Artyku³ przegl¹dowy Review
Antybiotyki znajduj¹ od szeregu lat zastosowanie w leczeniu i profilaktyce chorób bakteryjnych zwie-rz¹t (3, 4, 18). Oprócz tego s¹ u¿ywane jako przeciw-bakteryjne promotory wzrostu (antimicrobial growth promotors), zwane równie¿ antybiotykowymi stymu-latorami wzrostu (asw). Dotyczy to zwierz¹t rzenych (food animals) zw³aszcza wiñ, drobiu i byd³a. W prze-prowadzonych w okresie ostatnich 30 lat badaniach wykazano bowiem, ¿e antybiotyki dodawane do pa-szy poprawiaj¹ rednie przyrosty masy cia³a (m.c.) i przyspieszaj¹ osi¹ganie wagi rzenej. Mechanizm dzia³ania nie jest wystarczaj¹co wyjaniony. Jednak istotn¹ rolê wydaje siê odgrywaæ przeciwdzia³anie wy-wo³ywanym przez enteropatogenne bakterie u zwie-rz¹t nie¿ytom przewodu pokarmowego. W przypadku wiñ odnosi siê to przede wszystkim do okresu od od-sadzenia do tuczu wstêpnego (12).
Przyczyny antybiotykoopornoci
W populacjach danego gatunku bakterii wra¿liwych na okrelony antybiotyk wystêpuj¹, z regu³y w ma³ym odsetku, szczepy oporne na jego dzia³anie. Szczepy takie pojawiaj¹ siê w konsekwencji spontanicznej
mutacji i nabycia antybiotykoopornoci lub w wyniku transferu okrelonych genów, pochodz¹cych z bakte-rii, które s¹ dziêki nim oporne na dany antybiotyk lub antybiotyki. Je¿eli na wra¿liw¹ populacjê bakteryjn¹ dzia³a antybiotyk, to wynikiem tego jest prze¿ywanie znajduj¹cych siê w niej, pierwotnie w ma³ej liczbie, szczepów opornych. W rezultacie zaczynaj¹ one z cza-sem dominowaæ kosztem wra¿liwych, które s¹ elimi-nowane (4).
Im czêciej dany antybiotyk jest u¿ywany, tym wiêk-sze jest prawdopodobieñstwo dominowania szczepów antybiotykoopornych wród bakterii uprzednio na ten antybiotyk wra¿liwych. St¹d zalecenia postuluj¹-ce racjonalne stosowanie antybiotyków (prudent use) w lecznictwie i w profilaktyce chorób bakteryjnych zwierz¹t oraz zakazy podawania ich jako asw (5). Po-wstawanie populacji szczepów antybiotykoopornych obni¿a bowiem efektywnoæ weterynaryjnej antybio-tykoterapii. Utrudnia równie¿ leczenie wywo³anych przez szczepy zoonotyczne infekcji bakteryjnych cz³o-wieka. W grê wchodz¹ zw³aszcza pa³eczki Salmonel-la, Campylobacter spp., werotoksyczne szczepy Esche-richia coli, Yersinia enterocolitica, Listeria
monocy-Wp³yw stosowania u zwierz¹t antybiotyków
na lekoopornoæ bakterii chorobotwórczych
dla cz³owieka
MARIAN TRUSZCZYÑSKI, ZYGMUNT PEJSAK
Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Truszczyñski M., Pejsak Z.
Influence of antibiotics used in animals on antibiotic resistance to bacteria pathogenic for man
Summary
The mechanisms of antibiotic resistance of bacteria have been presented, including spontaneous mutation, gene transfer and selection. Examples of the contribution of antimicrobial growth promoters to the domination of antibiotic resistant bacteria, pathogenic for humans and animals in bacterial populations, have been cited. The results obtained were the basis for the introduction of a ban prohibiting the use of antimicrobial growth promoters in animal feeds in Sweden, Denmark and some other Western European countries. The bans have resulted in a significant decrease of the number of antibiotic resistant bacteria in the animal reservoir, being of importance for public health. Taking this into account, since January the 1st 2006 the European Union has
introduced a ban on the use of antimicrobial growth promoters for food animals for all member countries. Besides the positive effects of the earlier bans, negative consequences have also been observed, such as an increase of bacterial diseases and mortality in young poultry and weaners, higher expenses for veterinary interventions, a decrease of daily body gain and feed effectivity. The negative effects were noticed particularly in farms with insufficient animal welfare and management. Opinions have been cited indicating that the risk to human health connected with the use of antibiotics in food animals, including growth promoters, was not as high as expressed by the public health representatives. Final conclusions on this topic, however, require further research.
togenes, szczepy Staphylococcus aureus, Arcanobac-terium pyogenes oraz enterokoki, zw³aszcza Entero-coccus faecalis i EnteroEntero-coccus faecium. Pochodz¹ce od zwierz¹t antybiotykooporne bakterie, oprócz wy-wo³ywania u cz³owieka infekcji, stanowi¹ ród³o prze-kazywanych ludzkim bakteriom genów, koduj¹cych ich antybiotykoopornoæ. Czyni¹ to równie¿ odzwie-rzêce antybiotykooporne, a niechorobotwórcze dla zwierz¹t i cz³owieka, drobnoustroje. Mog¹ bowiem stanowiæ ród³o genów warunkuj¹cych po ich transfe-rze antybiotykoopornoæ u bakterii chorobotwórczych dla cz³owieka. Genetyczne determinanty antybiotyko-opornoci wystêpuj¹ce u drobnoustrojów zwierzêcych mog¹ byæ, przy zetkniêciu siê z chorobotwórczymi dla cz³owieka bakteriami, do nich przeniesione nawet w czasie z regu³y krótko utrzymuj¹cej siê kolonizacji przewodu pokarmowego cz³owieka (19). Trudnoci w leczeniu wystêpuj¹cych u ludzi chorób bakteryjnych zwiêkszaj¹ siê, je¿eli pochodz¹ce od zwierz¹t szczepy bakteryjne s¹ równoczenie oporne na kilka lub kilka-nacie antybiotyków (multiple drug resistance) (21, 23). Z rezerwuaru zwierzêcego bakterie antybiotykoopor-ne przekazywaantybiotykoopor-ne s¹ cz³owiekowi zw³aszcza za pored-nictwem ¿ywnoci oraz zanieczyszczonej wody, jak te¿ z innych miejsc. Z³o¿onoæ kr¹¿enia bakterii, w tym antybiotykoopornych, w szeroko pojêtym rodowisku, przedstawia ryc. 1, wskazuj¹ca na ich liczne ród³a (16). Korzystanie u zwierz¹t z antybiotyków nie stoso-wanych w lecznictwie ludzi, lecz nale¿¹cych do tej samej klasy (grupy), równie¿ selekcjonuje szczepy bakteryjne oporne na stosowane u nich antybiotyki. Geny opornoci mog¹ byæ powi¹zane z innymi deter-minantami genetycznymi, koduj¹cymi np. w³aciwo-ci chorobotwórcze i wtedy antybiotyki selekcjonuj¹ bakterie równie¿ w tym kierunku. Stosowane u zwie-rz¹t antybiotyki przyczyniaj¹ siê w niektórych przy-padkach, w wyniku eliminowania jelitowej flory anta-gonistycznej, do zwiêkszania siewstwa zoonotycznych patogenów (np. salmonelli) w ich kale i w ten sposób powiêkszaj¹ mo¿liwoci infekcji nimi cz³owieka (16).
Powy¿sze wskazuje, ¿e w kontek-cie zdrowia publicznego podawanie antybiotyków zwierzêtom ma wielo-kierunkowe i ci¹gle nie w pe³ni zro-zumia³e dzia³anie, co ³¹czy siê m.in. ze z³o¿onoci¹ róde³ wystêpowania bakterii antybiotykoopornych (ryc. 1). Jasne jest jednak, ¿e pod wp³ywem antybiotyków antybiotykoopornoæ bakterii zoonotycznych i komensali nasila siê kilkakrotnie. W przypadku stosowania tetracyklin jako chemio-terapeutyków czy te¿ asw liczba szczepów antybiotykoopornych mo¿e wzrosn¹æ nawet do 100% (16, 19).
Koncentruj¹c siê na asw, stosowa-nych do niedawna bardzo szeroko, nale¿y stwierdziæ, ¿e podawane s¹ one z regu³y w niskich stê¿eniach: 2,5-5 mg/kg (ppm), za-le¿nie od rodzaju antybiotyku. Natomiast na podkre-lenie zas³uguje fakt, ¿e aplikowane w tej postaci s¹ one bardziej efektywne w osi¹ganiu wagi rzenej w fer-mach o ni¿szym poziomie zoohigieny i dobrostanu zwierz¹t ni¿ w fermach w³aciwie zarz¹dzanych.
Na temat wp³ywu podawania zwierzêtom asw na obni¿enie skutecznoci antybiotykoterapii chorób bak-teryjnych cz³owieka zdania s¹ podzielone. Jedni uwa-¿aj¹, ¿e wp³yw ten jest znacz¹cy (st¹d zakaz ich stoso-wania), inni natomiast oceniaj¹ go jako ma³ego stop-nia (19). Bêdzie o tym mowa szerzej w dalszej czêci artyku³u.
Zatwierdzone do stosowania w USA u zwierz¹t an-tybiotyki przedstawia tab. 1. Jak z niej wynika, szereg ssaki i ptaki dzikie,
owady gleba, py³, aerozole
ubojnie, przetwórnie surowców i produktów
zwierzêcych
nowo wprowadzone
zwierzêta zwierzêta gospodarskie ludzie
pasze zwierzêta towarzysz¹ce
– psy, koty itp. owoce i roœliny
Ryc. 1. Z³o¿onoæ kr¹¿enia bakterii antybiotykoopornych i genów te w³aciwoci determinuj¹cych (wg 16) a i c y ¿ u l e C Byd³o winie Drób -o k y t o i b y t n A a i p a r e t a n il y c y s k o m A Amoksycyilna Eryrtomycyna a n y ri p o l a f e C Ampicyilna Fluorochinolony a n y c y m o rt y r E Chlotrertacykilna Gentamycyna a n y c y m a t n e G Eryrtomycyna Neomycyna a n y c o i b o w o N Gentamycyna Penicyilna a n il y c i n e P Linkomycyna Spekitnomycyna a n y z o k i m li T Tiamuilna Tylozyna a n y z o l y T Tylozyna Wriginiamycyna e i n a w o l u m y t S ) w s a ( u t s o r z w a n il y c i p m A Kwasarsenliowy Bambermycyna a n y c a rt y c a B Bacyrtacyna Chlotrertacykilna a n il k y c a rt e tr o l h C Bambermycyna Penicyilna d y c o l a s a L Chlotrertacykilna Tylozyna a n y z n e n o M Penicyilna Wriginiamycyna a n il k y c a r e t y s k O Tiamuilna a n y z o l y T a n y c y m a i n i g ri W
Tab. 1. Przyk³ady antybiotyków zatwierdzonych do stosowa-nia u zwierz¹t w USA (wg 16, zmodyfikowana)
sporód nich jest identycznych z antybiotykami stoso-wanymi u ludzi lub nale¿¹cych do tych samych klas, a wiêc o analogicznym dzia³aniu przeciwbakteryjnym.
Przyk³ady wp³ywu asw na antybiotykoopornoæ bakterii chorobotwórczych
Brytyjski Raport Swanna z 1969 r. (17) by³ pierw-szym dokumentem, który postulowa³ maksymalne eliminowanie stosowanych w charakterze asw tych antybiotyków, które s¹ u¿ywane w lecznictwie ludzi. Jednak wskazania tam zawarte nie zosta³y wprowa-dzone w ¿ycie. Jako asw znajdowa³y bowiem w dal-szym ci¹gu zastosowanie antybiotyki b¹d identyczne jak w lecznictwie, b¹d do nich w dzia³aniu przeciw-bakteryjnym podobne (a zatem o zdolnoci selekcjono-wania szczepów bakteryjnych opornych na stosowa-ne w terapii). Dowodz¹ tego nastêpuj¹ce przyk³ady.
Awoparcyna jest glikopeptydem przeciwbakteryj-nym nale¿¹cym do tej samej klasy jak wankomycyna. Ta pierwsza by³a u¿ywana jako asw a wankomycyna znajdowa³a szerokie zastosowanie w leczeniu infek-cji wywo³anych przez Staphylococcus aureus. U zwie-rz¹t rzenych, które jako asw otrzymywa³y awoparcy-nê, wykazywano wankomycynooporne enterokoki. Nie odgrywaj¹ one wiêkszej roli w wywo³ywaniu schorzeñ u zwierz¹t, natomiast s¹ przyczyn¹ szeregu chorób cz³owieka, w tym endocarditis i stanów zapalnych uk³adu moczowego. Wzros³a równie¿ opornoæ na wankomycynê u chorobotwórczych dla cz³owieka szczepów Staphylococcus aureus (17, 22). Potwier-dzona zosta³a transmisja glikopeptydoopornych entero-koków ze zwierz¹t rzenych do cz³owieka (14, 24).
Analogiczna sytuacja mia³a miejsce w przypadku wirginiamycyny, stosowanej od lat jako asw u drobiu i wiñ. Wyzwala³a bowiem opornoæ na stosowan¹ przeciw enterokokom prystynamycynê, farmakologicz-nie podobn¹ do poprzedfarmakologicz-niej, a skuteczn¹ przeciw opor-nym na wankomycynê chorobotwórczym dla
cz³owie-ka enterokokom (17). Oprócz wymienionych tyków podawanych jako asw do powstawania antybio-tykoopornych bakterii chorobotwórczych dla cz³owie-ka i zwierz¹t przyczyni³y siê stosowane w tym samym charakterze fluorochinolony (19, 20). Badania epide-miologiczne i eksperymenty ¿ywieniowe dowiod³y, ¿e stosowane jako asw makrolidy (tylozyna) i oligosa-charydy (awilomycyna) selekcjonuj¹ u wiñ i drobiu oporne na nie enerokoki (1, 3). Okaza³o siê, ¿e wyko-rzystywana w lecznictwie ewernimycyna, która w swym dzia³aniu antybiotycznym jest podobna do po-dawanej jako asw awilomycyny równoczenie wyka-zuje mniejsz¹ zdolnoæ hamowania wzrostu izolowa-nych od wiñ i drobiu enterokoków oporizolowa-nych na ten antybiotyk (2, 3).
Pozytywne skutki zakazów stosowania asw W wietle przedstawionych przyk³adów, maj¹c na wzglêdzie zagro¿enie skutecznoci antybiotykoterapii chorób cz³owieka ze strony pochodz¹cych od zwie-rz¹t antybiotykoopornych patogenów, wprowadzono w Szwecji w 1986 r. zakaz stosowania u zwierz¹t rze-nych jako asw wszystkich antybiotyków. Podobnie Da-nia zakaza³a u¿ywaDa-nia w ¿ywieniu byd³a i broilerów asw w 1995 r., a u wiñ powy¿ej 35 kg m.c. w 1999 r. (6, 10, 19, 24).
W Danii ustanowiony zosta³ w 1995 r. program DANMAP dotycz¹cy okrelania (monitorowania) an-tybiotykoopornoci szczepów bakteryjnych izolowa-nych od zdrowych zwierz¹t rzeizolowa-nych. Wyniki porów-nywano z podobnymi programami dotycz¹cymi anty-biotykoopornoci szczepów bakteryjnych izolowanych od ludzi (1, 7, 11). Okaza³o siê m.in., ¿e istotne zmniej-szenie podawanej zwierzêtom w charakterze asw ty-lozyny skutkowa³o w latach nastêpnych spadkiem opornych na ni¹ izolowanych od wiñ szczepów Ente-rococcus faecium (2). W 1995 r. stwierdzono 80% izo-latów E. faecium opornych na ten antybiotyk, w 1996 93%, a w 1997 87%. Wród szczepów E. faecalis opornoæ wynosi³a 94% w 1995, 91% w 1996 i 91% w 1997. Zu¿ycie tylo-zyny zmniejszy³o siê znacz¹co w latach 1998 i 1999. Niemal bezporednio potem nast¹pi³ spadek opornoci wród szczepów E. faecium i E. faecalis izolowanych od wiñ w 2001 r. odpowiednio do 26% i 32%. Wskazuje to, ¿e zaprzestanie stosowania ty-lozyny jako asw wp³ynê³o na obni¿enie licz-by szczepów antybiotykoopornych na ten antybiotyk (22). Podobne zale¿noci obser-wowano w Niemczech, we W³oszech i Ho-landii u wyosobnionych bakterii od brojle-rów, wiñ i ludzi w latach 1997-1999 (2).
Skutkiem wydanego w Danii zakazu sto-sowania w charakterze asw awoparcyny stwierdzono spadek czêstoci izolowania od zwierz¹t i cz³owieka bakterii opornych na ten antybiotyk. Rycina 2 obrazuje spadek
Ryc. 2. Tendencje w liczbie izolatów Enterococcus faecium opornych na wankomycynê w nastêpuj¹cych pó³rocznych okresach od po³owy 1995 r. do pierwszej po³owy 1998 r. (wg 24) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 2,95 1,96 2,96 1,97 2,97 1,98 % Brojlery Œwinie druga po³owa roku 1995 Relacje iloœciowe (w %) szczepów wysoce opornych na wankomycynê Enterococcus faecium
liczby izolatów Enterococcus faecium opornych na wankomycynê po zakazie stosowania w Danii asw u brojlerów i wiñ (24). Analogiczne prawid³owoci obserwowano w innych krajach, w tym odnosz¹ce siê równie¿ do innych antybiotyków stosowanych jako asw (2, 3).
Opieraj¹c siê na przedstawionych przyk³adach oraz wp³ywie asw na antybiotykoopornoæ bakterii choro-botwórczych, jak równie¿ na skutkach powy¿szych zakazów stosowania asw, eksperci Unii Europejskiej uznali za uzasadnione ze wzglêdu na ochronê zdrowia cz³owieka (3, 19) wprowadzenie od 1 stycznia 2006 r. we wszystkich krajach cz³onkowskich UE zakazu sto-sowania asw.
Negatywne nastêpstwa zakazów stosowania asw Oprócz pozytywnych skutków zakazów stosowania asw stwierdzono równie¿ efekty niepo¿¹dane (8). Wyra¿a³y siê one wzrostem zachorowañ i padniêæ zwierz¹t w okresie ich odchowu na choroby bakteryj-ne. Nast¹pi³ te¿ wzrost zu¿ycia antybiotyków w lecz-nictwie weterynaryjnym oraz zwiêkszenie z tym zwi¹-zanej antybiotykoopornoci u bakterii chorobotwór-czych dla zwierz¹t i cz³owieka, np. u szczepów Sal-monella Typhimurium na tetracykliny i sulfonamidy, a u szczepów Campylobacter spp. na tetracykliny i fluorochinolony (20). Dane dotycz¹ce wzrostu zu¿y-cia antybiotyków przed i po zakazie stosowania asw obrazuje ryc. 3 (7).
Zw³aszcza w niew³aciwie zarz¹dzanych fermach, zaprzestanie stosowania asw powodowa³o zwiêksze-nie zu¿ycia paszy i zwolnione przyrostów m.c. Skut-kiem by³o równie¿ bardziej powszechne nosicielstwo i siewstwo zoonotycznych patogenów przenoszonych na cz³owieka za porednictwem ¿ywnoci i z innych róde³ (10).
Do ujemnych nastêpstw zakazu podawania zwierzê-tom asw nale¿y zaliczyæ te¿ stwierdzony w Danii
wzrost liczby zachorowañ na wywo³an¹ przez Lawso-nia intracellularis adenomatozê wiñ oraz zwiêksze-nie czêstoci zachorowañ wywo³ywanych przez pa³ecz-ki Salmonella i enteropatogenne szczepy Escherichia coli. Podwy¿szenie kosztów produkcji w odniesieniu do 1 tucznika wynios³o 1,30 euro. Efektem ujemnym wycofania w USA antybiotyków jako asw z produkcji zwierzêcej by³a roczna zwy¿ka kosztów produkcji miêsa w zakresie od 5-45 USD, w przeliczeniu na jed-nego konsumenta ¿ywnoci zwierzêcego pochodzenia (15).
Nadmierne przypisywanie asw udzia³u w narastaniu antybiotykoopornoci
Maj¹c na wzglêdzie ujemne nastêpstwa stosowania asw podjêto ostatnio prace sprawdzaj¹ce, czy obni¿a-nie skutecznoci antybiotykooterapii chorób bakteryj-nych cz³owieka w tak znacz¹cym stopniu zale¿ne jest od stosowania u zwierz¹t asw, jak wynika³o to z do-tychczasowego pimiennictwa (9). Analizê 276 publi-kacji na ten temat przedstawili w artykule przegl¹do-wym autorzy z medycznych i weterynaryjnych wydzia-³ów uniwersytetów i orodków badawczych Wielkiej Brytanii, Danii i USA (19). Reasumuj¹c, dane te wska-za³y na znacznie mniejszy udzia³ zwierzêcego rezer-wuaru antybiotykoopornych bakterii w powodowaniu trudnoci w antybiotykoterapii chorób bakteryjnych cz³owieka ni¿ s¹dzono uprzednio.
Na dowód tego przytoczone zosta³y m.in. publika-cje stwierdzaj¹ce, ¿e nie ma pewnoci, czy oporne na fluorochinolony szczepy S. Typhimurium DT 104 prze-noszone by³y na cz³owieka za porednictwem odzwie-rzêcego ³añcucha pokarmowego (20). Wykazano te¿ (19), w przypadku samonellozy i kampylobakteriozy, ¿e wywo³uj¹ce je antybiotykooporne szczepy bakte-ryjne bardzo rzadko by³y pochodzenia zwierzêcego.
W odniesieniu do niechorobotwórczych i chorobo-twórczych odzwierzêcych szczepów Escherichia coli informowano (9), ¿e kolonizacja nimi prze-wodu pokarmowego cz³owieka nie stano-wi wa¿nej przyczyny pojastano-wiania siê w ludz-kiej florze jelitowej antybiotykoopornych szczepów tego gatunku.
Stwierdzono, i¿ antybiotykoopornoæ wa¿nych patogenów cz³owieka, jak Staphy-lococcus aureus, Enterococcus spp. lub Streptococcus pyogenes, nie ma zwi¹zku ze stosowaniem antybiotyków u zwierz¹t lub zwi¹zek ten jest minimalny (19). Okaza³o siê np., ¿e tylko niektóre antybiotykoopor-ne szczepy Enterococcus faecium, chorobo-twórcze dla cz³owieka, pochodz¹ od zwie-rz¹t rzenych (13, 14).
Wskazano, ¿e zakaz stosowania bacytra-cyny jako asw nie ma wp³ywu na poprawê leczenia u cz³owieka infekcji wywo³anych przez Enterococcus faecium, gdy¿ antybio-tyk ten jest bardzo rzadko w tym celu
sto-Ryc. 3. Zu¿ycie antybiotyków w tonach (w celach leczniczych i jako stymu-latory wzrostu asw) w produkcji zwierzêcej w Danii (wg 7)
0 20 40 60 80 100 120 140 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 ton Moment wycofania asw z paszy dla
tuczników
Moment wycofania asw z paszy dla
warchlaków
w celach terapeutycznych jako asw
sowany. Nie stwierdzono te¿ jej wp³ywu na wzrost antybiotykoopornoci u patogennych dla cz³owieka gronkowców i paciorkowców. Z drugiej strony, bacy-tracyna uzyska³a pozytywn¹ ocenê jako asw oraz w le-czeniu i profilaktyce martwicowego zapalenie jelit u drobiu i wywo³anej przez Lawsonia intracellularis adenomatozy wiñ (19).
Dodatkowo okaza³o siê, ¿e zasiedlanie przewodu pokarmowego cz³owieka enterokokami pochodz¹cy-mi od zwierz¹t (w tym antybiotykoopornypochodz¹cy-mi) nie jest zjawiskiem trwa³ym (19) i maksymalnie wynosi kil-kanacie dni od zaka¿enia. To samo dotyczy patogen-nych szczepów E. coli, wywo³uj¹cych zapalenie pê-cherza moczowego u kobiet pracuj¹cych w rzeniach drobiu. Z pewnoci¹ nie pochodzi³y te drobnoustroje z rezerwuaru zwierzêcego (9). Analogiczne wyniki uzyskano w odniesieniu do pochodz¹cych od zwierz¹t pa³eczek Salmonella i Campylobacter.
Stwierdzono nawet, ¿e zakaz stosowania asw mo¿e poci¹gn¹æ za sob¹ wzrost u zwierz¹t liczby szczepów zoonotycznych i tym samym zagroziæ zdrowiu cz³o-wieka, a oprócz tego zwiêkszyæ zachorowalnoæ zwie-rz¹t na wywo³an¹ przez nie salmonellozê, kampylo-bakteriozê i kolikampylo-bakteriozê (19). Mimo to nie ulega w¹tpliwoci, ¿e pochodz¹ce od zwierz¹t antybiotyko-oporne bakterie po zetkniêciu siê w organizmie cz³o-wieka z jego flor¹ bakteryjn¹, nawet przez stosunko-wo krótki czas, mog¹ przekazaæ geny koduj¹ce anty-biotykoopornoæ. Nie wydaje siê to jednak zjawiskiem czêstym (13).
W podsumowaniu wyników omówionych w cyto-wanym artykule przegl¹dowym (19) wolno stwierdziæ, ¿e ³¹czenie trudnoci w antybiotykoterapii chorób cz³o-wieka z podawaniem zwierzêtom asw nie jest uzasad-nione lub je¿eli, to w minimalnym stopniu. Natomiast g³ówna przyczyna zwi¹zana jest ze rodowiskiem szpi-talnym. Tam w wyniku czêsto intensywnego stosowa-nia antybiotyków selekcjonowane s¹ z ludzkich popu-lacji bakteryjnych, pierwotnie antybiotykowra¿liwych, szczepy oporne, których ród³em nie jest rezerwuar zwierzêcy.
Czy pogl¹d powy¿szy jest s³uszny, czy te¿ rola zwie-rzêcego rezerwuaru bakterii antybiotykoopornych jako przyczyny spadku skutecznoci antybiotykoterapii cho-rób cz³owieka jest wiêksza ni¿ oceniono wy¿ej, po-winny wyjaniæ nastêpne prace badawcze.
Pimiennictwo
1.Aarestrup F. M., Bager F., Jensen N. E., Madsen M., Meyling A., Wegener H. C.: Resistance to antimicrobial agents and for animal therapy in pathogenic, zoonotic and indicator bacteria isolated from different food animals in Denmark: A base-line study for the Danish Integrated Antimicro-bial Resistance Monitoring Programme (DANMAP). APMIS. 1998, 106, 745--770.
2.Aarestrup F. M., Seyfarth A. M., Emborg H. D., Pedersen K., Hendriksen R. S., Bager F.: Effect of abolishment of the use of antimicrobial agents for growth promotion on occurrence of antimicrobial resistance in fecal enterococci from food animals in Denmark. Antimicrob. Agents Chemother. 2001, 45, 2054--2059.
3.Aarestrup F. M.: Effect of termination of AGP use on antimicrobial resistan-ce in food animals. DIAS report. Animal Husbandry. 2004, 57, 9-16.
4.Acar J., Röstel B.: Antimicrobial resistance: overview. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20, 797-810.
5.Anthony F., Acar J., Franklin A., Gubata R., Nicholss T., Tamura Y., Thomp-son S., Threlfall E. J., Vose D., Vuuren van M., White D. G.: Antimicrobial resistance: responsible and prudent use of antimicrobial agents in veterinary medicine. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20, 829-839.
6.Casewell M., Friis C., Marco E.: The European ban on growth promoting antibiotics and emerging consequences for human and animal health. J. Anti-microb. Chemotherapy. 52, 159-161.
7.Cullesen J.: Effects of termination of AGP-use in pig welfare and produc-tion. DIAS report. Anim. Husbandry 2004, 57, 57-60.
8.Deu S. B.: Ograniczanie strat wywo³anych przez zaka¿enie Escherichia coli i Clostridium perfringens u wiñ w sytuacji zakazu stosowania antybiotyko-wych stymulatorów wzrostu. ¯ycie Wet. 2005, 80, 769-771.
9.Dupont J., Fraise A., Wise R.: Use of antimicrobial agents in animal feeds: implications for human health. Rev. Inf. Dis. 1987, 9, 447-460.
10.Evans M. C., Wegener H. C.: Antimicrobial growth promoters and Salmo-nella spp. Campylobacter spp. in poultry and swine, Denmark. Emerging Inf. Dis. 2003, 9, 489-492.
11.Franklin A., Acar J., Anthony F., Gupta R., Nicholls T., Tamura J., Thomp-son S., Threlfall E. J., Vose D., van Vuuren M., White D. G., Wegener H. C., Costarrica M. L.: Antimicrobial resistance harmonization and national anti-microbial resistance monitoring and surveillance programmes in animals and animal-derived food. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20 859-870. 12.Gaskins H. R., Collier C. C., Anderson D. B.: Antibiotics as growth
promo-ters: mode of action. Anim. Biotechnol. 2002, 13, 29-42.
13.Jensen L. B., Ahrens P., Dons L.: Transient intestinal carriage after ingestion of antibiotic resistant Enterococcus faecium from chicken and pork. New England J. Med. 2001, 345, 1161-1166.
14.Klare J., Badstubar D., Konstabel C.: Decreased incidence of VanA-type vancomycin-resistant enterococci isolated from poultry meat and from fecal samples of humans in the community after discontinuation of avoparcin usage in animal husbandry. Microb. Drug Res. 1999, 5, 45-52.
15.Mathews K. H.: Antimicrobial drug use and veterinary costs in U.S. live-stock production. USDA Agric. Inform. Bull. 2001, 766, 1-8.
16.McEwen S. A., Fedorka-Cray P. J.: Antimicrobial use and resistance in animals. Clin. Inf. Dis. 2002, 34, 93-106.
17.McEwen S. A.: Improve antibiotic use in animals. Antibiotic Resistance: Syntheses of Recommendations by Expert Policy Groups, WHO/CDS/CSR/ DRS/2001. 10, 65-79.
18.Pejsak Z., Truszczyñski M.: Racjonalne stosowanie chemioterapeutyków w terapii i profilaktyce. ¯ycie Wet. 2005, 80, 642-645.
19.Phillips J., Casewell M., Cox T., de Groot B., Fries Ch., Jones R., Nightin-gale Ch., Preston R., Waddell J.: Does the use of antibiotics in food animals pose a risk to human health? A critical review of published data. J. Anti-microb. Chemotherapy 2004, 53, 28-52.
20.Piddock L. J. V.: Fluoroquinolone resistance in Salmonella serovars isolated from humans and food animals. FEMS Microbiol. Rev. 2002, 26, 3-16. 21.Truszczyñski M., Borkowska-Opacka B.: Wystêpowanie zjawiska zakanej
lekoopornoci u szczepów Salmonella izolowanych od zwierz¹t. Med. Dow. Mikrobiol. 1970, 22, 111-117.
22.Van den Bogaard A. E., Bruinsma N., Stalberingh E. E.: The effect of ban-ning avoparcin on VRE carriage in the Netherlands. J. Antimicrob. Chemo-therapy 2000, 46, 146-147.
23.Vose D., Acar J., Anthony F., Franklin A., Gupta R., Nicholls T., Tamura Y., Thompson S., Threlfall E. J., van Vuuren M., White D. G., Wegener H. C., Costarrica M. L.: Antimicrobial resistance: risk analysis methodology for the potential impact on public health and antimicrobial resistant bacteria of animal origin. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20, 811-827.
24.Wegener H. C., Aarestrup F. M., Jensen L. B., Hammerum A. M., Flem-ming B.: Use of antimicrobial growth promoters in food animals and Entero-coccus faecium resistance to therapeutic antimicrobial drugs in Europe. Emerg. Inf. Dis. 1999, 5,
Adres autora: prof. dr hab. Marian Truszczyñski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mtruszcz@piwet.pulawy.pl
