Maciak, Dariusz
"Dzieje parlamentaryzmu w Polsce
XV-XX w. (Materiały bibliograficzne)",
oprać. Kazimierz Zieliński, Warszawa
1985 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 78/3, 581-583
1987
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
RbC'hNZJt
581
D zieje p a rlam entaryzm u w Polsce X V — X X w. ( M a teria ły bibliograficzne
),
o p ra co w a ł K azim ierz Z i e l i ń s k i , C e n tra ln a B iblioteka W o jsk o w a , W arszaw a 1985, s. 240.
K w estia in fo rm acji n aukow ej jes t jed n y m z najb a rd ziej n ab rzm iały ch p ro b lem ó w z jak im i sty k a się k ażdy p a rając y się h u m an isty k ą. N adzieje n a stw orzenie inform acyjnej sieci k o m p u te row ej, k o m p u te ro w y c h k atalo g ó w b ibliotecznych i tem u p o d o b n y c h „g ad g etó w ", należą, u nas przy n ajm n iej, d o odległej przyszłości. Z tym w iększą ra d o ścią w ita się k a ż d ą inicjatyw ę u zu p ełn ien ia naszego w a rsz ta tu bibliograficznego. „B ib lio g rafia h istorii polsk iej” w y d aw a n a pod ausp icjam i In sty tu tu H isto rii Polskiej A k ad em ii N a u k u k azu je się z k ilkuletnim o późnieniem i nie n o tu je niestety w szystkich publikacji pośw ięconych p ro b lem aty ce h isto ry c z n e j1. S zczególną w agę należy więc przyw iązyw ać d o b ibliografii przed m io to w y ch , tym bard ziej, że ułatw iają one p o szu k iw an ia b ibliograficzne, nie zm uszając d o m ozo ln eg o p rzeb ijan ia się p rzed k ilk a d ziesiąt to m ó w „B ib lio g rafii” .
W zm o żo n e zain tereso w an ie dziejam i p o lskiego p a rla m e n tary z m u ja k ie n o tu jem y o d k ilk u n a stu lat, a c o z ao w o co w ało zap o c zą tk o w an ie m trzytom ow ej „ H isto rii sejm u p o lsk ieg o ” 2, p rzy n io sło rów nież p o d su m o w an ie b ibliograficznych dziejów polskiego p a rla m e n tary z m u w o m a w ianym tu w ydaw nictw ie C en traln ej B iblioteki W ojskow ej. Jest to tym cenniejsze, że w sp o m n ian a „ H is to ria sejm u” p o za najb ard ziej pod staw o w y m i „ W sk azó w k a m i b ib lio g rafic zn y m i” nie d a je zb y t w ielu inform acji o p u b lik ac ja ch pośw ięconych sejmow i R zeczypospolitej.
A u to r o m aw ian ej b ib liografii, K azim ierz Z i e l i ń s k i , zg ro m ad ził m a teriał w dziesięciu d z iałach głów n y ch : „1. Z ag a d n ie n ia o g ó ln e; II. G en eza i p o czątk i sejm u w P olsce (d o 1506 r.); III. Sejm y w latach 1506— 1540; IV . Sejm y w latach 1540— 1586; V. Sejmy w lata ch 1587— 1696; VI. Sejm y w czasach saskich (1697— 1763); V II. Sejm y o k resu stan isław ow skiego (1764— 1793); V III. Sejm y w o k resie ro zb io ró w P o lsk i; IX . P a rlam e n t R zeczypospolitej Polskiej (1919— 1939); X. P a rlam en ta ry zm w Polsce L u d o w ej” . Przyjętej s tru k tu rz e m o żn a zarzucić kilk a nielogiczności. D zieje sejm u R zeczypospolitej p rz ed ro z b io row ej u jęte są w sześciu d ziałach , p o d czas gdy zjaw iska ta k różne, ja k instytucje p a rla m e n tarn e K sięstw a W arszaw skiego, K ró lestw a P olskiego, p o w sta n ia listo p ad o w eg o o raz „Sejm y i k o n sty tucje p ro w in cjo n aln e. Polskie rep rezen tacje w p a rla m e n tac h p ań stw z ab o rc zy c h ” pom ieszczone zo stały w jed n y m dziale. Szczęśliwiej b yłoby p ro b lem aty k ę sejm u R zeczypospolitej ująć w jed n y m dziale (o zn aczo n y m cyfrą rzy m sk ą), z p o d ziałem n a okresy (o zn aczo n e cyfrą a ra b sk ą ). D y sk u sy jn a je s t rów nież cezu ra 1586/1587, k tó ra dla dziejów sejm u ja k o instytucji nie m iała w iększego znaczenia. N a to m ia st o k res 1587— 1696, d la p a rla m e n tary z m u p o lskiego p rzynosi zm ian y tak w ielkie, że tru d n o tra k to w a ć p e rio d ten ja k o je d n o r o d n y 3.
D ziw i też k o n stru k c ja d ziału pierw szego, w k tó ry m oczekiw ać m o żn a by p ra c pośw ięconych całości lu b w iększym o k reso m dziejów naszych in stytucji p a rla m e n tarn y c h . Z n ajd u jem y tam zaś p ra c e p o św ięcone k o n sty tu cjo m i sejm om w poszczególnych o k resach , k tó ry w inny znaleźć się w działach n astęp n y ch . N ie m o żn a zgodzić się rów nież z w yodręb n ien iem tu p o d d z ia łu „3. S ejm iki” . M ech an izm sejm ikow y b ył przecież ta k ściśle zw iązany z działan iem sejm u szlacheckiego, że nie m o żn a tych dw óch elem en tó w system u p a rla m e n tarn e g o sztucznie rozdzielać, szczególnie zw ażyw szy n a to , że sejm iki w ciągu w ieku X V II przejm ow ały p rero g aty w y d o tą d zarezerw o w an e d la sejm u. Z resz tą w działach pośw ięconych sejm om zn ajd u jem y rów nież p race zajm u jące się sejm ikam i.
1 O s ta tn io w y d a n o to m za ro k 1983 (Por. Bibliografia historii p o lskiej za ro k 1983. o p rać. S. G ł u s z e k , A . M a l c ó w n a , I. P e r z a n o w s k a , W rocław 1986).
2 H istoria sejm u poslkiego t. I: D o sch y łk u szlacheckiej R zeczypospolitej, p o d red.
J. M i c h a l s k i e g o , W arszaw a 1984.
3 Z a rz u t p o d o b n y p o d n ie sio n o w o dniesieniu d o p racy pow yższej, gdzie z asto so w an o an alo g iczn e cezury. P or. recenzja A . F i l i p c z a k - K o c u r , P H t. L X X V II, 1986, z. 2, s. 375.
582
RECENZJEB rak d ziału pośw ięconego II w ojnie św iatow ej su p o n o w ać m oże, że a u to r nie uznaje ciał p rzedstaw icielskich rząd u lond y ń sk ieg o za ..instytucje p a rla m e n ta rn e ” .
A u to r zastrzega się. że b ib lio g rafia jest ..ze w zględu na szeroki zak res p iś m ie n n ic tw a ---z k o niec---zności b ib lio g rafią selektyw ną. O g ran ic---zo n o się w ---zasad---zie d o d ru k ó w ---zw artych, w ażniejszych arty k u łó w prasow ych, n iek tó ry ch ustaw o ch ara k te rze p ań stw o w y m " (s. VII). Jest to stw ierdzenie o tyle nieścisłe, że p ra ca uw zględnia p u b lik acje z czasopism n a u k o wych. k tó re tru d n o przecież uznać za „arty k u ły p ra so w e ” . O d n o śn ie z asad y selektyw ności, a u to r nie p rzed staw ia reguł, w o p a rciu o k tó re p rzep ro w ad zo n o w y b ó r pu b lik acji. S zkoda. że k w e ren d ą nie o b jęto w szystkich p u blikacji nauk o w y ch pośw ięconych p ro b lem aty c e b ib lio grafii. rozszerzając ich zestaw , co uczynić b y ło m o żn a — w p rz y p ad k u po jaw ien ia się tzw. „ tru d n o ś c i w ydaw niczych" — ko sztem pu b lik acji prasow ych.
P o d d a ć m o żn a w w ątpliw ość zasad n o ść stosow anej przez a u to ra selekcji. S kupię się tu na p ro b lem aty c e sejm u p rzed ro z b io ro w eg o , m ając d o dyspozycji „W skazów ki bib lio g raficzn e" zaw arte w e w sp o m n ian ej „ H isto rii sejm u ” o ra z w łasne dośw iadczenia w tym w zg lęd zie4. K azim ierz Z ieliński p o m in ął wiele p ra c tam ujętych. W iększość z nich to p u b lik acje w ażkie, a n iek tó re są w p ro st p odstaw ow e. P o m in ię to też p race co p ra w d a b a rd z o szczegółow e, lecz in n e o p o d o b n y m zakresie znalazły się w b ib liografii. W śród w ażniejszych b ra k ó w w ym ienić należy p u b lik acje A. L i t y ń s k i e g o . H . C h o d y n i c k i e g o . K . G r z y b o w s k i e g o . P. S k w a r c z y ń s k i e g o , J. R o w e c k i e g o , J. S e r e d y k i . J. R z o ń c y . J. P i e t r z a k a . W . D w o r z a c z k a , H. L u l e w i c z a i H. K a r b o w n i k a 5. D ziwi b ra k pozycji tak p o d sta w o w ych ja k „ P a c ta c o n v en ta ” W. S o b o c i ń s k i e g o . „P ra w a k a rd y n aln e ” Z. R a d w a ń s k i e g o czy b a rd z o stary ch , lecz w ażkich książek G . L e n g n i c h a 6. S k o ro a u to r pom ieścił — słusznie — w swej bibliografii „ R ze czp o sp o litą P o lsk ą w d o b ie sejm u inkw izycyjnego (1589— 1592)” K . L e p s z e g o , czem u p o m in ął in n ą książkę tegoż a u to ra , k o m p le m en tarn ą w sto su n k u do p ierw szej?7 B rak też książek S. G r u s z e c k i e g o . S. P ł a z y i J. S e r e d y k i N. A u to r
4 W sk a zó w k i bibliograficzne, [w:] H istoria sejm u polskiego, s. 420— 428; L iteratura p rzed m iotu. [w:] H. L i t w i n , D. M a c i a k , Sejm p o lsk i w połow ie X V I I w ieku, W arszaw a 1983, s. 62— 69.
5 A . L i t y ń s k i . Szla ch ecki sam orząd gospodarczy w M alopolsce (1606— 1717). K atow ice 1974; t e n ż e , Problem szlacheckiego praw a zgrom adzeń ziem skich w Polsce X V I I — X V I I I w ieku. C zP -H t. X X V I, 1974, z. 1, s. 175— 183; H. C h o d y n i c k i , S e jm ik i zie m ruskich
w w ieku X V . Lw ów 1906; K . G r z y b o w s k i . Stanislaw M iko ła j Sienicki. D em ostenes
sejm ów po lskich , „ O d ro d ze n ie i R efo rm acja w P olsce” t. II, 1957, s. 91— 132; P. S k w a r - c z y ń s k i . Pierw sze trzy wolne elekcje viritim , 1573— 1587 (W yb ra n e zagadnienia) . „Teki H isto ry czn e” t. X , 1959, s. 119— 154; J. K o w e c k i , Posłowie debiutanci na Sejm ie C ztero letnim , [w:] W iek X V I I I . P olska i św iat. Księga pośw ięcona Bogusławowi L eśnodorskiem u, W arszaw a 1974, s. 195— 210; J. S e r e d y k a , A ktyw n o ść senatorów w ielkopolskich na sejmach drugiej po ło w y panow ania Z yg m u n ta I I I W a zy (1611— 1632), „P am iętn ik B iblioteki K ó rn ic k ie j” z. 18, 1981, s. 5— 16; J. R z o ń c a , O sta tn i sejm p rz e d Cecorą (w 1619 r .) , tam że z. 20, 1983. s. 5— 91 te n ż e . Po C ecorze i podczas wojny chocim skiej. S e jm y z lat 1620 i 1621, W rocław 1983; W . D w o r z a c z e k , O blicze wyznaniowe senatu R zeczypospolitej w dobie kontrreform acji, [w:] M unera łitteraria k u czci R om ana P olaka, P o z n a ń 1962, s. 41— 56; H . L u l e w i c z , S k la d w yznaniow y senatorów św ieckich W ielkiego K sięstw a L itew skiego za panow ania W azów , P H t. L X V III, 1977, z. 3, s. 425— 445; H. K a r b o w n i k , Udział przedstaw icieli ka p itu l w sejm ach i sejm ikach R zeczypospolitej ( X V — X V I I I ) , C z P -H t. X X II.
1970, z. 2, s. 169— 178.
6 W . S o b o c i ń s k i , Pacta conventa. Stu d iu m z historii praw a polskiego. K ra k ó w 1939; Z . R a d w a ń s k i , Prawa kardynalne w Polsce, P o zn ań 1952; G . L e n g n i c h , Prawo pospolite K rólestw a P olskiego, K ra k ó w 1836.
7 K . L e p s z y , W alka stronnictw w pierw szych latach panowania Z yg m u n ta III, K ra k ó w 1929. 8 S. G r u s z e c k i . W alka o władzę и· R zeczyp o sp o litej P olskiej p o wygaśnięciu dynastii Jagiellonów (1572— 1573), W arszaw a 1969; S. P ł a z a . Próby reform ustrojow ych w czasie
K h C t N / J l
583
zam ieszcza ..C h ro n o lo g ię sejm ów polskich 1493— 1793” W. K o n o p c z y ń s k i e g o i jej u zu p eł nienie p ió ra H. O l s z e w s k i e g o , lecz p o m ija a n alo g iczn ą p u b lik ację Z. R a d w a ń sk ie g o 9. Z d ro b n iejszy ch uchybień w skazać należy b łęd n e w ym ienienie p racy pośw ięconej A ndrzejow i M a ksym ilianow i F r e d r z e 10 w części dotyczącej czasów saskich, gdy zm arł on p raw ie 20 lat przed w stąpieniem pierw szego W ettin a n a tro n polski. S k o ro zaś p u b lik ac ja ta zn alazła się w b ib liografii, czem u p o m in ię to inne o p ra co w a n ia pośw ięcone p o g ląd o m tego a u t o r a ? 11 P rzyznać je d n a k trzeb a, że w istocie ta p io n ie rsk a p raca g ro m ad z ąc a p raw ie d w a i pół tysiąca n ajro zm aitszy ch publikacji, m im o isto tn y ch b rak ó w , m oże stać się p o m o c n a przy staw ian iu pierw szych k ro k ó w n a d ro d z e p o z n a n ia dziejów polskiego p a rla m e n tary z m u . W a rto też rozw ażyć, czy ta k a b ib lio g rafia nie p o w in n a stać się o sta tn im to m e m w sp o m n ian ej „H isto rii sejm u p o lsk ieg o ” . P o licznych u zu p ełn ien iac h , zm ianie k o n stru k cji i w p ro w ad zen iu działów pośw ięconych źró d ło m — a u to r p rzy tacza je, lecz m arg in aln ie — m o g łab y w ystąpić w tej roli recen zo w an a praca.
D ariusz M a cia k
S h a ro n K e t t e r i n g , Patrons. B rokers, and C lients in Seventeenth-C entury France. O xford U niversity Press. N ew Y o rk -O x fo rd 1986. s. 322: Patronage amI Politics During the Fronde, [w :] ..F ren ch H istorical S tu d ies" t. XIV.
З,
1986. s. 4 0 9 - 441.Z a n o tu jm y d w a zjaw iska: prim o, reg io n a ln e b a d a n ia historyczne w E u ropie, b ąd ź w skali lo kalnej, b ąd ź też krajow ej, stały się częściej niż kiedykolw iek daw niej d o m en ą h isto ry k ó w z agranicznych, zazw yczaj an g lo sask ich ; secundo, w c en tru m uw agi h isto ry k ó w Z a c h o d u zn alazł się o s ta tn io klientelizm . N a przecięciu tych d w óch tendencji mieści się książka historyczki am ery k ań sk iej, znanej ju ż ja k o a u to rk a cennej m o n o g rafii p a rla m e n tu w A i x 1 i arty k u łó w d otyczących F ro n d y . B adacze fran cu scy do strzeg ali, rzecz ja s n a , p ro b lem sto su n k u p a tro n -k lie n t w czasach now ożytnych a R o lan d M o u s n i e r uczynił z tego jed en z głów nych tem ató w b a d a ń w łasnych i g ro n a sw ych u c z n ió w 2. Je d n a k in te rp reta cja p ojęcia fid é lité . k luczow ego dla m ousn iero w sk iej koncepcji now ożytności europejskiej, nie sp o tk a ła się z a p ro b a tą p o za kręgiem bliskich m u osobiście b adaczy, zaś relacje społeczne zbliżonego ty p u o d g ry w ają — rzecz zn am ien n a — n ik łą rolę w an aliza ch i syntezach z kręgu ..szkoły A n n a le s " 3. H isto rycy anglosascy n a to m iast znaleźli się w o statn ich d ek ad ach pod silnym wyplwem e tnologii, głów nie am ery k ań sk iej.
pierw szego bezkrólew ia (1572— 1574). K ra k ó w 1969; J. S e r e d y k a , R zeczpospolita w ostatnich latach panow ania Z yg m u n ta I I I (1629— 1632). Z a r y s w ew nętrznych dziejów polityczn ych , O pole 1978.
9 Z. R a d w a ń s k i , U zupełnienie do chronologii sejm ów polskich. C zP -H t. II, 1949. s. 449— 451.
10 Z. O g o n o w s k i . W obronie liberum veto. N a d p ism a m i A ndrzeja M a ksym ilia n a Fredry. „C złow iek i Ś w ią to p o g lą d ” 1975, n r 4, s. 59— 87; n r 5, s. 83— 106.
11 Z. R y n d u c h , A nd rzej M aksym ilia n Fredro i port rei lite ra c ki). G d a ń sk 1980; J. W im m e r . T rzy p ro je k ty A ndrzeja M aksym ilia n a Fredry w sprawach w ojskow ych, [w:] „ S tu d ia i M ateriały d o H isto rii W o jsk o w o ści” t. X V II, cz. 2, W arszaw a 1972, s. 251— 279 o ra z inne.
1 Judicial P olitics and Urban R evo lt: The Parlam ent o f A ix , 1629— 1659. P rin ceto n 1978. 2 P o r. H om m age à R oland M ousnier: C lientèles et fid é lité s à l'époque m oderne, wyd. Y. D u ra n d . P aris 1981.
3 M am n a m yśli b a d a n ia nad dziejam i n o w ożytnym i, gdzie pew ien w yjątek stan o w ią b a d an ia D enis R i c h e t a . W zakresie dziejów sta ro ży tn y ch n a to m ias t trzeba w ym ienić P aula V e y n e dla staro ży tn o ści i M ark a A u g s t w zakresie b ad ań nad społeczeństw am i i system am i w ładzy w Afryce.
