Język polski Zagadnienia do przygotowania 23.03. do 24.04.2020r. język polski , indywidualne nauczanie

Język polski

Zagadnienia do przygotowania 23.03. do 24.04.2020r.

język polski , indywidualne nauczanie

Temat: Średniowiecze -wprowadzenie do epoki (1h) 1. Ramy czasowe epoki w Europie i w Polsce .

2. Wyjaśnienie nazwy epoki 3.Cechy epoki :

-uniwersalizm

-teocentryzm (bóg w centrum) -system feudalny

-łacina

4.Filozofia średniowiecza- krótka charakterystyka -augustynizm

-tomizm franciszkanizm 5. Edukacja

- powstanie uniwersytetów -sztuki wyzwolone

-scholastyka 6. Literatura epoki

- hagiografia (żywotopisarstwo) -historiografia (dziejopisarstwo)

-dwujęzyczność ( łacina , języki narodowe ) -anonimowość

-rękopiśmiennictwo

7. Teatr i dramat średniowieczny - dramat liturgiczny

-moralitet -misterium 8.Sztuka epoki - styl romański styl gotycki

Temat: Średniowieczne wyobrażenia śmierci - Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią (1h)

1. Kontekst historyczny i kulturowy :

 wielka epidemia dżumy, zwanej czarną śmiercią, w Europie w Połowie XIV wieku, pochłonęła prawie1/3 ludności kontynentu

 żywi nie nadążali grzebać zmarłych

 masową śmierć podczas choroby pojmowano jako wyraz gniewu Boga za grzechy , dlatego próbowano go przebłagać licznymi pielgrzymkami i procesjami biczowników

 odpowiedzią malarzy i pisarzy na zbiorowy strach było stworzenie motywu danse macabre( taniec śmierci )

 groteskowy wizerunek śmierci ( groza połączona ze śmiesznymi ruchami, pląsami) 2. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest wierszowanym dialogiem o charakterze dydaktyczno-wychowawczym (uczy i wychowuje ), utwór powstał najprawdopodobniej na początku XV wieku. Ma charakter anonimowy. Nie zachowało się oryginalne zakończenie dialogu. Dialog to gatunek pokazujący dwa stanowiska. Mistrz (magister, uczony, mędrzec) reprezentuje mądrość ziemską, Odmienną mądrość, prezentuje Śmierć, która także jest mistrzem, bo każdy w jej szkole być musi

2. Przeczytaj fragment Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią i wykonaj polecenia .

 opisz wygląd śmierci przedstawiony w I fragmencie utworu

 wyjaśnij, jak spotkanie nie ze śmiercią wpłynęło na zachowanie Polikarp? (imię pochodzenia greckiego oznacza płodność , obfitość -oczywiście chodzi o jego umysł )

 wyjaśnij, dlaczego Polikarp pragnął zobaczyć śmierć ?

 jaką wiedzę o śmierci zyskał Polikarp? - zapisz w punktach

 jakich cech nabiera Śmierć opowiadająca mistrzowi o jej działaniach ? wskaż elementy groteski w sposobie ukazania śmierci (definicja w podręczniku) w oparciu o podany tekst wyjaśnij pojęcia : alegoria i danse macabre ( wykorzystaj informacje z podręcznika)

4. Wyjaśnij pojęcie etos rycerski . Możesz wykorzystać informację z podręcznika lub innych dostępnych źródeł .

Temat: Racje serca wobec powinności rycerskich . Dzieje Tristana i Izoldy (1h) W średniowiecznej kulturze rycerskiej obowiązywał wzorzec miłości dworskiej.

Nakazywał on rycerzowi wybrać swoją damę - piękna i niedostępną (np. mężatkę).

Rycerz ją idealizował i czcił , był zobowiązany jej służyć, spełniać jej rozkazy i poddawać się próbom, które wyznaczyła. Była to miłość platoniczna, dla swojej ukochanej rycerz był gotów umrzeć .

Dzieje Tristana i Izoldy to starofrancuski romans rycerski (bohaterami są rycerze, opowiadana historia ma charakter przygodowy i miłosny, częste zwroty akcji i fantastyczne zdarzenia są typowe dla tego gatunku), powstał najprawdopodobniej w XII wieku. Wykorzystano w nim mity celtyckie, utwór istniał w kilku wersjach.

1. Przeczytaj podany fragment Dziejów Tristana i Izoldy.

Wykonaj polecenia :

-przedstaw tytułowych bohaterów

-opisz okoliczności konsekwencję wypicia magicznego napoju

-opisz uczucie, które połączyło bohaterów, zwróć uwagę na sprzeczne emocje - scharakteryzuj więź łączącą króla Marka Z Tristanem

- porównaj zachowanie zdradzonych małżonków: Marka i Izoldy o Białych Dłoniach -czy śmierć bohaterów oznacza kres miłości ?; uzasadnij, swoje zdanie .

Temat: Średniowieczny ideał władcy. Kronika polska Galla Anonima i Pieśń o Rolandzie .(1h)

1. Cechy idealnego władcy :

-musiał mieć wszystkie cechy wzorowego rycerza - odpowiedzialność za poddanych i kraj

-sprawiedliwy wyrozumiały wobec poddanych, mądry -dobry chrześcijanin , obrońca wiary -walczy z poganami 2.Przeczytaj fragment Pieśni o Rolandzie i wykonaj polecenia:

 scharakteryzuj Karola Wielkiego jako rycerza, przywódcę i chrześcijanina

 o jakich cudach jest mowa w tekście ?

 jaki stosunek króla ma narrator ?

ciekawostka

Od imienia Karola Wielkiego pochodzą słowa, które określają w języku polskim monarchę , np. król

3. Przeczytaj fragment Kroniki polskiej. Wykonaj polecenia

 wymień dokonania Bolesława Chrobrego, o czym świadczą ?

 scharakteryzuj stosunek Chrobrego do świętego Wojciecha; z czego wynika ta postawa ?

 o jakich cechach Bolesława mówi kronikarz ? czy są to najważniejsze cechy dobrego władcy ?

 w jaki sposób kronikarz idealizuje władcę ?

Kronika polska- to pierwsze polskie dzieło historyczne napisane po łacinie. Kronika powstawała za panowania Bolesława Krzywoustego. Obejmuje dzieje Polski od czasów legendarnych ( Piast, Popiel) do 1113r. Wydarzenia ułożone są chronologicznie, choć nie ma ani jednej daty. Pojawiają sie elementy fikcyjne . Kronikarz idealizował władców.

Gall Anonim (II połowa XI w. - I połowa XII w.) mnich, który pochodził najprawdopodobniej z klasztoru św. Idziego w Prowansji (stąd przydomek Gall, czyli Francuz). Przybył do Polski z Węgier, był związany z dworem Bolesława Krzywoustego, na którego polecenie napisał kronikę.

Kroniki i roczniki należą do gałęzi piśmiennictwa średniowiecznego zwanego historiografią ( dziejopisarstwo).

Temat: Droga do świętości, czyli Legenda o świętym Aleksym (1h)

W średniowieczu bardzo popularne były legendy i żywoty świętych, męczenników za wiarę.

Ta część piśmiennictwa obejmująca żywoty oraz legendy o świętych i męczennikach, nazywana jest hagiografią (żywotopisarstwo). Często bohaterami utworów hagiograficznych są postacie fikcyjne , takie jak: Aleksy z Legendy o świętym Aleksym.

Utwory tego typu miały charakter dydaktyczny, przedstawiały model - wzorzec świętości. Ich bohater odrzucał wszystkie wartości ziemskie, materialne, cielesne. Żył w ascezie, czynił cuda i umierał męczeńską śmiercią.

asceza- dobrowolne wyrzeczenie się dóbr materialnych, rodziny, aktywności życiowych w celu unikania pokus doczesnego świata, osiągnięcie świętości i doskonałości duchowej prowadzącej do zbawienia.

1. Przeczytaj podany fragment Legendy o św. Aleksym i wykonaj polecenia

Utwór został spisany w XV w., wcześniej był przekazywany ustnie. Aleksy- bohater legendy, jest w dużej mierze postacią fikcyjną. O życiu Aleksego zwanego Człowiekiem Bożym zachowały sie skąpe dane historyczne. Żył prawdopodobnie w Syrii, w V w., jako żebrak, który zebrane datki rozdawał ubogim. Żebrał pod kościołem Matki Bożej. Przed śmiercią ujawnił kościelnemu, że pochodzi z Rzymu i jest synem bardzo bogatego człowieka. Uciekł do Syrii, ponieważ chciał uniknąć małżeństwa.

 kto, do kogo i w jakim celu zwraca się w apostrofie?

 na podstawie tekstu scharakteryzuj rodziców Aleksego

 scharakteryzuj postawę żony w reakcji na decyzję i wybór Aleksego

 co świadczy o tym, że Aleksy wiedzie żywot ascety

 oceń postawę Aleksego z perspektywy średniowiecza i człowieka współczesnego.

 udowodnij, że utwór należy do literatury hagiograficznej; wykorzystaj informację z podręcznika dotyczące schematu opowieści hagiograficznej .

Literatura parenetyczna opisywała wzory zachowań pożądanych przez ludzi średniowiecza, dzięki nim człowiek mógł zyskać zbawienie i życie wieczne.

Średniowiecze wykształciło trzy wzory :

 ascety ( świętego) , np. Aleksy, św. Franciszek z Asyżu

 władcy , np. Karol Wielki, Bolesław Chrobry

 rycerza , np. Roland, Zawisza Czarny z Garbowa

Temat : Biedaczyna z Asyżu, czyli Kwiatki świętego Franciszka(1h) 1. Przeczytaj Pieśń słoneczną, a następnie napisz

 jaki obraz świata i człowieka zawarty został w tekście ?

 które określenie Stwórcy pojawia się najczęściej, czemu służy ta powtarzalność ?

 stwórz listę opisanych kolejno elementów świata przyrody i żywiołów,

 jaki obraz śmierci przedstawia Franciszek, jaki ma do niej stosunek?

 uzasadnij, że utwór ma cechy hymnu (skorzystaj z definicji w podręczniku) 2. Przeczytaj fragment Kwiatków św. Franciszka i wykonaj polecenia

 określ główny temat kazania

 określ analogię między ptakami a braćmi mniejszymi

 wymień wartości ważne dla świętego Franciszka; jaki jest jego stosunek do Boga i świata ?

Święty Franciszek nazywany Biedaczyną z Asyżu, urodził się w rodzinie bogatego kupca . Początkowo prowadził hulaszczy tryb życia, później przeżył przemianę duchową ( podczas w wojny z Peruggią. Rozdał majątek biednym i chorym, opiekował sie trędowatymi. Założył trzy zakony, które realizowały model życia aktywnego- zakonnicy nie izolowali się od ludzi i świata.

Kwiatki świętego Franciszka powstały w XIII wieku, to zbiór opowiadań poświęconych Franciszkowi i jego działalności. Kwiatki oznaczają cnoty świętego. Tekst poprzedza Pieśń słoneczna.

franciszkanizm- to postawa religijno-światopoglądowa; jej istotą jest miłość do Boga przejawiająca się w umiłowaniu świata, który jest jego dziełem, życie zgodne z zasadami

ewangelicznymi (pokora, ubóstwo, miłosierdzie, afirmacja-wywyższenie wszelkich przejawów istnienia, akceptacja dobra i zła) .

3. Przeczytaj fragmenty encykliki papieża Franciszka Laudato si'(Pochwalony bądź)

 encyklika- to orędzie napisane przez papieża adresowane do wiernych, poruszające tematy teologiczne, moralne jak i bieżące sprawy społeczne

 Laudato si'- jest wyrazem troski papieża Franciszka o środowisko naturalne (2015r.), nawiązuje do Biblii i Pieśni słonecznej św. Franciszka

 odpowiedz na pytania :

jakie oskarżenia stawia się myśli judeochrześcijańskiej w kontekście ochrony przyrody ?

jak odpiera te oskarżenia papież (zacytuj argumenty)?

kiedy edukacja ekologiczna ma przynieść dobry skutek?

Przedstaw model ekologicznego życia człowieka, zapisany w encyklice jakie jest teologiczne uzasadnienie działań na rzecz środowiska naturalnego ? Praca domowa

Czy zgadzasz się ze słowami papieża Można mieć niewiele, a żyć intensywnie ( akapit5)?

Odpowiedź uzasadnij.

Temat: Motywy maryjne w literaturze średniowiecza(2h) 1. Bogurodzica

Legenda przypisuje autorstwo św. Wojciechowi. Utwór powstał prawdopodobnie w XIII lub XIV wieku. To najstarsza polska pieśń oraz najdawniejszy utwór poetycki. Forma utworu wskazuje, że autor musiał być wykształcony, najprawdopodobniej był duchownym.

Bogurodzica jest nie tylko pieśnią religijna ale również pieśnią ojczyźnianą (pełniła rolę hymnu , rycerstwo polskie śpiewało ja pod Grunwaldem) - carmen patrium.

Pieśń wykorzystuje motyw deesis ( prośba). Motyw ten był bardzo popularny w malarstwie średniowiecznym( ikony). Ukazywał Jezusa siedzącego na tronie jako władcę i sędziego, obok którego znajduje się Matka Bosak i Jan Chrzciciel. Ich modlitewne pozy ukazują ideę wstawiennictwa za ludzkość.

2. Przeczytaj Bogurodzicę , następnie odpowiedz na pytania

 kto i w jakiej sytuacji wypowiada się w wierszu?

 wymień postaci przywołane w utworze, jakie relacje ich łączą ?

 do kogo się zwraca podmiot liryczny?, jakie prośby kieruje do adresatów?

 wypisz określenia odnoszące się do tytułowej postaci, wyciągnij wnioski

 które ideały średniowiecza można odnaleźć w Bogurodzicy ?

Lament świętokrzyski

Utwór pochodzi z XV w., jego autorem był przeor klasztoru Świętego Krzyża. ( inaczej Żale Matki Boskiej pod Krzyżem, Posłuchajcie bracia miła , Plankt-płacz). Przypuszcza się, że jest częścią widowiska pasyjnego( Męka Chrystusa ). W Ewangeliach podobny motyw się nie pojawia( nie ma mowy o uczuciach Matki Boskiej)

W Lamencie występuje motyw mater dolorosa ( matka boleściwa).

3. Przeczytaj wiersz i odpowiedz na pytania.

 opisz sytuację, w której znajduje się Matka Boska, zwróć uwagę na miejsce i czas

 omów tematykę utworu, czego dotyczy skarga Matki Boskiej?

 określ, jakie relacje łączą matkę z synem

 do kogo zwraca się Maryja (adresaci), z jaką intencją, jakie emocje ujawnia?

 zastanów się kim jest Maryją - istotą boską czy ludzką?

4. Trwałość i zmiana w języku

 .Pochodzenie języka polskiego, językowe archaizmy i ich rodzaje

 .Archaizmy w Bogurodzicy : słowotwórcze , leksykalne , fonetyczne , fleksyjne i składniowe (przykłady )

Praca domowa

Porównaj sposób przedstawienia Maryi w Bogurodzicy i Lamencie świętokrzyskim .

Temat : Powtórzenie wiadomości o epoce średniowiecza (2h)

Karta pracy

1. Wymień i scharakteryzuj trzy czynniki, które zadecydowały o końcu kultury antycznej.

………

………

………

2. Zdecyduj, które informacje dotyczące epoki średniowiecza są prawdziwe, a które – fałszywe. Wstaw znak X we właściwych rubrykach tabeli.

Zdanie Prawda Fałsz

Oficjalna kultura średniowiecza miała charakter chrześcijański.

Hagiografia to żywoty świętych.

Architektura romańska miała wyrażać mistycyzm doznania religijnego.

W okresie średniowiecza za herezję uznawano poglądy niezgodne z nauką Kościoła.

Za twórcę scholastyki uważa się św. Tomasza z Akwinu.

Teologia została stworzona przez starożytnych Greków.

3. a) Zaznacz właściwe zakończenie zdania.

Jedna z naczelnych zasad przyświecających życiu człowieka doby średniowiecza brzmiała:

□

□

□

□

b) Podaj polskie tłumaczenie tej zasady.

………

Średniowiecze

4. Zastanów się, w jakim znaczeniu używasz słowa „średniowiecze”. Zapisz swoje spostrzeżenia.

5. Średniowiecze długo uważane było za czas zastoju kulturalnego i cywilizacyjnego.

Odnosząc się do swojej wiedzy o tej epoce, sformułuj własne stanowisko oraz dwa argumenty potwierdzające jego słuszność.

………

………

………

znaczenie historycznoliterackie znaczenie potoczne

Karta pracy nr 2

Sytuacja średniowiecza (fragment)

W najbardziej charakterystycznym dla siebie wydaniu człowiek średniowiecza nie był marzycielem ani wędrowcem. Był organizatorem, kodyfikatorem, budowniczym systemów. Chciał „miejsca na wszystko i wszystkiego na właściwym miejscu”. Rozróżnianie, określanie, układanie rubryk było jego rozkoszą. Choć pełen burzliwej działalności, był równie pełny impulsów, żeby ją sformalizować.

Wojna została (w intencjach) sformalizowana przez sztukę heraldyki [tj. nauki o herbach] i reguły rycerskie; namiętność seksualna [w intencjach] została ujęta w wypracowany kodeks miłości. Wysoce oryginalna i wzniosła filozoficzna spekulacja zacieśnia się w sztywny system dialektyczny skopiowany od Arystotelesa. Kwitną szczególnie takie studia, jak prawo i teologia moralna, które wymagają uporządkowania bardzo rozmaitych szczegółów. Każdy sposób, w jaki poeta może pisać (łącznie z pewnymi sposobami, jakich lepiej nie powinien używać), jest sklasyfikowany w sztuce retoryki. Niczego bardziej nie lubili ludzie średniowiecza i niczego lepiej nie robili od sortowania i porządkowania. Podejrzewam, że ze wszystkich wynalazków nowożytnych najbardziej podziwialiby kartotekę.

Ten impuls działa zarówno w tym, co wydaje się nam najgłupszą pedanterią, jak i w ich najwznioślejszych osiągnięciach. W tych drugich widzimy spokojną, niezmordowaną, radosną energię namiętnie systematycznych umysłów, doprowadzających ogromne masy niejednorodnego materiału do jedności [...].

C.S.Lewis, Sytuacja średniowiecza, [w:] Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, tłum. W. Ostrowski, Warszawa 1986, s. 112

1. Wymień dwa przejawy skłonności człowieka doby średniowiecza do „sortowania i porządkowania”. Unikaj cytowania.

……….

………

…….………

2. Znajdź w tekście i podkreśl zdanie, które ma zabarwienie humorystyczne.

3. Zdecyduj, które z poniższych informacji dotyczące tekstu są prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz Autor tekstu w sposób krytyczny wypowiada się o kulturze

średniowiecznej.

W epoce średniowiecza szczególnie popularne były kierunki wymagające konkretnej, ścisłej wiedzy.

W opinii autora to ludziom epoki średniowiecza kultura europejska zawdzięcza pierwsze kodyfikacje i próby uporządkowania tego, co niejednorodne.

W tekście C.S. Lewisa dominuje funkcja informatywna.

KARTA PRACY NR 3

Bogurodzica (fragment)

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja!

U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam.

Kyrieleison.

Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy:

A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt.

Kyrieleison.

Antologia poezji polskiej, red. J. Grzybowski, Katowice 2006, s. 119

1. Podaj trzy określenia Matki Boskiej pojawiające się w tekście Bogurodzicy. Wyjaśnij ich znaczenie.

Określenie Znaczenie określenia

2. Wyjaśnij, jakie nadzieje pokłada w Matce Boskiej podmiot liryczny. Unikaj cytowania.

………

………

3. Zaznacz właściwe dokończenie zdania.

Utwór Bogurodzica został zbudowany na zasadzie:

□

□

□

□

4. Przełóż fragment od słów „Słysz modlitwę…” do „…rajski przebyt” na język współczesny.

Zachowaj oryginalny układ wersyfikacyjny.

………

………

………

………

5. Uzupełnij tabelę dotyczącą wybranych archaizmów z Bogurodzicy.

Przykład Typ archaizmu Uzasadnienie

sławiena bożyc napełń

6. Wyjaśnij, jaką rolę Bogurodzica pełniła w średniowieczu, a jaką pełni współcześnie.

………

………

………

7. a) Wskaż tytuł innego utworu o tematyce maryjnej pochodzącego z epoki średniowiecza.

□

□

□

□

………

………

………

KARTA PRACY NR 4

1. a) Jaki motyw – obecny w kulturze wielu epok – został przedstawiony na poniższych ilustracjach?

……….

b) Uporządkuj wizerunki chronologicznie, wpisując do tabeli nazwę lub imię bohatera.

Podaj także nazwy epok.

Bohater Nazwa epoki

1.

2.

3.

c) Wyjaśnij, w jaki sposób zaprezentowany motyw ewoluował na przestrzeni wieków.

Co pozostało w sposobie kreowania tego typu bohaterów niezmienne, a co uległo zmianom i z czym były one związane?

……….……….……….……...

……….……….……….……….……

……….……….……….……….………

……….……….……….……….………

……….……….……….……….………

……….……….……….……….………

……….……….……….……….………

2. Sformułuj dwa argumenty uzasadniające słuszność stwierdzenia, że kultura średniowiecza miała ogromny wpływ na światopogląd późniejszych Europejczyków.

Odnieś się do konkretnych przykładów.

argument pierwszy

……….……….……….……….

……….……….……….……….

……….……….……….……….

argument drugi

……….……….……….……….

……….……….……….……….

……….……….……….……….

3. Wskaż dwa elementy współczesnej kultury, które nawiązują do epoki średniowiecza.

Wyjaśnij, na czym ta korespondencja polega.

element pierwszy

……….……….……….……….

……….……….……….……….

……….……….……….……….

element drugi

……….……….……….……….

……….……….……….……….

……….……….……….………

Pomocne w opracowaniu zagadnienia mogą być także źródła internetowe, np.:

epodreczniki

rozdział Superbohaterowie

rozdział Dał nam przykład hrabia Roland jak umierać mamy

You Tube

https://www.youtube.com/watch?v=86RR5r4FEZ4 https://www.youtube.com/watch?v=E5k2ugTnnLQ https://www.youtube.com/watch?v=Fnu0Qb5msEA https://www.youtube.com/watch?v=-Iu33JK3U54