoszą również problem dotyczący samodzielnej osobistej obsługi, gdzie zdecydowanie najwięcej trudności sprawia im kąpiel i ubieranie się. Pisze o tym również Synak B., który w swoich badaniach podkreśla, iż sprawność lokomocyjna należy do czynników obiektywizujących samoocenę stanu zdrowia. A także, że „zachowanie funkcji lokomocyjnej zależy nie tylko od rodzaju czynników ograniczających (choroby, stany pourazowe, bariery architektoniczne), ale i działań naprawczych (endoprotezy stawów, rehabilitacja, oprotezowanie). Z tego względu ocena sprawności ruchowej u osób starszych pośrednio dostarcza informacji o infrastrukturze systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej oraz warunkach życia ludności”.
Powszechność i specyfika problemów zdrowotnych w starości, odrębności leczenia i rehabilitacji uzasadniają konieczność tworzenia geriatrycznej bazy usługowej z równoczesnym kształceniem kadry gerontologów i geriatrów różnych specjalności.
Sprawność lokomocyjna i higieniczna osób starszych były również przedmiotem badań prowadzonych przez innych autorów między innymi przez Franek G. [3].
WNIOSKI
1. U większości osób badanych, prócz zasadniczej choroby występują problemy ze snem, widzeniem, słuchem, pamięcią i orientacją, zawroty głowy oraz zaburzenia czynnościowo – ruchowe organizmu typowe dla okresu starzenia się, które z reguły są powodem niepokoju.
2. Najczęstszymi chorobami, jakie podawali respondenci jako choroby towarzyszące podstawowej jednostce chorobowej są: choroba niedokrwienna serca, choroba nadciśnieniowa oraz cukrzyca.
3. Badania dowiodły, że znamienna większość badanej grupy chorych korzysta z porad lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.
PIŚMIENNICTWO
1. Bień B.: Nie wolno ignorować starości, Magazyn Pielęgniarki i Położnej 1/01, 10.
2. Franek G.: Współczesne problemy człowieka starego w świetle reformy służby zdrowia. Materiał na konferencję: Kształcenie w zawodach medycznych w kontekście reformy systemu edukacji i zobowiązań międzynarodowych, Katowice, 15.11.2000.
3. Franek G.: Ocena potrzeb zdrowotnych i społecznych w starszym wieku. Praca doktorska 1999.
4. Synak B.: Polska starość, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002.
STRESZCZENIE
Mimo, że starzenie się nie zawsze musi prowadzić do zniedołężnienia i niesprawności, to tzn. „pomyślne starzenie” – bez chorób i deficytów funkcjonalnych – przydarza się jedynie, co 5 – 10 osobie. Charakterystyka zdrowotna pacjentów oddziału chirurgicznego to cel przeprowadzonych badań. Metodą badawczą była ankieta zawierająca 25 pytań. U większości osób badanych, oprócz choroby chirurgicznej występują problemy ze snem, widzeniem, słuchem, pamięcią i orientacją, zawroty głowy oraz zaburzenia czynnościowo – ruchowe organizmu. Choroba niedokrwienna serca, choroba nadciśnieniowa oraz cukrzyca to częste choroby towarzyszące chorobie chirurgicznej.
SUMMARY
Despite, that aging oneself no always it has to lead to grow-clumsy and inefficient, "suc- cessful old-age" – without diseases and deficits functional – happen only, what 5 – 10 per- son. Wholesome character of patients of surgical ward is main aim of investigations. Inves- tigative method was questionnaire including of 25 questions. At most of studied persons, be- side surgical disease problems step out with dream, sight, hearing, memory and orientation, dizzinesses of heads as well as disorders functional- motive of organism. Angina pectoris, hypertensive disease as well as diabetes this of frequent concurrent disease surgical disease.
