Inwigilacja środowiska "Spotkań" przez służby specjalne PRL

Marek Czech

Inwigilacja środowiska "Spotkań"

przez służby specjalne PRL

Pamięć i Sprawiedliwość 3/1 (5), 275-297

2004

Marek C zech

Inwigilacja środowiska

„Spotkań" przez służby specjalne

PRL

N iezależne pism o m łodych kato lik ó w „S p otkania” - idea stu d en tó w i m ło ­ dych praco w n ik ó w K atolickiego U niw ersytetu Lubelskiego - było kw artalnikiem ukazującym się poza zasięgiem cenzury w latach 1 9 7 7 -1 9 8 8 . Skupiało osoby w różny sposób zw iązane z Kościołem katolickim i ośrodkam i inteligencji w Pol­ sce. „S potkania” m iały swoje redakcje także w K rakow ie i W arszawie, gdzie licz­ ni w spółpracow nicy pism a zabiegali o now ych au to ró w tek stó w i k olportaż. O bo k działalności wydawniczej (samo pism o i seria w ydaw nicza B iblioteka „S potkań”, k ierow ana w Paryżu przez P io tra Jeglińskiego, w ram ach której w y ­ d aw ano książki nieposiadające debitu w PRL) o rganizow ano sp otkan ia tzw. K lu­ bu Dyskusyjnego. N iektórzy historycy i publicyści zajm ujący się opozycją p o li­ tyczną w PRL zapom inają, że to w łaśnie osoby zw iązane ze „S potkaniam i” sprow adziły do Polski pierw szy pow ielacz spirytusowy, na k tó ry m w y d ru k o w a­ no p artie „K om unikatu” K om itetu O bro n y R obotników , a także num ery nieza­ leżnego pism a literackiego „Z apis”. W zw iązku z w ydaw aniem „S po tkań ” o rg a­ ny b ez p ie cze ń stw a PRL p o d jęły d ziała n ia w celu ro z p ra c o w a n ia osób zaangażow anych w redagow anie, pow ielanie i k o lp o rto w an ie w ydaw nictw a. Szczegółowe przedsięw zięcia realizow ane były w ram ach spraw y operacyjnego rozp raco w an ia kry p to n im „R ed ak to rzy ”.

W iedza n a tem at środow iska „S potkań” jest szerszem u gronu praktycznie nie­ znana. Jak do tej p ory nie ukazała się żadna m o no grafia n a ten tem at. Jest n a to ­ m iast bardzo dużo książek czy arty k u łó w n a tem at innych organizacji an ty k o m u ­ nistycznych działających n a przełom ie lat siedem dziesiątych i osiem dziesiątych w Polsce L udow ej1.

W k ład m łodych katolików z Lublina w w alkę o niep od ległą i suw erenną R zeczpospolitą nie został dotychczas zauw ażony przez w spółczesnych badaczy najnowszej h istorii Polski. Braku o p racow ań na tem at „S po tk ań” z pew nością nie

1 N p. H. Głębocki, Studencki K om itet Solidarności w Krakowie 1977-1980. Zarys działalności, Warszawa 1994; J. Holzer, „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia, Warszawa 1990; J. Holzer, K. Leski, „Solidarność” w podziem iu, Łódź 1990; J.J. Lipski, KOR, Londyn 1983; N iezależny ruch chłopski „Solidarność” w Polsce południowo-wschodniej w latach 1 9 8 0-1989, Przemyśl 2000; R. Terlecki, Uniwersytet Latający i Towarzystwo Kursów N aukow ych 1 9 7 7-1981, K raków-Rze- szów 2000; W. Wolski [A. Friszke], KOR. Ludzie - działania - idee, Warszawa 1983; R. Zuzowski, K om itet Samoobrony Społecznej KOR. Studium dysydentyzm u i opozycji politycznej w Polsce, Wro- cław -W arszaw a-K raków 1996.

276

w ypełniają pojedyncze artykuły pam iętnikarskie osób, k tó re tw orzyły to pism o, np. Janusza K rupskiego2, czy tez biogram y niektórych osób zaangażow anych w ru ch antysocjalistyczny z przeło m u lat siedem dziesiątych i osiem dziesiątych, m .in. Janusza Bazydły, ks. Stanisław a M ałkow skiego, Józefa Ruszara, o. L udw i­ ka W iśniew skiego3. Także znany badacz dziejów opozycji w latach 1 9 4 5 -1 9 8 0 A ndrzej Friszke w swojej m onografii, liczącej p o n a d pięćset stron, jedynie parę ogólnikow ych akapitów pośw ięcił „S potkaniom ”4. N ieco więcej inform acji o ak­ tyw ności grup antykom unistycznych n a Lubelszczyżnie, w tym „S po tk ań”, p rzy ­ niosło opracow anie M arcina D ąbrow skiego, badacza N S Z Z „S olidarność”, o p arte głów nie na relacjach uczestników w yd arzeń5.

Problem atyka om aw iana na łam ach „S p otkań ” była p od ejm o w an a w kilku pracach m agisterskich. Jed n ak dostęp do nich jest u tru d n io n y ze w zględu n a to, że znajdują się one w archiw ach uniw ersyteckich i w większości nie zostały o p u ­ b likow ane6. Szczegółowy obraz działalności środow iska „S p otkań ” dał film d o ­ kum entalny H e n ry k a U rbanka „M ieliśm y tylko w o ln e sło w o ...”, zrealizow any w 1996 r.7 Z aw iera on kilkanaście w ypow iedzi byłych re d a k to ró w pism a. J e d ­ nak film po jednorazow ej emisji trafił na archiw alne p ó łki Telewizji Polskiej i d o ­ stępny jest praktycznie tylko w postaci kopii VHS u osób zainteresow anych.

Podsum ow anie antysocjalistycznej aktyw ności środow iska „S po tk ań” jest z p o w o d u jej w ielokierunkow ości zadaniem bard zo tru d n y m . W niniejszym a r­ tykule w ykorzystano po raz pierw szy zbiory z A rchiw um In sty tu tu Pam ięci N a ­ rodow ej w Lublinie, w tym teczki personaln e członków grupy „S p otkań ”8 oraz dw a tom y spraw y operacyjnego rozpraco w an ia kry p to n im „R edak to rzy ”, k tóre dają szczegółow y opis m e to d i fo rm inw igilacji lubelskiego śro d o w isk a przez SB, zaw ierają też doniesienia tajnych w spółp raco w n ik ó w 9. Inform acje o śro d o ­ w isku „S potkań” au to r uzyskał rów nież podczas k w erendy w A rchiw um K om i­ tetu W ojew ódzkiego Polskiej Z jednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie. Szcze­ gólnie istotne tu były - w dużej m ierze p o ufn e - „inform acje bieżące o nastrojach

2 J. Krupski, Kazali m i nie podskakiwać, oprac. E. Zarzycka, „G azeta Polska” 2000, nr 47, s. 12-13; idem , Wstęp [w:] Świadectwa stanu wojennego, oprac. A. Dudek, K. M adej, t. 2, Warsza­ w a 2001, s. 7-1 5 .

3 Opozycja polityczna w PRL. Słow nik biograficzny 1 9 5 6-1989, red. J. Skórzyński, P Sowiński, M . Strasz, t. 1 -2, Warszawa 20 0 0 -2 0 0 2 .

4 A. Friszke, Opozycja polityczna w PRL 1 9 4 5-1980, Londyn 1994, s. 3 1 0 -3 1 2 , 5 1 3 -5 1 4 .

5 M . Dąbrowski, Lubelski lipiec 1980, Lublin 2000.

6 N p. w Archiwum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego: W. Bogaczyk, Problematyka religijna w prasie wychodzącej poza zasięgiem cenzury w latach 1 9 79-1980 (praca opublikow ana w 1990 r.); P. Gulbicki, N u rt laicki w polskiej opozycji dem okratycznej w latach 1976-1980; M . Sztuba-Urbań- ska, Problem nienawiści i zniewolenia w niezależnym kw artalniku „Spotkania”; M . Czech, Środo­ wisko Niezależnego Pisma M łodych K atolików „Spotkania” w latach 1977-1981.

7 H enryk Urbanek, „Mieliśmy tylko w olne słow o...”, film zrealizowany przez TVP w 1996 r. (ko­ pia w zbiorach autora).

8 Archiwum Instytutu Pamięci N arodow ej O ddział w Lublinie [dalej: AIPN Lu]: 011/407, Janusz Bazydło; 020/606 (II 10069), Wojciech Butkiewicz; 011/408 (III 4888), Adam K onderak; 23/166 (35/82), Janusz Krupski (akta internow anego); 020/608, Krzysztof Paczuski; 020/668 (II 10354) i 0229/800 (II 10254), M ichał Z ulauf (mikrofilm z 1987 r. nie zawiera wszystkich dokum entów z wersji pierwotnej akt).

i sytuacji sp o łeczn o -p o lity czn ej” W ydziału P o lity czno -O rg an izacyjn ego 10 z lat 1 9 7 7 -1 9 8 1 , m ające form ę teleksu z dzienną w iadom ością do w ładz centralnych, a tak że w nieco m niejszym sto p n iu „inform acje, oceny, analizy, sp ra w o zd an ia i o p ra c o w a n ia w ydziału dotyczące p ro b le m ó w m ło dzieży i o rganizacji m ło ­ d zieżow ych”11 z 1977 r. W ykorzystano także relacje (n iepublikow ane) d ziała­ czy „S p o tk ań ”, co m iało być u zu p ełn ien iem m ate ria łó w arch iw alny ch i k o n ­ fro n tacją z nim i.

Niniejsze studium jest p ró b ą przedstaw ienia różnych form represji stosow anych przez aparat bezpieczeństw a w stosunku do niektórych działaczy lubelskich „Spo­ tk a ń ”. Pom inięto w arszaw skich i krakow skich w spółpracow ników tego pisma.

Spraw ę „R edak to rzy ” w szczęto w listopadzie 1977 r., a w ięc już m iesiąc po ukazaniu się pierw szego n u m eru „S potkań”, a zakończono w 1986 r. W jej ra ­ m ach W ydział IV SB KW M O w Lublinie realizow ał w 1978 r. przedsięw zięcia operacyjne zm ierzające do rozp o zn an ia całokształtu działalności środow iska „S potkań” w śró d m łodzieży Lublina, a w kw estii dotyczącej sam ego w ydaw ania czasopism a - starał się ustalić plany w ydaw nicze i m iejsca p rod uk cji pism a, o k re ­ ślić stopień oddziaływ ania członków grupy na m łodzież akadem icką, zbadać p o ­ w iązania z innym i ośrodkam i opozycyjnym i w kraju, w szczególności z G d a ń ­ skiem , W arszaw ą oraz D uszpasterstw em A kadem ickim oo. D o m in ik an ó w w Lublinie. W latach następnych w ram ach spraw y „R ed ak to rzy ” n a bieżąco ro z ­ pracow yw ano now e osoby angażujące się w działalność „S po tk ań” i d ążono do procesow ego d o k u m en to w an ia ich aktyw ności12.

Jak w ynika z zachow anych dok u m en tó w sprawy operacyjnego rozpracow ania „R edaktorzy”, inwigilacją objęto dw anaście osób. Byli to: Z dzisław B radel13, W oj­ ciech Butkiew icz14, Krzysztof G ęb u ra15, P iotr K ałużyński16, Z ygm unt Kozicki17,

10 Archiwum Państwowe w Lublinie, Archiwum KW PZPR w Lublinie [dalej: AP Lublin, KW PZPR Lublin], 100/VII/31, t. 8-3 5 , Informacje bieżące o nastrojach i sytuacji społeczno-politycznej za la­ ta 1977-1981.

11 Ibidem, 100/VII/22, t. 3, Informacje, oceny, analizy, spraw ozdania i opracow ania wydziału doty­ czące problem ów młodzieży i organizacji młodzieżowych.

12 AIPN Lu, 0199/7 (104/22), t. 2, Kierunkow o-problem ow y plan pracy Wydziału IV SB KW M O w Lublinie na rok 1978, 6 I 1978 r., k. 2; ibidem, t. 3, K ierunkow o-problem ow y plan pracy Wy­ działu IV SB KW M O w Lublinie na rok 1979, 4 I 1979 r., k. 12.

13 Zdzisław Bradel ur. 21 VI 1950 r. w Gdańsku. W 1975 r. rozpoczął studia na filologii polskiej na KUL. W okresie działalności na rzecz opozycji demokratycznej używał pseudonim u „Witold Zdziechow ski”, pod którym publikow ał w „Spotkaniach” m.in. Rozważania ewangeliczne. O d dru­ giego num eru „Spotkań” figurow ał w stopce redakcyjnej.

14 Wojciech Butkiewicz ur. 30 VIII 1956 r. w Suwałkach. Studiował filologię rom ańską na KUL. W okresie działalności w podziem iu antykomunistycznym nie używał pseudonim u. O d jesieni 1977 r. do jesieni 1982 r. zajmował się drukow aniem i składem „Spotkań”.

15 Krzysztof G ębura ur. 26 VII 1954 r. w Krynkach w w ojew ództw ie kieleckim. W latach siedem­ dziesiątych studiow ał na Wydziale N auk H um anistycznych KUL.

16 Piotr Kałużyński ur. 28 X 1957 r. w Gdyni. W „Spotkaniach” udzielał się w latach 1977-1987, był w spółpracow nikiem redakcji. W latach siedemdziesiątych studiow ał teologię na KUL.

17 Zygm unt Kozicki ur. 15 II 1957 r. w Ustrzykach Dolnych. Były student KUL, od 1977 do 1986 r. związany z lubelskim oddziałem „Spotkań” ; pełnił funkcję redaktora pisma, zajmował się rów nież drukiem i kolportażem .

Józef Lew icki18, Paweł N o w a ck i19, K rzysztof Paczuski20, Ja n Andrzej Stepek21, M ariu sz Szew czyk22, B ożena Iw aszkiew icz-W ronikow ska23, M ich ał Z u la u f24. O soby te stanow iły głów ny trz o n lubelskiej redak cji „S p o tk a ń ”. Z pew nością w iele akt innych osób, p row adzonych w ram ach spraw y „R edaktorzy”, zostało zniszczonych. D ow odem n a to jest b rak d o k u m en tó w dotyczących liderów „Spo­ tk a ń ” : Janusza K rupskiego25, Janusza Bazydły26 (poza aktam i z intern o w an ia K rupskiego i śledztw a przeciw ko Bazydle z 1968 r.) oraz W ojciecha Sam olińskie- go27 i A dam a K onderaka28 (oprócz akt śledztw a z 1968 r.). Ich nazw iska pojaw

ia-18 Józef Andrzej Lewicki ur. 27 XI 1955 r. w Gubinie. Z lubelskimi „Spotkaniam i” związany był w latach osiemdziesiątych. Student historii, a następnie asystent na KUL.

19 Paweł Nowacki ur. 12 I 1956 r. w Poznaniu. Studiował historię sztuki na KUL. W okresie dzia­ łalności w opozycji w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych nie używał pseudonim u. O d 1977 do 1986 r. był redaktorem , kolporterem i drukarzem „Spotkań”, a także kurierem specjalnym m ię­ dzy Polską i N RD (odpow iadał za przem yt przez granicę książek i powielaczy).

20 Krzysztof Paczuski ur. 7 V 1956 r. w Lublinie. W „Spotkaniach” był autorem tekstów (zamiesz­ czał m.in. wiersze) i redaktorem w latach 1977-1987. W latach siedemdziesiątych studiow ał filolo­ gię polską na KUL, potem został asystentem na tej uczelni.

21 Jan Andrzej Stepek ur. 23 XII 1951 r. w Sanoku. W spółtw órca i redaktor „Spotkań”, rzecznik spraw polsko-ukraińskich w piśmie. W 1978 r. zdecydow ał się porzucić rodzinny Sanok, gdzie po studiach historycznych na KUL pracow ał w M uzeum Budownictw a Ludow ego, i w raz z rodziną osiadł w Lublinie. N agroda im. Jana Andrzeja Stepka, ogłoszona po jego śmierci przez redakcję „Rzeczpospolitej”, prom uje naukow e zainteresow ania historią i kulturą krajów sąsiedzkich i mniej­ szości narodow ych.

22 M ariusz Szewczyk ur. 23 XII 1959 r. w Tymbarku, działacz opozycji w latach osiemdziesiątych, student KUL.

23 Bożena Iwaszkiewicz-Wronikowska ur. 5 I 1950 r. w Słupsku. Ukończyła archeologię na U niw er­ sytecie Warszawskim w 1973 r., następnie podjęła pracę na KUL jako asystent w Sekcji H istorii Sztuki. W spółpracow niczka redakcji „Spotkań”.

24 M ichał Z ulauf ur. 3 XII 1953 r. w Kielcach. D rukarz i kolporter „Spotkań”, student KUL. 25 Janusz Krupski ur. 9 V 1951 r. w Lublinie. Studiował historię na KUL. W spółtw órca środowiska „Spotkań”. Pseudonim Janusz Topacz wykorzystał tylko raz, w pierwszym num erze „Spotkań”. 26 Janusz Bazydło ur. 15 VI 1941 r. w Łomży. W latach sześćdziesiątych studiow ał historię na KUL. R edaktor prowadzący lubelskich „Spotkań” w nieformalnej strukturze redakcyjnej, rów nież redak­ to r wydawanej przez Towarzystwo N aukow e KUL od 1973 r. Encyklopedii katolickiej.

27 Wojciech Samoliński ur. 1 XII 1953 r. w Gdańsku. W 1976 r. ukończył Wydział Ekonomiki Pro­ dukcji Uniwersytetu Gdańskiego, studiował też na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL. W 1984 r. zastępca sekretarza redakcji „Zeszytów N aukowych KUL”. Związany był z KSS „KOR” i „Spotkania­ m i”. W 1980 r. powołany na stanowisko rzecznika prasowego Zarządu Regionu Środkowo-Wschod­ niego N SZZ „Solidarność” w Lublinie. W latach 1980-1981 redagował specjalną rubrykę w iadom o­ ści i kom unikatów solidarnościowych w „Kurierze Lubelskim”, był redaktorem związkowego „Biuletynu Informacyjnego”. Z chwilą ogłoszenia stanu wojennego został internowany, przebywał do 13 XII 1982 r. w ośrodku odosobnienia. Wydział V WUSW w Lublinie 3 IV 1981 r. wszczął przeciw­ ko niemu sprawę operacyjnego rozpracowania krypt. „Redaktor”, którą zakończono 30 VIII 1989 r.; kierował nią m.in. kpt. Jerzy Toruj (AIPN Lu, 020/845 [II 11663], t. 1, Sprawa operacyjnego rozpra­ cowania krypt. „Redaktor” skierowana przeciwko Wojciechowi Samolińskiemu).

28 Adam K onderak ur. 28 VIII 1946 r. w Przemęczanach. Ukończył studia historyczne na KUL. Od 1973 r. aż do śmierci w 2001 r. pracow ał w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL. 11 III 1968 r. wziął udział w zgrom adzeniu młodzieży studenckiej przy ul. Langiewicza w Lublinie, w związku z czym został zatrzymany i osadzony w areszcie Wydziału Śledczego KM MO. Dwa dni później Kolegium Karno-Administracyjne Prezydium M R N w Lublinie orzekło karę dw óch miesięcy aresztu. Sprawą zajmowali się mjr J. Bernatowicz - naczelnik Wydziału Śledczego KW M O w Lublinie, kpr. Józef Lewandowski i W ładysław Rusinek - zastępca naczelnika Wydziału Dochodzeniowo-Śledczego KW M O w Lublinie. O d 1979 r. Konderak był związany ze „Spotkaniami”, pełnił funkcję sekretarza

ją się sporadycznie w aktach operacyjnych innych działaczy, więc jest m ało p ra w ­ do p o d o b n e, że nie byli rozpracow yw ani. Jak w ynika z zapisków n a aktach, spo­ rządzonych p raw d o p o d o b n ie przez sam ych funkcjonariuszy SB, spraw a o p era­ cyjnego rozpraco w an ia „R edak torzy” liczyła dziew ięć to m ó w akt. D o dnia dzisiejszego zachow ały się jedynie dw a tomy. W iadom o, że w ram ach tej sprawy rozpracow yw ano system atycznie now e osoby angażujące się w p rodukcję pism a, a w stosunku do n iektórych zaprzestaw ano dalszego śledztwa.

Zw alczanie inicjatyw w ydaw niczych funkcjonujących p oza zasięgiem cenzury przez Służbę B ezpieczeństw a polegało n a operacyjnym przejm ow aniu bezdebito- w ych m ateriałó w (w edług szacunków lubelskiej SB w 1978 r. przejęto p o n ad 10 tys. czasopism, odezw i ulotek) w w yniku przeszukiw ania pom ieszczeń osób zaangażow anych w opozycję. Każdy z działaczy środow iska „S po tk ań” został o b ­ jęty tajn ą obserw acją, otrzym ał k ry p to n im operacyjny. D o d o n oszen ia n a nich zaangażow ano tajnych w sp ó łpracow ników w yw odzących się także sp ośród „stu­ d en tó w oraz kadry naukow ej KUL”29. SB docen iała rangę tajnych w sp ó łp raco w ­ n ików jako „podstaw ow ego środka pracy operacyjnej, dlatego też system atycz­ nie rozbudow y w ała sieć agenturalnych źród eł inform acji, pozyskując ich do w szystkich kategorii sp ra w ”30.

Jed n y m z liderów „S potkań”, Januszem Bazydłą, SB zainteresow ała się już p o d koniec lat sześćdziesiątych, kiedy jako stud ent h isto rii KUL b ra ł udział w w ydarzeniach M arca ’68 w Lublinie. 13 m arca 1968 r. na w niosek KW M O został u karany przez K olegium K arno-A dm inistracyjne Prezydium M R N w Lu­ blinie za to, że „w dniu 11 III 1968 w Lublinie na ul. N o w o tk i brał aktyw ny udział w nielegalnym zgrom adzeniu m łodzieży studenckiej, w zw iązku z czym został zatrzym any i osadzony w areszcie KW M O w Lublinie. K olegium orzekło karę 2 miesięcy aresztu ”31.

W opinii sierżanta SB Tadeusza Swincza stu den t Bazydło był in spirato rem tej m anifestacji studenckiej. U dział Bazydły w dem onstracji potw ierdził w ośw iad­ czeniu E dw ard A dam Z abecki, który zeznał, że „dnia 11 III [19]68 oko ło godzi­ ny 15, będąc w śród stu d en tó w zgrom adzonych n a ulicy N o w o tk i, w idział tam rów nież przew odniczącego Rady Uczelnianej KUL, k tó rego nazw iska nie zn a”32. Przew odniczącym był w ów czas Janusz Bazydło.

W 1978 r. w związku z aktyw izow aniem się części studentów świeckich KUL

p o ddan o bardziej aktywnej kontroli niektóre osoby („figurantów ”) objęte sprawa-

279

m i operacyjnym i. Dotyczyło to także Bazydły, któ ry był redak to rem prow adzącym

redakcji. O d 1980 r. należał do N S Z Z „Solidarność”. Podczas strajku studentów KUL w listopa- dzie-grudniu 1981 r. w spółredagow ał „Inform ator Strajkowy”. W okresie stanu wojennego w spół­ pracow ał m.in. z pisemkami podziem nym i „G azeta” oraz „Gazeta Rolników ” (AIPN Lu, 011/408 (III 4888), Akta dochodzenia/śledztwa, Adam Konderak).

29 Ibidem, 0199/6 (104/20), Problemowy plan pracy Wydziału III „A” SB za rok 1980, k. 7; ibidem, 020/746 (II 10595), t. 2, Plan przedsięwzięć operacyjnych w stosunku do studenta KUL Zdzisława Bradla, 23 VI 1977 r., k.135.

30 Ibidem.

31 AIPN Lu, 01 1 /4 0 7 , N o tatk a służbow a mjr. J. Bernatow icza, naczelnika W ydziału Śledczego KW M O w Lublinie, 18 III 1968 r., k. 1.

32 Ibidem, N otatka służbowa sierż. Tadeusza Swincza z KW M O w Lublinie, 11 III 1968 r., k. 8; ibidem, Wyciąg z protokołu przesłuchania obwinionego Edwarda Adama Zabeckiego, k. 10.

„S potkań” . Poddaw ano go różnym fo rm om inwigilacji: 21 listop ad a 1978 r. zo ­ stał zatrzym any, 21 kw ietnia 1979 r. przesłuchany, 10 listo pada 1979 r. p rz e p ro ­ w a dzono u niego rewizję, 25 czerw ca 1980 r. zrew idow ano i zatrzym ano33. Ba- zydło był prześw iadczony o tym , że przez cały czas jego działalności opozycyjnej interesow ały się nim służby specjalne PRL34.

W kład Z dzisław a Bradla, w latach siedem dziesiątych stud enta filologii p o l­ skiej KUL, w rozw ój i działalność „S potkań” był znaczący, dlatego też działacz ten nie m ógł być pom inięty przez SB w spraw ie operacyjnego ro zpracow an ia „R ed ak to rzy ”. F unkcjonariusze nadali m u kry p to n im operacyjny „B ratek” .

W 1977 r. przygotow yw ano plan p ozyskania go n a tajnego w sp ó łp ra co w n i­ ka. Z astęp ca naczelnika W ydziału IV B iura „ C ” KW M O w Lublinie tak pisał w jednym z dokum entów : „w przyp ad k u o p raco w y w ania go p o d k ątem po zy ­ skiw ania uprzejm ie proszę w ypełnić k artę E O -4 /74 i w raz z m ateriałam i n a d e ­ słać do tutejszego W ydziału celem za rejestro w an ia”35. Jed n a k jak nap isan o w ze­ szycie ew idencyjnym k an d y d a ta n a tajnego w sp ółpraco w n ik a: „ze w stępnych inform acji operacyjnych i m ateria łó w w ynika, że w ytypow any k an d y d at jest zbyt m ocn o zw iązany z elem entam i p ro k o ro w sk im i i antysocjalistycznym i. D o ­ tychczasow e ro zp o zn an ie i o p racow anie w skazyw ało n a to, że m oże on o d m ó ­ w ić w sp ó łp ra cy ”. W zw iązku z tym o d stąp io n o o d pozyskiw ania B radla do w sp ó łp racy 36.

Bradel został objęty tajną obserw acją. G ru pę operacyjną odpow iedzialną za jego śledzenie prow adzili kierow nicy Sekcji Obserw acyjnej W ydziału „B” KW M O w Lublinie: kpt. T. Tryk i kpt. J. Trykacz oraz p p łk L. G raczyk, naczelnik te ­ goż w ydziału. W arto zaznaczyć, że funkcjonariusze ci kierow ali w ydziałem o d ­ pow iedzialnym za tajną obserw ację przez cały czas realizacji spraw y „R ed akto­ rz y ”. Tajną obserw ację B radla p ro w ad zo n o w ielok ro tn ie, np. w grudniu 1977 r., w październiku 1978 r., w listopadzie 1979 r., w m arcu 1980 r., nie tylko w L u­ blinie, ale także w W arszawie (wizyta u H e n ry k a W ujca z K om itetu S am oobrony Społecznej „KOR”) i G dańsku (spotkania z B ogdanem B orusew iczem )37.

W 1977 r. m jr E dw ard W ituch, zastępca naczelnika W ydziału IV KW M O w Lublinie, w ydał zarządzenie zabraniające B radlow i wyjazdu p oza granice PRL o d 1 listo pada 1977 do 1 listopad a 1979 r. W uzasadnieniu tej decyzji napisał: „usiłuje Bradel stw orzyć w środow isku stu d en tó w KUL grupę o profilu an ty p ań ­

33 AIPN Lu, 0199/7 (104/22), t. 2, Kierunkow o-problem ow y plan pracy Wydziału IV KW M O w Lublinie na rok 1978, k. 2; D okum enty Kom itetu O brony R obotników i Kom itetu Samoobrony Społecznej „KOR”, wstęp i oprac. A. Jastrzębski, W arszawa-Londyn 1994, s. 380, 376, 450, 544.

34 Relacja pisemna Janusza Bazydły, 9 I 2003 r., s. 2 (w zbiorach autora).

35 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 2, Informacja do naczelnika Wydziału IV KW M O w Lublinie do­ tycząca Zdzisława Bradla - kandydata na tajnego w spółpracow nika [dalej: TW], 21 XI 1977 r., k. 87.

36 Ibidem, Zeszyt ewidencyjny kandydata na TW Zdzisława Bradla, sierpień 1977 r., k. 97a-97g.

37 Ibidem, Komunikat nr 2 z obserwacji figuranta ps. „Bratek” przeprowadzonej 22 i 23 XII 1977 r., k. 80 i 81; ibidem, K omunikat z obserwacji figuranta ps. „Bratek” przeprow adzonej 21 X 1978 r., k. 40; ibidem , Komunikat z obserwacji tajnej figuranta ps. „Bratek” przeprow adzonej 10 XI 1979 r. na terenie Lublina, k. 28; ibidem , K om unikat z obserwacji tajnej figuranta ps. „Bratek” przeprow a­ dzonej 10 III 1980 r. w dzielnicy Lubelska Spółdzielnia M ieszkaniowa, k. 14; ibidem, Informacja kpt. M. Kuleta, zastępcy naczelnika Wydziału III-2 KS M O w Warszawie, dla naczelnika Wydziału III KW M O w Lublinie, 19 IX 1979 r., k. 31.

stw ow ym ”. W niosek W itucha zaapro bow ał zastępca k o m en d an ta w o jew ódzkie­ go M O do spraw SB płk H en ry k K am iński38. Było to działanie typow e w sto sun ­ ku do osób objętych operacyjnym spraw dzaniem czy rozpracow aniem . W szyst­ kie osoby in w igilow ane w ra m a ch spraw y o p eracy jn eg o ro z p ra c o w a n ia „R edaktorzy” zostały objęte takim zakazem .

Z a prow adzenie działalności antysocjalistycznej Bradel był także zatrzym yw a­ ny przez funkcjonariuszy ap aratu bezpieczeństw a. 10 listo pada 1979 r. został (ra­ zem z działaczam i z R adom ia: Stanisław em K ardakiem , Jerzym Stachurskim , G rażyną Tracz) aresztow any w zw iązku z udziałem w w iecu w kościele (dawniej wizytek) przy ul. N aru to w icza w Lublinie. Z nalezio no w ów czas przy nim w y­ daw nictw a bezdebitow e, m .in. „G azetę Polską”. W tym sam ym dniu p rz ep ro w a­ dzono w jego m ieszkaniu rewizję. Spędził w lubelskim areszcie 30 godzin39.

W lutym 1980 r. w zw iązku z rozrzucaniem u lo tek antyw yborczych Z dzisław Bradel był przesłuchiw any przez ppo r. W. Rycana, in sp ektora W ydziału III KW M O w Lublinie. W n otatce p o d p o ru czn ik później napisał: „zdaniem B radla nie m ożna m ów ić w Polsce o opozycji, bo takow a nie istnieje. W szystkie grupy anty­ socjalistyczne działające w kraju nigdy nie znajdą od pow iedniego g ru n tu do sw o­ jej działalności”40. N a tego typu przesłuchaniach tem at „opozycji dem okratycz­ nej” był podstaw ow y i najczęściej podejm ow any. Osoby, k tó re nie zam ierzały podejm ow ać w spółpracy z SB, n a takie pytan ia starały się odp ow iad ać zd aw k o ­ w o bądź m ów ić to, co było pow szechnie znane.

R ów nież w lutym 1980 r. Bradel został zatrzym any w G dańsku, w m ieszka­ niu Tadeusza Szczudłow skiego, n a zorganizow anym przez Ruch M łodej Polski w ykładzie p o d tytułem „Zycie Polonii w ZSRR”. W ówczas w areszcie prew encyj­ nym spędził 48 godzin41. Kolejny raz zetknął się z m ilicją 10 m arca 1980 r. na ulicy Róży Luksem burg w Lublinie. F unkcjonariusze stw ierdzili, że w torb ach „przenosił u lotki o w rogiej treści w liczbie ok. 1900 egzem plarzy” . U lotki w zy­ w ały do bojkotu w y b o ró w do Sejmu PRL. Z o stał zatrzym any n a 48 godzin. W e­ dług D o k u m e n tó w K o m itetu O brony R o b o tn ikó w , opracow any ch przez A nd rze­ ja Jastrzębskiego, zakw estionow ano jedynie 4 0 0 sztuk tych ulotek, a B radla zatrzym ano nie na 48, a n a 4 2 godziny42.

Służba B ezpieczeństw a m iała dobre rozeznanie działalności grupy „S p otkań ”. W zdecydow anej m ierze była to zasługa tajnych w spółpracow ników . N a B radla

38 Ibidem, Postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę do wszystkich krajów od 1 XI 1977 r. do 1 XI 1979 r., k. 103; ibidem, Inform acja dla naczelnika Wydziału Paszportów w Gdańsku, 9 I 1978 r., k. 71.

39 Ibidem, Telefonogram por. Józefa Sokołowskiego do naczelnika Wydziału IV KW M O w Rado­ miu, 10 XI 1979 r., k. 22; D okum enty K om itetu O brony R obotników ..., s. 450.

40 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 2, N otatka służbowa z rozm owy operacyjnej ze Zdzisławem Bra- dlem przeprow adzonej 13 II 1980 r., k. 17.

41 Ibidem, N otatka urzędow a por. Krzysztofa Chabrowskiego, starszego inspektora Wydziału IV KW M O w Lublinie, dotycząca Zdzisława Bradla, wrzesień 1980 r., k. 10; D okum enty K om itetu O brony R obotników ... , s. 493.

42 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 2, N o tatk a służbowa sierż. Jana M ańkow skiego i Jana Jasińskie­ go z KW M O w Lublinie, 11 III 1980 r., k. 152; ibidem, N otatka urzędow a por. Krzysztofa Cha­ browskiego dotycząca Zdzisława Bradla, wrzesień 1980 r., k. 10; D okum enty Kom itetu Obrony Ro­ botników ... , s. 509.

o d czerw ca 1977 do listo pada 1981 r. system atycznie do nosiło kilku agentów, m .in. „A dam ”, „M ik o ” i „W itold”.

„A dam ” inform ow ał kpt. T. W ilkołaskiego z W ydziału III m .in. o zbieraniu w czerw cu 1977 r. przez Bradla, w ów czas stu d en ta III ro k u filologii polskiej KUL, p o d p isó w p o d petycją skierow aną do m arszałka Sejmu PRL43. W jednym z m eldunkó w „A dam ” pisał: „Z[dzisław] Bradel chciał, abym po dp isał się p o d li­ stem do przew odniczącego Rady Państw a, m arszałka Sejmu i p ro k u ra to ra gene­ ralnego. Trzeba było podpisać się czytelnie im ieniem i nazw iskiem oraz p od ać za­ w ó d. Z auw ażyłem praw ie same dopiski »naukowiec« i pow iedziałem , że roln ik w śró d n aukow ców - byłoby to tro ch ę kom iczne. W ówczas Bradel zastanow ił się i zapytał m nie, czy w środow isku wiejskim zebrałbym podpisy. O dpow iedziałem , że n a p e w n o ”44. P raw dopodobn ie „A dam ” należał do osób blisko zw iązanych z B radlem , znał bow iem szczegółow o działania lubelskiej opozycji. W iadom o rów nież, że działał w środow isku ro ln ik ó w Lubelszczyzny i m ógł być aktyw istą pow stałego ro k po tym m eldunk u K om itetu S am oobrony C hłopskiej Z iem i L u­ belskiej czy późniejszych stru k tu r „S olidarności” R olników Indyw idualnych.

N ato m iast inform acje o akcji ulotkow ej Z dzisław a B radla podczas spotkania w sp ó ln o t akadem ickich w lipcu 1976 r. na G órze Świętej A nny dostarczył lu bel­ skiej SB tajny w spółpracow nik „M ik o ”, któ ry - jak w ynika z zachow anych d o ­ k u m en tó w - rozp o zn ał go na zdjęciach operacyjnych45. Z ap ew ne „M ik o ” uczest­ niczył w tej pielgrzym ce, więc p raw d o p o d o b n ie zw iązany był z duszpasterstw em akadem ickim . Z kolei tajny w spółpracow nik „W itold” in fo rm o w ał SB o działal­ ności B radla w „Biuletynie Inform acyjnym ” N S Z Z „Solidarność” w Lublinie46, m ógł być w ięc zaangażow any w stru ktury tego zw iązku.

Pryw atna poczta do Bradla od przyjaciół i rodziny była k o ntrolow ana przez SB od 1977 do 1981 r., a liczne kserokopie tych listów zachow ały się do dziś47. W Wydziale IV KW M O istniało Biuro „W” zajmujące się k o n tro lą k o resp on den ­ cji. Przechwycone listy miały charakter typow o prywatny, dotyczyły spraw ro d zin ­ nych i osobistych. N ie było w nich żadnych inform acji na tem at „S potkań”. Funk­ cjonariusze SB, w zorując się na swoich poprzednikach z U rzędu Bezpieczeństwa, byli przekonani, że działacze opozycyjni w spraw ach w ażnych dla druku i k o lp o r­ tażu literatury bezdebitowej m ogą kontaktow ać się za pośrednictw em poczty.

D rukarz „Spotkań”, Wojciech Butkiewicz, student filologii romańskiej KUL, zo-

282

stał zarejestrow any w W ydziale IV KW M O w Lublinie w ram ach spraw y „R e­ d ak to rz y ” 18 listopada 1977 r. D zień wcześniej m jr E dw ard W ituch p o p ro sił n a ­ czelnika W ydziału IV KW M O w Suw ałkach (rodzinne m iasto Butkiewicza) o nadesłanie jak najobszerniejszej charakterystyki rozpracow yw anego z uw zględ­ nieniem „cech charakteru, zainteresow ań, w ad, nałogów , sposobu bycia,

prezen-43 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 2, Plan przedsięwzięć operacyjnych w stosunku do studenta KUL Zdzisława Bradla, 23 VI 1977 r., k. 134.

44 Ibidem, Wyciąg z informacji źródła - TW ps. „Adam”, 19 VI 1977 r., k. 140.

45 Ibidem, Doniesienia TW ps. „M iko” , k. 147a; ibidem, Informacja dla naczelnika Wydziału III SB KW M O w G dańsku, 16 IX 1977 r., k. 94.

46 Ibidem, Wyciąg z notatki służbowej Ryszarda Jeduta spisanej na podstawie słów TW ps. „Witold”, 2 XI 1981 r., b.p.

47 Ibidem, K ontrola korespondencji Zdzisława Bradla, kserokopie listów, k. 7, 7a, 7b, 11-12, 2 5 -2 7 , 30, 3 2 -3 7 , 3 8 -3 9 , 4 5 -4 7 , 5 5 -5 7 , 6 1 -6 3 , 76, 7 7 -7 8 , 8 2 -8 6 , 9 8 -1 0 2 , 144-146.

cji, postaw y społeczno-politycznej, stosunku do otoczenia w szkole i ew entual­ nych danych kom prom itujących lub obciążających w ym ienio neg o”48.

Podpułkow nikow i Ryszardowi Leszczyńskiemu, naczelnikowi W ydziału IV KW M O w Suwałkach, i jego ludziom wystarczyło dwadzieścia dni, by przysłać do Lu­ blina bardzo dokładny ra p o rt o działalności Butkiewicza w okresie nauki w Liceum O g ó ln o k ształcący m im. M arii K onopnickiej w Suw ałkach. S tw ierd zo n o m .in.: „w działalność społeczno-polityczną nie był zaangażowany, w ruchu oazowym nie uczestniczył, danych kom prom itujących lub obciążających nie uzyskano”49.

Funkcjonariusze SB podejrzew ali B utkiew icza o w spółpracę z działaczam i opozycji politycznej w Lublinie. Aby potw ierdzić to podejrzenie, przeszukano je­ go lubelskie m ieszkanie. D o pierw szej rewizji u Butkiew icza doszło 21 listo pad a

1978 r. o godzinie szóstej. Trzydziestu funkcjonariuszy SB w kroczyło w ów czas do dziew ięciu m ieszkań w Lublinie z nakazam i rew izji w ydanym i przez N aczel­ ną P ro k u ratu rę W ojskową. Butkiewicz m ieszkał w jednym z nich, przy ulicy O krzei. Po przeszukaniu m ieszkania przez por. Tadeusza Kufla z KW M O w L u­ blinie, któ ry zarekw irow ał 25 p rzed m io tó w zw iązanych z działalnością o po zy­ cyjną (m .in. bezd eb ito w ą książkę Czarna księga cen zu ry PRL, U chw ały K o n fe­

rencji w H elsin ka ch i „B iuletyny In fo rm a c y jn e ” KSS „KOR”), B utkiew icza

zatrzym ano, przew ieziono do KW M O w Lublinie i tam przesłuchano. W d o ch o ­ dzeniu uczestniczył p ro k u ra to r w stopniu pu łk o w n ik a LWP. S tarano się ustalić pow iązania zatrzym anych w ów czas osób z organizatorem paryskiej edycji „Spo­ tk a ń ” P iotrem Jeglińskim i z działaczem opozycji K azim ierzem C harzew skim 50.

W ezw ania n a przesłuchania to jeden ze sposobów stosow anych przez SB w ce­ lu zastraszania osób zw iązanych z opozycją polityczną w PRL. Butkiewicz był przesłuchiw any nie tylko w Lublinie. W m arcu 1979 r. przesłuchano go w w a r­ szawskiej p ro k u ratu rze wojskowej w zw iązku z „aresztow aniem w e Francji p o l­ skiego szpiega” - bo tak określano działalność P io tra Jeglińskiego w Paryżu51.

48 AIPN Lu, 020/606 (II 10069), Tajna informacja mjr. Edwarda W itucha do naczelnika Wydziału IV KW M O w Suwałkach, 17 XI 1977 r., k. 11.

49 Ibidem, Informacja od ppłk. Ryszarda Leszczyńskiego z KW M O w Suwałkach do zastępcy na­ czelnika Wydziału IV KW M O w Lublinie, 7 XII 1977 r., k. 12.

50 Ibidem, N otatka służbowa por. Jerzego Budzyńskiego dotycząca przeszukania u Wojciecha Butkie­ wicza przy ul. Okrzei 18/78, 23 XI 1978 r., k. 5; Pokwitowanie z przeszukania mieszkania Wojciecha Butkiewicza 21 XI 1978 r., wystawione przez por. Tadeusza Kufla z KW M O w Lublinie (kserokopia w zbiorach autora); „Spotkania” 1979, nr 6 (styczeń), edycja paryska, s. 396-398. Kazimierz Charzew- ski - jak sam pisał w liście do redakcji „Spotkań” - w latach siedemdziesiątych studiował w Dreźnie, od początku 1977 r. współpracował z opozycją demokratyczną w kraju, służąc pomocą w transporcie wydawnictw emigracyjnych do Polski. W październiku 1977 r. został aresztowany przez SB i zmuszo­ ny do współpracy w trudnej dla siebie sytuacji życiowej (umierająca matka, perspektywa nieukończe­ nia studiów, groźba wydania w ręce policji NRD). M iał on za zadanie obserwację dróg kontaktowych prowadzących przez Drezno, starał się też nakłonić Piotra Jeglińskiego do przyjazdu do Berlina, co mia­ ło spowodować jego aresztowanie. Rezultatem współpracy Charzewskiego z SB była seria zatrzymań i rewizji w Lublinie zimą 1979 r. Po ukończeniu studiów w Dreźnie został wysłany do Paryża w celu nawiązania kontaktów z Jeglińskim i spenetrowania tamtejszych środowisk katolickich, a następnie do­ tarcia do Radia Wolna Europa. W nieznanych okolicznościach został zdemaskowany i aresztowany przez policję francuską. Okoliczności współpracy z SB ujawnił przed aresztowaniem w Paryżu w liście skierowanym do redakcji „Spotkań”. O Charzewskim zob. ibidem, s. 398.

51 Prócz Butkiewicza między 23 III a 5 IV 1979 r. przesłuchiwani byli w tej sprawie: Krupski, N o ­ wacki, Stefan Szaciłowski, M ichał Z ulauf (D okum enty K om itetu O brony R obotników ..., s. 380).

W edług relacji ppor. Krzysztofa Chabrow skiego, starszego inspektora W ydziału IV KW M O w Lublinie, który był obecny podczas tego przesłuchania, „Butkiewicz na zadaw ane pytania odpow iadał zdaw kow o bądź uchylał się od odpow iedzi”. Cha- brow ski d odatkow o stwierdził: „w zestawieniu z posiadanym m ateriałem d o w o ­ dow ym w ychodziło, że w ym ieniony w czasie składania zeznań kłam ał, przedsta­ wiając określone fakty w korzystnym świetle zarów no dla siebie, jak i kolegów zamieszanych w sprawę. Jego zeznania w niosły niewiele now ego i praktycznie m ożna powiedzieć, [że] nie przyczyniły się do w yjaśnienia pow iązań jego osoby i ko ntak tó w z P[iotrem ] Jeglińskim ”52. Potem w gm achu M SW w W arszawie ro z­ m ow ę z Butkiewiczem przeprow adzili ppor. C habrow ski i płk Połowczyk z D epar­ tam en tu III M SW w W arszawie, „dążąc do ujaw nienia jego roli w działalności antysocjalistycznej”. Butkiewicz m iał zastanowić się nad swoją sytuacją, podjąć de­ cyzję i ew entualnie zgłosić się na lubelską kom endę M O w celu w yjaśnienia53.

Pod koniec 1982 r. m łodszy inspektor W ydziału IV KW M O w Lublinie ppor. Leszek D elekta złożył w niosek o w yrejestrow anie B utkiew icza ze spraw y o k ry p ­ to nim ie „R edaktorzy” z p o w o d u „niepotw ierd zen ia za rzu tó w ”. W niosek ten za­ tw ierdził zastępca naczelnika W ydziału IV KW M O w Lublinie, a zebrane m ate­ riały złożono w archiw um W ydziału IV B iura „ C ” KW M O 54. W yrejestrow anie poszczególnych osób zw iązanych ze „S potkaniam i” ze spraw y „R edaktorzy” nie oznaczało zakończenia śledztw a w tej spraw ie. R ozpracow aniu p o d d aw an o n o ­ w e osoby zaangażow ane w produ kcję i k o lp o rtaż pism a.

Sam B utkiew icz stw ierd ził w relacji, że fu nk cjo n ariu sze SB inw igilow ali go w sposób p erm a n en tn y . D o d a ł, że „było m n ó stw o tak ich sytuacji, w k tó ry c h d ało się tę inw igilację odczuć czy zauw ażyć, a czasem b y ła o n a zab aw n a z p e r­ spektyw y czasu”55. P o tw ierdziły te uw agi d o k u m en ty arch iw aln e byłych s tru k ­ tu r lubelskiej SB.

Inwigilacji poddano rów nież pracow nika naukow ego KUL, drukarza „Spotkań” Krzysztofa Gęburę, którem u lubelska SB nadała kryptonim operacyjny „G łaz”.

W 1978 r. funkcjonariusze aparatu bezpieczeństw a podejrzew ali G ęburę, w ów czas studenta historii, że jest zaangażow any w dru k „S potkań”. Produkcja p i­ sm a odbyw ała się m .in. w pom ieszczeniach gospodarczych przy ulicy Ptasiej w Z em borzycach koło Lublina, w ynajm ow anych przez G ęburę. Z ab u do w ania by­ ły ulokow ane z dala od szosy i stw arzały w rażenie dobrego m iejsca do produkcji

284

niezależnych m ateriałów . Inform acje operacyjne otrzym ane przez SB od tajnych w spółpracow ników : „C zesław a”, „Stanisław a” i „J-23” pozw oliły na zaplanow a­ nie przeszukania zabudow ań w czerwcu 1978 r. Funkcjonariusze spodziew ali się przechw ycić pow ielacz i w ydrukow any czwarty nu m er „S potkań”. G rupie o p era­ cyjnej w składzie: kpt. A leksander W ilk, ppor. Krzysztof C habrow ski, ppor. Jerzy Budzyński i st. szer. Kajetan Płonka przydzielono dw a sam ochody osobow e. J e ­ den z nich przeznaczono do przew iezienia grupy operacyjno-śledczej i ew

entual-52 AIPN Lu, 020/606 (II 10069), N otatka służbowa ppor. Krzysztofa C habrow skiego z rozmowy przeprow adzonej 31 III 1979 r. z Wojciechem Butkiewiczem, k. 6.

53 Ibidem.

54 AIPN Lu, 020/606 (II 10069), W niosek o zakończenie sprawy operacyjnego rozpracow ania krypt. „R edaktorzy” dotyczącej Wojciecha Butkiewicza, 4 XI 1982 r., k. 9.

nie zakw estionow anych m ateriałów bezdebitow ych oraz powielacza, drugi zaś m iał utrzym yw ać łączność przez radiotelefo n m iędzy kierow nictw em służbowym (kpt. Jerzy Kwasek, ppłk Józef D udziak, ppłk Tadeusz H aw rot) a grupą operacyj- no-śledczą. Łączność z W ydziałem „B” KW M O w Lublinie, odpow iedzialnym za tajną obserwację, utrzym yw ał ppor. Budzyński56. Ta akcja zakończyła się prze­ chw yceniem przez SB niewielkiej ilości prasy niezależnej.

Po tym przeszukaniu G ęburę zatrzym ano i przew ieziono do KW M O w Lu­ blinie. Tam go przesłuchano. F unkcjonariusze prób ow ali uzyskać od niego in fo r­ m acje na tem at posiadania nielegalnej literatury. G ęb ura o d m ów ił jakichkolw iek w yjaśnień i następnie został zw olniony do dom u. Potem do akcji w kroczyła g ru ­ pa obserw acyjna. Starano się ustalić k o ntakty G ębury57.

Tajni in form atorzy „C zesław ”, „Stanisław ” i „J-23 ” donosili n a G ęburę w la­ tach 1 9 7 8 -1 9 8 4 . To oni pow iad om ili SB o p ra w do pod ob nej prod uk cji czw arte­ go n u m eru „S p otkań” w Z em borzycach58. W jednym z d o k u m en tó w „Stanisław ” pisał: „byłem św iadkiem rozm ow y, jaką prow ad ził Janusz K rupski z Krzysztofem G ęburą, a k tó ra dotyczyła tłum aczenia artyku łu z języka francuskiego. K rupski zalecił pilnow anie tej sp raw y ”59. Dalej oznajm iał: „z w ypow iedzi J[anusza] K ru p­ skiego i Z[dzisław a] B radla w ynika, że czw arty n u m er »Spotkań« ukaże się o k o ­ ło 20 czerw ca 1978 r.”60 P raw d o p o d o b n ie „Stanisław ” był blisko zw iązany ze środow iskiem „S potkań”, m iał bow iem bard zo szczegółow e inform acje o zak o n ­ spirow anej działalności poligraficznej grupy.

S tudentow i teologii KUL, w spółpracow nik ow i „S po tk ań” Piotrowi Kałużyń­ skiemu SB n adała kry p to n im operacyjny „K ozak”. W ielokrotnie obserw ow ano go zaró w no w Lublinie, jak i w G dańsku, m .in. w październiku i listopadzie 1978 r. Tajną obserw acją kierow ali w Lublinie kpt. J. Trykacz i p p łk L. Graczyk, w G dańsku zaś m jr Jan N yk, zastępca naczelnika W ydziału „B” KW M O 61.

Funkcjonariusze SB przeprow adzali rewizje w m ieszkaniach opozycjonistów w celu znalezienia kon k retn eg o m ateriału dow odow ego. W tym przypadku była to bibuła, czyli publikacje i u lotk i uznane za w rogie w obec ustroju PRL. W 1978 r. podczas rewizji w w ynajm ow anym przez Kałużyńskiego m ieszkaniu przy ulicy W ajdeloty w Lublinie skonfiskow ano m ateriały zw iązane z „działaln o­ ścią antysocjalistyczną” . K ałużyński był zatrzym yw any m .in . w m aju 1977 r. w pociągu relacji L ublin-K raków , w m ieszkaniu K rzysztofa Z óraw skiego w L u­

blinie (związanego ze „S potkaniam i”) w m arcu 1980 r. oraz po m anifestacji

285

w o bronie aresztow anego Ja n a Kozłow skiego w m aju 1980 r. w S andom ierzu62.

56 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, Plan przeprow adzenia przeszukania zabudow ań gospodar­ stwa Krzysztofa Gębury, 12 VI 1978 r., k. 4 1 -4 3 .

57 Ibidem, Kom unikat z obserwacji Krzysztofa Gębury przeprow adzonej 14 VI 1978 r., k. 45. 58 Ibidem , Plan przeprow adzenia przeszukania zabudow ań gospodarczych Krzysztofa Gębury, 12 VI 1978 r., k. 4 1 -4 3 .

59 Ibidem . 60 Ibidem .

61 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, K omunikat z obserwacji tajnej figuranta Piotra Kałużyńskie­ go krypt. „Kozak” przeprow adzonej 30 X -2 XI 1978 r. i 2 XI 1978 r., k. 9; ibidem, Komunikat z obserwacji tajnej figuranta krypt. „Kozak” przeprow adzonej 30 i 31 X, 1 XI 1978 r., Gdańsk, k. 11-14.

Pracow nicy aparatu bezpieczeństw a próbow ali także w trakcie ro zm ó w z dzia­ łaczam i opozycji dem okratycznej zniechęcić ich do dalszej działalności an ty k o ­ m unistycznej, podczas rozm ów p ro p o n o w a n o rów nież podjęcie w spółpracy z SB. O dbyw ały się one nie tylko w KW M O , ale też w m iejscu zam ieszkania p rzesłu­ chiw anego. 15 kw ietnia 1982 r. st. szer. H en ry k Babiarz z W ydziału IV KW M O w Lublinie rozm aw iał z Kałużyńskim w jego rod zinn ym m ieszkaniu przy ulicy M ałachow skiego w G dańsku. W edług funkcjonariusza Kałużyński pow iedział: „ze w zględu n a tru d n ą sytuację ro d z in n ą o d dw óch lat nie prow adzę działalno­ ści antysocjalistycznej”, następnie m iał „złożyć pisem ną deklarację o swojej lojal­ ności”63. Takiej jednak deklaracji nie u dało się odnaleźć podczas kw erendy w A r­ chiw um IP N w Lublinie. Jeżeli w ogóle została sporządzona, to p ra w d o p o d o b n ie ją zniszczono.

D rukarz „S potkań” Zygmunt Kozicki otrzym ał k ry p to n im operacyjny „K ol­ p o r te r ”64. U dostępnione m ateriały archiw alne w spraw ie przeciw ko działalności Kozickiego poch o d zą d o p iero z 1981 r. Być m oże wcześniejszy m ateriał o p era­ cyjny został zniszczony, w iadom o bow iem , że np. w 1980 r. p rzep ro w ad zo n o re ­ wizję w m ieszkaniu Kozickiego i zarekw irow ano m .in. książki C zesław a M iłosza, k tó re nie m iały debitu w Polsce. W 1981 r. na prośbę naczelnika W ydziału IV KW M O w Lublinie p rzep ro w ad zo n o w yw iad środow iskow y w ro dzinnych stro ­ n ach Kozickiego. Z ajm ow ali się tym funkcjonariusze KW M O w K rośnie i zan o ­ tow ali w jednym z dokum entów : „jak w ynika z ustaleń, to w ym ieniony n a te re ­ nie Lublina w szedł w k o n tak t z przedstaw icielam i KOR i od tej p o ry stał się ich sym patykiem , a następnie dość aktyw nym działaczem ”65.

O działalności Z yg m u n ta Kozickiego w środow isku „S po tk ań” lubelską SB in­ form ow ali m .in. tajni w spółpracow nicy „G rzego rz” i „K azim ierz”. D onosili na niego w latach 1 9 8 2 -1 9 8 5 . „K azim ierz” w jednym z m eld u n k ó w pisał: „od p ew ­ nego czasu coraz rzadziej w idzę na KUL Z yg m u n ta Kozickiego. P ow odem tego jest podjęcie przez niego innej pracy. Z m ienił KUL n a U niw ersytet M arii C urie- -Skłodowskiej i pracuje w księgarni”66. W ynika z tego, że „K azim ierz” p ra w d o ­ p o d o b n ie był studentem lub pracow nikiem KUL.

To w łaśnie pośred n io p raca w O śro d k u R ozpow szechniania W ydaw nictw N a ­ ukow ych Polskiej A kadem ii N a u k przy UM CS w Lublinie była p o w o dem wszczę­ cia przeciw ko Kozickiem u kolejnej spraw y operacyjnego ro zpraco w an ia, tym ra-

2 8 6

zem o kryptonim ie „Sieć”. SB podejrzew ała go w ów czas (i inne osoby)

o k o lp o rto w an ie nielegalnej literatury w środow isku akadem ickim U M CS. S pra­ w ę w szczęto 2 czerw ca 1986 r., a zakończono 4 kw ietnia 1989 r.67 Z y gm u nt

Ko-63 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, N otatka służbowa dotycząca rozm owy z Piotrem Kałużyń­ skim, G dańsk, 15 IV 1982 r., k. 25.

64 Ibidem, 0229/1189 (II 11548), W niosek o założenie kw estionariusza ewidencyjnego dla Zyg­ m unta Kozickiego, 28 II 1985 r., k. 77, mikrofilm.

65 Ibidem, Informacja dla naczelnika Wydziału IV KW M O w Lublinie, Krosno, 11 IX 1981 r., k. 91, mikrofilm.

66 Ibidem, Wyciąg z notatki służbowej dotyczącej spotkania z TW krypt. „Kazimierz”, 1 IV 1985 r., k. 107, mikrofilm.

67 O prócz Kozickiego rozpracowaniem objęte zostały takie osoby, jak: Jadwiga Mizińska, Sabina Te­ resa Magierska, Anna Teresa Łukowska, Bogusława Kaczyńska. Zob. AIPN Lu, 0229/1189 (II 11548), Sprawa operacyjnego rozpracow ania krypt. „Sieć”, mikrofilm.

zicki był prześw iadczony o tym , że w okresie swego udziału w dem okratycznym podziem iu był inw igilow any przez służby specjalne PRL68. P otw ierdziła to kw e­ re n d a w A rchiw um IP N w Lublinie.

O rganizator lubelskiego ośro dka opozycyjnego zw iązanego ze „S potkaniam i” Janusz Krupski był w ielokrotnie zatrzym yw any i przesłuchiw any przez milicję i SB. Jed n o z pierw szych najść funkcjonariuszy przeżył podczas wakacji 1974 r. W tym czasie starał się o paszport na wyjazd do Paryża z P iotrem Jeglińskim . Do jego m ieszkania przy ulicy G ospodarczej w kroczyło dw óch m ilicjantów, którzy pytali m .in. o pow ody nieakceptow ania Socjalistycznego Z rzeszenia S tudentów Polskich69 n a KUL oraz zapropon ow ali spotkanie po przyjeździe z Paryża w celu podzielenia się w rażeniam i. Po ich wyjściu K rupski zauważył brak dow od u osobi­ stego. Podejrzew ał funkcjonariuszy o kradzież. Bez dow od u w biurze p asz p o rto ­ wym nikt nie chciał z nim rozmawiać. N ie w iedział więc, czy otrzym ał odm ow ę w y­ dania d o k u m en tu upraw niającego do w yjazdu p o za granice PRL, czy nie. D ow ód osobisty znalazł się n a kom endzie M O w m iesiąc p o wizycie funkcjonariuszy70.

W październiku 1977 r. naczelnik W ydziału IV KW M O w Lublinie p płk Ta­ deusz H a w ro t w telefonogram ie do M SW pro sił o udzielenie w szelkich in fo rm a­ cji n a tem at K rupskiego - d o k to ra n ta KUL71. Kilka m iesięcy później, 23 lutego

1978 r. o godzinie 2 3 .3 0 w m ieszkaniu ro dzinny m K rupskiego zostali zatrzym a­ ni Jacek K uroń, Andrzej K lim owicz i sam gospodarz. P rzew ieziono ich do Ko­ m endy M iejskiej M O , gdzie zostali zrew idow ani i zatrzym ani w areszcie: K ru p­ ski i Klim owicz na 24 godziny, a K uroń n a 48. O ile funkcjonariusze M O i SB podczas tych akcji nie byli bru taln i, o tyle na zatrzym anych w areszcie oczekiw a­ ły: „śm ierdzące, niew ietrzone cele, b ru d n e i lepiące się koce i skandaliczne jedze­ n ie ”. D la przykładu do celi, w której siedział K rupski, dżem n a śniadanie p o d a ­ no w brudnej gazecie, a w trakcie obiadu jedn a łyżka przy pad ała n a trzy osoby72. Kolejna rew izja w m ieszkaniu K rupskiego odbyła się 21 listo pada 1978 r. o godzinie szóstej - jednocześnie z przeszukaniam i u innych lubelskich opozycjo­ nistów. N astępnie K rupskiego aresztow ano, przew ieziono do KW M O i przesłu­ chano. N aczelna P ro k u ra tu ra W ojskow a oskarżyła go o w spó łpracę z k o n trw y ­ w iadem obcych p ań stw 73. Przeszukaniem 25 k w ietn ia 1980 r. k iero w ali inspektorzy G ałka i por. Kufel74. W tym sam ym ro k u K rupski został zatrzym any przez M O n a 24 godziny po w iecu w Sandom ierzu w obron ie Jan a K ozłow skie­

go, zaangażow anego w działalność niezależnego ruchu chłopskiego75.

287

68 Relacja pisemna Zygm unta Kozickiego, 15 XI 2002 r., s. 3 (w zbiorach autora).

69 W edług danych KW PZPR lubelskie SZSP 1 VI 1977 r. liczyło 15,7 tys. członków, w tym 595 stu­ dentów było członkam i bądź kandydatam i PZPR (AP Lublin, KW PZPR Lublin, 100/V II/22, t. 3 (1977), Informacja o Wojewódzkiej Organizacji SZSP w środowisku lubelskim, k. 65).

70 J. Krupski, Kazali m i nie podskakiwać..., s. 12.

71 AIPN Lu, 020/608, Telefonogram do Wydziału VI i III Biura C M SW w Warszawie, k. 4.

72 „Spotkania” 1978, nr 3 (kwiecień), edycja paryska, s. 131.

73 Ibidem 1979, nr 6 (styczeń), edycja paryska, s. 396.

74 D okum enty K om itetu O brony R obotników ..., s. 523.

75 J. Krupski, Kazali m i nie podskakiwać..., s. 12-13; AP Lublin, KW PZPR Lublin, 100/VII/31, t. 19, Informacja o aktualnych nastrojach w środowiskach pracow ników i studentów lubelskich wyższych uczelni, nauczycielstwa oraz głównych dyskutowanych problem ach, teleks do KC nr 124, 3 VI 1980 r., k. 6 -7 . N a rozpraw ę Jana Kozłowskiego do Sandom ierza przyjechały dwie grupy:

O w prow adzeniu stanu w ojennego K rupski dow iedział się w W arszawie. 13 grudnia 1981 r. zaczął się ukryw ać. 22 października 1982 r. został aresztow a­ ny przed blokiem na osiedlu Piaski w W arszawie i osadzony w pałacu M o sto w ­ skich. W zasadzce brał udział kpt. G rzegorz Piotrow ski. Po dw óch dniach ofice­ row ie SB z Lublina - Berger i Bogusz - przew ieźli K rupskiego do jego rodzinnego m iasta, usiłując przekonać go do zalegalizow ania „S potkań” ; m .in. obiecywali ograniczenie cenzury. W Lublinie K rupski otrzym ał decyzję o intern ow aniu i tra ­ fił do w ięzienia przy ulicy Zem borzyckiej. W uzasadnieniu decyzji o in tern o w a­ niu k o m en d an t w ojew ódzki M O napisał: „zagrażałby [Krupski - M .C z.] bezpie­ czeństw u państw a i porządkow i publicznem u przez to, że czynnie działając w ugrupow aniach antysocjalistycznych, naw oływ ał do nieposłuszeństw a ustaw om i innym praw nym ro zporządzeniom naczelnych org an ó w p aństw o w y ch ”76. Z m iejsca internow ania wyszedł 7 grudnia 1982 r.77

20 stycznia 1983 r. p o d księgarnią O RPAN w Pałacu K ultury i N au k i w W ar­ szawie został po raz kolejny aresztowany, tym razem przez por. Szewerę. W yw ie­ ziono go do Puszczy Kam pinoskiej i oblano żrącą substancją - fenolem , w w y ni­ ku czego został bardzo pow ażnie p o p arzo n y 78.

Janusz K rupski w ten sposób w yraził się o pracy służb specjalnych PRL: „M y­ ślę, że b yłem inw igilow any p rzez cały czas m ojej aktyw nej d ziałalno ści a n ty ­ kom unistycznej, tj. od 1973 rok u, kiedy byłem jednym ze w sp ó ło rg an izato ró w p ro testu stu d en tó w KUL przeciw ko zm ianom w organizacjach m łodzieżow ych w PRL i pró bie w pro w ad zen ia SZSP na KUL. Byłem też rozpracow yw any przez specjalną ko m ó rk ę MSW, tzw. Sekcję »D«, i jej naczelnika k ap itan a G rzegorza P iotrow skiego”79.

N ie m ożna zapom nieć o agentach i w sp ółp racow n ik ach SB w gronie przyja­ ciół czy też w sp ółpracow ników K rupskiego. Przyczynili się oni m .in. do p rz e­ chw ycenia przez SB jednego z lubelskich pow ielaczy i tra n sp o rtu sprzętu po lig ra­ ficznego z Paryża. Śledztwo pro w ad zo n e w 1995 r. w spraw ie spraw ców p o rw a n ia K rupskiego w styczniu 1983 r. (udo w o dn io no , że p orw an iem kierow ał k pt. Piotrow ski) w ykazało, że Elżbieta N alew czyńska, udzielająca się wcześniej w Sekcji K ultury Klubu Inteligencji Katolickiej w W arszawie i w w arszaw skim środow isku „S potkań”, była tajnym w spółpracow nik iem SB, a jej serdeczna p rzy­ jaciółka H a n n a B orucka - oficerem SB na etacie niejaw nym 80.

288

z Lublina (głównie studenci i młodzi pracownicy KUL) i Warszawy (działacze KSS „KOR”), w su­ mie około pięćdziesięciu osób. Po rozprawie w pobliżu dw orca PKP funkcjonariusze SB aresztowali dwie osoby. Gdy tłum zgrom adził się w pobliżu kom endy M O , milicjanci spacyfikowali zgrom adzo­ nych i rozwieźli ich do aresztów. Wszyscy zostali zatrzymani na 24 godziny.

76 AIPN Lu, 23/166 (35/82), Decyzja nr 225/82 o internow aniu Janusza Krupskiego, 21 X 1982 r., k. 3; ibidem, Decyzja o uchyleniu internow ania Janusza Krupskiego, 7 XII 1982 r., k. 4.

77 AIPN Lu, 020/638 (II 10190), t. 8, Wykaz internow anych z Regionu Środkowo-W schodniego N S Z Z „Solidarność”, k. 5; J. Krupski, W stęp..., s. 11-12.

78 A. Kunicka-Goldfinger, M . Kunicki-Goldfinger, Janusz Krupski [w:] O pozycja polityczna w PRL..., t. 1, s. 187. Por. AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, N otatka służbowa z rozm owy z Ja­ nem Stepkiem przeprowadzonej przez por. A. Bogusza i ppor. Leszka Delektę, młodszego inspekto­ ra Wydziału IV KW M O w Lublinie, 25 I 1983 r., k. 190-191.

79 Relacja pisemna Janusza Krupskiego, 1 IV 2003 r., s. 2 (w zbiorach autora).

Z e „S potkaniam i” aktyw nie zw iązany był stu d en t historii KUL, a następnie d o k to ra n t Józef Lewicki. Służba B ezpieczeństw a m iała inform acje na jego tem at przede wszystkim od tajnych w spółpracow ników . D onosił n a niego w 1982 r. „G rzegorz”, któ ry przekazyw ał SB n o tatk i z ich rozm ów : „J[ózef] Lewicki stw ierdził, że m ają już przygotow ane do k o lp o rtażu specjalne w ydanie (wojenne) »Spotkań«”81. „G rzegorz” przypuszczalnie sam działał w opozycji lub był jej sym­ patykiem . W ówczas Lewicki był d o k to ran te m KUL, w ięc „G rzeg orz” m ógł w y­ w odzić się i z tego środow iska. Raczej należy wykluczyć, że „G rzego rz” był b li­ sko zw iązany z pism em „S potkania”, w ów czas b ow iem nie pytałby się o jego d ru k - sam by o tym w iedział. Inw igilacja Józefa Lew ickiego, k tó rem u SB n a d a ­ ła pseud onim operacyjny „L ak ier”, polegała m .in. na rew izjach, przesłuchaniach, śledzeniu. Były w ięc to form y znane i pow szechnie stosow ane.

Rewizja w w ynajm ow anym pokoju Lewickiego przy ulicy C hrobrego w Lubli­ nie m iała miejsce 24 kw ietnia 1982 r. M ilicjanci zabrali wówczas broszurę D okąd

idziesz Polsko oraz znaczek z napisem „Konfederacja Polski N iepodległej”82. Później

za Lewickim podążała tajna grupa obserwacyjna. W A rchiw um IPN w Lublinie znajdują się kom unikaty z obserwacji Lewickiego z 22, 24, 25, 26 kw ietnia oraz 18 i 14 czerwca 1982 r.83 W tym samym roku kpt. Józef Sokołowski podpisał p o ­ stanowienie o zakazie w ydania paszportu Józefow i Lewickiemu na dw a lata84.

W listopadzie 1982 r. Lewicki w zyw any był do KW M O , gdzie py tan o go o losy członków grupy „S potkań” i ich aktu alną działalność. Świadczy to o tym , że funkcjonariusze SB doceniali jego rolę w tym środow isku. W edług n o tatk i sporządzonej przez ppor. Leszka D elektę m iał on stw ierdzić: „w ydaw nictw o »Spotkania« przestało istnieć. Janusz Bazydło przestał się liczyć, a jedyną osobą, k tó ra m ogłaby w ydaw ać »Spotkania«, to K rupski, a on jest teraz in tern o w a n y ”85. W grudniu 1983 r. Lewicki był przesłuchiw any w Kom isariacie I M O w Lu­ blinie. Podczas tego pobytu funkcjonariusze przepisali z jego notesu adresy i n u ­ m ery telefonów , m .in. Jacka Adam czyka, Ja n a D roba, W ojciecha C hudego, Jerze­ go K łoczowskiego, Janusza K rupskiego, Tadeusza K onopki z w arszaw skiego oddziału „S potkań”, Z ygm unta K ozickiego86. N azw iska i działalność tych osób była znana SB dużo wcześniej.

Funkcjonariusze W ydziału IV KW M O w Lublinie p o d o b n e form y inwigilacji (w ielokrotne zatrzym yw ania i w ezw ania na przesłuchania ze w zględu n a działal­

ność opozycyjną) zastosow ali w obec stu d en ta historii sztuki KUL Pawła N ow ac-

289

kiego, re d ak to ra, k o lp o rte ra i drukarza „S potk ań”. W m arcu 1978 r. w m ieszka­ niu w ynajm ow anym przez M ichała Z u lau fa i N ow ackiego w Lublinie przy ulicy

81 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, Wyciąg z doniesienia TW ps. „G rzegorz”, 8 IV 1982 r., k. 58. 82 Ibidem, Protokół przeszukania pokoju zajmowanego przez Józefa Lewickiego sporządzony przez kpt. Stanisława Szaconia z KW M O w Lublinie, 24 IV 1982 r., k. 61-63.

83 Ibidem, K omunikat z obserwacji tajnej Józefa Lewickiego przeprowadzonej 22 i 2 4 -2 6 IV oraz 18 i 24 VI 1982 r., k. 6 4 -6 6 i 6 8 -7 0 .

84 Ibidem , Postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę dla Józefa Lewickiego do wszystkich krajów świata od 26 VII 1982 r. do 26 VII 1984 r. podpisane przez kpt. Józefa Sokołowskiego, za­ stępcę naczelnika Wydziału IV KW M O w Lublinie, k. 71.

85 Ibidem, N o tatk a służbowa z rozm owy z Józefem Lewickim, 9 XI 1982 r., k. 75.

86 Ibidem, N otatka służbowa ppor. Leszka Delekty dotycząca Józefa Lewickiego, 15 XII 1983 r., k. 80-84.

Skołuby m ilicjanci zarekw irow ali osiem dziesiąt ryz papieru, elektryczną m aszy­ nę do pisania, około tysiąca kalek hektograficznych i sześćdziesiąt egzem plarzy drugiego n u m eru „S potkań ”. N ow acki był przetrzym yw any przez kilka godzin i przesłuchiw any. P ro k u ra to r w ojew ódzki Leszek B ednarski w uzasadnieniu za­ tw ierdzenia przeszukania m ieszkania i zatrzym ania p rz ed m io tó w stw ierdził: „czynność praw na, będąca p rzedm io tem niniejszego zatw ierdzenia, jest uzasad­ n io n a okolicznościam i m ającym i na celu ustalenie przesłanek w skazujących na fakt zaistnienia przestępstw a i koniecznością zabezpieczenia d o w o d ó w ”87. Ta re ­ w izja i przechw ycenie tak dużej ilości m ateriałó w służących do p ro du kcji lite ra­ tu ry bezdebitow ej to jeden z nielicznych sukcesów lubelskiej SB w tam tym o k re ­ sie. Inne rewizje kończyły się bow iem zarekw irow aniem pojedynczych publikacji o charakterze antysocjalistycznym .

Rewizje w m ieszkaniu N ow ackiego, tym razem przy ulicy Lipińskiego w L u­ blinie, m iały miejsce rów nież w stanie w ojennym . 11 kw ietn ia 1983 r. in spek ­ torzy Ja n Woś, Z dzisław M uszyński i A ndrzej Sójka z KW M O w Lublinie p rz e ­ szukali m ieszkanie i zarekw irow ali m aszynę do pisania i lite ratu rę , m .in. książki

M it socja lizm u - sow iecka teraźniejszość, Polski k s z ta łt dialogu, W h o ’s w h o w h a t’s w h a t in Solidarność88. Z a stę p c a p ro k u r a to ra re jo n o w eg o w L ublinie

J. Olszewski w uzasadnieniu zatw ierdzenia przeszukania m ieszkania i zatrzym a­ nia p rz ed m io tó w napisał: „poniew aż istniało uzasadnione podejrzenie, że Paweł M arian N ow acki przechow uje w miejscu swojego zam ieszkania znaczne ilości li­ tera tu ry bezdebitow ej z zam iarem jej rozpow szechniania, przeszukanie, a także zakw estionow anie takich w ydaw nictw było u zasadn io ne”89. Po tej rewizji N o ­ w ackiego przew ieziono n a przesłuchanie do KW M O w Lublinie. R ozm ow ę p ro ­ w adził ppor. D elekta, któ ry p o tem w n otatce napisał: „na m oje p róby podjęcia tem ató w dotyczących »Spotkań« N o w acki odpow iedział, że n a ten tem at nie m a nic do po w iedzenia lub że nie chce o tym ro zm aw iać”90.

N a N ow ackiego donosił w 1984 r. „Stanisław ”. R ozm aw iał z jego żoną M a ł­ gorzatą, w ypytyw ał ją o działalność N ow ackiego w stanie w ojennym , gdzie się ukryw ał i u kogo91.

Rewizje u N ow ackiego p ro w ad zo n o w dalszym ciągu. 28 sierpnia 1985 r. p po r. H en ry k Babiarz z W ojew ódzkiego U rzędu S praw W ew nętrznych w Lubli-

2

^ q nie przeszukał jego m ieszkanie przy ulicy Kam eralnej i o deb rał przed m ioty m a-87 Wniosek ministra spraw wewnętrznych nr RSD II Ds. 115/77 do prokuratora Prokuratury Woje­ wódzkiej w Warszawie o zatwierdzenie przeszukania dokonanego przez organa M O w dniu 11 III 1978 r. o godz. 9.00 u Pawła Nowackiego, Warszawa, 14 III 1978 r. (kserokopia w zbiorach autora); AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, N otatka urzędowa ppor. Krzysztofa Chabrowskiego dotycząca Paw­ ła Nowackiego, sierpień 1980 r., k. 96. Por. „Spotkania” 1978, nr 3 (kwiecień), edycja paryska, s. 131.

88 Pokwitowanie z przeszukania mieszkania Pawła Nowackiego w ystaw ione przez insp. Jana Wosia z KW M O w Lublinie, 11 IV 1983 r. (kserokopia w zbiorach autora); AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, N otatka służbowa insp. Zdzisława Muszyńskiego z Wydziału V KW M O w Lublinie dotycząca przeszukań mieszkania i garażu Stanisława Kruka, zięcia Pawła N owackiego, 12 IV 1983 r., k. 106.

89 W niosek KW M O w Lublinie nr RSD 55 do p rokuratora rejonowego dla m. Lublina o zatw ier­ dzenie przeszukania dokonanego przez organa M O 11 IV 1983 r. o godz. 10.35 u Pawła N ow ac­ kiego, Lublin, 13 IV 1983 r. (kserokopia w zbiorach autora).

90 AIPN Lu, 020/746 (II 10595), t. 1, N otatka służbowa dotycząca rozm owy z Pawłem Nowackim przeprow adzonej 11 IV 1983 r. przez ppor. Leszka Delektę, k. 105.

jące zw iązek z opozycją, m .in. książkę Jarosław a M ark a R ym kiewicza R o zm o w y

polskie latem roku 1983 oraz zaśw iadczenie, że Ja n W asilewski i Paweł N o w a c­

ki pracow ali przy redagow aniu „In fo rm ato ra R olników Indyw idu aln ych ”92. S tudentow i filologii polskiej KUL Krzysztofowi Paczuskiemu, auto ro w i licz­ nych wierszy publikow anych n a łam ach „S p otkań ”, SB n ad ała kry p to n im o p e ra ­ cyjny „Paczka”. W zyw ano go na przesłuchania do KW M O w Lublinie. 23 lipca 1979 r. ppor. K rzysztof C habrow ski py tał go o udział w redag ow aniu „S p otkań ”. W edług jego relacji Paczuski stw ierdził, iż: „niew iele m a w spólnego ze »Spotka­ niam i«, um ieścił w nim trzy w iersze, a jeżeli SB tw ierdzi inaczej, to niech m u to ud o w o d n i. Bliższych inform acji na tem at działalności grupy »Spotkania« ud zie­ lać nie chciał, przem ilczając zadaw ane pytan ia bądź zbywając og óln ik am i”93.

Paczuski był rów nież obserw ow any przez funkcjonariuszy SB, starano się p raw d o p o d o b n ie ustalić jego kontakty. Z e w zględu na zainteresow anie ze strony SB zastępca k o m en d an ta M O ds. SB p łk H en ry k Kam iński zatw ierdził decyzję od m o w n ą w spraw ie w ydania m u p asz p o rtu 94.

Z e „S potkaniam i” w spó łp racow ał Andrzej Paluchowski, były dy rek to r Bi­ blioteki U niw ersyteckiej KUL. W grudniu 2 0 0 2 r. m ów ił n a tem at inwigilacji: „byłem w ielokrotnie przesłuchiw any przez SB. Z reguły przed lub po p o dróżach zagranicznych. W okresie od w iosny 1976 do jesieni 1978 byłem objęty zakazem w yjazdów zagranicznych - w w yniku zatrzym ania w m oim bagażu (po pow rocie z L ondynu w m arcu 1976) kilkudziesięciu książek, k tó re nie m iały debitu w k ra ­ ju ”95. Z o stał objęty tajną obserw acją. W iązało się to przede w szystkim z przyjaz­ dam i do biblioteki przedstaw icieli różnych p ań stw kapitalistycznych, którzy przyw ozili podręczniki dla uczelni. Taka sytuacja m iała miejsce m .in. 24 stycznia 1983 r., kiedy to do biblioteki KUL n a spotkanie z w ładzam i uczelni i d y re k to ­ rem biblioteki przyjechał attaché kulturalny am basady USA w W arszawie Jam es H u tch eso n (kryptonim operacyjny „Afryt 8 2 ”) i nauczyciel Jo e H e rt96.

W późniejszym okresie W ydział II W ojew ódzkiego U rzędu Spraw W ew nętrz­ nych w Lublinie rozpoczął spraw ę operacyjnego spraw dzenia Paluchow skiego, nadając jej kry p to n im „Em isariusz”. Pow odem jej wszczęcia było podejrzenie o w spółudział dyrektora w uruchom ieniu kanału przerzutow ego nielegalnej litera­ tury między Z achodem i podziem nym i strukturam i w Lublinie. Jednak spraw a ta bezpośrednio nie była związana z działalnością Paluchowskiego w „Spotkaniach”97.

Sprawę „Em isariusz” założono w kw ietniu 1987 r. w w yniku przeszukania bagażu

291

92 Pokwitowanie z przeszukania mieszkania Pawła N owackiego, wystawione przez ppor. H enryka Babiarza z WUSW w Lublinie, 28 VIII 1985 r.; Wykaz dow odów rzeczowych nr 25 zakw estiono­ w anych 28 VIII 1985 r. o godz. 6.20 w mieszkaniu Pawła N owackiego, WUSW Lublin (kserokopie w zbiorach autora).

93 AIPN Lu, 020/608, N otatka służbowa ppor. Krzysztofa Chabrowskiego z rozm owy z Krzyszto­ fem Paczuskim, 28 XII 1979 r., k. 18-19.

94 Ibidem , Postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę dla Krzysztofa Paczuskiego, zatw ierdzo­ ne przez płk. H enryka Kamińskiego, k. 6.

95 Relacja pisemna Andrzeja Paluchowskiego, 30 XII 2002 r. (w zbiorach autora).

96 AIPN Lu, 0138/2 (124/4), t. 1, M eldunek operacyjny nr 7/83 mjr. Czesława Danielczuka, zastęp­ cy naczelnika Wydziału II KW M O w Lublinie, 20 I 1983 r., k. 2.

97 Ibidem, 020/870 (II 11689), Sprawa operacyjnego sprawdzenia o krypt. „Emisariusz”, dotyczą­ ca Andrzeja Paluchowskiego.