Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (12), 1362-1365, 2006

Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1362

Artyku³ przegl¹dowy Review

Rewers T3 (3, 3’, 5’-trójjodotyronina; rT3) nale¿y do

hormonów tarczycy zaliczanych do jodotyronin. Jej dzia³anie jest odmienne od g³ównego hormonu tarczy-cowego – 3, 5, 3’-trójjodotyroniny (T₃). T₃ zwiêksza zu¿ycie tlenu przez organizm, natomiast rT₃ go zmniej-sza (1). Hamowany jest równie¿ wzrost konsumpcji tle-nu wywo³any przez adrenalinê. Rewers T₃ jest izome-rem T₃, st¹d nazwa rewers T₃ lub odwrócona T₃. Wzór sumaryczny jest identyczny z T₃ i st¹d taka sama masa cz¹steczkowa (651,0).

Rewers T₃ zosta³a odkryta w 1956 r. przez Roche

i wsp., najpierw w tarczycy, a nastêpnie we krwi (28). Zwi¹zkiem matczynym dla obydwu jodotyronin jest tyroksyna, czyli 3,5,3’,5’ tetrajodotyronina (T₄). Tyro-ksyna jest g³ównym produktem sekrecyjnym tarczycy, uwa¿anym za prohormon, bowiem w przeciwieñstwie

do T₃ wykazuje tylko nieznaczne powinowactwo do

receptorów hormonów tarczycowych Tra i TRb w j¹d-rach lub mitochondriach komórek docelowych (13). Pomimo stwierdzenia przez niektórych wi¹zania rT₃ do

bia³ka receptorowego w j¹drach komórek ³o¿yska i móz-gowia (18), nadal s¹dzi siê, ¿e jest to wi¹zanie niespe-cyficzne. Synteza obydwu trójjodotyronin zachodzi g³ównie w tkankach peryferyjnych i polega na dejody-nacji tyroksyny w pozycji 5 lub 5’, daj¹c odpowiednio rT₃ lub T₃ (ryc. 1). U œwiñ 70% T₃ i 92,8% rT₃ pocho-dzi z peryferyjnej dejodynacji (24). Enzymy odpowie-dzialne za proces odjodowania nazwano dejodynazami i okreœlono skrótami D1, D2 i D3. Dejodynazy zalicza-ne s¹ do selenoprotein, bowiem zawieraj¹ aminokwas selenocysteinê. Zast¹pienie jej cystein¹ znacznie redu-kuje aktywnoœæ enzymatyczn¹. Tak wiêc niedobór se-lenu powoduje zaburzenia w syntezie i przemianach jodotyronin i tym samym w czynnoœci tarczycy.

Dejodynaza D1 jest enzymem wielofunkcyjnym, ka-talizuj¹cym dejodynacjê zarówno wewnêtrznego (DWP), jak i zewnêtrznego pierœcienia fenolowego (DZP). D2 odjodowuje tylko DZP, natomiast D3 odpo-wiedzialny jest jedynie za DWP. Preferencyjnym sub-stytutem dla D1 jest rT₃, w mniejszym stopniu T₃ i T₄,

Rewers trójjodotyronina – synteza i rola

Katedra Fizjologii Zwierz¹t Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, Al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

Bobek. S.

Reverse-triiodothyronine – synthesis and role

Summary

The article discusses proposed physiological effects of reverse T₃ (rT₃), its synthesis and degradation. Until recently rT₃ has been considered to be a metabolically inactive hormone present in high concentrations during the neonatal period and in various stress situations, including neoplasm development. Reverse T₃ given to animals with unchanged hormonal homeostasis, especially of hormones participating in glucose and lipids metabolism seems to lack any metabolic effect. A fluctuation in circulating glucose and free fatty acids (FFA) levels is probably necessary for rT₃ activity. In contrast to T₃, rT₃ acts hypo-metabolically by decreasing oxygen consumption, presumably as a result of reduced glucose and FFA utilization. A short latent period indicates that the action of rT₃ is prevalently non-genomic. The article discusses the issue of low T₃ syndrome or non-thyroidal syndrome which affects approximately 70% of hospitalized patients. The two hormones responsible for developing low T₃ and high rT₃ syndrome are: glucocorticoids – by inhibiting 5' deiodination and T₃ synthesis followed by suppressed rT₃ degradation, and adrenaline – by stimulating 5 deiodination followed by enhanced degradation of T₃ and stimulated synthesis of rT₃. Low T₃ syndrome correlates with various cytokines. Cytokines treatment leads to the development of low Ta syndrome. In stress situations rT₃ enhances the rise of glucose and FFA, whereas this rise is attenuated by rT₃ when stress hormones i.e. glucocorticoids or catechola-mine, are administered exogenously. We speculate that the molecular action of rT₃ may be directed towards reducing T₃ synthesis. It has been stated that equimolar concentrations of rT₃ suppress 5’deiodination and synthesis of T₃ with concomitant lower rT₃ degradation. This leads to the development of T₃ deficiency. T₃ is a prohormone for synthesizing 3,5-diiodothyronine which, in turn, is necessary for binding and activating the cytochrom-c submit Va (Cyto-cVa) followed by increased oxidative phosphorylation and synthesis of ATP. Contrary to T₃, rT₃ decreases the ATP: ADP ratio. Finally, it is worth mentioning that the stimulatory-growth effect of rT3 on some tumor models in vitro was the most potent of all the various thyroid analogues. It may

be suggested that lowered ATP reduces the energy supply of infected cells and thus suppresses the immune response.

Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1363

tak wiêc D1 jest g³ównym enzymem odpowiedzial-nym za syntezê i degrada-cjê rT₃ (13). Warto zazna-czyæ, ¿e 5’dejodynacja jest stymulowana przez

T₃, zaœ hamowana przez

rT₃ w stê¿eniach ekwimo-larnych. Fakt ten wzmac-nia pogl¹d o przeciwstaw-nym dzia³aniu rT3 do T3.

Procesy dejodynacji za-chodz¹ w tkankach pery-feryjnych, g³ównie w w¹t-robie i nerkach, i obejmu-j¹ przede wszystkim dejo-dynacjê jodku w pozycji 5 lub 5’ (ryc. 1). Dalsza dejodynacja rT₃ w pozy-cji 5’, a T3 w pozycji 5 prowadzi do powstania 3, 3’-dwujodotyroniny (3, 3’-T₂), a dejodynacja T₃ w pozycji 3’ prowadzi do powstania 3, 5-T₂. Tak wiêc procesy dejodynacji stanowi¹ istotn¹ drogê przemian hormonów

tar-czycowych. Rewers T3

i T₃ s¹ tak¿e syntetyzowane w gruczole mlekowym dziê-ki obecnoœci w komórkach sekrecyjnych 5- i

5’-mono-dejodynaz. Z up³ywem laktacji maleje stê¿enie T₃,

a wzrasta rT₃ w mleku z 0,57 do 3,48 ng/ml. Przyczyn¹ jest s³abn¹ca 5’dejodynacja w gruczole mlekowym wraz z up³ywem laktacji (27), zaœ stopniowy spadek objêtoœci mleka mo¿e byæ przyczyn¹ dalszego zagêszczenia rT₃.

Hypometaboliczne w³aœciwoœci rT₃ powoduj¹, ¿e

organizm, normalnie ukierunkowany na szybki wzrost i rozwój, stara siê przyspieszyæ eliminacjê rT₃ z ustro-ju. U ssaków wskaŸnikiem tempa usuwania rT3 z ustroju

jest szybkoœæ klirensu tego hormonu z krwi. W przy-padku rT₃ wynosi ona 25,6 l/dzieñ (dla porównania dla T₃ = 6,24 l/dzieñ, dla T₄ = 0,48 l/dzieñ) (26). U zwie-rz¹t trzymanych na diecie wysokokalorycznej 5’dejo-dynacja odpowiedzialna jest za unieczynnienie 45% rT₃, natomiast u zwierz¹t trzymanych na diecie niskokalo-rycznej – za unieczynnienie 21% rT₃ (9). Znaczna por-cja rT₃ jest usuwana z ¿ó³ci¹, a insulina wzmaga ten proces (19). Podobnie jak inne jodotyroniny, rT3 mo¿e

ulec sulfonowaniu przez sulfotransferazê i przez to sta-je siê zwi¹zkiem bardziej hydrofilnym, co u³atwia sta-jej wydalanie z ¿ó³ci¹ (19), a tak¿e czasowe zmagazyno-wanie z mo¿liwoœci¹ póŸniejszej reaktywacji przez sul-fatazê (12).

U ssaków poziom rT₃ jest porównywalny z T₃, pod-czas gdy u ptaków stê¿enie rT₃ jest 10 do 18 razy ni¿-sze od poziomu T₃. Przyczynê tego zjawiska upatruje siê w intensywniejszej przemianie materii, g³ównie dla utrzymania wy¿szej temperatury cia³a. Niski poziom rT₃

we krwi kurcz¹t rekompensowany jest iloœci¹ rT₃ (18--31 ng) w obydwu p³atach tarczycy, co œwiadczy o syn-tezie tego hormonu w tym gruczole, która na tê skalê nie ma miejsca u ssaków (14). U ssaków silny, lecz krót-kotrwa³y wzrost rT₃ we krwi (oko³o 2,5-krotny) wystê-puje w okresie neonatalnym. U owiec rozpoczyna siê w trzecim trymestrze ci¹¿y i koñczy w 1.-2. dniu po porodzie (10). Podobnie zachowuje siê rT₃ we krwi em-brionów kurzych. Ze œladowych iloœci w 14. dniu inku-bacji (17,02 pg/ml) wzrasta w przededniu wyklucia do 236,2 pg/ml, by w pierwszym dniu ¿ycia ulec gwa³-townemu obni¿eniu do 34,3 pg/ml. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e spadek rT₃ ma miejsce w okresie przystosowywania siê organizmu do oddychania p³ucnego. Prawdopodob-nie w okresie tym organizm broni siê przed nadmier-nym wzrostem zu¿ycia tlenu i przemian metabolicznych.

Stwierdzono, ¿e wzrost rT₃ we krwi powstaje w

sy-tuacjach, kiedy zachodzi koniecznoœæ oszczêdnego wydatkowania energii, np. u zwierz¹t pozbawionych pokarmu (3), w hypertyreozie (31), w stresie w nastêp-stwie wzrostu hormonów stresorodnych, takich jak gli-kokortykoidy, aminy katecholowe (23) i glukagon, które wp³ywaj¹ na poziom wolnych kwasów t³uszczowych i glukozy we krwi. Dopiero zaburzenia homeostazy tych hormonów (np. w stresie) uwidaczniaj¹ dzia³alnoœæ rT₃. Traktowanie rT₃ zwierz¹t z niezaburzon¹ homeostaz¹ hormonaln¹ jest bez efektu. Przyk³adem mo¿e byæ brak

wp³ywu rT₃ na aktywnoœæ osi

przysadkowo-tarczyco-wej w nastêpstwie iniekcji TRH. Jednak¿e iniekcja TRH kurom pozbawionym paszy (stres g³odzenia)

uwidacz-O J J J 3’ 5’ HO CH NH CH COOH 2 2 O J J J 3 5 5 3’ 5’ HO CH NH CH COOH 2 2 O J J _J 3 3 5 5 3’ 5’ HO CH NH CH COOH 2 2 O J J 3 5 5 HO CH NH CH COOH 2 2 DPW DPW

T

T

T

3,3’

3,5

Ryc. 1. Stopniowa dejodacja T4 przez dejodynazê pierœcienia wewnêtrznego (DPW) lub ze-wnêtrznego (DPZ) prowadzi do powstania odpowiedzi rT3 lub T3. Dalsza dejodacja w pozy-cjach 5 lub 5’ przyczynia siê do powstania 3,3’-dwujodotyroniny (3.3’-T2), zaœ dejodacja 3’ DPZ do powstania 3,5-T2

Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1364

nia t³umienie preferencyjnej sekrecji T₃ z tarczycy na korzyœæ rT₃ (2). Podawanie ludziom du¿ych dawek rT₃ (3 mg/dzieñ) przez 4 dni przyczyni³o siê do 10-krotne-go wzrostu rT₃ w surowicy krwi, lecz nie spowodowa-³o jednoczesnych zmian w poziomie T₄, T₃ i TSH we krwi ani nie zmieni³o odpowiedzi TSH na TRH. Miê-dzy innymi z tego powodu panuje pogl¹d, ¿e rT₃ jest

produktem degradacji T₄ pozbawionym aktywnoœci

hormonalnej. Niektórzy autorzy (15) zaliczaj¹ rT3 do

hormonu „okresowego”, aktywnego metabolicznie w ¿yciu p³odowym, a po urodzeniu u pacjentów, u któ-rych wystêpuj¹ zmiany nowotworowe.

Zespó³ obni¿onego T₃

W krajach anglojêzycznych odró¿nia siê 3 okreœle-nia tego schorzeokreœle-nia: low T₃ syndrome, nonthyroidal illness oraz sick euthyroid syndrome. Ze wzglêdu na równoczesny wzrost rT₃ powinien on brzmieæ „zespó³

obni¿onego T3 i podwy¿szonego rT3”. W skrajnych

przypadkach dochodzi równie¿ do spadku T₄ oraz hor-monu tyreotropowego (TSH). Obowi¹zuje zasada, ¿e im ciê¿szy stan chorobowy, tym silniejsze obni¿enie T₃ i podwy¿szenie rT3 oraz wzrost œmiertelnoœci (33), przy

czym traktowanie T₃ nie poprawia obrazu klinicznego. Oko³o 70% hospitalizowanych pacjentów wykazuje zespó³ obni¿onego T₃ (16), który pojawia siê ju¿ w dru-giej godzinie od rozpoczêcia stresu (np. operacyjnego). Istniej¹ ró¿nice w zespole obni¿onego T₃ zale¿nie od choroby, np. u pacjentów zaka¿onych HIV nie docho-dzi do równoczesnego wzrostu rT₃ w osoczu (33). Ze-spó³ obni¿onego T₃ nie wystêpuje równie¿ u pacjentów z niewydolnoœci¹ nerek. Bezpoœredni¹ przyczyn¹ ze-spo³u obni¿onego T₃ jest zahamowanie 5’dejodynacji, która prowadzi do zaburzeñ w konwersji T₄ do T₃ i rT₃ do 3, 3’-T₂.

Infuzja adrenaliny przyspiesza 5-dejodynacjê T₄, przyczyniaj¹c siê do powstania zespo³u obni¿onego T₃ (23). G³ównymi winowajcami s¹ jednak glikokortyko-idy, które, obni¿aj¹c 5’dejodynacjê, zwiêkszaj¹ poziom rT₃ (20) i redukuj¹ peryferyjn¹ syntezê T₃. Zapobiec temu mo¿na przez podanie metyraponu – inhibitora syntezy glikokortykoidów. Dodatnia korelacja (r = 0,66)

pomiêdzy kortyzolem a rT3 umacnia wzajemn¹

zale¿-noœæ. Poziom T₃ w chorobach nie zwi¹zanych z tarczy-c¹ koreluje z ró¿nymi cytokinami surowicy. Podanie czynnika martwicy nowotworu (TNF-a), interleukiny IL-6 lub interferonu a (IFN-a) ludziom przyczynia siê do powstania zmian przypominaj¹cych te wystêpuj¹ce w zespole obni¿onego T₃ (32), np. do¿ylna iniekcja

zdrowym osobnikom TNF-a powoduje obni¿enie T₃

o 36%, zaœ rT₃ ulega podwy¿szeniu o 48%. Uwa¿a siê,

¿e zespó³ obni¿onego T₃ jest czêœci¹ mechanizmów

obronnych organizmu, maj¹cych na celu oszczêdzanie energii w czasie choroby (33).

Niewyjaœniony jest powód, dlaczego niektóre posta-cie komórek nowotworowych wymagaj¹ do swojego rozwoju rT₃. Równie¿ T₄ i T₃ przyspieszaj¹ wzrost no-wotworu, niemniej rT₃ dzia³a najsilniej (15). Stan hi-potyreozy, nawet bez objawów klinicznych, wp³ywa

hamuj¹co na rozwój nowotworu, natomiast w choro-bach spowodowanych bakteriami chorobotwórczymi,

np. u myszy zaka¿onych Pasteurella multocida, rT₃

w przeciwieñstwie do T₄ przed³u¿a prze¿ywalnoœæ. Udzia³ rT₃ w gospodarce glukozy

i wolnych kwasów t³uszczowych

Zale¿noœæ tempa przemiany materii od dostêpu do Ÿróde³ energiotwórczych stworzy³o logiczne podstawy do zbadania roli rT₃ w gospodarce glukozy i wolnych

kwasów t³uszczowych. Stymulacja komórek przez T₃

zale¿nie od dawki zwiêksza wychwyt glukozy. Nato-miast rT₃ potêguje hiperglikemiê w osoczu krwi wy-wo³an¹ stresem, np. izolacj¹ owiec od stada, w stresie cieplnym kurcz¹t (6) czy u myszy po podaniu lipopoli-sacharydu (LPS) z Escherichia coli (7). Równie¿ hiperglikemia powsta³a w wyniku poda¿y egzogennej glukozy ulega zwiêkszeniu przez rT₃ (8). Podobne

ob-serwacje poczyni³ Segal (30), który po podaniu rT₃

stwierdzi³ u szczurów hiperglikemiê, pomimo i¿ rT₃ nie mia³o wp³ywu na wychwyt 2-dezoksy-D-glukozy przez tkanki. Przypuszcza siê, ¿e przyczyn¹ hiperglikemii spowodowanej rT3 jest obni¿ona utylizacja glukozy.

Rewers T₃ stwarza warunki podobne do tych, jakie s¹ obserwowane w hipotyreozie, w której dochodzi do os³abienia obrotu (turnover) glukozy. Tak¿e Christo-pherson i wsp. (11) opisali powstanie hiperglikemii u owiec pozbawionych tarczycy. Jeœli hiperglikemii nie spowodowano stresem, lecz iniekcj¹ egzogennych hor-monów stresowych, np. syntetycznym deksametazonem lub adrenalin¹, wówczas rT₃ os³abia powstanie hiper-glikemii lub jest bez efektu (adrenalina) (8). Usi³uje siê to t³umaczyæ tym, ¿e w stresie hiperglikemia jest efek-tem dzia³ania kilku hormonów równoczeœnie. Rewers T₃ t³umi równie¿ hipoglikemiê wywo³an¹ insulin¹, co

jest zgodne z hiperglikemi¹ spowodowan¹ przez rT₃

w czasie stresu. Z kolei insulina obni¿a nie tylko po-ziom glukozy we krwi, lecz równie¿ rT₃. Zaniechanie przez 12 godzin podania insuliny chorym na cukrzycê prowadzi do wzrostu rT₃ i spadku T₃ (21). T₃ wraz z insulin¹ wywieraj¹ efekt addytywny na wychwyt glu-kozy poprzez zwiêkszenie liczby noœników gluglu-kozy

(tzw. rodzina GLUT1-12), które umo¿liwiaj¹ drog¹

u³atwionej dyfuzji transport glukozy do komórki (29).

Nasza wiedza dotycz¹ca wp³ywu rT3 na metabolizm

lipidów jest raczej sk¹pa. Ogólnie uwa¿a siê, ¿e hor-mony tarczycy stymuluj¹ syntezê, mobilizacjê i degra-dacjê lipidów, jednak¿e proces degradacji przewa¿a nad syntez¹. Dlatego po podaniu T₃ obserwuje siê obni¿e-nie stê¿enia lipidów we krwi. W stresie po podaniu rT₃ obserwuje siê podwy¿szenie poziomu WKT (wolnych kwasów t³uszczowych) (6). Natomiast wzrost WKT wywo³any podawaniem egzogennych hormonów stre-sowych, np. syntetycznego deksametazonu czy adrenali-ny – jest, podobnie jak w przypadku glukozy, hamowa-ny przez rT₃. Sugeruje to, ¿e rT₃ dzia³a na gospodarkê glukozy i lipidów dwojako, tzn. w naturalnym stresie hiperglikemia i hiperlipemia s¹ potêgowane przez rT₃, natomiast w warunkach doœwiadczalnych (egzogenne

Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1365

hormony) s¹ hamowane przez rT₃ (8). Przyjmuj¹c, ¿e poziom WKT jest wskaŸnikiem aktywnoœci

lipolitycz-nej, wówczas w oparciu o powy¿sze wyniki, rola rT₃

mo¿e polegaæ nie tylko na ograniczeniu utylizacji WKT (objawiaj¹cym siê wzrostem WKT), lecz tak¿e na ogra-niczeniu lipolizy triglicerydów (objawiaj¹cym siê spad-kiem WKT w osoczu krwi).

Przypuszczalny molekularny mechanizm dzia³ania rT₃

Poniewa¿ aktywnoœæ rT₃ w tkankach mo¿e siê poja-wiæ ju¿ po 30 minutach od iniekcji, wskazuje to na po-zagenomow¹ aktywnoœæ hormonu, która charakteryzu-je siê krótkim okresem latencji (4). Ponadto nie maj¹ na ni¹ wp³ywu inhibitory transkrypcji lub translacji bia³-ka. Mo¿na zaryzykowaæ kilka miejsc molekularnego

dzia³ania rT3. Pierwszym z nich mo¿e byæ b³onowy

transport hormonów tarczycowych zachodz¹cy przy udziale energoch³onnych noœników b³onowych, które w sposób niespecyficzny, lecz kompetycyjny wi¹¿¹ T₄, T₃ i rT₃ (22). Przy wzroœcie poziomu rT₃ zmniejsza siê transport T₄ i T₃ do komórki. Drugi z mechanizmów zwi¹zany jest z dzia³aniem rT₃ na hamowanie syntezy T₃, co w efekcie prowadzi do jej niedoboru. Stwierdzo-no, ¿e w stê¿eniach ekwimolarnych rewers T₃ hamuje 5’dejodynacjê (17), a wiêc zarówno peryferyjn¹ lub wewn¹trzkomórkow¹ syntezê T₃ z T₄, jak i rozpad rT₃. Konsekwencj¹ tego jest zmniejszenie klasycznej geno-mowej, jak i pozagenomowej aktywnoœci T₃. Powsta³y niedobór T₃ os³abia równie¿ syntezê 3, 5-dwujodotyro-niny (3,5-T₂), dla której T₃ jest prekursorem. Jej zna-czenie polega na tym, ¿e 3,5-T₂ ³¹czy siê z podjednost-k¹ Va cytochromu-c (Cyto-cVa), aktywuj¹c go, przez co zwiêksza fosforylacjê oksydacyjn¹ i syntezê ATP (4). U ludzi, którym podano T4 lub T3 dochodzi równie¿ do

aktywacji fosforylacji oksydacyjnej w komórkach mononuklearnych in vitro. Potwierdzeniem tego jest obserwacja, ¿e inkubacja komórek 3T z T₃ powiêksza stosunek ATP : ADP, natomiast inkubacja z rT₃ redu-kuje ten stosunek (25). W tym miejscu nasuwa siê py-tanie, dlaczego do rozwoju niektórych komórek nowo-tworowych konieczne jest rT₃. Mo¿liwe, ¿e rT₃ poprzez obni¿enie poziomu ATP w komórkach gospodarza os³a-bia procesy obronne.

Piœmiennictwo

1.Abdel-Fattah K. J., Bobek S., Pietras M., Sechman A., Niezgoda J.: Hypometa-bolic effect of 3,3’,5’-triiodothyronine in chickens: interaction with hypermata-bolic effect of 3,5,3’-triiodothyronine. Gen. Comp. Endocrinol. 1990, 77, 9-14. 2.Abdel-Fattah K. J., Bobek S., Sechman A.: Serum pattern of thyroxine (T4),

3,3’,5-triiodothyronine (T₃) and 3,3’,5’-triiodothyronine (rT₃) in fed and fasted cocks following TRH stimulation. J. Vet. Med. 1991, 38A, 401-408. 3.Abdel-Fattah K. J., Bobek S., Sechman A., Kugiel M., Niezgoda J.: Food

depri-vation of domestic fowls affects oxygen consumption, plasma glucose, free fatty acids and thyroid hormones. Acta Agr. et Silv. 1992, 30, 53-64.

4.Basset J. H. D., Harvey C. B., Williams G. R.: Mechanism of thyroid hormone receptor-specyfic nucler and extra nuclear actions. Mol. Cell. Endocrinol. 2003, 213, 1-11.

5.Bobek S., Sechman A.: Wp³yw rewers trójjodotyroniny na zaka¿enie myszy Pasteurella multocida. Medycyna Wet. 1996, 52, 402-403.

6.Bobek S., Sechman A., Wieczorek E., Wroñska-Fortuna D., Koziec K., Niezgo-da J.: Reverse triiodothyronine (rT3) enhances hyperglycemic and lipemic

effect of heat-stress in chickens. Horm. Metab. Res. 1997, 29, 252-254.

7.Bobek S., Niezgoda J., Sechman A.: Lipopolysaccharide-induced alteration in plasma glucose, free fatty acids and thyroid hormones are modified by exo-genous reverse 3,3’,5’-triiodothyronine (rT₃). Acta Agr. et Silv. Zoot. 2000, 38, 49-56.

8.Bobek S., Sechman A., Niezgoda J., Jacek T.: Reverse 3,3’,5’-triiodothyronine (rT₃) influences the hyperglycemia in chickens induced by dexamethasone and exogenous glucose; Lack of effect in hyperglycemia elicited by adrenaline. Rocz. Nauk Zoot., Supl. 2001, z. 12, 13-18.

9.Burger A. G., O’Connell M., Scheidegger K., Woo R., Danforth E. J.: Mono-deiodination of triiodothyronine and reverse triiodothyronine during low and high calorie diets. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1987, 65, 829-835.

10.Cabello G., Wrutniak C.: Thyroid function in the newborn lamb. Physiological approach of the mechanisms inducing the changes in plasma thyroxine, free thyroxine and triiodothyronin concentrations. J. Develop. Physiol. 1990, 13, 25-32.

11.Christopherson R. J., Thompson J. R., Hammond V. A., Hills G. A.: Effects of thyroid status on plasma adrenaline and noradrenaline concentrations in sheep during acute and chronic cold exposure. Can. J. Physiol. Pharmacol. 1978, 56, 490-496.

12.Coughtrie M. W., Sharp S., Maxwell K., Innes N. P.: Biology anf function of the reversible sulfation pathway catalysed by human sulfotransferases and sulfata-ses. Chem. Biol. Interact. 1997, 109, 3-27.

13.Darras V. M., Van der Geyten S., Kühn E. R.: Thyroid hormone metabolism in poultry. Biotechnol. Agron. Soc. Environ. 2000, 4, 13-20.

14.Decuypere E., Kühn E. R.: Thyroid hormone physiology in Galliformes: age and strain related changes in physiological control. Amer. Zool. 1988, 28, 401-415. 15.Dutkowsky J. P., Smith R. A., Calandruccio R. A., Carnesale P. G.: Effect of fetal thyroid hormone (RT3) on sarcoma cells in culture. J. Orthop. Res. 1993,

11, 379-385.

16.Guillermo E.: Euthyroid sick syndrome. South Med. J. 2002, 95, 506-513. 17.Kaiser C. A., Goumaz M. O., Burger A. G.: In vivo inhibition of the

5’-deiodi-nase type II in brain cortex and pituitary by reverse triiodothyronine. Endo-crinology 1986, 119, 762-770.

18.Kobayashi A., Shimazaki M., Kuwahara H., Ohashi H., Hashimoto R., Inoue A., Hamada N., Morii H., Shimazu A.: Nuclear binding sites for reverse triiodothyronine in human placenta. Osaka City Med. J. 1989, 35, 137-144. 19.Langer P., Gschwendtowa K.: Acute changes in biliary excretion of reverse

tri-iodothyronine in rats after insulin-induced hypoglycemia: effect of glucose verapamil, cycloximide and actinomycin. Europ. J. Endocrinol. 1995, 132, 618-621.

20.LoPresti J. S., Eigen A., Kaptein E., Anderson K. P., Spencer C. A., Nicololl J. T.: Alteration in 3,3’,5’-triiodothyronine metabolism in response to propylthio-macil, dexamethasone and thyroxine administration in man. J. Clin. Invest. 1989, 84, 1650-1656.

21.Madsbad S.: Short-term changes in levels of circulating T₃ and reverse T₃ in type 1 (insulin-dependent) diabetic patients. Diabetology 1983, 24, 137-138. 22.Mitchell A. M., Manley S. W., Rowan K. A., Mortimer R. H.: Uptake of reverse

T3 in human choriocarcinoma cell line JAR. Placenta 1999, 20, 65-70.

23.Nauman A., Kamiñska T., Herbaczyñska-Cedro A.: In vivo and in vitro effects of adrenaline on conversion of thyroxine to reverse-triiodothyronine in dog liver and heart. Eur. J. Clin. Invest. 1980, 10, 189-192.

24.Nowak G., Œlebodziñski A.: Extrathyroidal conversion of thyroxine to 3,5,3’--triiodothyronine (T₃) and 3,3’,5’-triiodothyronine (rT₃) and its contribution to total triiodothyronines production rates in fed and food restricted piglets. J. Vet. Med. A 1986, 33, 337-348.

25.Okamoto R., Leibfritz D.: Adverse effect of reverse triiodothyronine on cellular metabolism as assessed by H and 31P NMR spectroscopy. Res. Exp. Med. 1997, 197, 211-217.

26.Pearce C. J., Byfield P. G., Veall N., Himsworth R. L.: Iodothyronine kinetics in the rabbit: an experimental model. J. Endocrinol. 1985, 106, 87-94.

27.Pezzi C., Accorsi P. A., Vigo D., Govoni N., Gaiani R.: 5’-deiodinase activity and circulating thyronines in lactating cows. J. Dairy Sci. 2003, 86, 152-158. 28.Roche J., Michel R., Nunez J.: Sur la presence de la 3,3’,5’-triiodothyronine

dans le sang de rat. C. R. Seances Soc. Biol. Fil. 1956, 150, 20-24.

29.Romero R., Casanova B., Pulido N., Suarez A. J., Rodriguez E., Rovira A.: Stimulation of glucose transport by thyroid hormone in 3T3-L1 adipocytes: in-creased abundance of GLUT1 and GLUT4 glucose transporter protein. J. Endo-crinol. 2000, 164, 187-195.

30.Segal J.: A rapid extranuclear effect of 3,5,3’-triiodothyronine on sugar uptake by several tissues in the rat in vivo. Evidence for a physiological role for the thyroid hormone action at the level of the plasma membrane. Endocrinology 1989, 124, 2755-2764.

31.Smallridge R., Wartofsky L., Desjardins R., Burman K.: Metabolic clearens and production rates of 3,3’,5’-triiodothyronine in hyperthyroid, euthyroid and hypothyroid subjects. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1978, 47, 345-349. 32.Stouthard J. M. L., Van der Poll T., Endert E., Bakker P. J. M., Veenhof C. H. N.,

Sauerwein H. D., Romijn J. A.: Effects of acute and chronic interleukin-6 admi-nistration on thyroid hormone metabolism in humans. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1994, 79, 1342-1346.

33.Wiersinga W. M., Boelen A.: Thyroid hormone metabolism in nonthyroidal illness. Curr. Opin. Endocrinol. Diabetes 1997, 3, 422-427.

Adres autora: prof. dr hab. Stanis³aw E. Bobek, Al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków; e-mail: rztokarc@cyf-kr.edu.pl