PARLAMENT EUROPEJSKI

PR\614735PL.doc PE 367.975v03-00

PL PL

PARLAMENT EUROPEJSKI

2004 2009

Komisja Prawna

WERSJA TYMCZASOWA 2005/2148(INI) 10.5.2006

PROJEKT SPRAWOZDANIA

w sprawie prawa spadkowego i testamentów (2005/2148(INI))

Komisja Prawna

Sprawozdawca: Giuseppe Gargani









 

PE 367.975v03-00 2/10 PR\614735PL.doc

PL

PR_INI

SPIS TREŚCI

Strona PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO ...3 ZAŁĄCZNIK DO PROJEKTU REZOLUCJI...5 SZCZEGÓŁÓWE ZALECENIA DOTYCZĄCE TREŚCI WNIOSKU, O KTÓRY SIĘ ZWRÓCONO ...5 UZASADNIENIE ...7

PR\614735PL.doc 3/10 PE 367.975v03-00

PL

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO w sprawie prawa spadkowego i testamentów

(2005/2148 (INI)) Parlament Europejski,

– uwzględniając Zieloną Księgę w sprawie prawa spadkowego i testamentów przedstawioną przez Komisję w dniu 1 marca 2005 r. (COM(2005)0065) i załącznik do niej

(SEC(2005)0270),

– uwzględniając opinię Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 26 października 2005 r.¹,

– uwzględniając art. 192 akapit drugi Traktatu WE, – uwzględniając art. 39 i art. 45 Regulaminu,

– uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej (A6-0000/2005),

A. mając na uwadze, że – zgodnie z badaniami zrealizowanymi w 2002 r. przez Deutsches Notarinstitut na wniosek Komisji – co roku na terytorium Unii Europejskiej otwieranych jest od 50 000 do 100 000 spraw spadkowych o charakterze międzynarodowym,

B. mając na uwadze, że liczba tych spraw z pewnością zwiększy się w związku z niedawnym przystąpieniem do Unii Europejskiej dziesięciu nowych państw członkowskich,

C. mając na uwadze, że w obecnej sytuacji istnieją znaczące różnice między systemami prawa międzynarodowego prywatnego a prawem materialnym państw członkowskich w zakresie spraw spadkowych i testamentów,

D. mając na uwadze, że różnice te – z powodu których osoby mające prawo do dziedziczenia starając się o uzyskanie spadku są często narażone na znaczne trudności i koszty –

stanowią przeszkodę dla swobody przepływu i przedsiębiorczości, o których mowa w art.

39 i art. 43 Traktatu WE, oraz dla prawa własności jako ogólnej zasady prawa wspólnotowego²,

E. mając na uwadze, że niezbędne jest opracowanie instrumentu prawa wspólnotowego dotyczącego międzynarodowego prawa prywatnego w zakresie prawa spadkowego i testamentów, na co wskazano wcześniej w planie działań z Wiednia z 1998 r.³, w programie działań służących wdrażaniu zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, przyjętym przez Radę i Komisję pod koniec 2000 r.⁴, w Programie Haskim z dnia 4 listopada 2004 r., mającym na celu wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej, w planie działań Rady i Komisji

1 Dz.U. C 28 z 3.2.2006, str. 1.

2 Sprawa C-368/96, Generics (Wielka Brytania) i inne, Zb. Orz. 1998, str. I-7967 pkt 79 oraz orzecznictwo cytowane w tymże punkcie.

3 Dz.U. C 19 z 23.1.1999, str. 1.

4 Dz.U. C 12 z 15.1.2001, str. 1.

PE 367.975v03-00 4/10 PR\614735PL.doc

PL

służącemu realizacji Programu Haskiego mającego na celu wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej¹,

F. mając na uwadze, że podjęcie inicjatywy legislacyjnej w zakresie prawa spadkowego i testamentów jest spójne z celami prawa wspólnotowego zakazującego dyskryminacji ze względu na obywatelstwo i ma na celu promowanie integracji społecznej wszystkich osób, których główne miejsce zamieszkania i działalności znajduje się w jednym z państw członkowskich, niezależnie od obywatelstwa,

G. mając na uwadze, że harmonizacja prawa materialnego dotyczącego spraw spadkowych i testamentów w państwach członkowskich nie wchodzi w zakres kompetencji Wspólnoty Europejskiej, podczas gdy na mocy art. 65 lit. b) Traktatu WE podjęcie środków

zmierzających do „wspierania zgodności norm mających zastosowanie w państwach członkowskich w dziedzinie kolizji ustaw i sporów o właściwość” jest zgodne z jej kompetencjami,

H. mając na uwadze, że zgodnie z art. 67 ust. 5 tiret drugie Traktatu WE akt wspólnotowy w dziedzinie prawa spadkowego i testamentów winien zostać przyjęty zgodnie z procedurą określoną w art. 251 Traktatu,

I. mając na uwadze, że w zakresie dziedziczenia testamentowego nie można pominąć niektórych podstawowych zasad porządku publicznego, takich jak wydzielenie części dziedziczonego majątku, która jest obowiązkowo przyznawana osobom bliskim i którą spadkodawca może w związku z tym rozporządzać z pewnymi ograniczeniami (udział dziedziczony ustawowo),

1. zwraca się do Komisji, aby w ciągu 2007 r. przedłożyła Parlamentowi wniosek legislacyjny, w oparciu o art. 65 lit. b) oraz art. 67 ust. 5 tiret drugie Traktatu WE, w sprawie prawa spadkowego na wypadek śmierci przygotowany w ramach debaty międzyinstytucjonalnej i zgodnie ze szczegółowymi zaleceniami przedstawionymi w załączniku;

2. stwierdza, że niniejsze zalecenia przestrzegają zasady subsydiarności oraz podstawowych praw obywateli;

3. uważa, że wniosek, o jaki się zwraca, nie będzie miał skutków finansowych dla budżetu wspólnotowego;

4. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji oraz parlamentom i rządom państw członkowskich.

1 Dz.U. C 198 z 12.8.2005, str. 1.

PR\614735PL.doc 5/10 PE 367.975v03-00

PL

ZAŁĄCZNIK DO PROJEKTU REZOLUCJI

SZCZEGÓŁÓWE ZALECENIA DOTYCZĄCE TREŚCI WNIOSKU, O KTÓRY SIĘ ZWRÓCONO

Zalecenie nr 1 (dotyczące formy i minimalnej zawartości rzeczonego instrumentu)

Parlament Europejski wyraża przekonanie, że instrument ten, który należy przyjąć w formie rozporządzenia, powinien jednocześnie zharmonizować normy dotyczące następujących zagadnień:

- właściwej jurysdykcji,

- prawa właściwego („norm kolizyjnych jurysdykcji”),

- uznania i wykonania zagranicznych decyzji i dokumentów urzędowych.

Zalecenie nr 2 (dotyczące kryteriów właściwej jurysdykcji i kryteriów wyboru prawa) Parlament Europejski uważa, że w przyszłym rozporządzeniu należy określić kryteria

właściwej jurysdykcji oraz kryteria wyboru prawa w zależności od miejsca zamieszkania i sugeruje, aby zarówno w przypadku kryteriów wyboru jurysdykcji jak i kryterium wyboru prawa przyjąć za punkt odniesienia zwyczajowe miejsce zamieszkania zmarłego w chwili śmierci, w celu zapewnienia zbieżności między właściwym sądem a prawem właściwym.

Zalecenie nr 3 (dotyczące granic w jakich należy uznać niezależną wolę danej osoby) Parlament Europejski uważa, że w przyszłym rozporządzeniu konieczne będzie określenie granic, w ramach których możliwe będzie niezależne wykonanie woli danej osoby, co pozwoli w szczególności:

- stronom w sprawie wybrać, zgodnie z określonymi warunkami, właściwego sędziego w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych¹,

- danej osobie wybrać – w kwestii przepisów prawa spadkowego – prawo krajowe lub prawo państwa, w którym posiadała ona rzeczywiste miejsce zamieszkania w momencie dokonywania wyboru.

Zalecenie nr 4 (dotyczące „europejskiego świadectwa spadkowego”)

Parlament Europejski wyraża przekonanie, że celem przyszłego instrumentu winno być uproszczenie procedur, które zobowiązani są przeprowadzić spadkobiercy i następcy prawni aby nabyć prawa do spadku, w szczególności poprzez:

– wprowadzenie zasad międzynarodowego prawa prywatnego mających na celu

1 Dz.U. L 12 z 16.01.2001, str. 1.

PE 367.975v03-00 6/10 PR\614735PL.doc

PL

skuteczną koordynację systemów prawnych w dziedzinie zarządzania, likwidacji i przekazywania spadków,

– wprowadzenie „europejskiego świadectwa spadkowego” określającego jednoznacznie prawo właściwe dla spadku, osoby mające prawo do dziedziczenia, podmioty

odpowiedzialne za zarządzanie nim oraz majątek do niego należący, przy czym

świadectwo będzie wydawane przez podmiot uprawniony, zgodnie z danym systemem prawnym, do nadania mu wartości urzędowej,

– nadanie świadectwu charakteru tytułu uprawniającego do przepisania w rejestrze publicznym nabycia poprzez dziedziczenie, połączonego w szczególności z ochroną praw wynikających z dokonania przez osobę trzecią zakupu w dobrej wierze od osoby, która zgodnie ze świadectwem podawała się za spadkobiercę lub osobę uprawnioną do zarządzania spadkiem.

Zalecenie nr 5 (dotyczące prawa obowiązującego w miejscu, w którym znajduje się majątek oraz zachowku)

Parlament Europejski wyraża przekonanie, że przyszłe rozporządzenie winno zapewnić skuteczność prawa właściwego dla danego spadku i skoordynować zapisy tegoż prawa z przepisami prawa obowiązującego w miejscu, w którym znajduje się majątek należący do spadku, a także z podstawowymi zasadami przyznawania zachowku osobom bliskim.

Zalecenie nr 6 (dotyczące exequatur)

Parlament Europejski proponuje przyjąć – w celu uznania i wykonania decyzji – system ustanowiony w rozporządzeniu (WE) nr44/2001, który wymaga exequatur jedynie w przypadku, gdy decyzja wydana przez sędziów danego państwa członkowskiego stanowi podstawę procedury wykonawczej w innym państwie członkowskim.

Zalecenie nr 7 (dotyczące dokumentów urzędowych)

Parlament Europejski wyraża przekonanie, że należy wprowadzić uregulowania dotyczące skutków, jakie dokumenty urzędowe dotyczące spadków wydane w danym państwie członkowskim mogą wywołać w innym państwie członkowskim.

Zalecenie nr 8 (dotyczące przepisania do rejestru publicznego)

Parlament Europejski wyraża przekonanie, że należy zastosować uproszczone procedury kontroli decyzji i dokumentów urzędowych wydanych w danym państwie członkowskim, które mają być wpisane lub przepisane do rejestru publicznego innego państwa

członkowskiego.

Zalecenie nr 9 (dotyczące europejskiego systemu rejestracji testamentów)

Parlament Europejski opowiada się za stworzeniem europejskiego systemu rejestracji testamentów, m.in. poprzez zintegrowanie obecnie istniejących rejestrów krajowych w celu ułatwienia wyszukiwania poleceń wynikających z ostatniej woli zmarłego.

PR\614735PL.doc 7/10 PE 367.975v03-00

PL

UZASADNIENIE I. Wstęp

Zgodnie z Porównawczym badaniem prawnym dotyczącym kolizji jurysdykcji i uregulowań w zakresie testamentów i prawa spadkowego, przeprowadzonym w 2002 r.

przez Deutsches Notarinstitut na wniosek Komisji, co roku na terytorium Unii Europejskiej otwieranych jest od 50 000 do 100 000 spraw spadkowych o charakterze międzynarodowym, a liczba tych spraw z pewnością zwiększy się w związku z niedawnym przystąpieniem do Unii Europejskiej dziesięciu nowych państw członkowskich.

Użyteczność opracowania instrumentu wspólnotowego w zakresie prawa spadkowego nie jest związane jedynie z danymi statystycznymi, lecz także z potrzebą likwidacji trudności napotykanych przez osoby uprawnione do dziedziczenia i pragnące objąć spadek. Owe trudności wynikają z istniejących obecnie znacznych różnic pomiędzy międzynarodowym prawem prywatnym a prawem materialnym państw członkowskich tworzących przeszkody dla swobodnego przepływu i prawa własności. Należy pamiętać, że prawo własności jest ogólną zasadą prawa (Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-368/96, Generics [Wielka Brytania] i inne, Zb. Orz. 1998, str. I-7967 pkt 79 oraz orzecznictwo cytowane w tymże punkcie), a ponadto zostało wymienione jako jedno z praw podstawowych w Karcie Nicejskiej.

Oczywiście najbardziej skutecznym sposobem rozwiązania istniejących problemów byłoby zharmonizowanie prawa materialnego w zakresie spadków; jest to jednak cel niezwykle trudny do osiągnięcia, a przede wszystkim nie należy on do kompetencji wspólnotowych.

Z drugiej jednakże strony art. 65 lit. b) Traktatu WE potwierdza, że Wspólnota Europejska posiada kompetencje pozwalające na przyjęcie środków zmierzających do

„wspierania zgodności norm mających zastosowanie w państwach członkowskich w dziedzinie kolizji ustaw i sporów o właściwość”.

II. Stanowisko sprawozdawcy

Możliwe jest określenie kierunków, w których prawodawca wspólnotowy winien podążać w zakresie prawa spadkowego i testamentów:

a) po pierwsze: przyszłe rozporządzenie winno zawierać proste i jasne zasady międzynarodowego prawa prywatnego, uwzględniające specyfikę i tradycje wynikające z dziedzictwa systemów prawnych istniejących w poszczególnych państwach członkowskich, a to w celu umożliwienia skutecznej koordynacji krajowych systemów prawnych stosowanych w odniesieniu do danej sprawy spadkowej;

b) po drugie: w przyszłym rozporządzeniu należy wprowadzić nowe i skuteczne instrumenty wspólnotowe pozwalające na dodatkowe uproszczenie.

Jeżeli chodzi o punkt pierwszy, w przyszłym rozporządzeniu konieczna będzie harmonizacja kryteriów jurysdykcji właściwej w zakresie spraw spadkowych.

PE 367.975v03-00 8/10 PR\614735PL.doc

PL

Jednym z tych kryteriów z pewnością musi być zwyczajowe miejsce zamieszkania zmarłego w chwili śmierci, umożliwiające przyznanie kompetencji do rozwiązywania sporów dotyczących spadku sędziemu państwa, w którym de cujus zamieszkiwał on i na terytorium którego z reguły znajduje się większa część jego majątku oraz zamieszkują jego spadkobiercy.

Oprócz kryterium właściwej jurysdykcji możliwe byłoby wprowadzenie rozwiązania alternatywnego, a mianowicie kryterium zwyczajowego miejsca zamieszkania zainteresowanego, aby nowa procedura nie była zbyt sztywna i kosztowna.

Wyobraźmy sobie na przykład przypadek obywatela niemieckiego, który po przejściu na emeryturę wyjeżdża z Niemiec na południe Hiszpanii (tam spędza ostatnie dziesięć lat swojego życia), gdzie umiera, pozostawiając dwoje dzieci mieszkających w Niemczech i spadek w postaci majątku znajdującego się w Niemczech; w takim przypadku, jeżeli właściwa jurysdykcja byłaby określona jedynie na postawie kryterium państwa, w którym zmarły rzeczywiście mieszkał w chwili śmierci, w przypadku sporu spadkobiercy byliby – a fortiori – zmuszeni do przekazania sprawy do rozpatrzenia sędziemu hiszpańskiemu.

Harmonizacja zasad w dziedzinie właściwości sądu nie jest wystarczająca dla uproszczenia procedur w zakresie międzynarodowych spraw spadkowych i uniknięcia zjawiska tzw. forum shopping.

W rzeczywistości efekt taki może zostać osiągnięty jedynie w sytuacji, gdy wszystkie organy posiadające kompetencje do udziału w danej sprawie spadkowej, nawet jeżeli znajdują się one w różnych państwach członkowskich, będą stosować te same zasady prawa materialnego. Będzie to możliwe jedynie przy jednoczesnej harmonizacji reguł w zakresie kolizji, tzn. zasad, które pozwolą ustalić, które prawo jest właściwe w rozpatrywanym przypadku.

Na szczeblu międzynarodowym osiągnięto zadowalający konsens co do potrzeby zastosowania jednego prawa w celu rozwiązania wszystkich aspektów sprawy spadkowej, od otwarcia spadku do jego przekazania, bez względu na rodzaj i lokalizację składającego się na niego majątku.

W opinii sprawozdawcy prawem właściwym winno być prawo państwa, w którym zmarły rzeczywiście zamieszkiwał w chwili śmierci; wówczas w wielu przypadkach dojdzie do zbieżności właściwego sądu i prawa, co sprzyjać będzie szybkiemu i skutecznemu rozwiązywaniu sporów w zakresie spraw spadkowych.

Jednakże oprócz tego kryterium wskazane wydaje się przyznanie de cujus możliwości wyboru, w odniesieniu do prawa regulującego spadek, między prawem krajowym a prawem zwyczajowego miejsca zamieszkania w chwili dokonywania wyboru.

Nowe rozporządzenie winno jednakże zapewnić również skuteczność prawa właściwego dla spadku i dokonać koordynacji przepisów tego prawa z przepisami prawa właściwego dla miejsca, w którym znajduje się majątek.

W odniesieniu do punktu pierwszego należy podkreślić, że zgodnie z prawem niektórych państw członkowskich (na przykład Wielkiej Brytanii lub Austrii) likwidacja i/lub przekazanie spadku powierzone zostają podmiotowi określonemu w odnośnym prawie lub

PR\614735PL.doc 9/10 PE 367.975v03-00

PL

wyznaczonemu przez organ publiczny. Obecnie podmioty te napotykają trudności w wykonywaniu specyficznych praw w państwach członkowskich innych niż to, którego prawo jest właściwe dla spadku.

Dlatego też w przyszłym rozporządzeniu wspólnotowym należy wyraźnie stwierdzić, że prawa tych podmiotów winny zostać uznane we wszystkich państwach członkowskich i muszą one zostać rozszerzone na cały majątek należący do spadku, bez względu na rodzaj i lokalizację.

Jeżeli chodzi o punkt drugi, w przyszłym rozporządzeniu nie będzie można pominąć kwestii procedury w przypadku lex rei sitae, która, jak wiadomo, z natury zakłada przeprowadzenie procedury przeniesienia majątku.

Aby uniknąć niepotrzebnego, dwukrotnego przeprowadzenia tych samych czynności, należy sprecyzować w rozporządzeniu, że w celu nabycia i korzystania z majątku dziedziczonego znajdującego się w państwie członkowskim innym niż to, którego prawo jest właściwe dla spadku, stosowanie przepisów prawa właściwego dla miejsca, w którym znajduje się majątek będzie konieczne jedynie w przypadku, gdy prawo to wymagać będzie dodatkowych formalności lub aktów nieprzewidzianych prawem właściwym dla danego spadku.

Na przykład zarząd i przekazanie źródła dochodów są regulowane lex rei sitae, jeżeli wymagają one do tego celu interwencji swoich organów, przy czym organy lub osoby przez nie wyznaczone będą w celu określenia prawa do dziedziczenia zobowiązane do zastosowania zasady lex successionis.

Podobnie jeżeli prawem właściwym jest prawo francuskie, które, jak wiadomo, przewiduje w tym zakresie system wydania spadku (zgodnie z którym spadkobiercy nabywają prawa automatycznie przy otwarciu spadku) – a część majątku należącego do spadku znajduje się we Włoszech, konieczne będzie zastosowanie się do przepisów prawa włoskiego, które, w odróżnieniu od prawa francuskiego wymaga zgody na przyjęcie spadku w celu uzyskania statusu spadkobiercy.

Wpływ lex rei sitae jest szczególnie silny jeżeli majątek należący do spadku obejmuje dobra majątkowe wpisane do rejestrów publicznych (przede wszystkim nieruchomości).

Jeżeli dane dotyczące majątku wpisane są do rejestrów publicznych, oznacza to, że do rejestrów wpisane mogą być jedynie dokumenty przewidziane prawem państwa, w którym prowadzony jest rejestr, pod warunkiem że zawartość dokumentów będzie zgodna z odnośnym prawodawstwem.

Ogólnie rzecz biorąc, nie ma powodu, aby w zakresie uznania i wykonania decyzji oraz dokumentów urzędowych zaprzestać stosowania zasad wynikających z obowiązującego w tej dziedzinie prawa wspólnotowego, a które jak wiadomo wymaga exequatur jedynie w przypadku, gdy dokumenty stanowią podstawę procedury wykonawczej w innym państwie członkowskim (por. art. 38 i kolejne oraz art. 57 i kolejne rozporządzenia (WE) nr 44/2001).

Jednakże uwzględniając fakt, że decyzje i dokumenty urzędowe w zakresie prawa spadkowego będą częściej niż w innych dziedzinach dotyczyć majątku wpisanego do

PE 367.975v03-00 10/10 PR\614735PL.doc

PL

rejestrów publicznych, a także potrzebę zachowania spójności aktów, które mogą zostać przepisane do tych rejestrów, wskazana wydaje się uprzednia kontrola przepisania lub wpisania przez organ docelowego państwa członkowskiego.

W wyniku przeprowadzenia kontroli wydane byłoby świadectwo, którego treść zostanie określona w przyszłym rozporządzeniu, za pomocą którego organ publiczny potwierdzałby zgodność decyzji lub dokumentu z obowiązującymi przepisami prawa docelowego państwa członkowskiego.

Jeżeli chodzi o wspomniane powyżej rozwiązanie drugie, przypomnijmy, że jeżeli obywatele europejscy mogliby korzystać ze standardowego dokumentu określającego w sposób wiążący dla wszystkich państw członkowskich prawo właściwe dla spadku, majątek należący do spadku, jak również osoby mające prawo do dziedziczenia oraz zarządzających spadkiem, mogliby oni wykonywać swoje prawa we wszystkich państwach członkowskich w sposób prosty, pewny i skuteczny.

Dlatego zdecydowanie wskazane jest, aby w przyszłym rozporządzeniu wprowadzono

„europejskie świadectwo spadkowe”, o treści określonej powyżej, które byłoby wydawane przez organ uprawniony do nadania mu wartości urzędowej.

Ponadto nadanie świadectwu charakteru tytułu uprawniającego do przepisania w rejestrze publicznym nabycia poprzez dziedziczenie, połączonego w szczególności z ochroną praw wynikających z dokonania przez osobę trzecią zakupu w dobrej wierze od osoby, która zgodnie ze świadectwem podawała się za spadkobiercę lub osobę uprawnioną do zarządzania spadkiem, również pozwoliłoby na znaczne uproszczenie procedury.

Podsumowując – omawiana kwestia jest zawiła i posiada wiele różnorakich aspektów.

Jednakże sprawozdawca jest zdania, że w interesie obywateli konieczne jest podjęcie wysiłków niezbędnych do przeprowadzenia reformy, z uwzględnieniem w miarę możliwości sugestii przedstawionych powyżej, co zapewni wszystkim zainteresowanym jasny i skuteczny system uregulowań prawnych.