Dygo, Marian
"Hospodařeni královského mešta Loun
v druhé polovině 15 stoleti", Jaroslav
Vaniš, Praha 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/4, 862-863
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
862
ZA PISK IT ego ty p u h ip o teza d a się zw eryfikow ać w o p a rciu o d alsze b a d a n ia terenow e i źró d ło w e na tym i p o d o b n y c h stan o w isk ach .
Z . M.
Jad w ig a K r z y ż a n i a k ó w a. Kancelaria k ró lew ska W ładysława Jagiełły. S tu
dium z dziejów ku ltu ry p o lityczn ej P o lski и' X V ir. część II: U rzędnicy.
W y daw nictw o N a u k o w e U n iw ersy tetu im . A d a m a M ickiew icza w P o zn an iu , P oz n a ń 1979, s. 201.
K siążk a zaw iera b io g ram y u rzęd n ik ó w k an celarii k rólew skiej. Z alicza się d o n ich o b o k kanclerzy i p o d k an clerzy w szystkich, k tó rzy używ ali ty tu łó w p ro to n o ta riu s z a lu b n o ta riu sz a b ąd ź tych, d o k tó ry ch o d n o sz ą się fo rm u ły czynności k an ce lary jn y ch (scriptum , fo rm á tů m ). P o m in ięto oso b y bez w ątp ie n ia ściśle w sp ó łp racu ją ce z k a n ce la rią (d o rad có w p ra w n y ch , d y p lo m a tó w ), n a to m ia s t u w zg lęd n io n o w ielo k ro tn y ch re la to ró w k an celarii, k tó rzy zn an i są sk ą d in ąd ja k o p iastu jący sta n o w isk a nie dające p o d staw d o w y stępow ania w fo rm u le relacyjnej (dw a w ypadki). B iogram y z esta w io n o ch ro n o lo g iczn ie, dzieląc je w edług osó b , zajm ujących kierow nicze stan o w isk a w k an celarii, n a cztery g ru p y : Z ak lik i (1386— 1403). M ik o łaja T rąb y (1403— 1412), W ojciecha Ja strz ęb c a (1412— 1423) i Ja n a S zafrań ca (1423— 1433).
P o d an y w ten sp o só b z b ió r 81 b io g ram ó w stan o w i k a p ita ln y m ateriał d o dalszych b a d a ń : m oże być p o m o c ą p rzy ro z strzy g a n iu kw estii, zw iązanych z p oszczególnym i w yd arzen iam i p olitycznym i, p rzed e w szystkim je d n a k stw arza p o d staw ę d o bard ziej o g ólnych w nio sk ó w n a tem at s tru k tu ry w ładzy w czasach pierw szych Jag iello n ó w . J. K r z y ż a n i a k o w a z eb rała in fo rm acje o takiej k ate g o rii lud zi, k tó ra b yw ała p o m ija n a — z b ra k u d a n y ch — w w iększości d otychczasow ych refleksji n a tem a t w pływ u instytucji i elit n a p o lity k ę, flu k tu acji elit, p o d ziałó w politycznych, je d n y m słow em w isto tn y sp o só b u zu p ełn ia w arsztat b a d ac za socjologii w ładzy w p ó źn o śred n io w ieczn ej Polsce. B iogram y z aw ie rają p o d staw o w e d a n e gene alogiczne, p ro so p o g ra fię , o ra z fak ty z d ziałaln o ści k an ce lary jn ej i publicznej u rzęd n ik ó w , z uw zględnieniem ich d alszych k a rie r. S zkoda, że w zasad zie p o m ija się in fo rm acje o ich sytuacji m ajątk o w ej. W n iek tó ry ch p rz y p a d k a ch m o żn a się b y ło o nie p o k u sić zw ażyw szy n a ro z m iary p rzep ro w ad zo n ej przez a u to rk ę k w erendy źró d ło w ej. Z resztą u stalenie czegoś pew niejszego o całym szeregu p raco w n ik ó w k an celarii n a stręc za p ow ażne tru d n o ści, o czym szerzej m ów i się we w stępie d o b io g ram ó w ; tam że p ró b k a ch ara k te ry sty k i śro d o w isk a urzędniczego (p rzy d ało b y się tu k ilk a tabel z ro z k ła d em p o d staw o w y ch cech socjologicznych g ru p u rzęd n ik ó w w czasie). C e n n y m d o d a tk ie m jest z b ió r „ d an y c h d o in tin e ra rió w ” kiero w n ik ó w kan celarii, u sta lo n y c h w o p a rciu o d o k u m en ty królew skie. ■
Z . M .
Ja ro sla v V a n i š. H ospodarem královského m ešta L oun v druhé polovině
15 sto letí. Ú sta v československých a svetových dějin Č SA V , P ra h a 1979, s. 239.
M o n o g ra fia J. V a n i š a p o św ięc o n a jest sto su n k o m g o sp o d arczo -fin an so w y m m iast L o u n y w lata ch 1450— 1464. P oS staw ę ź ró d ło w ą p racy stan o w i p rzed e w szystkim ręk o p iśm ien n y zab y tek „L ib er ra tio n u m regalis civ itatis L u n a e " b ędący, ja k p o d k re śla a u to r, k o m b in a c ją księgi p o d a tk o w ej, czynszow ej, g ru n to w ej i ra ch u n k o w ej. Ź ró d ło to zaw iera in fo rm acje o w szystkich d o c h o d ac h ,i w y d a tk ac h m iasta.
D o c h o d y m iejskie dzieli a u to r n adzw yczajne (z ceł, m y ta, p rzem iału z b o ża, ja rm a rk ó w , k ram ó w , w a rsz ta tó w rzem ieślniczych, łaźni, czynszów c h ło p sk ich ) o raz n adzw yczajne, uzyskane z p ro w ad zo n ej przez sam ą gm inę m iejską d ziałalności g o sp o d arcz ej (rolnictw o, ho d o w la, g o sp o d a rk a ry b ack a, p rz etw ó rstw o p ro d u k tó w ro ln o -h o d o w lan y ch ). A u to r p o d k reśla, że dla
ZA PISK I
863
gm iny decy d u jące znaczenie m iały d o ch o d y n adzw yczajne, u zyskiw ane z p ro d u k c ji roślinnej (przede w szystkim z b o ża, sp rz ed aw an e g o n a rynek zew nętrzny) o raz hodow li (sprzedaż zw ie rząt h o d o w lan y ch , w ełny itp .). A u to r d o w o d z i o p łacaln o ści tak p ro w ad zo n ej d z iałalności gospodarczej.P ro w ad zen ie p rzez m iasto rozległej g o sp o d a rk i ro ln o -h o d o w lan e j b y ło m ożliw e d o p ie ro od d ru g iej ćw ierci X V w, W okresie rew olucji husyckiej L o u n y weszły bow iem w p o sia d an ie rozległych d ó b r ziem skich należących p o p rz ed n io d o o k olicznych k laszto ró w . N a p o sia d an iu ziem i m ia sto b u d o w a ło swe znaczenie i z tego m . in. p o w o d u sk ła n ia ło się d o tab o ry c k ie g o o d łam u h u sytów . N a k ró tk o przed klęską h u sytów , w 1437 r. L o u n y usiłow ały uzyskać u Z y g m u n ta L u k se m b u rc zy k a zatw ierd zen ie p o sia d a n ia zaw łaszczonych wsi. Z tej przyczyny m iasto przeszło z kolei n a stro n ę k ró la. R ew izja ty tu łó w w łasności n a p o c zą tk u lat pięćdziesiątych X V w. p o zb aw iła m ia sto w iększości p o sia d an y c h wsi. M ia sto p o p ie ra ło Jerzeg o z P o d ie b ra d u m ając n adzieje n a ich o d zyskanie. P o k o ro n a cji Jerzego o d zy sk ało jed n a k ty lk o część wsi.
K sią ż k a V a n iša je s t cennym przyczynkiem d o p o z n a n ia p o lity k i gosp o d arczej m iast czeskich w okresie rew o lu cji husyckiej — epoce wielkiej sekularyzacji. N iestety a u to r nie p o kusił się o w yciągnięcie ogólniejszych w niosków w tym zakresie.
P raca z a o p a trz o n a zo stała w k ilk ad z ie siąt zestaw ień tab elary czn y ch . A u to r z eb ra ł też wiele m ate ria łu z z ak re su ów czesnych sto su n k ó w m o n eta rn y c h i m etrologii.
M . D.
H elm u t B r a u e r , Die Stadtbevölkerung von C hem nitz zwischen 1450 und
1600, K a rl-M a rx -S la d t 1978. s. 99. '
A u to r p o d jął in teresu jącą p ró b ę o d tw o rz en ia sta n u z a lu d n ien ia w ażnego o śro d k a p ro d u k c ji tekstylnej i m etalu rg iczn ej ja k im by ło w szesnastow iecznej S aksonii C h em n itz (obecnie K a rl-M arx -S ta d t). N ie ograniczył się tym d o o szaco w an ia liczby lu dności, lecz p o d jął rów nież ro z w aż a n ia n a tem at jej społecznego ro z w arstw ien ia. K o rzy stał przy tym ze z ró żn ico w an y ch , n iekiedy d otyczących tych sam ych la t — a więc w zajem nie się w eryfikujących źró d eł, p o c h o d zą cy c h z arch iw ó w w K a rl-M a rx -S ta d t a tak że w D reźnie, Z w ickau i G ö rlitz. Z asad n iczą p o d staw ę u staleń zaw arty ch w p racy sta n o w ią rejestry p o d a tk o w e : d la drugiej połow y X V w. księgi szosu, zaś d la XV I w. ró w n ież rejestry p o d a tk ó w k rajo w y ch i tzw.
Turkensteuer (te o sta tn ie obciążyły k raje Rzeszy w n astęp stw ie w ojen z T urcją).
M a teriał p iętn asto w ieczn y pozw olił na w n io sk o w an ie o zab u d o w ie m iasta. N p . w 1466 r. C h em n itz m iało 449 zam ieszkałych i o p o d a tk o w a n y c h d o m ó w (103 n a p rzedm ieściach). W k o ń c u X V w. liczba b u d y n k ó w w zrosła d o b lisk o 600 (ok. 40% n a p rzedm ieściach). R ejestry p o d a tk o w e z X V I w. zaw ierają in fo rm a cje nie ty lk o o w łaścicielach d o m ó w , lecz rów nież o p o zo stały ch ich m ieszk ań cach , tak że o czeladzi, k o m o rn ik a c h a więc n a j szerszych w arstw ach lu dności. P rzyjm ując ja k o ty p o w ą p ięcio o so b o w ą ro d zin ę m ieszczańską, a u to r oszacow ał z alu d n ien ie m ia sta w k ilk u p rz ek ro ja c h c h ro n o lo g iczn y ch , m iędzy innym i w ro k u 1501 na o k o ło 3000, zaś w 1586 o k o ło 5000 m ieszkańców .
D alsze części pracy a u to r poświęci! an alizie s tru k tu ry społecznej m iasta, w idzianej przez p ry zm at d o c h o d ó w i o bciążeń p o d a tk o w y ch poszczególnych g ru p lu dności. D o k ła d n ie przedstaw ił p ro b lem aty k ę p leb su m iejskiego, w yróżniając w nim 14 g ru p . począw szy od u b o g ich m istrz ó w cechow ych i niższych u rzęd n ik ó w m iejskich a n a ż e b ra k a c h skończyw szy. P o zo sta ły c h m iesz kań có w m iasta p odzielił rów nież w edług k ry teró w m ają tk o w y ch , w y ró żn iając w śró d nich trzy w arstw y : d ro b n e i średnie m ieszczaństw o o ra z O berschicht (w a rstw a w yższa). P o d z iał ten, dość sztuczny, nie p o k ry w a się w pełni z trad y cy jn y m — dzielącym społeczność m iejską na plebs, p o sp ó lstw o i p a try c ja t. O p eru jąc p rzed sta w io n y m i pow yżej k a te g o ria m i a u to r p ró b u je o d tw o rzy ć s tru k tu rę zalu d n ien ia c ałeg o m ia sta w raz z przedm ieściam i, a także n iek tó ry ch ulic.
