Scenariusz lekcji – Procesy brzegowe
1. Cele lekcji
a. Wiadomości - do zapamiętania:
- typy wybrzeży morskich, - sposób powstawania wybrzeży, - przykłady różnych typów wybrzeży.
- do zrozumienia:
- zależność między odpornością skał a tempem abrazji.
b. Umiejętności - korzystania z atlasu, - czytania map.
2. Metoda i forma pracy
- metody praktyczne z użyciem atlasu, - wykład ,
- „burza mózgów”.
3. Środki dydaktyczne
- schemat – etapy powstawania mierzei, - schemat – powstawanie atolu,
- prezentacja – typy wybrzeży morskich, - atlas świata.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza - sprawdzenie listy obecności,
- podanie tematu lekcji.
b. Faza realizacyjna
1. Działalność rzeźbotwórcza wód morskich i oceanicznych obejmuje przede wszystkim pas wybrzeża. Granice wybrzeża w części nadwodnej i podwodnej wyznaczone są przez zasięg oddziaływania fal, prądów morskich i pływów.
2. Pionowe ruchy skorupy ziemskiej, a także zmiany poziomu morza sprawiają, że morze odsłania swoje dno w trakcie regresji. Tworzy się wtedy wybrzeże wynurzone. Kiedy podnosi się
poziom morza, powstaje wybrzeże zanurzone.
3. Zastanówcie się, od czego zależy rzeźba wybrzeża wynurzonego i zanurzonego?
- zależy od rzeźby zalewanych bądź odsłanianych przez morze terenów.
4. Zgadza się, dlatego też wyróżnia się kilka rodzajów wybrzeży. Wśród wybrzeży wynurzonych wyróżnia się: mierzejowe, lagunowe i deltowe. Przyjrzyjcie się schematowi powstawania mierzei i omówcie ten proces.
- osady przenoszone są za pomocą fal i prądów przybrzeżnych w jednym kierunku, piasek osadza się tworząc półwyspy (kosy, mierzeje) w miejscach, gdzie długie wybrzeże z wałem plażowym skręca w kierunku zatoki, wskutek akumulacji osadów następuje odcięcie zalewu od morza, tworzy się jezioro przybrzeżne.
5. Podajcie kilka przykładów jezior przybrzeżnych. Mogą być z terenu Polski.
- Jamno, Gardno, Łebsko.
6. Dobrze, a czy jest coś co może zahamować proces powstawania mierzei?
- zmiana kierunku prądów przybrzeżnych, zmniejszenie się bądź ustanie dostawy piasku, nowa przeszkoda, która wcześniej zatrzyma osady.
7. W przypadku, gdy linia brzegowa wybrzeży płaskich jest wyrównana przy współudziale prądów przybrzeżnych i pływów, odpowiednikiem mierzei jest lido, a zalewu – laguna. Takie wybrzeże można znaleźć m.in. w Zatoce Weneckiej.
8. Wybrzeża są też czasem kształtowane przez procesy zachodzące na lądzie, a nie w morzu.
Takim wybrzeżem jest wybrzeże deltowe, które powstaje dzięki akumulacyjnej działalności rzeki. Podajcie przykłady wybrzeży, które są wyraźnie modyfikowane przez delty?
- ujście Dunaju, ujście Missisipi
9. Omówiliśmy wybrzeża wynurzone, w których przeważały procesy akumulacyjne. Jednak procesy morskie to też niszczenie wybrzeża. Takie procesy zachodzą głównie na styku z wybrzeżem wysokim. Spójrzcie na schemat. Wysoki brzeg jest atakowany przez falę przyboju, która jest szczególnie silna w trakcie sztormów. Fala ta uderza o brzeg i powoduje jego
podcinanie u podstawy. Zachodzi proces abrazji, który tworzy klif (falezę), czyli stromy brzeg.
Dolna część klifu to nisza abrazyjna, która jest podcinana przez falę. Prowadzi to do tzw.
„cofania się brzegu”. Teren, który niegdyś zajmował brzeg to obecnie platforma abrazyjna.
Materiał z niszczonego brzegu akumulowany jest zaś na platformie akumulacyjnej.
10. Tempo niszczenia brzegów jest różne, np. wybrzeże klifowe Wielkiej Brytanii miejscami cofa się 5 – 14 m rocznie, na Wyspie Wolin – 0,9 m, na wybrzeżu Normandii – ok. 30 cm rocznie.
Jak myślicie, czym jest to spowodowane?
- odpornością skał, z których zbudowane jest wybrzeże.
11. Które skały są najbardziej narażone na abrazję?
- osadowe.
12. Tak, jednak gdy wybrzeże jest zbudowane z różnych typów skał, o różnej odporności, może powstać wybrzeże o bardzo urozmaiconych formach i zawiłej linii brzegowej.
13. W ten sposób poznaliście jeden z typów wybrzeży zanurzonych. Prezentacja przedstawia także pozostałe rodzaje (prezentacja – typy wybrzeży morskich) – omówienie wg prezentacji.
14. Poza wybrzeżami wynurzonymi i zanurzonymi występują też wybrzeża biogeniczne, w których czynnikiem wspomagającym są organizmy roślinne i zwierzęce. Jednym z nich jest wybrzeże namorzynowe (mangrowe). Tworzy się ono w strefie równikowej na płytkich i silnie
zabagnionych odcinkach stref przybrzeżnej i nadbrzeżnej.
15. W strefie przybrzeżnej, gdzie wody maja temperaturę w granicach 18 – 35ºC i zasolenie od 2,7 do 4% są korzystne warunki do rozwoju koralowców. Rafy tworzą niekiedy bariery w pewnym oddaleniu od brzegu. Chronią wtedy brzeg, gdyż to na nich skupia się energia fal. Wielka Rafa Koralowa, która jest największą koralową barierą na świecie ma szerokość 300 – 2000 m i ciągnie się na długości ok. 2 tys. km. Odnajdźcie na mapie Wielką Rafę Koralową i poproszę jedną osobę o wskazanie jej na mapie ściennej.
16. Rafy koralowe tworzą się także wokół podwodnych wysp, tworząc atole. Etapy powstawania atolu obrazuje schemat (schemat – Powstawanie atolu) – omówienie wg schematu.
17. Znając warunki, w jakich mogą powstawać rafy koralowe i atole, oraz wykorzystując mapy w atlasie świata wskażcie miejsca, gdzie one występują.
- strefa międzyzwrotnikowa – Ocean Spokojny, wybrzeża Australii, atole wokół wysp Pacyfiku, basen Morza Karaibskiego, Morze Czerwone, Kanał Mozambicki, Malezja, Indonezja, Andamany, Nikobary, Malediwy itd.
5. Bibliografia
1. Makowska D., 1998, Ziemia, WSiP, Warszawa
2. Podgórski Z., Marszelewski W., Becmer K., 2002, Geografia część 1, Zarys wiedzy o Ziemi, WSiP, Warszawa
6. Załączniki
a. Praca domowa
- stworzyć tabelę ukazującą wszystkie typy i rodzaje wybrzeży, sposób ich powstawania oraz przykłady.
b. Załączniki
- schemat – etapy powstawania mierzei - schemat – powstawanie atolu
- prezentacja – typy wybrzeży morskich
