Joanna Bachura
Test audialny jako element
humanistycznej edukacji
gimnazjalistów
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 11, 275-286
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA L IT TER A R IA PO L O N IC A U , 2008
J o a n n a B a c h u r a
Tekst audialny'
jako element humanistycznej edukacji gimnazjalistów
C elem edukacji polonistycznej je s t odtw arzanie i propagow anie kultury oraz szeroko rozum ianej sztuki w kolejnych pokoleniach. M usim y je d n a k zdać sobie sprawę z trudności zadania postaw ionego przed szkolą, która w tym w ypadku zmuszona je s t działać w brew tendencjom rozw ojow ym w spółczesności. Z w róciła już na to uw agę H annah Arendt:
Problem ed u k acji w św iecie w spółczesnym polega na tym , że z sam ej sw ej natury nie może ona wyrzec się ani autorytetu, ani tradycji, niem niej m usi p rzebiegać w św iecie, którego struktury nie w yznacza ju ż au to ry tet i nie spaja tradycja2.
Z drugiej je d n a k strony zobow iązanie szkolnej polonistyki do transm isji kulturowej3 nie m oże abstrahow ać od społecznych i kulturow ych postaw m łodych ludzi, a nauczyciel nie m oże ograniczyć się tylko do sfery elitarnej sztuki słowa. Jeśli chce m ieć z uczniam i rzeczyw isty kontakt, pow inien w prow adzić do edukacji w szystkie odm iany tekstów kultury4. M im o m ojego bardzo krótkiego dośw iadczenia nauczyciela-polonisty zauw ażyłam , że w o statnim czasie do
1 Term inu tekst a u d ialny używ am zgodnie z sugestią E. P leszkun-O lejniczakow ej ja k o od powiednik „tek stu m ed ialn eg o ” . Słuchow isko, a także niektóre typy audycji radiow ych, stanow ią swoisty „tek st k u ltu ry ” . T ak a eksplikacja term inu um ożliw ia ro zpatryw anie go nie tylko w per spektywie d zieł radiow ych, lecz także d o k onań ogólnokulturow ych. Zob. E. P l e s z k u n - O l e j - n i c z a k o w a , „Pan C ogito biada n a d m a ło ś c ią '... słów , czyli o kilku słu ch o w iska ch Z bigniew a
Herberta, [w druku].
2 H. A r e n d t , M iędzy czasem m inionym a przyszłym . O siem ćw iczeń m yśli polityc zn e j, przeł. M. Godyń, W . M adej, W arszaw a 1994, s. 231.
3 Transm isję kulturow ą rozum iem ja k o działanie stym ulujące uczniów do uzyskiw ania kulturowej i życiowej d o jrzało ści; to proces uw zględniający zarów no indyw idualne postaw y i osiągnięcia młodych ludzi, ja k i ak tu aln ą sytuację kulturow ą. Zob. B. C h r z ą s t o w s k a , P olonistyka licealna
na zakręcie, „P o lo n isty k a” 2 0 04, nr 6.
A T ekst kultury - o tekstach kultury szeroko pisze B. F i o ł e k - L u b c z y ń s k a , Film, telew izja i komputery w ed u k a cji hum anistycznej. O audiow izualnych tekstach kultury, K raków 2004, s. 11-14.
276 Joanna Bachura
szkolnych program ów nauczania coraz częściej w łączane są treści pochodzące ze źró d eł ku ltu ry m asow ej - z prasy, te lew izji i rad ia. O bserw acji tej tow arzyszy jed n a k żal. Skąd sm utek? B ow iem w szkole o w spółczesności mówi się z w ielkim dystansem , a k ultura m asow a traktow ana je s t tylko jak o opozycja do k u ltu ry w ysokiej, niew ątp liw ie tej lepszej i b o g atsze j. N ie zamierzam dyskutow ać z przekonaniem , że dzieła sztuki w ysokiej p o m ag ają uczniom uzyskiw ać dojrzałość życiow ą i kulturow ą, ale nie m ożna oddać im monopolu. To, czeg o brakow ało mi w szkolnej praktyce najbardziej, to brak współistnienia historii i w spółczesności. N ietrudno zauw ażyć sztyw ny podział - opozycję: „ n isk a” k u ltu ra i literatura popularna ^ „w y so k a ” sztuka elitarna. Oczywiście nie m ożna pozw olić, by kultura popularna ze w szystkim i charakterystycznymi dla sieb ie fu n k cjam i z d o m in o w ała m yślenie u czn ió w i sta ła się dla nich po d staw o w ą od m ian ą kultury. O na musi istnieć obok, nie zam iast. Najtrudniej sze d la n a u cz y cie la -p o lo n isty w ydaje się w łaśn ie d o b ra n ie odpowiednich narzędzi, um ożliw iających uczniom uśw iadom ienie sobie, że z tego, co ogólnie dostępne, m asow e, niezw ykle ekspansyw ne - bo przecież kultura m asowa jest k u ltu rą ek sp an sy w n ą - należy wybrać to, co w artościow e. D zięki odpowied niem u przygotow aniu m łodzież będzie potrafiła dostrzec persw azyjność, domi nację sfery uczuć i m anipulację, ja k ą serw ują nam m ass m edia. Nowoczesna szk o ła p o w in n a stw arzać w arunki do dialo g u i ak cep tacji, a nie naginać m y ślen ie u czn ió w do ze góry zap ro g ram o w an y ch celó w . P o w in n a uczyć k rytycyzm u i analitycznego sposobu m yślenia. D latego też na sw oich lekcjach w gim nazjum w prow adziłam cykl zajęć, na których uczniow ie m ieli możliwość zapoznania się z dziełam i sztuki radiow ej - reportażem i słuchowiskiem. W ybrałam radio ja k o jed e n ze środków m asow ego przekazu z dw óch powodów: po pierw sze - je s te m m iłośniczką radiow ej sztuki słow a; po drugie właśnie radio m a w skali św iatow ej najszerszy zasięg i najliczn iejsze audytorium; odznacza się w ysokim stopniem sugestyw ności5 i ja k o jed y n e z dostępnych nam m ed ió w w niezw y k ły sposób p o budza w y o b raźn ię. N im przejdę do o m ów ienia p rzygotow anych przeze m nie zajęć i zaprezentow ania wyników ankiet, któ re w ypełniali uczniow ie - zarów no przed, ja k i po przeprowadzonych zajęciach - chciałabym jeszcze, choć krótko, zw rócić uw agę na obecność radia w codziennym życiu, n a radiow ą publiczność, a także - zobligow ana przez narzucone sy tu acją ram y - w skazać n a konieczność w prow adzenia do szkolnej edukacji arty sty czn y ch form radiow ej sztuki słowa.
R ad io je s t w szechobecne w dzisiejszym św iecie, a obok film u i telewizji stanow i najpotężniejszy środek m asow ego przekazu ze w zględu na powszechność o dbioru i siłę o d działyw ania6. N iestety, coraz m niej m łodych ludzi potrafi
5 Zob. i. G a j d a , M edia w edukacji, K raków 2004, s. 101. 6 Ib id em , s. 97.
T ekst aur!iaIny ja k o elem ent hum anistycznej ed u k a cji gim n a zja listó w 277 dostrzec zalety rad ia publicznego, które po dziś dzień - zgodnie z daw nym i postulatami Z en o n a K osidow skiego - „łączy w artość artystyczną, tendencję w ychow aw czą i ro zry w k ę”7, skupiając - a raczej biernie się poddając - prze kazowi płynącem u z radia kom ercyjnego. Jak zauw aża E lżb ieta Pleszkun- Olejniczakowa, „w dw udziestoleciu m iędzyw ojennym P o lsk ie R adio bardzo mocno podkreślało sw ą rolę edukacyjną. I tak, o ile radio początkow o uchodziło [...] za luksus, stosunkow o szybko zdobyło zw olenników . S zkoły - w cześnie radiofonizow ane - były tu św ietnym p ośrednikiem ” 8. M yślę w ięc, że nadszedł najbardziej dogodny czas dla rozpow szechniania radia - w tym reportażu radiowego - i kultury je g o słuchania we w spółczesnych szkołach, na każdym szczeblu edukacji: podstaw ow ej, gim nazjalnej i ponadgim nazjalnej. Pleszkun- -O lejniczkowa optym istycznie tw ierdzi - i sądzę, że je s t w tej lapidarnej myśli dużo racji, a także nadziei na „lep szy ” czas dla rad ia - ,,[...] i m łodzi ludzie potrafią dostrzec to m edium elitarne i bynajm niej nie w szyscy postrzegają jego przekaz ja k o «nieszkodliw y», najczęściej m uzyczny, szum w tle, który nie zakłóca czynności bardziej «intelektualnych»” 9.
E dukacja radiow a różni się od tego, co rozum iem y pod term inem „w iedza szkolna” , i naw et n arzędzia edukacyjne, które m iałyby pom óc w rozpow szech nianiu sztuki radiow ej - audycji kulturalnych, reportażu, słuchow iska - nie są wcale sp raw ą oczyw istą. N iem niej szkoła m a praw o oczekiw ać pom ocy ze strony znaw ców przedm iotu - praktyków i teoretyków . B o g u m iła Fiołek-Lub- czyńska zaznacza, że „w szystkie zaproponow ane dotąd program y edukacji medialnej m ają pom óc nauczycielow i nie tylko w organizow aniu zajęć szkolnych, ale rów nież w zebraniu podstaw ow ej w iedzy o p rzekazach m edialnych. W pro gramach tych w spółistnieją: prasa, radio, telew izja, film i k o m p u ter” 10. Dalej zaś pisze: „E fektem edukacji m edialnej m a być p o w szech n a orientacja w skom plikowanych p roblem ach w spółczesnej k ultury” " . T o trudne, acz m ożliwe, nauczyć „sz tu k i” odbioru radia, czyli m edium , w którym brak - tak charak terystycznego dla w spółczesności - obrazu. P odjęte przeze m nie próby „zapoz nania” g im nazjalistów z reportażem radiow ym udow odniły, że radio niekoniecz nie jest «K opciuszkiem » środków m asow ego p rzek a zu ” 12.
7 Cyt. za: E. P l e s z k u n - O l e j n i c z a k o w a , Słuchow iska P olskiego Radia w okresie pięt-
nastoiecia 1 9 2 5 -1 9 3 9 , t., 1,. Ł ó d ź 2000.
* E. P l e s z k u n - O l e j n i c z a k o w a , „ Janina M oraw ska [...] w iększą artystką niż Zofia
Nałkowska", czyli n iesp o d zia n ki literackie w P olskim R adiu w okresie p iętn a sto lecia 1 925-1939,
„Prace P o lo n isty czn e” , seria LV I, 2001, s. 164.
7 E. P l e s z k u n - O l e j n i c z a k o w a , Teatr Polskiego R adia - tradycje, kontynuacje, rewizje [w druku],
10 B. F i o t e k - L u b c z y ń s k a , Film, telew izja..., s. 156. n Ibidem , s. 161.
278 Joanna Bachura
W okół radiowych tekstów dźwiękowych - konspekt lekcji
C ykl przep ro w ad zo n y ch przeze m nie zajęć o b ejm ow ał osiem godzin lekcyj nych w k lasach I - III gim nazjum . C ztery godziny przeznaczyłam na reportaż i cztery godziny na słuchow isko. C ały cykl skupiał się w okół ogólnego tematu:
D ylem aty człow ieka X X I w ieku. D o interpretacji i analizy w ybrałam reportaż:
„A d o p cja n a w ieczn o ść” A nny Sekudew icz - w klasie I oraz „Z najdziesz mnie w szeptach traw ” C ezarego G alka - w klasach II i III. T ym czasem , jeśli chodzi 0 słuchow iska, to p rzedstaw iłam uczniom klasy I oryginalne słuchow isko Jana W arenyci „K lu b P an a B e ” , a w klasie II i III - słuchow isko A nny Mentlewicz „P otrzym aj m nie za ręk ę” . W aneksie znajdują się: k o nspekt przeprowadzonych zajęć i w zory dw óch ankiet. A nkietę 1. uczniow ie w ypełniali przed wysłuchaniem radiow ego tekstu; m iała ona n a celu zobrazow anie, czym dla gimnazjalistów je s t radio, czy go słu ch ają i ja k często, czy m ają sw o ją u lu b io n ą audycję, czy potrafią skupić się na przekazie radiow ym oraz gdzie w dom u znajduje się odbiornik. A n k ietę 2. natom iast uczniow ie uzupełniali po w ysłuchaniu i omó w ieniu rad io w y ch tekstów . O dpow iadali w niej n a p ytania o najdogodniejszy układ ciała po d czas słuchania radia, czy słuchali z zam kniętym i czy otwartymi oczam i, czy brak w izji, obrazu utrudniał odbiór o raz czy w szelkie „dźwięki aku sty czn e” okazały się pom ocne w słuchaniu. W an k iecie 2. pojaw iło się rów nież pytanie o czas, w jak im uczniow ie potrafili skupić się na repor tażu/słuchow isku i pytanie czysto techniczne - jak ie elem enty rozpraszały ich podczas słuchania. A nkiety, adresow ane do uczniów szkoły gim nazjalnej, za w ierały niew iele pytań, były krótkie i w ym agały od m łodzieży jasnych od pow iedzi, ad ek w atn y ch do ich w iedzy i um iejętności. O czy w iste jest, że na kolejnych szczeb lach edukacji - czy to licealnej, czy w yższej - powinny one zostać rozbudow ane i zaw ierać pytania bardziej szczegółow e. N iem niej, zain teresow anie u czniów zajęciam i przekonuje o konieczności w prow adzenia na lekcjach ję z y k a polskiego „ radiow ych” zajęć. O statnia g o d zin a lekcyjna po św ięcona zo stała om ów ieniu w yników ankiet oraz dyskusji na tem at roli radia 1 p ozostałych m ediów w e w spółczesnym św iecie.
Radio w oczach gimnazjalistów - omówienie wyników ankiet
D w ie ankiety w ypełniło osiem dziesięciu gim nazjalistów . N a ich podstawie m ożna sform ułow ać kilk a istotnych w niosków . S w oje ob serw acje wypunktowa łam , uznając tak ą form ę za najbardziej czy teln ą i najlepiej podsumowującą „w ied zę” uczniów na tem at radia. T rzeba jed n ak zaznaczyć, że niew ielu młodych
T ekst aud ia ln y ja k o elem ent hum anistycznej ed u k a cji gim n a zja listó w 279 ludzi m iało św iadom ość różnicy, ja k a istnieje m iędzy radiem publicznym i ko mercyjnym; tak w ięc ich odpow iedzi - przynajm niej te z pierw szej ankiety, bowiem po zajęciach dysponow ali ju ż odpow iednią w iedzą i d rugą ankietę wypełniali w yposażeni ju ż w niezbędne inform acje - należy rozpatryw ać w od niesieniu do rad ia w ogóle.
Audycje radiowe w świadomości współczesnego młodego odbiorcy
R adio trak to w an e je s t przez gim nazjalistów ja k o środek m asow ego przekazu, z charakterystyczną dla siebie funkcją błyskaw icznej zdolności przekazyw ania komunikatów, informacji na całym świecie. Jego specyficzną w łaściw ością, w spól ną poniekąd z telew izją, je s t w łaśnie łatw ość w przekazyw aniu w iadom ości. D la uczniów radio je s t jed n y m z głów nych źródeł dostarczania inform acji społecznych i politycznych, ale przede w szystkim je s t ono niezastąpionym przekaźnikiem muzyki. N a pytanie: z czym kojarzy ci się radio? - w śród różnych w ypow iedzi zawsze pow tarzała się m uzyka, piosenki. O koło 50 proc. pytanych m a sw oją ulubioną audycję w radiu; są nimi zazw yczaj program y m uzyczne, niekiedy także sport. T ylko dziesięciu pytanych w skazało na reportaż i słuchow isko, w tym trzy osoby napisały o w idow isku słuchow ym . D la nich radio je s t także propagatorem szeroko p ojętych treści kulturalnych. Publiczność radiow a upatruje także w tym medium sw oistego rodzaju rozrywki, przyjemności i relaksu. Jedna z pytanych osób napisała w ankiecie, że „radio nie je s t złodziejem czasu. P rzy radiu m ożna robić różne inne rz ec zy ” . T ak w ięc naw et m łodzi ludzie m ają św iadom ość łatw ości recepcji tego m edium ; m ożna go słuchać w dow olnym m iejscu i o dowolnej porze, zajmując się przy tym innym i spraw am i. Z askakująca b y ła rów nież w ypow iedź, w której uczeń zw ró cił uw agę n a w ażność tego m edium dla historii P olski oraz losu Polaków ; radio tow arzyszyło nam w trudnych m om entach historii naszego państwa. W alo rem rad ia je s t także - w edług uczniów - d ziałanie na w yobraźnię, tajemniczość przekazu, dźwięki i głosy, obok których nie sposób przejść obojętnie.
Właściwości radia jako swoistego rodzaju sztuki13
„Radio ja k o sw oisty rodzaj sztuki oddziałuje na zm ysł słuchu i charakteryzuje się odrębnym i środkam i w yrazu artystycznego. Jego tw orzyw em je s t głos ludzki, muzyka i efekty ak u sty czn e” 14. G łosy, dźw ięki, efekty akustyczne - niew ielu
13 J. G a j d a , op. cii., s. 98. Por. też E. P l e s z k u n - O l e j n i c z a k o w a , Słowa, gtosy,
dźwięki w słu ch o w iska ch ra d io w ych , [w:] Język w kom unikacji, t. 2, red. G. H abrajska, Ł ódź 2001,
s. 54-60. M ibidem .
280 Joanna B achura
uczniów zw róciło uw agę na te najbardziej c h arakterystyczne dla radia cechy. Jednak, ku m iłem u zaskoczeniu, byli tacy, dla których w ym ienione elementy stanow ią najistotniejsze tw orzyw o sztuki radiow ej. D la tych w łaśnie osób przekaz radiow y jes t „o b razem m alow anym słow em ” . D w oje gim nazjalistów wskazało na spontaniczność i bezpośredniość przekazu radiow ej sztuki. Szczególnie chętnie m ów ili o reportażu radiow ym , m ieli bow iem p oczucie autentyczności miejsca zdarzeń i u czestn iczący ch w nim osób.
O arty sty c zn y c h c ech ach radia, a p rz ed e w szy stk im o spostrzeżeniach uczniów d o ty czący ch ow ych w łaściw ości, w ięcej piszę w kolejnym punkcie.
Odbiór radiowych tekstów dźwiękowych
A w izualność rad ia nie przeszkodziła w odbiorze ponad połow ie pytanych, a w szelk ie d źw ięk i ak u sty cz n e pom agały i u łatw iały z ro zu m ie n ie tekstu. S tosunkow o rzadko uczniow ie odpow iadali, że brak im obrazu, trochę czę ściej w skazyw ali n a odpow iedź „czasam i b rak ” . T ylko je d e n uczeń na py tanie: Czy d źw ięki akustyczne i m uzyka ułatw iają ci o d b ió r reportażu/słu
chow iska - o dpow iedział „ w cale” . T o trudne, by środkam i akustycznymi,
w yłącznie słuchow o, w yrazić to, co zazw yczaj je s t w izualne, czyli aktorzy, bo h atero w ie, scena, przestrzeń . G im n azjaliści tw ierd zili je d n a k , że dzięki w szelkim efektom , dźw iękom , odgłosom - zw łaszcza w słuchow isku - po trafią sobie w yobrazić m iejsce akcji, bohaterów , sytuacje, „współodczuw ają” i „w sp ó łu czestn iczą” z granym i postaciam i. W reportażu urzekła ich bez po śred n io ść p rzek azu , sp o n tan iczn o ść w y p o w ied zi, „ b lis k o ś ć ” - ja k sami określili - bohaterów . B ow iem słyszeli ich żyw ą, n a turalną m ow ę, gdzieś w oddali szczek an ie psa, otw ieranie furtki, „ sły sz eli” też em ocje - w tym k o nkretnym w y padku - szczery płacz kobiety. T akże czas, w którym postaci się w ypow iadały - czas teraźniejszy - ożyw iał cały reportaż radiow y. Można zaryzykow ać tw ierdzenie, że ow e efekty to nie zbędna dźw iękow a „deko racja” , to n iezastąpiona pom oc w „d o b ry m ” odbiorze tekstu. Ciekawe, że uczniow ie potrafili w skazać na - ich zdaniem - dźw ięki zbędne, utrudniające słuchanie. W recepcji i skupieniu na tekście p rzeszkadzało im niekiedy nad m ierne obu d o w an ie słow a dźw iękam i, przez co m ieli problem ze zrozumie niem słow a m ów ionego i płaszczyzny języ k o w ej, któ ra przecież także prze m aw ia ró żn y m i zn aczen iam i. W ielk im atu tem b y ła d la u czn ió w muzyka, czy n iła p rz ek az rad io w y b ard zo atra k cy jn y m , „ ilu s tro w a ła ” go, a także w spółdziałała i do p ełn iała tekst, czy to reportażu, czy słuchow iska. Gajda w sw ojej k sią żc e zw rac ał uw agę, że „ m u z y k a służy w y w o łan iu nastroju, w ydobyciu ek spresji słow a, w zm ocnieniu strony em ocjonalnej i estetycznej. M oże charakteryzow ać nastrój tow arzyszący w ydarzeniu, pogłębić wymowę
T ekst a u d ia ln y ja k o elem ent h u m anistycznej ed u ka cji gim nazjalistów 281
dramatyczną sytuacji czy lirycznego przeżycia, w yw ołać skojarzenia uczucio we” 15. W w yobrażeniu przestrzeni i czasu pom ocna okazała się cisza; uczniow ie dostrzegali jej niezbędność. O na to nadaw ała w ielokrotnie tekstow i dram atyzm u i utrzym yw ała w napięciu.
N ajlepszy układ ciała podczas słuchania radia, to, w edług gim nazjalistów , siedzenie - najlepiej w fotelu, nie na szkolnym krześle - lub leżenie. P ołow a gimnazjalistów preferuje słuchanie z zam kniętym i oczam i, podczas gdy druga - z otw artym i. U czniow ie próbow ali się skupić na przekazie radiow ym . O czyw is te jest jed n ak , że nie w szystkim się to udało; tłum aczyli się, iż rozpraszały ich glosy z zew nątrz, pom rukiw ania kolegów , że to, co słyszeli było zw yczajnie nudne; tacy skoncentrow ani byli na słuchow isku i reportażu nie dłużej niż 10 minut.
Kilka uwag w ramach podsumowania
P rzeprow adzone przeze m nie zajęcia, um ożliw ienie uczniom poznania w ar tościowych tekstów radiow ych i ich żyw a reakcja, chęć aktyw nego uczestniczenia w „radiow ych” lekcjach, przekonują o sensie w prow adzenia takich zajęć w szko łach. M yślę, że radio je s t w stanie skutecznie oprzeć się naciskow i płynącem u ze strony w szechobecnej w naszym życiu telew izji, bow iem form y, które oferuje okazują się atrakcyjne, naw et dla bardzo m łodego odbiorcy. N ależy oczyw iście uwzględnić poziom w ykształcenia, zainteresow ania uczniów , ich oczekiw ania, tzn. dokonać na ich w łasny użytek i dla ich korzyści selekcji program ów i audycji radiow ych; nie zaw sze przecież sam i są w stanie w ybrać to, co będzie dla nich interesujące.
O bcow anie z k u ltu rą - nie tylko literaturą - je s t niezw ykle istotne dla rozwoju człow ieka, zw łaszcza m łodego. „K ultura to z jed n ej strony w ytw ór człowieka i w yraz je g o ekspresji, z drugiej zaś spraw ia ona, że «człow iek się staje». K ultura to podstaw ow y środek w ychow ania każdej ludzkiej istoty - je d nostka «uczłow iecza się» dzięki n iej” 16. Z akończę arty k u ł og ó ln ą refleksją, że „edukacja ku ltu raln a - w tym rów nież r a d i o w a [podkr. m oje] - m usi się stać istotą kształcenia hum anistycznego, szczególnie dziś - w okresie głębokiego kryzysu kultury, który p rzejaw ia się m iędzy innym i w braku w iary w w artości kultury tradycyjnej, sztuki, w braku m ożliw ości radykalnego oddzielenia kultury «wysokiej» od kultury «niskiej». G łów ną przyczynę kryzysu kultury dostrzega się w zjaw iskach w ynikających z przem ian cyw ilizacyjnych, rozw oju techniki,
ls Ibidem , s. 9 8 -9 9 .
282 Joanna B achura
traktow ania kultury ja k tow aru przynoszącego tw órcom -producentom szybki zysk. W spółczesność by w a traktow ana jak o ponow oczesność, której tow arzyszy proces g lobalizacji, am erykanizacji stylu życia, czyli szeroko rozum iany konsump c jo n izm ” 17. P esy m izm ostatniego akapitu pow inna przełam ać nadzieja, że młode pokolenie je s t otw arte na obcow anie z w artościow ym i dziełam i współczesnej kultury i o siągnięciam i techniki, tylko od nas - ludzi bardziej doświadczonych - o czekuje „ n arz ęd z i” i przygotow ania do czynnego i k rytycznego ich odbioru.
Aneks
I. K O N S PE K T LEK C JI O R E P O R T A Ż U
T em at: O dziele radiow ym - reportaż radiow y
1. C ele lekcji:
uczeń pow inien: · um ieć scharakteryzow ać radio ja k o m edium ; · w ym ienić cechy właściwe p rzekazow i radiow em u, tj. charakteryzujące go (głos, w yciszenie, ciszę, elem enty akustyczne, d źw ięki); · um ieć scharakteryzow ać gatunek sztuki radiow ej, ja k im je st rep o rtaż artystyczny i p o ró w n ać go z innym i gatunkam i sztuki radiow ej czy form am i obecnym i na radiowej antenie: • p o b u d zić sw o ją w yobraźnię.
2. C zas trw ania: 1 godzina lekcyjna.
3. M eto d a kształcenia: heureza, pogadanka, elem enty w ykładu oraz m etoda eksponująca - słu chanie reportażu p o łączo n e z przeżyciem .
4. F o rm a pracy: klasow a, indyw idualna.
5. M ateriały pom ocnicze: o d tw arzacz C D , płyta z nagranym reportażem . 6. T o k lekcji:
a) P rezen tacja p rzez nauczyciela krótkiego n agrania z radia. P ytania: - Z ja k ie g o m edium p o ch o d zi nagranie?
- C o to je s t radio? b) P oczątki radia.
P ierw szy p ro g ram radiow y został w yem itow any 1 lu te g o 1925 r . ze stacji nadaw czej w Warsza w ie. B ył to p róbny p ro g ram i zarazem eksperym ent techniczny, który po p rzed ził pow stanie 18 sierp n ia 1925 r. P olsk ieg o R ad ia - Sp. z o.o. Jej założycielam i byli Z y g m u n t C ham iec i Tadeusz Sułow ski.
„ H a lo , h a lo , P o ls k ie R a d io W a rs z a w a , fale 4 8 0 ” - ta k im i sło w am i „P o lsk ie Radio” ro z p o c z ę ło r e g u l a r n ą e m is ję 18 k w ie tn ia 1926 r . - to zdanie zostaje p rzez uczniów zapisane.
P o d an ie tem atu lekcji.
O d 3 p a ź d z ie r n ik a 1949 r. na antenie nadaw ane b yły d w a p r o g r a m y o g ó ln o p o lsk ie. 1 marca 1958 r . p o ja w ił się P r o g r a m I I I .
T ekst aud ia ln y ja k o elem ent h u m anistycznej ed u k a cji gim n a zja listó w 283
c) A nkieta 1.
N auczyciel przeprow adza ankietę, by dow iedzieć się, ja k a je s t w iedza uczniów na tem at radia, jakie m iejsce zajm uje w ich dom ach ten środek przekazu.
d) P o g ad an k a n a temat:
Jakie elem en ty ch a rakteryzują p rze ka z radiow y? C zym radio ró żn i się o d telew izji i p rasy? Z aw rócenie u w a g i na elem en ty akustyczne, muzykę, ciszę, glos.
W szystkie n iedopow iedzenia uczniów na pow yższy tem at zo stan ą rozw iane po kolejnym etapie lekcji, ja k im je s t słu ch an ie reportażu. D latego też pogadanka m oże p rzen ieść się - a naw et pow inna - na czas po zakończeniu odtw arzania reportażu.
e) S łu ch a n ie reportażu radiow ego.
f) R o zm o w a o śro d k ach w yrazu charakterystycznych d la reportażu: - Czem u słu żą elem en ty akustyczne?
- J a k w yraża się em ocje w reportażu?
- J a k w zm aga się a utentyzm opisyw anych zdarzeń?
g) P o d su m o w a n ie - ew aluacja.
Z w rócenie uw agi na pryw atne doznania uczniów : - K tó re m o m en ty szczególnie p o b u d ziły w yobraźnię?
- J a k najlep iej słu ch a ło się reportażu (układ ciała)?
- C zym je s t d la w as reportaż fo n iczn y?
N a zak o ń czen ie przeprow adzona zostaje a n k ie ta 2. W yniki an k iet i krótka dyskusja odbędzie się na kolejnej je d n o stce lekcyjnej.
II. K O N S PE K T LE K C JI O SŁU C H O W IS K U
T em at: O dziele radiow ym - słuchow isko radiow e
1. C ele lekcji:
uczeń pow inien: · um ieć scharakteryzow ać radio ja k o m edium ; · w ym ienić cechy w łaściwe przekazowi radiow em u, tj. charakteryzujące go (głos, w yciszenie, ciszę, elem enty akustyczne, dźwięki); · um ieć scharakteryzow ać gatunek sztuki radiow ej, ja k im je s t słuchow isko radiowe i porównać go z innym i gatunkam i sztuki radiow ej czy form am i obecnym i na radiow ej antenie; • pobudzić sw o ją w yobraźnię.
2. C zas trw ania: 1 g o d zin a lekcyjna.
3. M etoda kształcenia: heureza, pogadanka, elem enty w ykładu o raz m etoda eksponująca - słu chanie słuchow iska p o łączone z przeżyciem .
4. F o rm a pracy: klasow a, indyw idualna.
5. M ateriały p om ocnicze: odtw arzacz C D , płyta z nagranym słuchow iskiem . 6. T o k lekcji:
a) P rezen tacja przez nauczyciela krótkiego nagrania z radia. Pytania: - Z ja k ie g o m edium p o ch o d zi nagranie?
- Co to je s t radio? b) P oczątki radia.
P ierw szy program radiow y został w yem itow any 1 lu teg o 1925 r . ze stacji nadaw czej w W ar szawie. B ył to próbny p ro g ram i zarazem eksperym ent techniczny, który poprzedził pow stanie 18 sie rp n ia 1925 r . P olskiego R adia - Sp. z o.o. Jej założycielam i byli Z yg m u n t C ham iec i Tadeusz Sułowski.
„ H alo , h a lo , P o ls k ie R a d io W a rs z a w a , fale 4 8 0 ” - ta k im i s ło w am i „ P o lsk ie R a d io ” rozpoczęło r e g u l a r n ą e m is ję 18 k w ie tn ia 1926 r . - to zdanie zo staje p rzez uczniów zapisane.
284 Joanna B achura
P o d an ie tem atu lekcji.
O d 3 p a ź d z ie r n ik a 1949 r . na antenie nadaw ane b yły d w a p r o g r a m y o g ó ln o p o lsk ie. 1 marca 1958 r . pojaw ił się P r o g r a m III.
c) A nkieta 1.
N auczyciel p rzep ro w ad z a ankietę, by dow iedzieć się, ja k a je s t w iedza uczniów na temat radia, ja k ie m iejsce zajm uje w ich d o m ach ten środek przekazu.
d) P o g ad an k a na temat:
Jakie elem en ty ch a rakteryzują p rzeka z radiow y? C zym radio ró żn i się o d te lew izji i prasy? Z a w ró cen ie uw a g i na elem en ty akustyczne, m uzykę, ciszę, glos.
W szystkie n iedopow iedzenia uczniów na pow yższy tem at zostaną rozw iane po kolejnym etapie lekcji, ja k im je s t słuchanie słuchow iska. D latego też p o g adanka m oże p rzen ieść się - a nawet p o w inna - na czas po zakończeniu odtw arzania słuchow iska.
e) S łu ch a n ie słuchow iska. By podczas słuchania uczniow ie nie byli bierni, lecz aktywizowali się, należy zap o w ied zieć, że artystycznego tekstu audialnego n ie w y słu ch ają do końca, bowiem o dalszy ch pery p etiach b o haterów zad ecydują sam i - p o d ejm ą się p ró b y nap isan ia scenariusza dalszych losów postaci - to p ropozycja na kolejną je d n o stk ę lekcyjną. Jak o ciekaw ostkę nauczyciel m oże n a niej ró w n ież pokazać o ry g in a ln e sc e n a riu sz e słu ch o w isk .
0 R o zm o w a o środkach w yrazu charakterystycznych d la słuchow iska: - Ja kie e lem en ty fo n ic z n e usłyszeli?
- C zem u słu żą elem enty akustyczne? - Ja k w yra ża się em ocje w słuchow isku?
g) P o d su m o w an ie - ew aluacja.
Zw ró cen ie uw ag i na pryw atne doznania uczniów : - K tóre m o m en ty szczególnie p o b u d ziły w yobraźnię?
- Ja k n a jlep iej słu ch a ło się słuchow iska (układ ciała)?
- C zym je s t dla w a s słu ch o w isko ? C zy zgodzicie się z określeniem słu ch o w isk a ja k o „teatru w y o b r a ź n i' ?
N a zak o ń czen ie p rzeprow adzona zostaje a n k ie ta 2 . W yniki an k iet i kró tk a dyskusja odbędzie się na kolejnej je d n o stce lekcyjnej.
III. A N K IE T A 1
1. Z czym ci się kojarzy radio?
2. C zy m asz u lu b io n ą audycję w radiu? □ tak □ nie 3. Jakich au d y cji słuchasz w radiu?
□ w iadom ości □ sport □ m uzyka □ p rogram y m uzyczne □ reportaże □ słuchow iska □ in n e... 4. G dzie w tw o im m ieszkaniu stoi radio?
□ kuchnia □ przedpokój
T ekst aud ia ln y ja k o elem ent h u m anistycznej ed u ka cji gim n a zja listó w 285 □ łazienka □ pokój gościnny □ mój pokój 5. Słuchasz radia □ codziennie
O kilka razy w tygodniu □ raz w tygodniu □ w cale
6. Jak długo m ożesz skoncentrow ać się na słuchaniu radia? □ 2 m inuty □ 5 m inut □ 15 m inut □ 30 m inut □ godzinę IV. A N K IET A 2
1. Jaki układ ciała je s t najlepszy podczas słuchania radia? □ leżenie
□ siedzenie na krześle
□ siedzenie na krześle z o p artą gło w ą na ław ce □ siedzenie na ziem i
□ stanie
□ inny... 2. Słuchasz radia:
□ z zam k n ięty m i oczam i □ z otw artym i oczam i 3. Czy b rakuje ci obrazu podczas słuchania radia?
□ tak □ nie □ czasam i
4. Czy „d źw ięk i ak u sty czn e” i m uzyka u łatw iają ci o d b ió r słuchow iska? □ tak □ w cale □ bardzo
4. Jakie elem en ty rozpraszały cię podczas słuchania?
5. Jak długo byłeś sk o ncentrow any na słuchow isku?
J o a n n a B a c h u r a
Audial text as element of secondary school pupils’ education
(Sum m ary)
W hen p o ndering o n education w e are constantly faced w ith the follow ing issue - w h at is the basic aim o f ed ucation in Polish studies? If w e accept a statem en t that th e said aim consists in reconstructing and p ro m o tin g culture from one generation to the next w e have to realize w hat a difficult task to d a y ’s school has to tackle. S chool is nam ely forced to ac t against developm ent
286 Joanna B achura
trends o f the co n tem porary w orld. T h e aim o f m y article is to ex p an d on the phenomenon of a radio sound text in th e school edu catio n in Polish studies, as w ell as to present comments of secondary school pupils concerning that m edium . C lasses that I h av e h eld so far, the fact that I enabled m y pupils to fam iliarize them selves w ith quality radio texts and th eir enthusiastic reaction, as w ell as w illin g n ess to participate in the so-called radio classes p roves to me that it w ould be useful to introduce such classes at schools. I believe that the radio is able to successfully com pete w ith th e u b iquitous T V since form s that it offers prove to be attractive even to a very y o u n g listener.
