7. Opis wyników badania
7.1 Analiza i ocena stopnia trafności projektów w obszarze usług społecznych i
7.2.1 Efekty wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji dla odbiorców
W ramach niniejszego podrozdziału dokonano oceny efektów wsparcia w zakresie usług społecznych i aktywnej integracji dla odbiorców ostatecznych. Oceniano tutaj zarówno skuteczność projektów w zakresie aktywizacji społecznej / zawodowej dla osób
zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, ich rodzin oraz innych osób z ich otoczenia, jak i sposób realizacji oraz skuteczność wsparcia usług opiekuńczych w
miejscu zamieszkania. Dodatkowo udzielono odpowiedzi na pytanie badawcze
dotyczącego tego, jaki jest wpływ sposobu dostarczania usług na poziom i jakość życia ich odbiorców oraz w jakim stopniu interwencja przyczyniła się do usamodzielnienia ekonomicznego i społecznego osób objętych wsparciem. Na zakończenie analiz
zawartych w niniejszym podrozdziale wskazano dane dotyczącego kwestii ewentualnej możliwości osiągnięcia efektów podobnych do uzyskanych w projektach, lecz bez wsparcia ze środków Programu lub przy niższych nakładach oraz na ile wsparcie to było niezbędne dla uczestników projektów.
Efekty zostały określone odrębnie dla osób niebędących i będących opiekunami osób niesamodzielnych, biorąc pod uwagę zróżnicowany charakter efektów, jakie dotyczą każdej z tych kategorii. Na poniższym, wprowadzającym, wykresie przedstawiono strukturę badanej populacji ze względu na rzeczone rozróżnienie.
Wykres 38. Uczestnictwo w projekcie jako osoba sprawująca opiekę nad osobą niesamodzielną
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI / CATI z uczestnikami projektów; aktywna integracja – n=107 usługi społeczne – n=489, ogółem – n=596
Usługi społeczne, jako obszar częściej zajmujący się potrzebami osób niesamodzielnych, w badaniu CAWI / CATI, był obszarem wsparcia, gdzie uczestnicy projektów
proporcjonalnie częściej byli opiekującymi się osobami niesamodzielnymi, niż ma to miejsce w przypadku projektów zakresu aktywnej integracji. W pierwszym przypadku było to ponad 2/3 respondentów (68,3%), w drugim natomiast nieco ponad połowa (52,3%). Biorąc pod uwagę zakres i cele wsparcia w zakresie usług społecznych i to, że w tego typu projektach częściej uczestniczą osoby niesamodzielne (w porównaniu z
przedsięwzięciami z zakresu aktywnej integracji) takie rozróżnienie należy potraktować jako naturalną konsekwencję odmiennego profilu obu obszarów wsparcia.
52,3%
68,3% 65,4%
47,7%
29,7% 32,9%
2,0% 1,7%
0%
20%
40%
60%
80%
aktywna integracja usługi społeczne ogółem
Tak Nie Nie wiem / trudno powiedzieć
Wykres 39. Efekty uzyskane bezpośrednio przez uczestników projektów niebędących opiekunami innych osób
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI / CATI z uczestnikami projektów; aktywna integracja – n=51, usługi społeczne – n=155, ogółem – n=206; możliwe było wskazanie więcej niż 1 odpowiedzi, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%
W przypadku osób niebędących opiekunami osób niesamodzielnych, najczęściej
deklarowane efekty uzyskane dzięki uczestnictwu w projekcie to: większe zadowolenie / poczucie satysfakcji (63,1% wszystkich uczestników projektów deklaruje występowanie takiego efektu), nawiązanie znajomości (62,6%), większa wiara we własne siły (60,2%), zdobycie nowej wiedzy lub umiejętności (57,8%) oraz lepsze komunikowanie z innymi (53,4%). Pozostałe efekty były wskazywane przez mniej niż połowę respondentów.
Dominują więc efekty o charakterze „miękkim” i dotyczy to zarówno uczestników korzystających ze wsparcia dotyczącego usług społecznych, jak i aktywnej integracji.
Takie efekty jak: znalezienie pracy, zwiększenie zarobków, czy lepsze warunki w mieszkaniu były wskazywane przez wyraźnie mniejsze odsetki badanych.
Taka struktura wyników oznacza, że z punktu widzenia uczestników projektów kluczowe znaczenie mają efekty o charakterze „miękkim”. Nie powinno to być jednak traktowane
60,8%
Większe zadowolenie / poczucie satysfakcji
Nawiązanie znajomości
Większa wiara we własne siły
Zdobycie nowej wiedzy lub umiejętności Lepsze komunikowanie z
innymi
Większy spokój
Większa możliwość realizacji hobby / zainteresowań
Większa akceptacja i zrozumienie Lepsze relacje z rodziną lub
przyjaciółmi Obranie nowych celów / perspektyw na przyszłość Zwiększenie samodzielności
w życiu codziennym Większa możliwość
wypoczynku Zdrowsze i bardziej różnorodne posiłki załatwienia spraw w urzędzie
Większa pomoc w realizacji codziennych czynności
Większa możliwość samodzielnego utrzymania Łatwiejsze przemieszczanie w
mieszkaniu i poza nim
Lepsze warunki w mieszkaniu
Zwiększenie zarobków
Znalezienie pracy
Inne efekty
Żadne z powyższych
aktywna integracja usługi społeczne ogółem
jako niepowodzenie w realizacji ewaluowanych przedsięwzięć, ale raczej jako
odzwierciedlenie ich specyfiki, która polega m.in. na tym, że nie tyle trudno jest w nich uzyskać skonkretyzowane i sparametryzowane efekty (choć rzeczywiście tak jest), ale że nie jest to konieczne dla oceny użyteczności i skuteczności udzielonego wsparcia. Bez wątpienia jednak generuje to określone problemy związane z monitoringiem efektów wspieranych przedsięwzięć. Podkreślić jednak należy, że zidentyfikowany powyżej katalog efektów dostrzeganych przez uczestników projektów wskazuje na to, że osiągnięty został efekt w postaci poprawy jakości życia (w różnych jego wymiarach).
O opinię na temat efektów osiąganych przez osoby niesamodzielne poproszono także ich opiekunów biorących udział w projektach. Wyniki dotyczące tej kwestii stanowią dodatkowy element weryfikacji powyżej analizowanych danych.
Wykres 40. Efekty uzyskane pośrednio przez osoby będące pod opieką w wyniku wsparcia opiekunów
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI / CATI z uczestnikami projektów; aktywna integracja – n=57, usługi społeczne – n=335, ogółem – n=392; pytanie skierowane do osób uczestniczących w projektach jako opiekunowie; możliwe było wskazanie więcej niż 1 odpowiedzi, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%
66,1%
Lepsze komunikowanie z innymi
Większa wiara we własne siły Większe zadowolenie / poczucie satysfakcji Nawiązanie znajomości
Większy spokój Lepsze relacje z rodziną lub
przyjaciółmi Zdobycie nowej wiedzy lub
umiejętności Większa akceptacja ze
strony innych Zwiększenie samodzielności
w życiu codziennym Większa pomoc w realizacji
codziennych czynności Większa możliwość realizacji
hobby / zainteresowań
Obranie nowych celów / perspektyw na przyszłość Zdrowsze i bardziej
różnorodne posiłki Lepszy stan zdrowia
Większa umiejętność załatwienia spraw w urzędzie
Większa możliwość samodzielnego utrzymania Łatwiejsze przemieszczanie w mieszkaniu i poza nim
Lepsze warunki w
aktywna integracja usługi społeczne ogółem
Jak wynika z powyższych danych, perspektywa opiekunów osób niesamodzielnych jest właściwie tożsama z perspektywą osób, które w projektach uczestniczyły nie jako
opiekunowie, ale bezpośredni odbiorcy pomocy w zakresie aktywnej integracji lub usług społecznych. Dominuje wśród opiekunów przekonanie, że osoby znajdujące się pod ich opieką przede wszystkim uzyskały dzięki uczestnictwu w projekcie efekty o charakterze
„miękkim”, związane z lepszą komunikacją z innymi, większą wiarą we własne siły, czy większym zadowoleniem / poczuciem satysfakcji.
Wykres 41. . Efekty uzyskane bezpośrednio przez uczestników projektów będących opiekunami innych osób
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI / CATI z uczestnikami projektów; aktywna integracja – n=57, usługi społeczne – n=335, ogółem – n=392; pytanie skierowane do osób uczestniczących w projektach jako opiekunowie; możliwe było wskazanie więcej niż 1 odpowiedzi, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%
W przypadku opiekunów ewaluowane projekty przede wszystkim wygenerowały efekt w postaci zdobycia nowej wiedzy i umiejętności. Co ważne, dwa dominujące pod
względem odsetka wskazań efekty (zdobycie wiedzy przydatnej w opiece nad osobami niesamodzielnymi oraz zdobycie umiejętności przydatnych w opiece nad osobami niesamodzielnymi) dotyczą w sposób bezpośredni kwestii związanych z opieką nad osobami niesamodzielnymi. Jest to więc potwierdzenie trafności pomocy, którą opiekunowie uzyskali w ramach ewaluowanych projektów.
O kwestię efektów uzyskiwanych przez uczestników w wyniku ewaluowanych projektów zapytano także realizatorów projektów, którzy dostarczyli w ten sposób zewnętrznej perspektywy oceny skuteczności wsparcia w obszarze usług społecznych i aktywnej integracji.
49,1%
66,7%
47,4%
63,2%
14,0%
5,3%
75,8%
54,0%
61,8%
40,0%
16,7%
5,1%
71,9%
55,9%
59,7%
43,4%
16,3%
5,1%
0% 20% 40% 60% 80%
Zdobycie wiedzy przydatnej w opiece nad osobami niesamodzielnymi
Zdobycie innej wiedzy
Zdobycie umiejętności przydatnych w opiece nad osobami niesamodzielnymi
Zdobycie innych umiejętności
Inne efekty
Żadne z powyższych
aktywna integracja usługi społeczne ogółem
Wykres 42. Efekty uzyskane przez uczestników w opinii realizatorów projektów
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI z beneficjentami; aktywna integracja – n=51, usługi społeczne – n=90, ogółem – n=141; możliwe było wskazanie więcej niż 1 odpowiedzi, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%, pytanie zadawane realizatorom projektów w ramach EFS
Perspektywa realizatorów projektów okazała się właściwie tożsama z perspektywą uczestników projektów (zarówno opiekunów, jak i osób znajdujących się pod ich opieką), co stanowi ostateczne potwierdzenie profilu efektów uzyskiwanych w ramach ewaluowanych projektów. Efekty te dotyczą sfery psychicznej, emocjonalnej, relacyjnej oraz związanej z ogólnym dobrostanem psychicznym, ale także zdobywania nowej wiedzy lub umiejętności.
Warto przy tym zauważyć, co występowało zresztą także w dwóch poprzednio
analizowanych grupach, że jeśli chodzi o te efekty, których występowanie zadeklarowało najwięcej respondentów, to w relatywnie niewielkim stopniu różnicują one dwa główne obszary interwencji: usługi społeczne i aktywną integrację. Większe zróżnicowania pojawiają się natomiast w przypadku tych efektów, które wskazywano rzadziej. Są to
80,4% zadowolenie / poczucie
satysfakcji Nawiązanie lub pogłębienie
znajomości / kontaktów z innymi
Większe poczucie własnej wartości Zdobycie nowej wiedzy lub
umiejętności
Obniżenie stresu Większy szacunek / akceptacja ze strony otoczenia uczestnika … Większa świadomość prawna / umiejętności
samodzielnego … Rozwój zainteresowań /
pasji
Pogłębienie relacji z rodziną lub przyjaciółmi
Umożliwienie wypoczynku Zwiększenie mobilności (w wymiarze fizycznego
Lepsze żywienie / dieta
Poczucie osiągnięcia sukcesu
Obranie nowych celów / perspektyw na przyszłość
Lepszy stan zdrowia
Poprawa komfortu (pracy / w życiu codziennym) Zapewnienie ciągłego lub
cyklicznego wsparcia / … Poprawa bezpieczeństwa (pracy / w życiu codziennym)
Znalezienie pracy przez osoby niepracujące Znalezienie lepszej pracy
przez osoby pracujące …
aktywna integracja usługi społeczne ogółem
przede wszystkim efekty związane z wymiernymi rezultatami, takimi jak: zwiększenie dochodów, zwiększenie samodzielności finansowej, czy znalezienie pracy przez osoby niepracujące. Te efekty okazały się charakterystyczne dla projektów w zakresie aktywnej integracji.
Kolejny analizowany aspekt dotyczy możliwości utrzymania przez uczestników projektów podobnego wsparcia bez udziału w projekcie. W pierwszej kolejności przedstawiono w odniesieniu do tej kwestii dane z badania uczestników projektów.
Wykres 43. Możliwość otrzymania przez uczestników podobnego wsparcia bez udziału w projekcie
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI / CATI z uczestnikami projektów; możliwość otrzymania - n=596, źródła wsparcia – n=125, pytanie zadawane osobom, które wskazały na występowanie możliwości otrzymania podobnego wsparcia;
możliwe było wskazanie więcej niż 1 odpowiedzi, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%
Większość uczestników (72,9%) jest przekonana, że bez uczestnictwa w projekcie nie byłoby możliwe uzyskanie tych efektów, które udało im się osiągnąć dzięki udziałowi w projekcie. 18,7% jest natomiast zdania, że – zdecydowanie lub raczej – byłoby to
możliwie. Tę grupę respondentów poproszono o wskazanie ze strony jakich instytucji lub osób możliwe byłoby uzyskanie wsparcia owocującego zbliżonymi efektami.
Zdecydowanie największe znaczenie okazały się mieć tutaj instytucje systemu pomocy społecznej szczebla powiatowego lub gminnego.
Z powyższych danych wynika, że skala występowania tzw. efektu zdarzenia niezależnego jest relatywnie niewielka, co ocenić należy pozytywnie. Innymi słowy, wsparcie zostało zaprojektowane w taki sposób i skierowane do takich odbiorców pomocy, że w
przeważającej mierze miało ono charakter niezbędny dla osiągnięcia efektów przez uczestników. Inni pojedynczy specjaliści (lekarze,
prawnicy, psycholodzy) Inne jednostki samorządu
terytorialnego Ze strony bliskich
Fundacje Poradnie psychologiczne Odpowiedź niezrozumiała / brak
odpowiedzi / nie wiem 4,7%
nie wiem / trudno powiedzieć Możliwość otrzymania podobnego wsparcia bez
udziału w projekcie
Źródła podobnego wsparcia
Skąd można otrzymać wsparcie?
Efekt zdarzenia niezależnego może jednak dotyczyć nie tylko uczestników projektów, ale także samych projektów i ich realizatorów. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące tego jaki byłby zakres realizacji działań projektowych w przypadku braku dofinansowania. Dane dotyczą przedsięwzięć realizowanych w ramach Osi priorytetowej 9.
Wykres 44. Zakres realizacji działań projektowych w przypadku braku dofinansowania w projektach Osi priorytetowej 9
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI z beneficjentami; aktywna integracja – n=51, usługi społeczne – n=90, ogółem – n=141, pytanie zadawane realizatorom projektów w ramach EFS
Zarówno w przypadku projektów z zakresu usług społecznych, jak i aktywnej integracji zdecydowanie dominuje wariant nierealizowania działań projektowych w sytuacji braku dofinansowania. Oznacza to, że nie tylko w odniesieniu do pojedynczych uczestników, ale i całościowo ujmowanych przedsięwzięć, wsparcie zostało trafnie zaadresowane i bez udziału interwencji ze środków RPO WK-P 2014-2020 określone działania nie byłyby w ogóle realizowane.
Jednocześnie jednak, dostrzegalne jest tutaj pewne zróżnicowanie sytuacji w obu obszarach wsparcia. W przypadku przedsięwzięć z zakresu usług społecznych nieco większa jest skala występowania opinii wskazujących na to, że pomimo braku
dofinansowania działania projektowe byłyby realizowane w podobnym zakresie (dla takiej samej lub mniejszej liczby osób). Może to wynikać z tego, że beneficjenci
realizujący projekty dotyczące usług społecznych, oferują tego rodzaju usługi w ramach
0,0%
2,2%
1,4%
0,0%
4,5%
2,8%
9,8%
7,8%
8,5%
19,6%
16,7%
17,7%
60,8%
54,4%
56,7%
9,8%
14,4%
12,8%
0% 20% 40% 60% 80%
aktywna integracja
usługi społeczne
ogółem
Tak, działania byłyby realizowane w podobnym zakresie dla podobnej liczby osób Tak, działania byłyby realizowane w podobnym zakresie, ale dla mniejszej liczby osób Tak, działania byłyby realizowane dla podobnej liczby osób, ale w mniejszym zakresie Tak, działania byłyby realizowane, ale dla mniejszej liczby osób oraz w mniejszym zakresie Nie, działania nie byłyby realizowane
swojej „pozaprojektowej” działalności, np. realizując je w stosunku do swoich
podopiecznych. Wsparcie ze środków RPO WK-P 2014-2020 jest tutaj instrumentem ewentualnego zwiększania skali i/lub różnorodności oferowanych przez dany podmiot usług społecznych.
Wykres 45. Ocena występowania możliwości uzyskania podobnych efektów bez niektórych działań / form wsparcia w projektach z zakresu aktywnej integracji i usług społecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI z beneficjentami; n=141, pytanie zadawane realizatorom projektów w ramach EFS
Niniejsze dane potwierdzają, wynikającą z wcześniej analizowanego wątku, konkluzję wskazującą na wysoki poziom niezbędności ewaluowanej interwencji w takim zakresie, w jakim była ona realizowana. Ponad 3/4 przebadanych CAWI beneficjentów jest zdania, że nie ma możliwości wystąpienia podobnych efektów określonych działań, bez
niektórych form wsparcia w projektach z zakresu aktywnej integracji i usług społecznych.
Warto tu zaznaczyć, że jedynie 1,4% jest przeciwnego zdania, tj. że uzyskanie takich efektów w projektach, ale bez niektórych działań / form wsparcia w projektach z zakresu aktywnej integracji i usług społecznych byłoby możliwe.
Kwestia niezbędności wsparcia z perspektywy beneficjentów została także podjęta w odniesieniu do wsparcia o charakterze infrastrukturalnym.
1,4%
77,3%
21,3%
tak nie
nie wiem \ trudno powiedziec
Wykres 46. Zakres realizacji działań projektowych w przypadku braku dofinansowania w projektach Osi priorytetowej 6
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI z beneficjentami; n=175
Zdaniem większości przebadanych beneficjentów, działania projektowe w projektach Osi priorytetowej 6, byłyby realizowane w przypadku braku dofinansowania. Takiej
odpowiedzi udzieliło niewiele ponad 2/3 respondentów (nieco ponad 1/5 była
przeciwnego zdania) – choć wśród nich pojawiły się pewne wątpliwości co do zakresu i terminu realizacji projektów o charakterze infrastrukturalnym. Z grupy respondentów, którzy potwierdzili możliwość realizacji tych działań, zdecydowana większość była przy tym zdania, że ich zakres byłby mniejszy, a termin zakończenia późniejszy.
Ujawnia się więc tutaj istotna rozbieżność pomiędzy realizatorami projektów współfinansowanych ze środków EFS i EFRR. Podczas, gdy w przypadku projektów
„miękkich” brak dofinansowania w większości przypadkach skutkowałby brakiem działań projektowych, w przypadku przedsięwzięć infrastrukturalnych brak wsparcia wpłynąłby jedynie na termin i zakres inwestycji. Taki stan rzeczy może wskazywać zarówno na przekonanie beneficjentów o rzeczywistej potrzebie realizacji działań podejmowanych w ramach Osi priorytetowej 6, ale także świadczy o tym, że potencjał tych podmiotów jest na tyle duży, że byłyby one w stanie zrealizować kosztowne działania infrastrukturalne bez wsparcia z RPO WK-P 2014-2020.
7.2.2 Efekty wsparcia w zakresie poprawy funkcjonowania pomocy społecznej