Lengauer, Włodzimierz
"Les Grecs sans miracle. Textes
1903-1960", L. Gernet, réunis par
Riccardo di Donato, préface de Jean
Vernant, Paris 1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 795-796
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z
A
P
I
S
K
I
L. G e r n e t, L es G recs sans m iracle. T e x te s 1903—1960, réu n is p a r R iccardo di D onato, p réface de J e a n V ern an t, „T extes à l’a p p u i”, M aspéro, P a ris 1983, s. 432.
T y tu ł tego zbioru studiów G e r n e t a (n ad a n y przez w ydaw cę) c h a ra k te ry z u je nie tylko te m a ty k ę pom ieszczonych tu szkiców i ro zp raw ale w ięcej jeszcze m e todę, z a in te re so w an ia i postaw ę b adaw czą ich a u to ra . Jeszcze do n ie d a w n a ta k w p o p u la rn y c h w y o b rażen iach o cyw ilizacji an tycznej u g ru n to w an y c h n ierzadko przez u n iw e rsy te c k ie w y k ształcen ie ja k i w ro zp raw ac h sp e cja listó w przew ażało przek o n an ie, że c h a ra k te r k u ltu r y greckiej o k reśla cyw ilizacja polis o k resu k la sycznego, k tó ra nagle i bez p rec ed en su p o ja w iła się u pro g u o k re su archaicznego dziejów Grecjii, by stać się w ok resie zw anym ^klasy czn y m ” n ajw ięk sz y m o sią g n ię ciem tego lu d u i niedościgłym w zorem dla k u ltu r późniejszych. To w łaśn ie p rze k o n an ie znalazło swój w y ra z w pojęciu „cudu greckiego” a je śli dziś p o tra fim y lepiej i głębiej rozum ieć procesy, k tó re d oprow adziły do p o w sta n ia tej fasc y n u jąc ej cy w ilizacji, je śli um iem y w skazać jej korzenie i w y jaśn ić podłoże, to n ie m ała w tym zasługa Louis G ern eta i jego uczniów czy k o n ty n u a to ró w jego badań.
Z m arły w 1962 r. L ouis G ern et o degrał w h isto rii b ad a ń n a d h isto rią s ta ro ży tn ej G recji rolę p o ró w n y w a ln ą chyba ty lko do znaczenia M arca B l o c h a dla studiów m ediew istycznych. C hyba je d n a k w o d różnieniu od tego ostatniego (z k tó ry m się znał i p rzyjaźnił) spo tk ał się z u zn an iem i w łaściw ą oceną znacznie póź n ie j. C eniony ja k o h isto ry k p ra w a i w y d a w c a tekstów m ów ców nie sp o tk a ł się z życzliw ym z a in te re so w an iem ja k o h isto ry k k u ltu ry . Ś w iadczą o ty m tru d n o śc i (już po jego śm ierci) ja k ie n a p o tk a ł J.-P . V e r n a n t p rag n ą c w ydać in n y zbiór jego ro z p ra w „A nthropologie de la G rèce a n tiq u e ” (k tó ry u k az ał się w w y d a w n i ctw ie M aspéro w 1968 r.). W początkach działalności nau k o w ej G ern eta b y ła to n ie w ą tp liw ie niechęć lu b p rzy n a jm n ie j n ieu fn o ść konserw aty w n eg o środow iska n a u kow ego d la m eto d y a i te m a tu b a d a ń tego uczonego, k tó ry w yszedł z k rę g u s tu diów socjologicznych i lingw istycznych, po zo staw ał pod w pływ em kon cep cji D ü rk - heim a i M eilleta a po tem psychologii M eyersona. Być m oże doszły potem i inne pow ody, d la k tó ry ch p om ijano i przem ilczan o dorobek G ern eta, a w iązać się one m ogły z p o sta w ą polityczną uczonego, o czym piszą w y daw cy niniejszego tom u.
P o d staw ą z a in te re so w ań G e rn e ta b y ła geneza zjaw isk znanych z o k re su cy w i lizacji polis g rec k iej oraz znaczenie i m iejsce w życiu społecznym epoki polis ta kich in s ty tu c ji i w yobrażeń, k tó re się w n iej w y ra źn ie nie m ieszczą. S am w ięc o k reśla ł pole sw ych b a d a ń ja k o préh isto ire sociale. M etoda jego polegała n a b a d aniu arc h aic zn y c h p rzeżytków ja k o św iad ectw przeszłości, elem en tó w sta n u p o p rzedniego ale ta k że ja k o elem entów idei i w y o b rażeń epoki rozw oju i dojrzałości
polis. S tą d w ięc nie tylk o w zbogacał n au k o w y obraz k u ltu ry g reckiej, a le i b u rzy ł
różne w y n ik a ją c e czasem z id ealizacji a czasem z ig n o ran c ji u ję c ia stereotypow e, pow ierzchow ne czy naiw ne. D eb iu to w ał w ro k u 1906 i to na ła m ac h nie któregoś z ak ad em ick ich pism historycznych, ale w „L’A nnée sociologique”. Nie trze b a w ięc dodaw ać, ja k re a g o w a ł n a jego k o ncepcje i p rac e św ia t filologów i h isto ry k ó w fra n c u sk ic h tego okresu.
G ern et m ia ł p rzy ty m n iezw ykle szerokie za in te re so w an ia szczegółowe a łącząc k o m p e ten c je filologa, h isto ry k a , socjologa i h isto ry k a p ra w a z rów nym pow odze n iem u p ra w ia ł p ro b le m a ty k ę gospodarczą, ja k h isto rię u s tro ju i p ra w a czy h isto rię k u ltu r y i relig ii. O m aw iany tom dobrze ilu s tru je te n szeroki w ac h larz z a in te re sow ań. S k ła d a się on z pięciu części w u k ła d zie w edług g a tu n k u p isa rs tw a a
796
ZAPISKIściow o w ed łu g te m a tó w — o sta tn ia część to bow iem zbiór w ypow iedzi i a r ty k u łów G ern eta n a te m a ty je m u w spółczesne czyli te k s ty ilu s tru ją c e jego p o staw ę p o lity czn ą i ta k ż e m o raln ą.
Tom ro zp o c zy n ają te k sty d otąd n iew ydane, są to w y k ład y i po g ad an k i G ern eta przeznaczone często dla nie-fachow ców , za w ie ra ją c e je d n a k ta k bogactw o m yśli ja k i sta ra n n ie o p rac o w a n y m a te ria ł. Ze szczególnym za in te re so w an iem czyta się dw ie dalsze części — a rty k u ły d y sk u sy jn e i recenzje. L e k tu ra ta d aje p ojęcie i o drodze n au k o w ej G ern eta, i o rozw oju b a d a ń n au k o w y ch w zak resie G recji s ta ro ż y tn e j w czasie jego życia. W części z a ty tu ło w a n ej „V aria” pom ieszczone zo sta ły szkice bądź ro z p ra w y n ajlep iej m oże ilu s tru ją c e m etodę G ern eta a i jego stosunek do zjaw isk k u ltu ry g reck iej. Z n am ien n a je s t tu niew ielk a ro z p ra w a „Y ou-you. E n m a rg e d ’H éro d o te” gdzie a u to r p o d ją ł n a szerokim m a te ria le p o ró w naw czym an a liz ę pew n ej ok reślo n ej form y k rz y k u w ydaw anego w szczególnych okolicznościach (strach , ból, czyjaś śm ierć b ąd ź n arodziny) u k az u ją c ja k bardzo ta pozornie sp o n ta n ic zn a re a k c ja je s t zin sty tu c jo n alizo w a n a.
W żad n y m raz ie nie m ożna pow iedzieć, że p rez e n to w a n y tom przynosi m a te ria ły je d y n ie dla b io g rafii w ielkiego uczonego czy dla h isto rii nau k i. O czyw iście c z y ta jąc te stu d ia lepiej rozum ie się dzisiejszą sy tu a c ję n a u k i fra n c u sk ie j i w idzi się w y ra źn ie genezę k ie ru n k u badaw czego rep rez en to w an e g o przez ekipę J.-P . V er- n a n ta i P. V i d a l - N a q u e t . Nie to je d n a k d ecy d u je o znaczeniu tego tom u. W szystkie pom ieszczone w nim stu d ia sta n o w ią p a sjo n u ją c ą i in sp iru ją c ą le k tu rę , n ie k tó re z n ich w p ełn i zachow ały sw ą aktu aln o ść.
W. L.
A n tic zn a ja G recija t. I: S ta n o w lie n ie i ra zw itie polisa, t. II: K rizis polisa, [red.:] E. S. G o ł u b c o w a , L. P. M a r i n o w i c z , A. I, P a w -
ł o w s k a j a, E. D. F r o ł o w , Izd a telstw o „N a u k a”, M oskw a 1983, s. 420, 356 + biblio g rafia, indeksy.
P re z e n to w a n a tu pozycja je s t p ra c ą zbiorow ą zespołu zn an y ch ju ż dobrze w n au ce i cenionych au to ró w , k tó ry c h p ra c e k rą ż ą ju ż o d d aw n a w ta k zw anym „obiegu n au k o w y m ”. R e d a k c ję sta n o w i zespół czołow ych radzieck ich h isto ry k ó w - -sta ro ż y tn ik ó w i sa m ju ż te n dobór zn an y ch n az w isk g w a ra n tu je w ysoki poziom książki. T rz eb a od ra z u stw ierdzić, że le k tu ra p o tw ie rd z a ty lko te n sąd. T em u do b ra n e m u zespołow i a u to ró w i red a k to ró w udało się też n ad a ć książce postać rza d k o o sią g aln ą p rz y tego ty p u p rac ach zbiorow ych. N ie je s t to bo w iem zbiór stu d ió w i ro zp raw poszczególnych a u to ró w , ale k sią żk a o je d n o lite j, zw a rte j k o n stru k c ji, w y ra źn e j m yśli p rzew odniej i je d n ak o w y m w e w szy stk ich p a rtia c h u jęciu i sposo bie n a rra c ji.
P o dejście a u to ró w do p ro b le m a ty k i sta ro ż y tn e j G recji i zarazem c h a ra k te r k sią żk i ilu s tru je ju ż n a jle p ie j ty tu ł całości oraz ty tu ły obu tom ów . Nie je s t to p o d ręcznik ale pro b lem o w a p ra c a d a ją c a w ja sn y m w y k ład z ie p rze g ląd n a jw a ż n ie j szych zag ad n ień społecznych, gospodarczych i k u ltu ra ln y c h G recji sta ro ż y tn e j. S tą d te ż tom I tr a k tu je o po czątk ach i ro zw o ju polis a tom I I o zjaw isk a ch św iad czą cych o ro zk ład zie tej fo rm y państw ow ości i schyłkow ej epoce je j dziejów (d ru g a połow a IV w . p.n.e. i n ie k tó re p roblem y o k re su hellenistycznego n a p rzy k ła d zie S p a r ty czasów A gisa III). R óżnica w sto su n k u do o p ra c o w a ń ty p u podręcznikow ego n ie spro w ad za się je d n a k tylk o doif.ytułu. A u torom idzie przede w szystkim o p ro blem ow e u ję c ie dziejów G recji i sk u p ie n ie n a r r a c ji w okół zag ad n ień specyfiki
polis u k az an e j w je j ro zw o ju histo ry czn y m z a k c en to w a n ie m zm ian państw ow ości
