bc Wpływ wsparcia RPO WK-P na poprawę jakości i zwiększenie dostępności usług społecznych oraz aktywnej integracji na terenie

bc

RAPORT KOŃCOWY

Wpływ wsparcia RPO WK-P 2014-2020 na poprawę jakości i zwiększenie

dostępności usług społecznych oraz aktywnej integracji na terenie

województwa kujawsko-pomorskiego

B

.:

„WPŁYW WSPARCIA RPOWK-P2014-2020 NA POPRAWĘ JAKOŚCI I ZWIĘKSZENIE DOSTĘPNOŚCI USŁUG SPOŁECZNYCH ORAZ AKTYWNEJ INTEGRACJI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO”

Raport końcowy

Zamawiający:

Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego pl. Teatralny 2

87-100 Toruń

Wykonawca:

Pracownia Badań i Doradztwa “Re-Source” Korczyński Sarapata sp.j.

ul. Spławie 53; 61-312 Poznań Tel. 61 622 92 06-07, biuro@re-source.pl

1. Spis treści

1. Spis treści... 3

2. Wykaz skrótów ... 5

3. Streszczenie ... 6

4. Executive Summary ... 15

5. Wprowadzenie ... 23

5.1 Informacje wstępne ... 23

5.2 Kontekst tematyki badania ... 23

5.3 Cel i przedmiot badania ... 23

6. Opis zastosowanej metodologii badania ... 27

7. Opis wyników badania ... 31

7.1 Analiza i ocena stopnia trafności projektów w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji ... 31

7.1.1 Diagnoza sytuacji w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji ... 31

7.1.2 Dostępność wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji ... 72

7.1.3 Adekwatność wsparcia RPO WK-P do założeń przyjętych w dokumentach strategicznych ... 94

7.1.4 Adekwatność wsparcia do potrzeb odbiorców ... 102

7.1.5 Wypełnianie zasad horyzontalnych w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji 122 7.2 Ocena wpływu realizacji projektów na zmniejszenie nierówności w dostępie do usług społecznych i aktywnej integracji ... 127

7.2.1 Efekty wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji dla odbiorców ostatecznych ... 127

7.2.2 Efekty wsparcia w zakresie poprawy funkcjonowania pomocy społecznej ... 136

7.2.2.1 Poprawa jakości usług społecznych i aktywnej integracji ... 137

7.2.2.2 Zmiany w funkcjonowaniu systemu pomocy społecznej ... 138

7.2.3 Uwarunkowania skuteczności wsparcia ... 145

7.2.4 Efektywność kosztowa wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji 164 7.3 Ocena trwałości i komplementarności ... 165

7.3.1 Komplementarność wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji 166

7.3.2 Trwałość efektów wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji .... 171

8. Wnioski i rekomendacje ... 175

9. Zestawienie odpowiedzi na pytania badawcze ... 186

10. Spis ilustracji ... 202

10.1 Spis wykresów ... 202

10.2 Spis map ... 205

10.3 Spis tabel ... 205

11. Aneks tabelaryczny ... 207

2. Wykaz skrótów

SKRÓT ROZWINIĘCIE SKRÓTU

AOTMiT Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji BAEL Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności

BDL Bank Danych Lokalnych

CATI Computer Assisted Telephone Interview (Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny)

CAWI Computer Assisted Web Interview (Komputerowo wspomagany wywiad internetowy)

CIS Centrum Integracji Społecznej CPR Centrum Pomocy Rodzinie

CT9 Wytyczne CT9

DPS Dom Pomocy Społecznej Dz.U. Dziennik Ustaw

EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS Europejski Fundusz Społeczny

ERDF European Regional Development Fund (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego)

ESF European Social Fund (Europejski Fundusz Społeczny) EU European Union (Unia Europejska)

FGI Focus group interview (Zogniskowany wywiad grupowy) GOPR Gminny Ośrodek Pomocy Rodzinie

GOPS Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej GUS Główny Urząd Statystyczny

IDI Individual in-Depth Interview (Indywidualny wywiad pogłębiony) ITI Individual Telephone Interview (Indywidualny wywiad telefoniczny) IP Instytucja Pośrednicząca

IZ Instytucja Zarządzająca KIS Klub Integracji Społecznej KPPUiWS

2020

Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020

SKRÓT ROZWINIĘCIE SKRÓTU M.P. Monitor Polski

MGOPS Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej MIiR Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju

MOPR Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie MOS Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii MOW Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy

MPiPS-05 Sprawozdanie 5 Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej NGO Non-Government Organization (organizacja pozarządowa)

OP Oś Priorytetowa

PAL Program Aktywności Lokalnej

PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych PI Priorytet Inwestycyjny

PO PŻ Program Operacyjny Pomoc Żywnościowa PO WER Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój

ROP K-PV Regional Operational Programme for Kujawsko-Pomorskie Voivodeship (Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-

Pomorskiego)

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

RPO WK-P Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego SL2014 Centralny system teleinformatyczny

SzOOP Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 ŚDS Środowiskowy Dom Samopomocy

UE Unia Europejska

WTZ Warsztat Terapii Zajęciowej ZAZ Zakład Aktywności Zawodowej

ZIT Zintegrowane Inwestycje Terytorialne

3. Streszczenie

Cele i metodologia badania

Celem przeprowadzonego badania było określenie, w jaki sposób inwestycje społeczne wspierane w ramach programu przyczyniają się do poprawy jakości i dostępności usług społecznych i aktywnej integracji w regionie.

W ramach niniejszej ewaluacji zastosowano następujące metody i techniki badawcze:

▪ Analiza desk research – w analizie uwzględniono dokumenty programowe, dokumenty strategiczne regionalne oraz krajowe, wytyczne, ustawy, bazy danych pochodzące z SL2014, dokumenty konkursowe, raporty badawcze, badania ewaluacyjne, dane statystyki publicznej, sprawozdania okresowe i roczne dotyczące wskaźników.

▪ Ankiety CAWI/CATI – te techniki badawcze zostały zastosowane wobec:

beneficjentów RPO WK-P 2014-2020, zastosowany został dobór próby zupełny – otrzymano 175 wypełnionych ankiet; mieszkańców województwa kujawsko- pomorskiego będących odbiorcami ostatecznymi wsparcia, zastosowany został dobór próby losowo-warstwowy – 596 wypełnionych ankiet.

▪ Wywiady IDI - Badaniem IDI objęto przedstawicieli jednostek zaangażowanych w realizację RPO WK-P 2014-2020 oraz przedstawicieli Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu. Łącznie zrealizowano 13 wywiadów.

▪ Wywiady FGI – tym badaniem zostali objęci przedstawiciele Ośrodków Pomocy społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, podmiotów reintegracji oraz instytucji wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej funkcjonujących na danym obszarze. Zrealizowano 4 wywiady FGI. W badaniu zastosowano celowy dobór próby.

▪ Wywiady ITI – badanie przeprowadzone w celu uzupełnienia frekwencji

uczestników badania FGI: zastosowano celowy dobór próby, przeprowadzono 5 wywiadów ITI.

▪ Warsztat ewaluacyjny - w warsztacie ewaluacyjnym wzięli udział przedstawiciele instytucji zaangażowanych we wdrażanie RPO WK-P 2014-2020 oraz

przedstawiciel Wykonawcy. W ramach warsztatu zastosowany celowy dobór próby.

▪ Metoda heurystyczna – w ramach tej metody, zidentyfikowano oraz zgromadzono potrzebne do niniejszego badania materiały i opracowania naukowe.

▪ Benchmarking – w jego ramach, zastosowano dobór zupełny i celowy: pierwszy dobór zastosowano w odniesieniu do programów realizowanych w Polsce na szczeblu wojewódzkim (RPO), drugi natomiast w odniesieniu do rozwiązań międzynarodowych.

Uwzględniając doświadczenia z realizacji niniejszego badania warto zwrócić szczególną uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, specyfika grupy docelowej ewaluowanego

wsparcia sprawiła, że szczególnie uzasadnione było zastosowanie podejścia mixed-mode research – na etapie realizacji badania CAWI okazało się niemożliwe dotarcie do takiej liczby respondentów, która zagwarantowałaby realizację założeń dotyczących doboru próby. Po drugie, z punktu widzenia triangulacji wyników badania użyteczne okazało się duże zróżnicowanie kategorii respondentów w ramach badania jakościowego (IDI, ITI i FGI).

Opis wyników badania

Analiza i ocena stopnia trafności projektów w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji

Pierwszym z omawianych elementów tej analizy była dynamika zmian liczby świadczeń pomocy społecznej w województwie. W 2018 roku największe znaczenie miały

świadczenia z tytułu ubóstwa (64,2% wszystkich świadczeń pomocy społecznej) i bezrobocia (49,7%). Świadczenia wynikające z długotrwałej lub ciężkiej choroby niepełnosprawności to z kolei, odpowiednio: 36,8% i 34,8% wszystkich świadczeń. W porównaniu z rokiem 2014, zauważamy (z jedynie kilkoma wyjątkami) spadek

udzielanych świadczeń – spośród powodów udzielania świadczeń pomocy społecznej mających największe znaczenie, relatywnie największy spadek dotyczy świadczeń z tytułu bezrobocia, co odzwierciedla znaczącą poprawę sytuacji na krajowym i regionalnym rynku pracy. Należy tutaj jednak również zwrócić uwagę, na coraz istotniejszą kategorię wymagającą wsparcia: osoby w wieku senioralnym. Często osoby znajdujące się w tej kategorii, są osobami niesamodzielnymi – te z kolei, stanowią bardzo liczną grupę, która wymaga opieki. W latach 2014-2018, wzrosła liczba mieszkańców placówek stacjonarnej opieki społecznej.

Wobec powyższych wniosków, prowadzone są działania zaradcze, np. znacznie

zwiększyła się liczba dziennych domów pomocy / pobytu. Przypadek środowiskowych domów samopomocy wskazuje, że każdy powiat dysponuje placówkami tego typu, jednak ich rozmieszczenie nie jest równomierne (co istotne, duże ośrodki miejskie nie oferują większej dostępności tych placówek niż mniejsze ośrodki). W kontekście tych placówek potrzeby rosną nieproporcjonalnie szybciej do stosowanych działań

zaspokajających je – podobna tendencja dotyczy też klubów seniora oraz domów samopomocy. Patrząc dalej, np. na mieszkania chronione, w 2018 roku mówimy o dostrzegalnej różnicy w ich ilości, między średnią krajową, a średnią województwa kujawsko-pomorskiego – na niekorzyść tego ostatniego. Ponadto, w odróżnieniu do wielu innych form wsparcia, w przypadku mieszkań chronionych, mówimy często o

„białych plamach”, czyli powiatach, które w ogóle nie dysponują tego rodzaju instrumentem pomocowym. Inaczej jest w przypadku lokali socjalnych, których dostępność jest większa niż średnia ogólnopolska.

W prowadzonej analizie uwzględniono także wsparcie skierowane do osób z

niepełnosprawnościami. Udział w populacji osób z niepełnosprawnościami w wieku 16+

(10,5%) jest w woj. kujawsko-pomorskim nieco wyższy niż w całej Polsce (9,3%). Mamy przy tym do czynienia ze spadkiem aktywności zawodowej osób z

niepełnosprawnościami. W okresie 2014-2018 zwiększeniu uległa w regionie liczba Zakładów Aktywności Zawodowej oraz Warsztatów Terapii Zajęciowej, przy czym w przypadku tych pierwszych nadal mamy do czynienia z relatywnie dużą liczbą powiatów, w których nie ma tego typu placówek. A co istotne – w ramach RPO WK-P 2014-2020 nie zaplanowano tworzenia nowych podmiotów tego typu. O niedoborach placówek wsparcia należy w województwie mówić także w przypadku Centrów Integracji

Społecznej i Klubów Integracji Społecznej. Istotne zmiany następowały natomiast w zakresie pieczy zastępczej, co związane jest z wymaganym ustawowo procesem zwiększania znaczenia pieczy rodzinnej oraz zmniejszania skali funkcjonowania pieczy zastępczej w formule instytucjonalnej (czego potwierdzeniem jest spadek udziału

wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej w ogólnej liczbie osób objętych pieczą zastępczą).

Ewaluowana interwencja stanowiła odpowiedź na zidentyfikowane powyżej problemy i tendencje. Podkreślić przy tym należy kompleksowość i różnorodność dostępnej w ramach RPO WK-P 2014-2020 pomocy w zakresie usług społecznych i aktywnej

integracji. Działania w ramach EFRR, zawierają głównie pomoc w postaci prowadzenia przebudów / wyposażenia budynków, a działania EFS głównie integrację osób

zagrożonych wykluczeniem, wsparcie osób na rynku pracy, zwiększenie dostępności usług społecznych, poprawę sytuacji osób niesamodzielnych i problematycznej młodzieży oraz poprawę dostępu do usług wsparcia rodziny i pieczy zastępczej. Wg danych na 31.05.2019 r. na wsparcie infrastrukturalne przeznaczono 95,3mln zł,

podpisano w tym zakresie 40 umów o dofinansowanie, które wykorzystują 64,9 mln zł dostępnej alokacji. Na wsparcie w zakresie aktywnej integracji przeznaczono 174,2 mln zł alokacji, w obszarze tym podpisano 82 umowy o dofinansowanie na łączną kwotę 61,0 mln zł. Największą kwotę alokacji, tj. 207,3 mln zł, przeznaczono na działania związane z usługami społecznymi, w obszarze tym podpisano 119 umów o dofinansowanie na łączną kwotę 153,4 mln zł. W kontekście planowania przyszłej struktury wsparcia trzeba podkreślić, że należy zwiększyć przewagę w dostępnej alokacji środków finansowych przeznaczonych na obszar usług społecznych, przy jednoczesnym zmniejszaniu

strumienia wsparcia skierowanego na obszar aktywnej integracji. Stanowiłoby to trafne odzwierciedlenie skali i charakteru aktualnych potrzeb regionu.

Grupą najsilniej objętą wsparciem są osoby z niepełnosprawnościami, a następnie osoby niesamodzielne. Wpływ prowadzonych projektów (w ramach RPO) na dostępność

wsparcia ocenić należy jako zdecydowanie znaczący, co podkreślają przedstawiciele poszczególnych kategorii interesariuszy wsparcia. Przy czym nadal, jedna trzecia

odbiorców pomocy dostrzega problem z dostępnością form wsparcia, które byłyby dla nich przydatne. Istotne znaczenie mają w tym przypadku określone bariery

ograniczające rzeczoną dostępność, między innymi wynikające z niedopasowania infrastruktury architektonicznej, transportowej, niskiej motywacji, braku odpowiednich placówek, kadry lub po prostu braku wiedzy o dostępnym wsparciu. W badaniu

jakościowym sygnalizowany był też brak zainteresowania potencjalnych

projektodawców środkami finansowymi projektodawców oraz braki w mniejszych ośrodkach miejskich podmiotów mogących podjąć się realizacji określonych przedsięwzięć.

Trafność i adekwatność wsparcia oferowanego w ramach RPO WK-P 2014-2020 była również analizowana w relacji do wybranych dokumentów strategicznych.

Najważniejszym spośród nich był Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020, z którym to RPO cechuje relatywnie duży stopień spójności. Również w przypadku pozostałych dokumentów strategicznych (także szczebla regionalnego) mamy do czynienia z dużym stopniem spójności interwencji w RPO WK-P 2014-2020 z ich zapisami.

Analizując adekwatność interwencji podjęto także próbę identyfikacji najistotniejszych problemów, z jakimi borykają się uczestnicy projektów. Przede wszystkim były to problemy takie jak stres, zły stan zdrowia czy problemy finansowe. Trudności takie jak słabe samopoczucie psychiczne, czy trudna sytuacja finansowa, mogą być przez realizowane projekty niwelowane, ale raczej w sposób pośredni – trudno mówić o bezpośrednim (i dostrzegalnym w krótkiej perspektywie czasowej) oddziaływaniu ewaluowanych przedsięwzięć rozwiązanie ww. problemów.

Nawet połowa uczestników projektów nie dostrzega form wsparcia, które byłyby dla nich bardziej przydatne niż wsparcie otrzymane w projektach, co traktować należy jako dodatkowe potwierdzenie adekwatności i kompleksowości ewaluowanej interwencji. W przyszłej perspektywie finansowej możliwe jest jednak dalsze poszerzanie zakresu dostępnej pomocy, ew. bardziej jednoznaczne akcentowanie dostępności określonych form pomocy (np. poprzez wyodrębnianie określonych typów projektów, a niekiedy – jak np. w przypadku osób w wieku senioralnym – dedykowanych im Poddziałań).

W ramach prowadzonej analizy nie zidentyfikowano istotnych problemów związanych z procesem wyboru projektów (analizą objęto warunki naboru i oceny określane w

regulaminach konkursów oraz kryteriach wyboru projektów). Generalnie pozytywnie ocenić należy także kwestię wypełniania zasad horyzontalnych

Ocena wpływu realizacji projektów na zmniejszenie nierówności w dostępie do usług społecznych i aktywnej integracji

Przeprowadzone badanie pozwoliło uzyskać opinie odnośnie efektów uzyskanych dzięki uczestnictwu w projektach. W badaniu ilościowym, dominują opinie mówiące o efektach

„miękkich”, zwiększających ogólny komfort psychiczny, takich jak: większe zadowolenie czy nawiązanie nowych znajomości. Jeśli chodzi o opiekunów osób niesamodzielnych, to zyskiwali oni głównie nową wiedzę i umiejętności. Respondenci badania byli zgodni, że bez uczestnictwa w projekcie, nie byłoby możliwe uzyskanie określonych efektów. Jeśli natomiast chodzi o perspektywę realizatorów projektów, to ponad połowa

beneficjentów stwierdziła, iż bez uzyskanego dofinansowania, określone działania podejmowane w projektach nie byłyby możliwe (albo byłyby podejmowane w mniejszym zakresie / późniejszym terminie).

Perspektywa beneficjentów odnośnie samych efektów projektów w zakresie poprawy jakości i dostępności usług ujawnia pozytywny obraz wskazujący na to, iż oddziaływanie interwencji miało charakter wielowymiarowy i różnorodny. Szczególnie ważna jest tutaj kwestia deinstytucjonalizacji wsparcia. W większości projektów możemy mówić o realizacji wsparcia w formule zdeinstytucjonalizowanej, tj. świadczonej w środowisku lokalnym, przy czym większy potencjał w zakresie deinstytucjonalizacji cechuje usługi społeczne. Analizując charakter wspieranych i faktycznie realizowanych projektów, stwierdzić należy, że ewaluowana interwencja pozytywnie oddziałuje na proces

deinstytucjonalizacji. Sam proces deinstytucjonalizacji, przebiegający w formułach takich jak świadczenie usług w środowisku lokalnym, należy ocenić jako postępujący

dynamicznie oraz dający zauważalne efekty.

Gorzej kształtuje się sytuacja jeśli chodzi o udział podmiotów ekonomii społecznej i sektora pozarządowego we wdrażaniu działań dotyczących włączenia społecznego. Taki stan rzeczy wynika ze zwykle niewystarczającego zaufania wśród obu stron (drugą stroną są tutaj instytucje publiczne), często niechęci do współpracy oraz różnic w sposobie funkcjonowania podmiotów publicznych i pozarządowych. Problemem jest tutaj także mniejszy (w relacji do sektora publicznego) potencjał finansowy i

organizacyjny podmiotów ekonomii społecznej (w tym: organizacji pozarządowych).

Analizując efekty projektów o największej skuteczności mówić możemy w przypadku działań związanych z aktywizacją zawodową, wsparciem osób niepełnosprawnych, działań związanych z usługami asystenckimi i opiekuńczymi oraz dotyczących tworzenia

miejsc świadczenia usług społecznych. Beneficjenci lepiej oceniali projekty dotyczące aktywizacji społecznej, niż zawodowej (choć w obu przypadkach mamy do czynienia z generalnie pozytywną oceną osiąganych efektów).

Przeprowadzono także analizę czynników wpływających na powodzenie lub porażkę ewaluowanych projektów. Jednym z nich jest sama grupa docelowa i stopień trudności dotarcia do jej przedstawicieli. W tym kontekście, w przypadku ewaluowanych projektów RPO WK-P zauważamy raczej efekt souringu niż creamingu. Innymi słowy, projektodawcy raczej nie stosowali podejścia polegającego na rekrutowaniu przede wszystkim tych kategorii osób, które generują niewielkie trudności rekrutacyjne i realizacyjne. W dużej mierze wynika to z faktu, że generalnie w ramach całej ewaluowanej interwencji mamy do czynienia przede wszystkim z objęciem pomocą osób / grup znajdujących się w relatywnie trudnej sytuacji.

Realizatorzy projektów wyraźnie zadeklarowali, że przeprowadzając swoje

przedsięwzięcia, wolą mieć większą swobodę w wyborze sposobu świadczenia swoich usług, argumentując to faktem, że bardziej elastyczne, indywidualne podejście skutkuje lepszymi efektami.

Badanie zakładało także ocenę efektywności kosztowej – stwierdzono, że projekty z zakresu aktywnej integracji charakteryzują się wyższym poziomem tej efektywności niż projekty z zakresu usług społecznych. Trzeba przy tym podkreślić, że generalnie

wsparcie, którego dotyczy niniejsza ewaluacja powinno być oceniane pod względem efektywności kosztowej bardzo ostrożnie. Dotyczy to zresztą także stosowania takich mierników jak efektywność zatrudnieniowa w przedsięwzięciach, których głównym celem jest jednak aktywizacja społeczna.

Ocena trwałości i komplementarności

Ostatnim elementem raportu ewaluacji była ocena trwałości i komplementarności interwencji w zakresie aktywnej integracji i usług społecznych. Ocena ta pozwoliła stwierdzić, że istnieje pole do występowania komplementarności pomiędzy wsparciem EFRR i EFS. Prawie połowa beneficjentów podejmowała „działania uzupełniające” i miały one zwykle charakter działań „miękkich”. Tym bardziej istotne jest podejmowanie w przyszłym okresie finansowania działań, które pozwolą łączyć w realizowanych przedsięwzięciach komponenty: infrastrukturalny i „miękki” (np. poprzez mechanizm cross-financingu, przy czym istotne byłoby w tym przypadku zwiększenie limitów finansowych dla tego instrumentu).

Samo w sobie wsparcie pochodzące z RPO WK-P 2014-2020 jest komplementarne z wieloma programami rządowymi i unijnymi, co częściowo wynika z rozległości i

różnorodności ewaluowanej interwencji, a także wielości grup docelowych, do których została ona skierowana.

Jeśli chodzi o kwestię trwałości, to z punktu widzenia uczestników projektów mówić możemy o relatywnie dużej trwałości osiągniętych efektów (także zdaniem

beneficjentów, uczestnicy projektów będą korzystać z efektów projektów relatywnie długo). Większy problem stanowi natomiast utrzymywanie trwałości przedsięwzięć dotyczących świadczenia usług społecznych. Z tego względu istotne jest podejmowanie zróżnicowanych działań, które będą zorientowane na zmniejszenie ryzyka ograniczonej trwałości poszczególnych elementów systemu świadczenia usług społecznych w regionie (dążenie do zwiększenia skali realizacji projektów partnerskich o charakterze

międzysektorowym; wspieranie świadczenia usług społecznych w ramach wcześniej dofinansowanych placówek, przy jednoczesnym obniżeniu poziomu dofinansowania dla tego typu przedsięwzięć; rozważenie wprowadzenia rozwiązań dotyczących płatności za wybrane usługi społeczne).

Najważniejsze rekomendacje

Uwzględniając obecny moment wdrażania RPO WK-P 2014-2020 i stopień

zaawansowania wydatkowania alokacji w działaniach objętych ewaluacją, uznano że formułowane rekomendacje powinny dotyczyć przyszłego okresu finansowania. Wynika to z faktu, że wdrażanie określonych rekomendacji jeszcze w bieżącym okresie

finansowania mogłoby się okazać nieracjonalne i nie pozwoliłoby na osiągnięcie

założonych efektów, ale jednocześnie ich wdrażanie oznaczałoby ewentualne opóźnienia w realizacji Programu.

▪ Utrzymanie w przyszłym okresie finansowania szerokiego katalogu dostępnych typów projektów / działań, przy ewentualnym wprowadzeniu dodatkowych rozwiązań zorientowanych na zwiększenie skuteczności i adekwatności wsparcia.

▪ Określenie kwoty alokacji przeznaczonej na włączenie społeczne i usługi

społeczne w sposób uwzględniającą aktualną sytuację społeczno-gospodarczą i bieżące potrzeby regionu.

▪ Zapewnienie w przyszłym okresie finansowania – w przypadku istnienia takiej możliwości – adekwatnego wsparcia dla osób w wieku senioralnym.

▪ Koncentracja w ramach wsparcia dotyczącego włączenia społecznego na aktywizacji społecznej, nie zaś aktywizacji społecznej i zawodowej.

▪ Wprowadzenie rozwiązań zorientowanych na zmniejszenie ryzyka ograniczonej trwałości efektów projektów dotyczących świadczenia usług społecznych.

▪ Podjęcie działań zorientowanych na zniwelowanie bariery dotyczącej

konieczności wniesienia wkładu własnego przez organizacje pozarządowe / podmioty ekonomii społecznej.

▪ Dostosowanie kryteriów wyboru projektów do specyfiki ocenianych projektów, przy jednoczesnym ograniczeniu dyskryminacyjnego charakteru niektórych kryteriów wyboru projektów.

▪ Wprowadzenie rozwiązań zorientowanych na zapewnienie powiązań pomiędzy działaniami współfinansowanymi ze środków EFRR i EFS.

▪ Dopuszczenie możliwości realizacji działań o charakterze informacyjno-

promocyjnym dotyczących obszaru włączenia społecznego, usług społecznych oraz ekonomii społecznej z poziomu ogólnowojewódzkiego projektu.

▪ Wprowadzenie dodatkowych rozwiązań zorientowanych na zapewnienie dostępności w realizowanych projektach.

4. Executive Summary

The main purpose of the research

The study aimed to determine how social investments supported under the Programme contribute to the improvement of quality and accessibility of social services and active integration in the region.

The following research methods and techniques have been applied in the course of this evaluation:

▪ Desk research analysis - the analysis includes programming documents, regional and national strategic documents, guidelines, acts, databases from SL2014, competition documents, research reports, evaluation studies, data on public statistics, periodical and annual reports on indicators.

▪ Computer Assisted Telephone Interview (CATI) / Computer Assisted Web Interview (CAWI) surveys - these research techniques were applied to:

beneficiaries of the Regional Operational Programme for Kujawsko-Pomorskie Voivodeship 2014-2020 (ROP K-PV 2014-2020), a complete sample selection was applied - 175 completed surveys were obtained; inhabitants of the Kujawsko- Pomorskie Voivodeship who are the final recipients of support, a random-layer sample selection was applied - 596 completed surveys.

▪ Individual in-Depth Interviews (IDI) - The IDI study covered representatives of entities involved in the implementation of the ROP K-PV 2014-2020 and

representatives of the Regional Centre for Social Policy in Toruń. A total of 13 interviews were conducted.

▪ Focus Group Interviews (FGI) - this study covered representatives of Social Assistance Centres, Poviat Family Assistance Centres, reintegration entities, family support institutions and foster care system operating in a given area. Four FGI interviews were conducted. A targeted sample selection was used in the study.

▪ Individual Telephone Interviews (ITI)- a study conducted to supplement the attendance of FGI participants: a targeted sample selection was applied, 5 ITI interviews were conducted.

▪ Evaluation Workshop - the evaluation workshop was attended by

representatives of institutions involved in the implementation of the ROP K-PV 2014-2020 and a representative of the Contractor. A targeted sample selection was used in the workshop.

▪ Heuristic method - within this method, the materials and scientific studies needed for this study have been identified and collected.

▪ Benchmarking - within its framework, a complete and targeted selection was applied: the first selection was applied in relation to programmes implemented in Poland at the Voivodeship level (ROP), while the second one was applied in relation to international solutions.

Taking into account the experience from this survey, it is worth paying particular attention to two issues. Firstly, the specificity of the target group of the support under evaluation made it mainly justified to use a mixed-mode research approach - at the stage of CAWI research implementation, it proved impossible to reach such many respondents that would guarantee the implementation of the assumptions concerning sample selection. Secondly, from the point of view of triangulation of the survey data, it proved useful to have a wide variety of categories of respondents in the qualitative research (IDI, ITI and FGI).

Description of the research results

Analysis and evaluation of the degree of relevance of projects in the area of social services and active integration

The first of the discussed elements of this analysis was the dynamics of changes in the number of social assistance benefits in the Voivodeship. In 2018, the most significant were poverty benefits (64.2% of all social welfare benefits) and unemployment benefits (49.7%). Benefits resulting from a long-term or severe disability illness are, in turn, respectively: 36.8% and 34.8% of all benefits. In comparison with 2014, we observe (with only a few exceptions) a decrease in the number of benefits provided – among the reasons for providing social welfare benefits of the greatest importance, the relatively largest decrease concerns unemployment benefits, which reflects a significant

improvement in the situation on the national and regional labour market. However, attention should also be drawn here to the increasingly important category requiring support: senior citizens. Often, people in this category are dependent persons, who are a huge group that needs care. Between 2014 and 2018, the number of residents of

residential social care institutions increased.

In view of the above conclusions, remedial measures are being taken, e.g. the number of daily aid/residence houses has increased significantly. The case of community self-help homes shows that every poviat has such facilities, but their distribution is not evenly distributed (what is important, large urban centres do not offer greater accessibility of such facilities than smaller ones). In the context of these institutions, the needs are growing disproportionately faster than the activities used to satisfy them - a similar

trend is also observed in senior citizens' clubs and self-help homes. Looking further, e.g.

at protected flats, in 2018 we are talking about a noticeable difference in their number, between the national average and the average of the Kujawsko-Pomorskie Voivodeship – to the disadvantage of the latter. Moreover, unlike many other forms of support, in the case of protected housing, we often talk about 'white spots', i.e. poviats which do not have such an aid instrument at all. The situation is different in the case of social housing units, whose availability is higher than the national average.

The analysis also includes support for people with disabilities. The share in the population of people with disabilities aged 16+ (10.5%) is slightly higher in the Kujawsko-Pomorskie Voivodeship than in Poland (9.3%). At the same time, we are dealing with a decline in the professional activity of people with disabilities. In the period 2014-2018, the number of Occupational Therapy Workshops and Occupational Activity Centres increased in the region, however, in the case of the former, there is still a relatively large number of poviats where there are no such institutions. What is

important, within the framework of ROP K-PV 2014-2020 no new entities of this type were planned to be created. In the case of the Social Integration Centres and Social Integration Clubs, we should also talk about the shortages of support institutions in the Voivodeship. Significant changes took place in the field of foster custody, which is related to the statutorily required process of increasing the importance of family custody and decreasing the scale of functioning of foster custody in the institutional model (which is confirmed by a decrease in the share of foster custody graduates in the total number of persons under foster custody).

The intervention evaluated was a response to the problems and trends identified above.

The complexity and diversity of the assistance available within the ROP K-PV 2014-2020 in the scope of social services and active integration should be emphasized. Measures under the ERDF include mainly aid in the form of reconstruction/equipment of

buildings, and ESF measures mainly include integration of persons threatened by exclusion, support for persons on the labour market, increasing the availability of social services, improving the situation of dependent persons and problematic youth and improving access to family support services and foster care. According to the data as of 31 May 2019, PLN 95.3 million was allocated for infrastructure support, 40 co-financing agreements were signed in this respect, which use PLN 64.9 million of the available allocation. PLN 174.2 million of allocations were allocated for support in the scope of active integration, 82 contracts for co-financing were signed in this area for the total amount of PLN 61.0 million. The largest amount of allocation, i.e. PLN 207.3 million, was allocated for measures related to social services, in this area 119 agreements on co- financing were signed for the total amount of PLN 153.4 million. In the context of

planning the future support structure, it should be emphasised that the advantage in the available allocation of financial resources allocated to the area of social services should be increased, while at the same time the stream of support directed to the area of active integration should be reduced. This would be an accurate reflection of the scale and nature of the current needs of the region.

The group most strongly covered by support are people with disabilities and then

dependent persons. The impact of projects carried out (within ROP) on the availability of support should be assessed as definitely significant, which is emphasized by the

representatives of particular categories of support stakeholders. However, one-third of aid recipients still see a problem with the availability of forms of support that would be useful to them. In this case, specific barriers restricting such accessibility, resulting from, inter alia, mismatches between architectural and transport infrastructure, low

motivation, lack of adequate facilities, staff or lack of knowledge about available

support, are of crucial importance. The qualitative study also signalled a lack of interest of potential project providers in the financial resources of project providers and

shortages in smaller urban centres of entities which could undertake the implementation of specific projects.

The relevance and adequacy of support offered within the ROP K-PV 2014-2020 were also analysed in relation to selected strategic documents. The most important of them was the National Programme for Counteracting Poverty and Social Exclusion 2020, with which the ROP is characterised by a relatively high degree of cohesion. Also in the case of other strategic documents (also at the regional level), we deal with a high degree of consistency of interventions in the ROP K-PV 2014-2020 with their provisions.

Analyzing the adequacy of interventions, an attempt was also made to identify the most important problems faced by project participants. Above all, these were problems such as stress, ill-health or financial problems. Difficulties, such as mental ill-health or difficult financial situation, may be eliminated by the projects implemented, but rather in an indirect way – it is difficult to talk about a direct (and noticeable in the short term) impact of the evaluated projects, solution of the problems mentioned above.

Even half of the project participants do not see any forms of support that would be more useful for them than the support received in the projects, which should be treated as an additional confirmation of the adequacy and comprehensiveness of the evaluated intervention. In the future financial perspective, however, it is possible to expand the scope of available aid further, or to emphasise more clearly the availability of specific forms of aid (e.g. by separating specific types of projects, and sometimes – as in the case of senior citizens – Sub-measures dedicated to them).

The analysis did not identify any significant problems related to the project selection process (the analysis covered the selection and evaluation conditions specified in the competition regulations and project selection criteria). In general, the issue of

compliance with horizontal rules should also be assessed positively

Assessment of the impact of project implementation on the reduction of inequalities in access to social services and active integration

The conducted research allowed to obtain opinions on the results acquired through participation in the projects. In the quantitative study, opinions about “soft” effects increasing overall psychological comfort, such as greater satisfaction or making new acquaintances, dominate. As far as the carers of dependent persons are concerned, they have mainly gained new knowledge and skills. The respondents to the survey agreed that without participation in the project, it would not be possible to achieve specific results. As far as the perspective of project implementers is concerned, more than half of the beneficiaries stated that without the co-financing, specific activities undertaken in projects would not be possible (or would be undertaken to a lesser extent / later).

The beneficiaries' perspective on the impact of the projects in terms of quality and availability of services reveals a positive picture indicating that the impact of the intervention was multidimensional and varied. The issue of deinstitutionalisation of support is particularly relevant here. In most projects, we can speak of

deinstitutionalised support, i.e. support provided in the local community, with a greater potential for deinstitutionalisation in social services. Analysing the character of

supported and actually implemented projects, it should be stated that the intervention under evaluation has a positive impact on the deinstitutionalisation process. The deinstitutionalisation process, which takes place in formulas such as providing services in the local community, should be assessed as dynamically progressing and giving noticeable results.

The situation is worse with regard to the participation of social economy entities and the non-governmental sector in the implementation of social inclusion measures. Such a state of affairs usually results from insufficient trust among both parties (public

institutions are the other party here), often reluctance to cooperate and differences in the way public and non-governmental entities function. Another problem here is the smaller (concerning the public sector) financial and organisational potential of social economy entities (including non-governmental organisations).

Analyzing the effects of the most effective projects, we can speak in the case of activities related to professional activation, support for disabled people, activities related to

assistantship and care services, and the creation of social service places. Beneficiaries assessed projects related to social activation better than professional activation

(although in both cases we deal with a generally positive evaluation of the effects achieved).

The analysis of factors influencing the success or failure of the evaluated projects was also carried out. One of them is the target group and the level of difficulty in reaching its representatives. In this context, in the case of the ROP K-PV projects under

evaluation, we notice the effect of souring rather than creaming. In other words, project promoters are unlikely to have used the recruitment approach primarily for those

categories of persons who generate low recruitment and implementation difficulties. To a large extent, this is due to the fact that, in general, within the whole intervention under evaluation, we are dealing primarily with the assistance of persons/groups in a relatively difficult situation.

Project promoters have clearly stated that they prefer to be freer to choose how they provide their services when carrying out their projects, arguing that a more flexible, individual approach results in better results.

The study also included an assessment of cost-effectiveness – it was found that projects in the field of active integration have a higher level of this effectiveness than projects in the field of social services. It should be stressed that, in general, the support covered by this evaluation should be assessed very carefully in terms of cost-effectiveness. This also applies to the use of measures such as employment effectiveness in undertakings whose main objective, however, is social activation.

Sustainability assessment and complementarity

The last element of the evaluation report was the sustainability assessment and

complementarity in the scope of active integration and social services. This evaluation helped to conclude that there is room for complementarity between ERDF and ESF support. Almost half of the beneficiaries undertook “supplementary activities” and these usually had the character of “soft” activities. It is even more important to undertake in the future financing period measures which will allow combining the infrastructural and

“soft” components in the implemented projects (e.g. through the cross-financing mechanism, while in this case, it would be important to increase the financial limits for this instrument).

As such, the support coming from the ROP K-PV 2014-2020 is complementary with many governmental and EU programmes, which partly results from the vastness and diversity of the evaluated intervention, as well as the multiplicity of target groups to which it was addressed.

As far as the issue of sustainability is concerned, from the point of view of project participants, we can speak of the relatively high durability of the effects achieved (also

according to beneficiaries, project participants will benefit from the effects of projects for a relatively long time). The bigger problem is to maintain the durability of

undertakings concerning the provision of social services. For this reason, it is important to undertake diversified activities that will be oriented at reducing the risk of limited durability of particular elements of the system of social services provision in the region (striving to increase the scale of implementation of partnership projects of a cross- sectoral nature; supporting the provision of social services within the previously subsidised institutions, while reducing the level of co-financing for this type of undertakings; considering the introduction of solutions concerning payments for selected social services).

The most important recommendations

Taking into account the current moment of implementation of the RPO WK-P 2014- 2020 and the stage of advancement of allocation spending in the measures covered by the evaluation, it was decided that the formulated recommendations should refer to the future financing period. This results from the fact that the implementation of specific recommendations in the current financing period could turn out to be irrational and would not allow achieving the assumed effects, but at the same time their

implementation would mean possible delays in Project implementation.

▪ Maintaining in the future financing period a wide range of available types of projects/activities, with the possible introduction of additional solutions aimed at increasing the effectiveness and adequacy of support.

▪ Determining the amount of allocation allocated for social inclusion and social services in a manner taking into account the current socio-economic situation and current needs of the region.

▪ Ensuring adequate support for senior citizens in the future funding period, where possible.

▪ Concentration within support related to social inclusion on social activation, not on social and professional activation.

▪ Introduction of solutions aimed at reducing the risk of limited durability of the effects of projects concerning the provision of social services.

▪ Undertaking activities aimed at reducing the barrier concerning the necessity of making own contribution by NGOs / social economy entities.

▪ Adapting project selection criteria to the specificity of the projects under evaluation, while limiting the discriminatory nature of certain project selection criteria.

▪ Introduction of solutions aimed at ensuring links between actions co-financed by the European Regional Development Fund and the ESF.

▪ Admitting the possibility of implementation of information and promotion activities concerning the area of social inclusion, social services and social economy.

▪ Introduction of additional solutions aimed at ensuring accessibility in the implemented projects.

5. Wprowadzenie

Poniżej przedstawiono informacje wstępne dotyczące niniejszego dokumentu oraz wskazano cele i przedmiot przeprowadzonej ewaluacji.

5.1 I

Przygotowany raport stanowi podsumowanie analiz i wniosków z badania ewaluacyjnego pn. „Wpływ wsparcia RPO WK-P 2014-2020 na poprawę jakości i zwiększenie dostępności usług społecznych oraz aktywnej integracji na terenie województwa kujawsko-pomorskiego”. Badanie zostało przeprowadzone na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego przez Pracownię Badań i Doradztwa „Re-Source” Korczyński Sarapata sp.j.

5.2 K

Niniejsza ewaluacja dotyczy wsparcia w obszarze usług społecznych i aktywnej

integracji. Zgodnie z zapisami Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+, rozwój społeczny stanowi jedno z głównych wyzwań, przed którymi stoi region (także ze względu na fakt, że rozwój społeczny jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju regionalnego także w pozostałych obszarach). Z tego powodu, w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata 2014-2020 uwzględniono cele dotyczące rozwoju społecznego przewidując jego wspieranie poprzez Oś 6 Solidarne społeczeństwo i konkurencyjne kadry, finansowaną ze środków EFRR oraz Oś 9 Solidarne społeczeństwo, której realizacja współfinansowana jest ze środków EFS. Przeprowadzenie – w ramach niniejszego

badania – oceny zrealizowanej interwencji pozwoli na wykorzystanie przez Instytucję Zarządzającą RPO WK-P wiedzy i doświadczeń dotyczących bieżącej perspektywy finansowej do adekwatnego zaprojektowania działań z obszaru usług społecznych i aktywnej integracji na lata 2021-2027.

5.3 C

Celem przeprowadzonego badania było określenie, w jaki sposób inwestycje społeczne wspierane w ramach programu przyczyniają się do poprawy jakości i dostępności usług społecznych i aktywnej integracji w regionie.

Powyższy cel badania, pozwolił wyznaczyć pytania badawcze, na które zostały udzielone odpowiedzi w ramach prac badawczych i analitycznych. Poniżej znajduje się kompletna lista pytań badawczych w ramach określonych obszarów badawczych:

Obszar 1 – Analiza i ocena stopnia trafności projektów

realizowanych/zrealizowanych w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji w ramach RPO WK-P 2014-2020 pod kątem zmieniających się potrzeb

mieszkańców regionu.

1. Jak wygląda dynamika zmian sytuacji województwa w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji w podziale na gminy/powiaty? Które

gminy/powiaty nadal borykają się z największymi problemami w dostępności usług społecznych i aktywnej integracji?

2. Czy i które formy wsparcia odpowiadają na specyficzne potrzeby i problemy grup najbardziej zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym?

3. Czy istnieją inne formy wsparcia usług społecznych, które warto zastosować w regionie?

4. Czy działania podjęte w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji

przyczyniły się do realizacji celów Krajowego Programu Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020?

5. Jaka jest ocena grup zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w zakresie dostępności usług społecznych i aktywnej integracji? Na jakie

najpilniejsze potrzeby z tego zakresu wskazują odbiorcy ostateczni wsparcia?

6. Czy występują bariery w dostępności tego typu usług dla poszczególnych grup docelowych? Jakiego typu są to bariery?

7. Jaka jest skala funkcjonowania (w roku 2014 i obecnie) i rozmieszczenie przestrzenne w regionie następujących placówek/jednostek: placówki

opiekuńczo-wychowawcze o liczbie dzieci powyżej 14, placówki opiekuńczo- wychowawcze o liczbie dzieci do 14, placówki wsparcia dziennego, placówki dla osób niesamodzielnych, m.in.: domy pomocy społecznej powyżej 30 osób, domy pomocy społecznej do 30 osób, rodzinne domy pomocy, dzienne domy

pomocy/pobytu, kluby seniora, środowiskowe domy samopomocy, kluby samopomocy, mieszkania chronione, mieszkania wspomagane (treningowe, wspierane), mieszkania socjalne, gospodarstwa opiekuńcze, jednostki

reintegracyjne tj. ZAZ, WTZ, CIS i KIS?

8. Jakie jest zapotrzebowanie na infrastrukturę społeczną w ramach PI 9a, 9i, 9iv, w tym w ramach cross-financingu, m.in. na: placówki opiekuńczo-wychowawcze o liczbie dzieci do 14, placówki wsparcia dziennego, placówki dla osób

niesamodzielnych (z wyszczególnieniem jak w punkcie poprzednim), mieszkania chronione, mieszkania wspomagane, mieszkania socjalne, jednostki

reintegracyjne tj. ZAZ, WTZ, CIS i KIS?

9. Czy działania realizowane do tej pory w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji są adekwatne do potrzeb określonych w dokumentach strategicznych województwa? Czy założenia kierunków wsparcia pozostają aktualne w

momencie realizacji badania?

10. Czy kryteria wyboru projektów i regulaminy konkursów z zakresu usług

społecznych oraz aktywnej integracji w ramach RPO WK-P 2014-2020 zapewniają wybór projektów, które odpowiadają na aktualne potrzeby wynikające z sytuacji społeczno-gospodarczej regionu?

11. W jaki sposób w projektach z obszaru usług społecznych i aktywnej integracji zapewniono wypełnianie zasad horyzontalnych, tj. zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, zasady równości szans kobiet i mężczyzn, zasady zrównoważonego rozwoju?

12. Czy efekty podobne do uzyskanych w projektach z obszaru objętego ewaluacją można było osiągnąć bez wsparcia środkami Programu lub przy niższych nakładach i na ile wsparcie to było niezbędne dla uczestników projektów?

Obszar 2 – Wpływ realizacji projektów na zmniejszenie nierówności w dostępie do usług społecznych i aktywnej integracji na poziomie gmin i powiatów

województwa kujawsko-pomorskiego wraz z analizą jakości świadczonych usług oraz ich skuteczności, efektywności i użyteczności.

1. Które typy projektów są najbardziej skuteczne, tzn. osiągnęły najlepsze efekty (analiza postępu rzeczowego wskaźników)?

2. Jakie czynniki o charakterze egzogennym i endogennym wpływają lub mogą wpłynąć na skuteczność realizacji projektów z obszaru usług społecznych oraz aktywnej integracji?

3. Czy w wyniku realizacji projektów jakość świadczonych usług społecznych i aktywnej integracji uległa poprawie?

4. Jaki jest wpływ sposobu dostarczania usług na poziom i jakość życia ich odbiorców? W jakim stopniu interwencja przyczynia się do usamodzielnienia ekonomicznego i społecznego osób objętych wsparciem?

5. Czy i w jakim stopniu realizowane projekty przyczyniły się do poprawy dostępności usług społecznych i aktywnej integracji w regionie?

6. Jaka jest skuteczność projektów w zakresie aktywizacji społecznej / zawodowej dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, ich rodzin oraz innych osób z ich otoczenia?

7. Jak należy ocenić sposób realizacji oraz skuteczność wsparcia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania?

8. Jaki jest udział podmiotów ekonomii społecznej (w tym organizacji

pozarządowych) we wdrażaniu działań dotyczących włączenia społecznego i jaka jest ich efektywność?

9. Czy zwiększyła się skala i jakość współpracy między instytucjami pomocy społecznej oraz trzecim sektorem mającej na celu wsparcie osób najbardziej oddalonych od rynku pracy?

10. Jak oceniana jest użyteczność usług społecznych i aktywnej integracji z punktu widzenia odbiorców i dostawców?

11. W jakim zakresie w ramach realizacji projektów z zakresu aktywnej integracji (Oś 9) występowały zjawiska creamingu oraz souringu?

12. Które typy projektów są najbardziej efektywne, tj. mierzone stosunkiem poniesionych nakładów do osiągniętych efektów?

13. W jakim stopniu projekty w ramach PI 9a, 9i oraz 9iv są zgodne z ideą deinstytucjonalizacji opieki realizowanej w oparciu o „Ogólnoeuropejskie

wytyczne dotyczące przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności"?

14. W jakim stopniu interwencja przyczyniła się do deinstytucjonalizacji usług społecznych w województwie kujawsko-pomorskim?

Obszar 3 – Ocena trwałości i komplementarności działań wewnątrz Programu w ramach CT 9 dotyczących wsparcia usług społecznych i aktywnej integracji, a także z działaniami podejmowanymi na poziomie krajowym.

1. Jaki jest poziom komplementarności inwestycji dotyczących usług społecznych i aktywnej integracji, finansowanych z EFS i EFRR wewnątrz Programu, a także z działaniami finansowanymi z innych źródeł (w tym krajowych, m in. z zakresu Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014-2020 )?

2. W jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe?

3. Jaki jest długoterminowy wpływ interwencji na trwałość i potencjał instytucjonalny podmiotów świadczących usługi społeczne?

6. Opis zastosowanej metodologii badania

W tej części raportu została przedstawiona charakterystyka wykorzystanych w badaniu technik badawczych i analitycznych, wskazując przy tym na zastosowany w ramach poszczególnych technik sposób doboru próby oraz jej wielkość.

Desk research

W tej analizie zostały uwzględnione zostały przede wszystkim poniższe dokumenty:

▪ Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020; wersja 3.0 z 24.07.2018 r.;

▪ Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 z dnia 18 września 2019 r. (z Załącznikami);

▪ Strategia Polityki Społecznej Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2020

▪ Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 - Plan modernizacji 2020+ dnia 21 października 2013 r.;

▪ Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 z dnia 14 stycznia 2015 r.;

▪ Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 - Umowa Partnerstwa, MIiR,;

wersja z 24.10.2017 r.;

▪ EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu z dnia 3 marca 2010;

▪ Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu

Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020 wersja z 9 stycznia 2018r.;

▪ Wytyczne w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020 wersja z 11 kwietnia 2019 roku;

▪ Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1111, z późn. zm.);

▪ Ustawa z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2019 poz. 1507 z późn. zm.)

▪ Ustawa z dn. 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. 2019 poz.217)

▪ Ustawa z dn. 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2019 poz. 1172 z późn. zm.)

▪ Ustawa z dn. 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2019 poz. 1482 z późn. zm.)

▪ Program Operacyjny Pomoc Żywnościowa 2014-2020, wersja z 2014 r.;

▪ „Ogólnoeuropejskie wytyczne dotyczące przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności", autorstwa Europejskiej Grupy Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki świadczonej na poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012;

▪ Krajowy Program Przeciwdziałaniu Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020.

Nowy wymiar aktywnej integracji (M. P. z 2014 poz. 787);

▪ Bazy wygenerowane z systemu SL2014;

▪ Dokumentacja konkursowa naborów w ramach CT 9;

▪ Okresowe i roczne sprawozdania z realizacji Programu w zakresie osiągania wskaźników właściwych dla monitorowania postępu wdrażania Osi

Priorytetowych 6 i 9 RPO WK-P na lata 2014-2020;

▪ „Analiza stanu usług społecznych w województwie kujawsko-pomorskim, w tym realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2014-2020. Priorytety inwestycyjne 9a, 9iv." Stan na 31.12.2018 r.

▪ „Analiza stanu usług aktywnej integracji w województwie kujawsko-pomorskim, w tym realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego

Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2014-2020. Priorytet inwestycyjny PI 9a (w ramach poddziałań 9.1.1 i 9.2.1). Stan danych na 31.12.2018 r.

▪ „Analiza sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa kujawsko-pomorskiego w obszarach oddziaływania Europejskiego Funduszu Społecznego w latach 2015- 2017", grudzień 2018 r.

▪ „Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim”, ROPS Toruń, czerwiec 2019

▪ Badania ewaluacyjne i inne opracowania powiązane z tematyką analizy;

▪ Dane pochodzące ze statystyki publicznej.

Ankiety CAWI/CATI

Te techniki badawcze zostały zastosowane wobec dwóch kategorii respondentów. Po pierwsze, wobec beneficjentów RPO WK-P 2014-2020, zastosowany został dobór próby zupełny – 175 wypełnionych ankiet¹. Po drugie w odniesieniu do mieszkańców

województwa kujawsko-pomorskiego będących odbiorcami ostatecznymi wsparcia, zastosowany został dobór próby losowo-warstwowy – 596 wypełnionych ankiet² (w tym przypadku zrealizowano 400 wywiadów CATI oraz 196 wywiadów CAWI). W poniższej tabeli przedstawiono szczegółową strukturę próby w drugiej badanej grupie

uwzględniającą formę wsparcia, z której korzystał respondent.

Tabela 1. Struktura próby w badaniu ankietowym mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego będących odbiorcami ostatecznymi wsparcia

Forma wsparcia Zakładana wielkość próby Zrealizowana wielkość próby

doradztwo 50 52

szkolenie/ kurs 50 51

usługa aktywnej integracji 87 89

usługa społeczna świadczona w interesie ogólnym 317 332

inne 69 72

SUMA 573 596

Źródło: opracowanie własne

Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI)

W ramach wywiadów IDI zastosowano celowy dobór próby. Indywidualne wywiady pogłębione objęły następujące kategorie respondentów (reprezentantów poniższych instytucji):

▪ Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego (IZ) – 10 wywiadów;

▪ Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu– 3 wywiady.

Zogniskowany wywiad grupowy (FGI)

W ramach niniejszego badania ewaluacyjnego, przeprowadzono cztery zogniskowane wywiady grupowe. Każdy z nich odbył się na terenie odrębnego subregionu

(wyłonionego na podstawie obszaru działalności Ośrodków Wspierania Ekonomii Społecznej) i na każdy z nich zostali zaproszeni reprezentanci podmiotów działających

1 W ramach analiz danych pochodzących z systemu SL2014 poprzedzających realizację badania zidentyfikowano dużą różnorodność przedsięwzięć realizowanych przez poszczególnych Beneficjentów. W konsekwencji skutkiem pierwotnego założenia o badaniu Beneficjenta 1 raz w odniesieniu do najstarszego projektu byłoby wyeliminowanie z badania projektów istotnych z perspektywy problematyki badania (często reprezentujących specyficzne typy projektów). Skutkowałoby to znaczącym obniżeniem dokładności badania dla niektórych (mniej popularnych) typów projektów. Ze względu na powyższe podjęto decyzję o objęciu badaniem wszystkich (240) projektów.

2 Wielkość populacji mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego będących odbiorcami ostatecznymi wsparcia wyniosła 11 846 osób.

na obszarach tychże subregionów. Cztery wyłonione subregiony obejmują następujące powiaty:

▪ Powiaty: bydgoski, m. Bydgoszcz, nakielski, sępoleński, tucholski;

▪ Powiaty: aleksandrowski, lipnowski, chełmiński, m. Toruń, toruński;

▪ Powiaty: brodnicki, golubsko-dobrzyński, m. Grudziądz, grudziądzki, rypiński, świecki, wąbrzeski;

▪ Powiaty: inowrocławski, mogileński, radziejowski, m. Włocławek, włocławski, żniński.

Ze względu na ograniczoną liczbę uczestników w ramach sesji fokusowych

przeprowadzono 5 indywidualnych wywiadów uzupełniających w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu różnorodności typologicznej uczestników badania.

Ostatecznie, zapewniono reprezentację przedstawicieli: Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, Centrów Integracji Społecznej, Spółdzielni Socjalnych, Zakładów Aktywności Zawodowej, Warsztatów Terapii Zajęciowej.

Metoda heurystyczna

Niniejsza metoda została zastosowana w celu poszerzenia materiału empirycznego stanowiącego podstawę do formułowania rekomendacji pobadawczych. Na potrzeby zastosowania metody heurystycznej wykorzystano: (a) opracowania naukowe dotyczące skuteczności wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji, (b) informacje o zakresie i formach interwencji w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji w pozostałych Regionalnych Programach Operacyjnych w Polsce oraz 3 innych wybranych krajach.

Warsztat ewaluacyjny

Funkcją warsztatu ewaluacyjnego było przedyskutowanie kluczowych wniosków i rekomendacji wynikających z przeprowadzonego badania. W warsztacie ewaluacyjnym wzięli udział przedstawiciele instytucji zaangażowanych we wdrażanie RPO WK-P 2014- 2020 oraz przedstawiciel Wykonawcy. W ramach warsztatu zastosowany celowy dobór próby – wybrano uczestników, którzy dysponowali wiedzą o przedmiocie badania, a w przypadku przedstawicieli Zamawiającego, dobrano realizujących zadania bezpośrednio związane z realizacją lub programowaniem interwencji objętej badaniem.

7. Opis wyników badania

W niniejszej – zasadniczej – części raportu przedstawiono wyniki przeprowadzonego badania. Prezentacja wyników została podzielona na trzy bloki tematyczne. Pierwszy dotyczy analizy i oceny stopnia trafności ewaluowanych projektów w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji. Obszar drugi poświęcony jest ocenie wpływu realizacji projektów na zmniejszenie nierówności w dostępie do usług społecznych i aktywnej integracji. Z kolei w ramach trzeciego obszaru tematycznego dokonano oceny trwałości i komplementarności interwencji objętej ewaluacją.

7.1 A

Pierwszy obszar tematyczny odnosi się do kwestii analizy i oceny stopnia trafności projektów w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji. W celu dokonania

przedmiotowej oceny przeprowadzono diagnozę sytuacji w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji oraz dostępności wsparcia w zakresie usług społecznych. Następnie dokonano oceny adekwatności wsparcia z uwzględnieniem dwóch perspektyw:

perspektywy strategicznej (adekwatność wsparcia RPO WK-P do założeń przyjętych w regionalnych dokumentach strategicznych) oraz perspektywy odbiorców. Uzupełnieniem analiz przeprowadzonych w ramach niniejszego podrozdziału jest ocena stopnia i

sposobu wypełniania zasad horyzontalnych w projektach z zakresu usług społecznych i aktywnej integracji.

7.1.1 Diagnoza sytuacji w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji W ramach diagnozy sytuacji w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji przeprowadzono analizę dynamiki zmian sytuacji województwa w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji z uwzględnieniem ewentualnych zróżnicowań terytorialnych w aspekcie dostępności usług społecznych i aktywnej integracji i występowania problemów w dostępności usług społecznych i aktywnej integracji.

Zgodnie z treścią jednego z pytań badawczych szczegółowa analiza została

przeprowadzona w odniesieniu do zagadnienia skali funkcjonowania i rozmieszczenia przestrzennego w regionie określonych typów placówek / jednostek, do których zaliczyć należy: placówki opiekuńczo-wychowawcze o liczbie dzieci powyżej 14, placówki

opiekuńczo-wychowawcze o liczbie dzieci do 14, placówki wsparcia dziennego, placówki dla osób niesamodzielnych, m.in.: domy pomocy społecznej powyżej 30 osób, domy pomocy społecznej do 30 osób, rodzinne domy pomocy, dzienne domy pomocy / pobytu, kluby seniora, środowiskowe domy samopomocy, kluby samopomocy,

mieszkania chronione, mieszkania wspomagane (treningowe, wspierane), mieszkania socjalne, gospodarstwa opiekuńcze, jednostki reintegracyjne tj. Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra Integracji Społecznej i Kluby Integracji Społecznej.

Punktem wyjścia analizy sytuacji województwa kujawsko-pomorskiego w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji są dane dotyczące struktury i dynamiki liczby

świadczeń pomocy społecznej. Choć zagadnienie to nie może być traktowane jako charakteryzujące w sposób wyczerpujący sytuację w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji, to jednak pozwala zidentyfikować te sfery, w których występuje największa dynamika zmian. Tym samym, możliwa jest w oparciu o rzeczone dane identyfikacja tych obszarów interwencji, w których uzasadnione jest zarówno

podejmowanie działań zorientowanych na zapewnienie dostępności, jak i zmniejszanie skali oferowania (czy wręcz wygaszanie), określonych form wsparcia. Innymi słowy, liczba świadczeń społecznych powinna być traktowana jako odzwierciedlenie skali

występowania problemów, w odniesieniu do których dane świadczenie pomocy społecznej ma stanowić narzędzie zaradcze.

W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące liczby świadczeń pomocy społecznej w 2017 roku, z jednoczesnym określeniem skali zmiany tej liczby w porównaniu do roku 2014.

Tabela 2. Struktura i dynamika liczby świadczeń pomocy społecznej przyznanych rodzinom w województwie kujawsko-pomorskim

Powody przyznania świadczenia

Struktura świadczeń w 2018 r.

Dynamika liczby świadczeń 2014=100%

ubóstwo 64,2% 71,2%

bezrobocie 49,7% 58,4%

długotrwała lub ciężka choroba 36,8% 116,2%

niepełnosprawność 34,8% 89,4%

bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia

gospodarstwa domowego 15,8% 74,4%

potrzeba ochrony macierzyństwa 11,2% 82,4%

alkoholizm 6,9% 87,4%

bezdomność 3,3% 91,6%

przemoc w rodzinie 1,6% 66,8%

sytuacja kryzysowa 1,5% 80,5%

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu

karnego 1,3% 65,6%

zdarzenie losowe 0,6% 107,9%