Dorota Bugajna-Sporczyk
Status fundatora : problematyka
następstwa prawnego
Palestra 38/1-2(433-434), 27-29
Dorota Bugajna-Sporczyk
I
Status fundatora
- problematyka następstwa prawnego
U staw a o fu nd acjach z dn ia 6 kw iet nia 1984 r. (D z .U . 1991, n r 19,poz. 82; n r 21, poz. 97) przew iduje w arty k u le 2, że fu nd acje ustan aw iać m ogą osoby fizyczne lub praw ne, którym przyznaje s ta tu s fu n d a to ra . A rt. 3. cytow anej ustaw y m ówi, że do ustanow ienia fu n dacji niezbędne jest złożenie przez fu n d a to ra ośw iadczenia woli w form ie a k tu n o taria ln e g o , chyba że fundację p o w o łan o w testam encie (wów czas fu n d a to re m jest testato r). K ró tk o m ów iąc, fu n d a to r to o soba, k tó ra złożyła n o ta rialne ośw iadczenie woli o u stanow ie niu fundacji. T ytu łu fu n d a to ra nie m o ż na przyznać żadnej innej osobie - ani darczyńcy, ani zasłużonem u dla reali zacji celów fundacji. S ta tu t, pom im o dużej dow olności w sform u łow an iu tre ści, nie m oże zaw ierać zapisów sprzecz nych z treścią art. 3 ustaw y.
Pojaw iające się czasem „akty przy stąpienia nowych fu n d ato ró w ” d o ju ż ustanow ionej fundacji, nie m ogą być uznane za praw idłow e, naw et jeżeli fu n dacja nie naby ła jeszcze osobow ości praw nej. F u n d a to r to osoba, k tó ra u sta naw iając fundację określa jej cele i wy posaża ją w m ajątek początkow y. D atę pow ołania fundacji, a więc złożenia ośw iadczenia woli, wpisuje się do rejest ru fundacji. Późniejsze przystąpienie lub przyłączenie się dotyczy już istniejącej fundacji, a więc nie wiąże się z u sta n o
wieniem fundacji, ja k tego wym aga art. 2 ustawy. T akie „przystąpienie” nie m a wpływu ani na cel, ani na treść statu tu fundacji, podczas gdy ustaw a wym aga, by fu n d a to r określał cel (a nie „u zn a w ał” go) oraz sporządzał (a nie akcep tow ał ju ż sform ułow any) statut.
Jeżeli fundację u stanaw ia kilku fu n d ato ró w , w ów czas pow ołują oni fu n d a cję jed ny m aktem n o tarialn ym , w spól nie u stalając cele i treść statu tu .
K ażdy z fu n d a to ró w m usi w pełni zaakcepto w ać wszystkie postanow ienia tw orzonego sta tu tu , uznając je za w łas ne i potw ierdzając to podpisem pod statutem .
T ak więc k rąg fu n d ato ró w zostaje określony ju ż przez ak t n o tarialn y p o w ołania fundacji. Jest to g ro no osób, do któ reg o nie m ożna przyjąć nowych członków ani n ikogo usunąć.
F u n d a to ra i fundację łączy przew aż nie stosunek zobow iązaniow y polega jący n a obow iązku przeniesienia na
fundację własności rzeczy i w ydania m ajątk u przeznaczonego przez fu n d a to ra na realizację jej celów. Jeżeli fu n d a to r nie w ykonuje swojego o bo w iąz ku, p osiad ająca ju ż osobow ość praw n ą fun dacja m a praw o o raz obow iązek dochodzić od fu n d a to ra w ydania m ają tku. N ie jest to n ato m iast pow ód do usunięcia niesolidnego dłużnika z g ro na fund ato ró w .
D o ro ta B ugajna-Sporczyk
S tatus fu n d a to ra jest ściśle zw iązany z jego osobą. W szelkie p raw a i o b o w ią zki, którym podlega fu n d a to r należą do niezbyw alnych, niem ajątkow ych d ó b r osobistych. O znacza to, że nie m ożna ich odstąpić, sprzedać czy też zbyć w inny sposób, nie podlegają też dzie dziczeniu. Jest to ujęcie dosyć oczywiste w odniesieniu d o fu n d a to ró w - osób fizycznych.
W ątpliwości budzi natom iast w p ra k tyce problem następstw a praw nego fun dato ró w będących osobam i praw nym i.
W w aru n k ach szeroko zachodzących zm ian w łasnościow ych dotyczących ' m ienia przedsiębiorstw państw ow ych, bard zo często fu n d a to rzy - przedsię biorstw a państw ow e przek ształcają się w spółki. Ich m ienie jest przejm ow ane przez now opow stające spółki w drodze leasingu bądź przejm ow ania całych przedsiębiorstw . S półka, k tó ra przejęła przedsiębiorstw o w raz z jego obciąże niam i, firm ą itp., staje się następcą praw nym przedsiębiorstw a. Jest n a gm inne, że now o pow stające spółki, pow ołując się na treść art. 551 i art. 552 k.c., uw ażają, że czynność p ra w n a n a bycia przedsiębiorstw a, daje im m o ż liwość w stąpienia we wszelkie p raw a likw idow anego przedsiębiorstw a, łącz nie z praw am i fu n d a to ra.
A rt. 55‘ k.c., p o d ając definicję p rz ed siębiorstw a, stw ierdza, że składają się nań zarów no składniki m aterialn e jak i niem aterialne. S kład nikam i przedsię biorstw a m ogą być nieruchom ości, ru chom ości, patenty, w zory użytkow e, księgi handlow e, praw a z najm u i dzier żawy, zob ow iązania i obciążenia zw ią zane z prow adzeniem przedsięb io rst w a, a także firm a i znaki tow arow e. Przejęcie tych składników sk utk u je p o
w staniem n astęp stw a p raw n eg o po przedsiębiorstw ie. Zw olennicy tezy, iż n astęp stw o dotyczy także p raw fu n d a to ra , tw ierdzą, że praw a i o b o w iązk i przejm ow ane przez nabyw cę p rz ed się b iorstw a a w chodzące w skład p rz e d siębiorstw a w rozum ieniu art. 55* k.c., obejm ują w szystko, co zw iązane jest w jakikolw iek sp osób z p rz ed sięb io rst wem.
N ie m ożna zgodzić się z takim sta n o w i skiem , ja k o nie znajdującym u z a sa d nienia w przepisach praw a, a szczegól nie w treści art. 55‘ k.c.
Przedsiębiorstw o, które m o żn a zbyć, jest zespołem składników p rzezn aczo
nych d o realizacji określonych z a d ań gospodarczych. P raw a fu n d a to ra są to praw a niem aterialn e niezw iązane z re a lizacją zad ań gospodarczych, d la k tó rych istniało przedsiębiorstw o. T ak więc nie w chodzą w skład p rz ed sięb io r stw a, ja k tego w ym aga przepis a rt. 55' k.c., pow stają n iejako niezależnie i to w sposób różny od tego, k tó ry jest przyjęty przy n aby w aniu praw i o b o w iązków zw iązanych z prow adzeniem przedsiębiorstw a.
D o czynności praw nych leżących w granicach działań , zm ierzających d o realizacji z a d ań gospodarczych, p o w o łany jest d y re k to r o raz pełnom ocnicy w pisani d o rejestru przedsiębiorstw . D o p o w o łan ia fundacji, a więc do p o d jęcia decyzji stan ia się fu n d a to rem , nie zbędne jest ośw iadczenie w oli d y re k to ra o raz uch w ała rady pracow niczej przedsiębiorstw a, n ato m iast w yłączona jest m ożliw ość u stano w ienia fundacji przez zastępców d y re k to ra i p ełn o m o c ników .
W ynika z tego, że zespół p raw i o b o w iązków zw iązanych z czynnościam i
S ta tu s fu n d ato ra. P ro b lem aty k a n astępstw a praw nego.
innym i niż realizacja zadań g o sp o d a r czych, nie stan o w i p rzedm iotu czynno ści p raw nych, a zwłaszcza nie dotyczy zbyw ania.
P rzedsiębiorstw a będące fu n d a to rem nie są n ab y w an e ze wszystkim i swoimi praw am i, a tylko z takim i, k tó re s ta n o wią składniki przedsiębiorstw a ja k o je d n o stk i organizacyjnej realizującej z a d an ia gospodarcze. Przedsiębiorstw o- -fu n d a to r traci byt praw ny, jego n a stępca zaś w stępu jąc w p raw a p rz ed siębiorstw a, nie w stępuje w p raw a fu n d a to ra .
Sytuacja ta k a m oże oznaczać dla fundacji spore kom plikacje. N ierzad k o zdarza się, że w statucie fundacji nie przew idziano m ożliw ości u tra ty b ytu praw nego przez fu n d a to ra, a je d n o cześnie n adm iernie uzależniono działal ność fundacji od osoby fu n d a to ra.
F undacje, w których zarząd jest p o w oływ any przez fu n d a to ra praktycznie w ogóle nie b ęd ą m ogły działać, ja k o że nikt nie będzie m ógł zastąpić fu n d a to ra w czynnościach zw iązanych ze z m ian a mi w zarządzie. W takich przy p ad k ach niezbędne będzie d o k o n an ie stoso w
nych zm ian w statucie, o ile zm iany te znow u nie będ ą leżeć w wyłącznej gestii fu n d a to ra.
T ak ie niebezpieczeństw a w ynikłe z pobłażliw ego tra k to w a n ia czynności ustalan ia treści sta tu tu , m o g ą stw orzyć sytuację, w której jedynym rozw iąza niem będzie likw idacja fundacji. U sta w a o fund acjach daje je d n a k bard zo ograniczone m ożliw ości likw idacji fu n dacji, w ykluczając m .in. likwidację w skutek rozw iązania fundacji, a zezw a lając jedynie na likwidację w p rz y p ad k u w yczerpania m ajątk u .
W p rak ty ce pojaw ia się co raz więcej fundacji znajdujących się w sytuacjach patow ych w w yniku u tra ty przez fu n d a to ra b ytu praw nego i b ra k u m o ż liwości d ziałania z uwagi na uzależ nienie fundacji od osoby fu n d a to ra .
M ając na uw adze za ró w n o nied o skonałość obow iązującej u staw y o fu n d acjach, ja k i wyżej opisane zagrożenia, należy p am iętać o potrzeb ie przyjęcia takich rozw iązań statu to w y ch , które o k ażą się m ożliwe do zasto so w an ia w najbardziej nieprzew idzianych sy tu a cjach.
