Grala, Hieronim
"Aristocrats and servitors. The boyar
elite in Russia 1613-1689", Robert O.
Crummey, Princeton 1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 76/4, 924-925
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
9 2 4 z a p i s k i
te la n a w o jnickiego ( + 1567) i o sta tn ie j dziedziczki f o rtu n y có rk i Zofii (+1570), żony księcia K o n sta n teg o O strogskiego w ojew ody kijo w sk ieg o (rozdział XI). D obra t a r n ow skie po zo stały potem w rę k a c h potom ków tego ostatn ieg o . W tym m iejscu a u to r w ra ca do p rze ło m u XV i XVI w. ab y n a k re ślić dzieje sta rsze j linii L elhvitów , p o tom ków zm arłeg o w 1507 r. J a n a F elik sa zw anego S zram em , w ojew ody sa n d o m ie r skiego, p o te m krak o w sk ieg o . O bszerniej om ów ione zostały w y b itn ie jsz e postacie ja k n ajm łodszy sy n J a n a S zram a — J a n S p y te k ( + 1552/1553) p o d sk a rb i k o ro n n y i w n u k S ta n isła w S p y te k ( + 1568) rów nież p o d sk a rb i i w ojew oda sa n d o m ie rsk i (rozdział X III). K siążk ę z a m k n ę ła postać jedynego sy n a tego o statn ieg o S ta n is ła w a (+1618) k a sz te la n a san d o m iersk ieg o w sław ionego głośnym zajazdem na d o b ra ta rn o w sk ie w 1570 r.
W łodzim ierz D w o r z a c z e k tr a k tu je dzieje L eliw itów jako ilu s tra c ję p ro c e sów zachodzących w w a rstw ie m a g n a te rii w X V I w. — dążeń p o lity cz n y ch jej p rze d sta w ic ie li i k ie ru n k ó w działalności gospodarczej, k a r ie r i w y m ie ra n ia n ie k tó ry ch lin ii a d e g ra d a c ji społecznej innych. N a rra c ję cech u je bogactw o i k o n k retn o ść szczegółów. W tle obok dziejów R zeczpospolitej do p o czątk u X V II w. p rz e w ija ją się d ziesiątk i różnych postaci. K w e re n d a a rc h iw a ln a o b jęła p rzede w szystkim p o l sk ie zbiory p rzy czym a u to r zdążył w y k o rz y sta ć n ie k tó re zespoły źródeł p rze d ich zniszczeniem w czasie o sta tn ie j w ojny. W książce są osobne indeksy osób i nazw geograficznych.
S.C.
R o b e rt O. C r u m m e y, A ristocrats a n d Servitors. T h e Boyar Elite
in Russia 1613— 1689, P rin c e to n U n iv e rsity P ress, P rin c e to n 1983, s. 315.
M on o g rafia am ery k ań sk ieg o sla w isty R. O. C r u m m e y ’ a pośw ięcona je s t e li cie w ładzy siedem nastow iecznego p a ń stw a rosy jsk ieg o i je j n a jb a rd z ie j re p re z e n ta ty w n em u o rg an o w i — D um ie B o jarsk ie j. S w oje za in te re so w an ie n in ie jsz ą te m a ty k ą a u to r, p ro fe so r U n iw e rsy te tu K alifo rn ijsk ieg o , sygn alizo w ał ju ż up rzed n io p u b lik u jąc in te re s u ją c e a rty k u ły , pośw ięcone m .in. m ie stn icze stw u (1980), sto su n k o m P io tr a I z b o ja rstw e m w la ta c h 1689—1700 (1979) itd.
P ra c a C ru m m e y ’a sta n o w i p ierw szą na g ru n c ie h isto rio g ra fii an g lo sask iej p ró b ę p rz e d sta w ie n ia elity ro sy jsk ie j w X V II stu lec iu i zachodzących w je j szeregach ró żn o ro d n y ch zjaw isk . W orbicie za in te re so w a ń a u to ra znalazła się n ie tylk o ro d o w a szlach ta, w yw odząca się n ierzadko ze znak o m ity ch , p o sia d ający c h ru ry k o w ic zo w - skie k o n e k s je ro d zin k niaziow skich, a le rów n ież p rze d staw ic ie le w a rstw y u rz ę d n i czej sta n o w iąc ej poprzez rozb u d o w an y system p rik az ó w siłę nap ęd o w ą a d m in is tra cji p ań stw o w e j. B a d an iam i objęto rów n ież re la c je zachodzące m iędzy obydw om a tym i u g ru p o w a n ia m i.
Ze szczególnym u zn an iem należało b y p o d k reślić n ie b a g a te ln y w y siłek a u to ra w łożony w p ró b ę re k o n s tru k c ji sta n u liczebnego D um y w la ta c h 1613—1690 (A p p e n d ix A, s. 175—177) i jej sk ła d u osobow ego w la ta c h 1613—1713 (A ppendix B, s. 178—214). N iestety , u sta le n ia C ru m m e y ’a nie zaw sze za słu g u ją n a w ia rę . P o w ażn y b łą d sta n o w i np. zaliczenie w sk ład D um y B o jarsk ie j w 1613 r., u progu p a n o w a n ia M ich ała F iodorow icza, k n ia zia Iw a n a Iw anow icza S zujskiego, rodzonego b r a ta zd e tronizow anego c a ra W asyla IV. K siążę te n , a re szto w a n y w ra z z ca łą ro d zin ą 29 czerw ca 16\0, został w ra z z b rać m i w y d an y przez R o sjan Z ygm untow i III W azie i do sty c zn ia 1613 r, p rze b y w a ł w n iew oli po lsk iej (m.in. w G ostyninie). O d zy sk aw szy w olność, aż do r. 1620 odm aw iał p o w ro tu do M oskw y za sła n ia ją c się p rzysięgą na w iern o ść W ładysław ow i IV, w św ietle k tó re j M ichał był u zu rp a to re m .
' N iezależnie od tego ty p u m a n k a m e n tó w p ra c a C ru m m e y ’a zasłu g u je n a uw agę. S tan o w i o n a dzieło pożyteczne, o sp o ry ch w a lo ra c h poznaw czych, p o p a rte rz e te ln ą
Z A P I S K I
925
znajom ością lite r a tu r y przedm iotu. W alo rem p ra c y je s t rów nież pow ażne w y k o rz y sta n ie zasobów arc h iw ó w radzieckich. W sum ie uzy sk aliśm y cen n ą pozycją, k tó ra z pew n o ścią z a in sp iru je dalsze b a d a n ia n a d e litą ro sy jsk ą X V II w.
H.G.
W ie lk a legacja W ojciecha. M ia sko w skieg o do T u rc ji w 1640 r., oprać. A dam P r z y b o ś , P ań stw o w e W ydaw nictw o N aukow e, W a rsz a w a -K ra ków 1985, s. 249.
M isja d y p lo m aty czn a W ojciecha M iaskow skiego z 1640 r. m a ją c a na celu p o d trz y m a n ie d o b ry ch sto su n k ó w z T u rc ją , u reg u lo w a n ie p ro b lem u kozackiego i t a ta rsk ie g o oraz — p rz y o k az ji — o dnow ienie p rz y ja ź n i z w ład c am i k się stw n a d d u - n a jsk ic h , budzi o sta tn io szczególniejsze z a in te re so w a n ie h isto ry k ó w -w y d a w có w . P rz e d pięciom a la ty A dam W a l a s z e k o p u b lik o w a ł (mało kryty czn ie) p o śród in n y c h re la c ji p olskich o O riencie „D iariusz drogi tu re c k ie j” n a p isa n y przez Z. L u- bienieckiego, k ro n ik a rz a le g ac ji M iaskow skiego. W n in iejszy m zaś tom ie zn alazły się bodaj w szy stk ie n a jw a żn iejsz e te k sty zw iązane z ty m poselstw em . S ą to:
1. „D iariusz leg acji do T u re k W ojciecha M iaskow skiego” ogłoszony d o tą d d w u k ro tn ie (1884 i 1930 r. — ta d ru g a e d y c ja — w ję z y k u ru m u ń sk im , o g ran ic zy ła się do fra g m e n tó w tek stu ). P u b lik u je się go tu n a p o d sta w ie dw óch w spółczesnych k o pii z O ssolineum (n r 224 i 420);
2. „R elacja te jż e legacjii tu re c k ie j k ró lo w i u cz y n io n a”, tj. sp raw o zd a n ie posła na se jm ie 1641 r. D ru k o w a n a d otąd c z te ro k ro tn ie (1823, 1830 i 1840 oraz 1884 r.), tu ogłoszona n a p o d sta w ie w ym ien io n y ch w yżej rękopisów z O ssolineum i rk p s. 1282 z BN (BOZ);
3. W spom niany w yżej „D iariusz d ro g i tu re c k ie j” (dotychczasow e w y d a n ia 1883 i 1980 r.) — d ru k o w a n y n a p o d staw ie o ry g in a łu z B J (nr 2274). N adto w an ek sa ch zam ieszczono k o resp o n d e n cję zw iązan ą z m isją, in stru k c je poselstw a, te k st z a w a r tego p a k tu (w sum ie trzy n a ście te k stó w , o o b ję to śc i m niej w ięcej 30% w yżej w y m ien io n y ch źródeł). K siążka p rzeznaczona zarów no dla pro fe sjo n a listó w , ja k i szer szej publiczności z a w iera w ykazy su łtan ó w , chanów , posłów polsk ich do T u rc ji i C h a n a tu , p a n u jąc y ch , d o stojników i u rzę d n ik ó w w 1640 r. oraz itin e rá riu m p o sel stw a W. M iaskow skiego. Z aw ie ra ta k że słow niczek w yrazów sta ro p o lsk ic h i obcych oraz łaciń sk ich , indeksy: osób i a u to ró w oraz nazw geograficznych i narodow ości. W ydaw nictw o w ażne ta k ż e dla h isto ry k ó w R u m u n ii i płd. S łow iańszczyzny.
R . K .
M ichał K o m a s z y ń s k i , M aria K a zim iera ď A rą u ie n Sob ieska
kró lo w a P o lski 1641— 1716, W ydaw nictw o L ite ra ck ie, K rak ó w -W ro cław 1984, s. 319, ilu str.
S p o śró d trze ch książek, k tó ry m i M ich ał K o m a s z y ń s k i uczcił trzech setlecie odsieczy W iednia (oprócz om aw ian ej b y ły to b io g rafia u k o ch an ej có rk i S obieskich T eresy K u n eg u n d y , elek to ro w ej b a w a rsk ie j oraz p ra c a „ J a n III S obieski a B a łty k ” ) te n zarys życia i działalności b y ł szczególnie oczekiw any. Ś w iadczy o ty m fa k t, iż po p ierw szy m w y d a n iu w 1983 r. ju ż w n a s tę p n y m ro k u w y d ru k o w a n o , ja k n a p i sano w stopce re d a k c y jn e j, z gotow ych diapozytyw ów k o le jn ą p a rtię 50.000 egzem p la rz y k sią żk i; oba w y d a n ia rozeszły się b ardzo szybko. Z a in tereso w a n ie to m ożna tłu m ac zy ć fa k te m , iż M a ry sień k a je s t p o sta cią dosyć m ocno zak o rzen io n ą w św ia
