E. Oniszczuk
"The Problem of Causality in a
Indeterministic Science", Henry
Mehlberg, "International Journal of
Theoretical Physics" vol. 2 (1969) :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 8/1, 231-234
dostateczny, to n a to m ia s t t a in f o r m a c ja o n ie w y s ta rc z a ln o ś c i p r z e s tr a - ja cały s y s te m , p rz e b y w a w s z y s tk ie s to p n ie s w o b o d y i w k o ń c u k a ż dy e le m e n t p r z y s tę p u je do d z ia ła n ia ty m i sw o im i s to p n ia m i sw o b o d y , które p rz y c z y n ia ją się do o tr z y m a n ia r e z u lta tu .
A k cep to r d z ia ła n ia p o d e jm u je d e c y z ję o tr z y m a n ia ja k ie g o ś r e z u l t a tu. W ty m c z a sie zac h o d z i p ro c e s w y p rz e d z a ją c y z d a rz e n ie . A k c e p to r p ro g ra m u je sp e c y fic z n e c e c h y r e z u l ta t u , k tó r y m o że b y ć o tr z y m a n y za m inutę, g o d z in ę a n a w e t la ta .
W y p rz e d z a n ie z d a rz e ń , k tó r e z a c h o d z i w ty m p ro c e s ie , w y s tę p u je przez a k ty w n e p o d tr z y m y w a n ie c e lu aż do je g o z re a liz o w a n ia . F u n k c ję zachow ania c e lu p e łn i a p a r a t o d ru c h o w y . C z y n n o śc i d a ją o d g a łę z ie n ia w zbudzeń, k tó r e w r a c a ją do k o ry m ó zg o w ej i ta m p rz e z c a ły czas dają e n e rg ię do fo r m o w a n ia celu. A b y w y ja ś n ić w y p rz e d z e n ie z d a rz e ń zew n ętrzn y ch , ja k i e n a s t ę p u je w m ó zg u , a u to r o d w o łu je się do k o n cepcji c z a su i p rz e s trz e n i.
G łów nym p a r a m e tr e m c z a su i p r z e s tr z e n i je s t k o le jn o ś ć n a s t ę p u j ą cych p o so b ie z d a rz e ń . J e s t to k o n c e p c ja d o ty c z ą c a p r a w p rz y r o d y nieożyw ionej. N a to m ia s t ży cie w p is a ło się lic z n y m i m e c h a n iz m a m i do tych p ra w .
P rz y s to so w a n ie o rg a n iz m u do z d a rz e ń z e w n ę trz n e g o ś w ia ta je s t możliwe d z ię k i śc is łe m u o d d z w ie rc ie d le n iu k o n tin u u m z d a rz e ń z a c h o dzących w p rz e s trz e n i. Z d a r z e n ia z e w n ę trz n e p o z o s ta w ia ją ś la d w p o staci c h e m ic z n y c h p ro c e s ó w k o m ó r k i. S p e c y fik a d z ia ła ln o ś c i m ó z g u p o - lego n ie ty lk o n a o d z w ie d c ie d le n iu p rz e s trz e n n o - c z a s o w e g o k o n tin u u m zdarzeń, a le ta k ż e n a g ro m a d z e n iu d o św ia d c z e ń p rz e sz ło śc i. D z ię k i t e mu is tn ie je f a k t w y p r z e d z a n ia z d a rz e ń .
P ra c a A n o c h in a je s t p r ó b ą p o d a n ia m e to d y , k tó r a m o g ła b y b y ć s to sow ana p rz y w y ja ś n ie n iu w ja k i sp o só b f u n k c j o n u je o rg a n iz m żyw y.
E. O n is z c z u k
Henry M e h lb e rg , T h e P r o b le m o f C a u s a lity in a I n d e te r m in is tic Science, I n t e r n a t io n a l J o u r n a l o f T h e o re tic a l P h y s ic s , V ol. 2(1969) 4,
351— 372.
P raca M e h lb e rg a o p rz y c z y n o w o śc i w n a u k a c h in d e te rm in is ty c z n y c h składa się z c z te re c h części:
1. Z n a c z e n ie i g ra n ic e p rz y c z y n o w o śc i d e te r m in is ty c z n e j
2. I n d e te r m in is ty c z n e ro z w in ię c ie d e te r m in is ty c z n e j p rz y c z y n o w o śc i. 3. P rz y c z y n o w o ś ć w n ie r e la ty w is ty c z n e j m e c h a n ic e k w a n to w e j 4. I n d e te r m in is ty c z n a p rz y c z y n o w o ść w re la ty w is ty c z n e j te o r ii
A u to r p r o p o n u je z ró ż n ic o w a n ie m ię d z y z a s a d ą p rz y c z y n o w o śc i a ś c isły m d e te r m in iz m e m : Z a s a d a p rz y c z y n o w o śc i z n a jd u je o p a rc ie w c a łe j w sp ó łc z e s n e j w ie d z y n a u k o w e j, p o d c z a s g d y ścisły d e te r m i- n iz m w y d a je się b y ć n ie z g o d n y z o b e c n ą te o r ią n a u k i. N a g ru n c ie n a u k fiz y c z n y c h ż ą d a n ie ścisłeg o d e te r m in iz m u w y m a g a , a b y w a r to ś ć p r z y j ę ta p rz e z ja k ą k o lw ie k w ie lk o ś ć fiz y c z n ą d la d o s trz e g a n e g o o b ie k tu fiz y c z n e g o lu b s y s te m u w ja k im ś d a n y m c z a sie b y ła d o k ła d n ie p r z e w id y w a ln a w o p a rc iu o z e sp ó ł w ie lk o ś c i, k tó r y c h w a rto ś c i w o z n a c z o n e j w c z e śn ie jsz e j c h w ili s ą d o k ła d n ie z n a n e . Z a s a d a śc isłe g o d e te r m in iz m u n ie je s t m o ż liw a do z a c h o w a n ia n a g r u n cie p r o b a b ilis ty c z n e g o tłu m a c z e n ia z ja w is k .
P r a w a fiz y c z n e rz ą d z ą c e p rz e d - k w a n to w y m i w ie lk o ś c ia m i d o ty c z ą p o łą c z e n ia rz e c z y w is ty c h w a rto ś c i in d y w id u a ln y c h w ie lk o śc i, p o d czas g d y w ro z m a ito ś c i k w a n to w e j p r a w a p rz y c z y n o w e u s t a la ją p o łą c z e n ia m ię d z y p ra w d o p o d o b n y m i w a rto ś c ia m i a lb o m ię d z y o c z e k iw a n y m i w a rto ś c ia m i ty c h w ie lk o ś c i. Z w ią z k i p rz y c z y n o w e , n a p o p a rc ie k tó r y c h a u to r p rz y ta c z a sz e re g p r z y k ła d ó w , w p r z y p a d k u z a c h o w a n ia się c z ą s te k e le m e n ta r n y c h w a k c e le ra to r z e , w y n ik a ją z p r a w n a tu r y i s łu żą ty m sa m y m celom , k tó r e c z ło w ie k m ó g łb y so b ie p o s ta w ić d z ię k i p ra w o m d e te r m in is ty c z n y m n a u k i p rz e d k w a n to w e j. Z w ią z e k p rz y c z y n o w y je s t z w y k le in te r p r e to w a n y ja k o z a is tn ia ły m ię d z y d w o m a je d n o s tk a m i, k tó r e p rz e z to u z y s k u ją m ia n o p rz y c z y n y i s k u tk u . J e d n o s tk i z w ią z a n e p rz y c z y n o w o z o s ta ły o k re ś lo n e ja k o z ja w is k a p rz e z a u to r ó w k la s y c z n y c h , p o d c z a s g d y w s p ó łc z e ś n i m y ś li cie le w o lą m ó w ić o p rz y c z y n o w y c h p o łą c z e n ia c h z d a rz e ń lu b p ro c e só w . A u to r in t e r p r e t u je p rz y c z y n o w o ść ja k o s to s u n e k d w u w a rto ś c io w y , k tó re g o w a r u n k a m i s ą z d a rz e n ia lu b p ro c e sy . Z d a r z e n ia i p ro c e s y są t u t a j r o z u m ia n e w k a te g o r ia c h w y m ie r n y c h w ie lk o ś c i fiz y c z n y c h z w a n y c h p rz e z fiz y k ó w o b s e rw a b la m i. A u to r o g ra n ic z a a n a liz ę p rz y c z y n o w o śc i in d e te r m in is ty c z n e j do o b s z a r u n a u k fiz y c z n y c h , n a g ru n c ie k tó r y c h d e f in iu je z d a rz e n ia i w ła sn o ści o b ie k tó w lu b sy ste m ó w .
W s z y s tk ie te o r ie fiz y c z n e są m o ż liw e do z d e fin io w a n ia w k a te g o ria c h k ró tk ie g o w y k a z u w ie lk o ś c i fiz y c z n y c h Q j, Q 2 ... Q n, g d z ie k a ż d a w ie lk o ś ć Q ; je s t o k re ś lo n a p rz e z w e k to ry , te n s o ry a lb o o p e ra to ry p rz y w p ro w a d z e n iu w s p ó łrz ę d n y c h . M ożna ta k ż e k o n c e p c ję te o r ii fiz y c z n y c h z d e fin io w a ć w m e ta - te o r ii. D e fin io w a ln o ś ć te o r ii fiz y c z n y c h je s t p r z y d a tn a do o k re ś le n ia z w ią z k ó w p rz y c z y n o w y c h t a k d e te r m in is ty c z n y c h ja k i in d e te rm in is ty c z n y c h .
A by z a sto so w a ć z a s a d ę p rz y c z y n o w o śc i w in d e te rm in is ty c z n y c h te o ria c h p rz y c z y n o w y c h a u to r d e f in iu je k o n c e p c ję z w ią z k u p rz y c z y n o w e go ja k o z w ią z k u z a c h o d ząceg o m ię d z y d w o m a k o le jn y m i z d a rz e n ia m i E i E ’ je ś li w a r u n k o w e p ra w d o p o d o b ie ń s tw o , że E ’ z a is tn ie je p rz y z a
łożeniu u p rz e d n ie g o z a is tn ie n ia E je s t w ię k sz e n iż w a r u n k o w e p r a w do p odobieństw o E ’ p rz y z a ło ż e n iu , że E n ie z a is tn ia ło p rz e d E ’. S to sunek p rz y c z y n o w o śc i d e te r m in is ty c z n e j z a c h o d z iłb y p o m ię d z y E i E ’, o ile p ra w d o p o d o b ie ń s tw o w a r u n k o w e E ’ p rz y u p r z e d n im z a is tn ie n iu E ma w a r to ś ć sz c z e g ó ln ą 1 ró w n o z n a c z n ą z p e w n o śc ią . W d z ie d z in ie k w a n to w e j z d a rz e n ie fiz y c z n e E p r z y b ie r a p o s ta ć s t a nu k w a n to w e g o . S ta n k w a n to w y je s t ś c iśle d e fin io w a n y w n a s t ę p u j ą cy sposób: 1. Z a s tr z e g a m y p rz e z d e fin ic ję , że w ie lk o ś c i Q lt Q 2, ..., Q N są z g o d n e, je ż e li w s z y s tk ie z n ic h m o g ą p r z y b ie r a ć p o sz c z e g ó ln e w a r to ś c i d la teg o sa m e g o s y s te m u s w ty m s a m y m c zasie t. 2. z g o d n y z e sp ó ł w ie lk o ś c i Q j, Q 2, ..., QN je s t n a z y w a n y m a k s y m a ln y m , je ż e li w a rto ś ć k a ż d e j w ie lk o ś c i Q p r z y b r a n e j p rz e z s y ste m s w ty m s a m y m c z a sie t je s t je d n o w a rto ś c io w ą f u n k c j ą p o s z c zeg ó ln y ch w a rto ś c i te g o zg o d n eg o z e sp o łu w ie lk o ś c i d la t e go sa m e g o s y s te m u w ty m s a m y m czasie.
3. S ta n k w a n to w y R s y s te m u s w c z a sie t m o że b y ć o k re ś lo n y p rz e z d e fin ic ję , k tó r a z a w ie r a z e sp ó ł p o sz c z e g ó ln y c h w a rto ś c i m a k s y m a ln e g o i zg o d n eg o zesp o łu w ie lk o ś c i p o d w a r u n k ie m , że w s z y s tk ie te w a r to ś c i m a j ą b y ć z a s to s o w a n e d o te g o sa m e g o s y s te m u w ty m sa m y m czasie.
Drugi sp o só b p r z e d s ta w ie n ia in d e te rm in is ty c z n e g o z w ią z k u p r z y czynowego w ią ż e a u to r z p o ję c ie m „ w z a je m n y c h o d d z ia ły w u ją c y c h s y stemów fiz y c z n y c h ”.
Dwa w y żej o p is a n e sp o s o b y r o z w in ię ć s to s u n k ó w k w a n to w y c h p r o wadzą do in d e te rm in is ty c z n y c h z w ią z k ó w p rz y c z y n o w y c h , k tó r e z a c h o dzą p o m ięd zy in d y w id u a ln y m i z d a rz e n ia m i k w a n to w y m i. W p r z y p a d k u zdarzeń E j i E 2 m o że to b y ć a lb o w a r u n k o w e p ra w d o p o d o b ie ń s tw o zaistn ien ia E 2 a lb o za ło ż e n ie , że E x i E 2 m a j ą m ie js c e w s y s te m ie s, którego w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie n a ja k ik o lw ie k in n y s y s te m n ie m oże być w y tłu m a c z o n e p rz e z o d p o w ie d n i, z a le ż n y od c z a su h a m ilto n ia n system u s.
Przy a n a liz ie p rz y c z y n o w o śc i w n ie r e la ty w is ty c z n e j m e c h a n ic e kw antow ej p o ja w ia się p y ta n ie : czy s ta n y k w a n to w e o b ie k tó w fiz y c z nych m o g ą b y ć u w a ż a n e za z d a rz e n ia ? Z d a rz e n ie z o sta ło z d e fin io w a n e przez a u to r a ja k o f a k t, że w y m ie r n a w ie lk o ś ć Q p r z y j m u j e d la system u s w cza sie t p e w n ą sz c z e g ó ln ą w a r to ś ć q. A z a te m s ta n kw antow y p r z y p is y w a n y s y s te m o w i s w cza sie t m o że b y ć z i n t e r p r e towany ja k o z d a rz e n ie złożone, d o ty c z ą c e p o je d y n c z e g o s y s te m u s w czasie t w p o łą c z e n iu z o k o lic z n o śc ią , że n ie je d n a , p o je d y n c z a w ie l kość, ale sk o ń c z o n y , m a k s y m a ln y i z g o d n y z esp ó ł w ie lk o ś c i je s t p r z y j mowany.
S ta n k w a n to w y o b ie k tu fizy czn eg o m oże b y ć u jm o w a n y w je d n y m z w ie lu m o d e li m a te m a ty c z n y c h (z w a n y c h p rz e d s ta w ie n ia m i a lb o o b r a z a m i m e c h a n ik i k w a n to w e j). W p r z e d s ta w ie n iu S c h rö d in g e ra s ta n y k w a n to w e n ie m o g ą b y ć z a k la s y fik o w a n e ja k o z d a rz e n ia , g d y ż m ię d z y k la s ą w s z y s tk ic h s ta n ó w k w a n to w y c h i k la s ą p a r d w ó ch w ie lk o ś c i rz e c z y w is ty c h u z a le ż n io n y c h p rz e z f u n k c ję Ψ is tn ie je p o d w ó jn a s p e c y fic z n a zale żn o ść. J e d n a k ż e w a r to ś ć ta je s t w y m ie r n a i m o ż liw a do o k re ś le n ia , s tą d : u s p r a w ie d liw io n e je s t w g. a u to r a p o s z u k iw a n ie z a le ż n o ś c i p rz y c z y n o w y c h w s ta n a c h k w a n to w y c h . N a g ru n c ie n ie r e la ty w is ty c z n e j m e c h a n ik i k w a n to w e j z a s a d a p r z y czy n o w o śc i p r z y b ie r a fo r m ę ż ą d a n ia , a b y k a ż d e z d a rz e n ie z d z ie d z i n y m e c h a n ik i k w a n to w e j m ia ło s w o ją p rz y c z y n ę . N a z a k o ń c z e n ie w a r to d o d a ć , że M e h lb e rg s y g n a liz u je w y d a n ie n a s tę p n e j p r a c y o p rz y c z y n o w o śc i. E. O n is z c z u k
