i administracyjne studia prawnicze

NR 30 (4) ROK 2019

ISSN 2081-8025 e-ISSN 2449-9722

studia prawnicze i administracyjne

T. Guzik:

Hormon szczęścia a racjonalność podejmowania decyzji na gruncie

prawoznawstwa. Analiza / Happy hormone and the rationality of human decision-making in the light of Jurisrprudence. An analysis

M. Konarski:

Reforma statusu prawnego chłopów w okresie Powstania krakowskiego 1846 r. na tle porównawczym / Reform of the legal status of peasants during the Kraków Uprising of 1846 in comparative perspective

P. Szymański:

Podział nieruchomości na gruncie ustawy o gospodarce nieruchomościami, a podział cywilnoprawny. Analiza porównawcza / Division of real estate on the basis of the Real Estate Management Act, and civil law division.

Comparative Analysis

Wydawca: Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie Publisher: Warsaw Management University

Studia Prawnicze i Administracyjne

NR 30 (4) ROK 2019

ISSN 2081-8025 e-ISSN 2449-9722

studia prawnicze i administracyjne

Wydawca:

Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

Adres Redakcji i Wydawcy:

Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

ul. Kawęczyńska 36, 03-772 Warszawa,

tel. 22 59 00 868 wsm.warszawa.p

l

wydawnictwo@mac.edu.pl

Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief:

Prof. zw. dr hab. Genowefa Grabowska Sekretarz Redakcji / Editorial Assistant:

Dr hab. Jarosław Kostrubiec

Redaktorzy tematyczni / Section Editors:

Prof. zw. dr hab. Genowefa Grabowska Prof. zw. dr hab. Jan Grabowski Prof. dr hab. Ewa Nowacka Prof. dr hab. Kazimierz Piasecki

Redaktor statystyczny / Statistical Editor:

Dr hab. Ewa Frątczak

Redaktorzy językowi / Language Editors:

język angielski / English: Eric Banks (native speaker), Marta Dawidziuk,

język rosyjski / Russian: Jadwiga Piłat,

język słowacki / Slovak language: Andrea Gieciová-Èusová (native speaker).

Redaktor wydawniczy / Publishing Editor:

Dr Aleksandra Chyc

Redaktor techniczny / Technical Editor: Janusz Janiszewski Skład i łamanie / DTP: Wydawnictwo WSM.

Grafiki oraz zdjęcia zgodne z / All images in accordance with:

Okładka / Cover: Elżbieta Kąkol

Rada Naukowa / Editorial Board:

Przewodniczący / Chairman:

Prof. dr hab. Janusz Trzciński (Wyższa Szkoła Menedżerska, Polska / Poland)

Członkowie / Members:

Prof. dr hab. Cezary Banasiński (Uniwersytet Warszawski, Polska / Poland)

Prof. zw. dr hab. Alexander J. Belohlavek (Masaryk University, Czechy / Czech Republic)

Prof. dr hab. Ewgenii Bobosow (Białoruś / Belarus)

Prof. dr Otar Gerzmava (Grigol Robakidze University, Gruzja / Georgia) Prof. Dr Donata Maria Assunta Gottardi (Universita di Verona, Włochy / Italy),

Prof. zw. dr hab. Genowefa Grabowska (Wyższa Szkoła Menedżerska, Polska / Poland)

Prof. dr hab. Jan Grabowski (Wyższa Szkoła Menedżerska, Polska / Poland)

Prof. Dr Miomira Kostić (University of Niś, Serbia) Prof. dr hab. John McGraw (Kanada / Canada),

Prof. dr hab. Jan Olszewski (Uniwersytet Rzeszowski, Polska / Poland) Prof. dr hab. dr h.c. Hans Joachim Schneider (University of Munster, Niemcy / Germany)

Prof. dr hab. Maria Szyszkowska (Wyższa Szkoła Menedżerska, Polska / Poland)

Prof. zw. Dr hab. Anna Walaszek-Pyzioł (Uniwersytet Jagielloński, Polska / Poland)

Prof. dr hab. Minoru Yokoyama (Japonia / Japan)

Wszystkie nadsyłane artykuły naukowe są recenzowane. Procedura recenzowania artykułów, zapora ghostwriting oraz zasady przy- gotowywania tekstów i instrukcje dla autorów znajdują się na stro- nie internetowej czasopisma www.wsm.warszawa.pl w zakładce Wydawnictwo / All articles are peer reviewed. The procedure for review- ing articles, and the Guide for Authors can be found on the website of

the journal (www.kaweczynska.pl/wydawnictwo/czasopisma) Korekta artykułów zamieszczanych w czasopiśmie wykonywana

jest przez Autorów periodyku / Proofreading by authors.

Drukowane w Polsce / Printed in Poland – Nakład / Circulation: 70

© Copyright by Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie (Warsaw Management University)

Żaden fragment tej publikacji nie może być reprodukowany, umieszczany w systemach przechowywania informacji lub przekazywany w jakiejkolwiek formie − elektronicznej, mechanicznej, fotokopii czy innych reprodukcji – bez zgody posiadacza praw autorskich. / All rights reserved by Warsaw Management University. No part of this pub- lication may be reproduced, stored in a retrieval system, transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, record-

ing or otherwise, without the prior written permission of the publisher.

Wersja pierwotna (referencyjna) czasopisma to wersja papierowa. / The original (reference) version of the journal is the paper version

„Studia Prawniczei adminiStracyjne” ^to kwartalnik zzakresuprawa i administracji zawierający artykuły, w których pracownicy naukowi przedstawiają i analizują bieżące problemy prawne i administracyjne zachodzące nietylkow polsce, ale takżena świecie. celemperiodyku jestuczynieniez czasopismaogniwaspajającegopoglądyugruntowane

wdoktrynieoraznowetendencjiwzakresienaukprawnychiadministracyjnych.

Redakcja „Studiów Prawniczych i Administracyjnych” ” zaprasza do współpracy Autorów, którzy chcieliby publikować swoje teksty na łamach naszego pisma. Uprzejmie informujemy, że przyjmujemy do publikacji artykuły nie dłuższe niż 20 stron znormalizowanego maszynopisu (1800 znaków ze spacjami na stronę), a w przypadku recenzji – niż 8 stron. Do artykułów prosimy dołączyć streszczenie w języku polskim i angielskim (wraz z angielskim tytułem artykułu) o objętości do 200 słów. Prosimy o niewprowadzanie do manuskryp- tów zbędnego formatowania (np. nie należy wyrównywać tekstu spacjami czy stosować zróżnicowanych uwypukleń, wyliczeń itp.).

Sugerowany format: czcionka Arial, 12 pkt., interlinia 1,5. Piśmiennictwo zawarte w artykule należy sformatować zgodnie z tzw. zapisem harwardzkim, zgodnie z którym lista publikacji istotnych dla artykułu ma być zamieszczona na jego końcu i ułożona w porządku alfa- betyczny. Publikacje książkowe należy zapisywać:

Fijałkowska B., Madziarski E., van Tocken T.L. jr., Kamilska T. (2013). Tamizdat i jego rola w kulturze radzieckiej. Warszawa:

Wydawnictwo WSM.

Rozdziały w publikacjach zwartych należy zapisywać:

Bojan A., Figurski S. (2013). Nienowoczesność – plewić czy grabić. W.S. Białokozowicz (red.), Nasze czasy – próba syntezy.

Warszawa: Wydawnictwo WSM.

Artykuły w czasopismach należy zapisywać:

Bobrzyński T.A. (2009). Depression, stress and immunological activation. British Medical Journal 34 (4): 345-356.

Materiały elektroniczne należy zapisywać:

Zientkieicz K. Analiza porównawcza egocentryka i hipochondryka. Żart czy parodia wiedzy? Portal Naukowy “Endo”. www.endo.

polska-nauka.pl (data dostępu: 2013.07.31).

W tekście artykułu cytowaną publikację należy zaznaczyć wprowadzając odnośnik (nazwisko data publikacji: strony) lub – gdy przywołane jest nazwisko autora/nazwiska autorów w tekście – (data publikacji: strony), np.: Radzieckie władze „[…] podjęły walkę z tamizdatem na dwóch płaszczyznach: ideologicznej i materialnej” (Fijałkowski i wsp. 2013: 23). lub: Radziecka prasa, jak stwierdzają Fijałkowski i wspólnicy, „lżyła autorów druków bezdebitowych” (2013: 45). W przypadku przywoływanych tekstów, gdy nie ma bezpośredniego cytowania, należy jedynie podać nazwisko i rok publikacji (bądź sam rok, jeśli nazwisko autora pada w tekście głównym). W odnośnikach w tekście głównym należy w przypadku więcej niż dwóch autorów wprowadzić „i wsp.”, np.

(Fijałkowski i wsp. 2013). W tekście piśmiennictwa (tj. alfabetycznie ułożonej literaturze) prosimy wymienić wszystkich autorów danej publikacja. Więcej o zasadach stylu harwardzkiego m.in. na Wikipedii (http://pl.wikipedia.org/wiki/Przypisy_harwardzkie).

Uwaga, przypisy krytyczne, inaczej tzw. aparat krytyczny, prosimy w miarę możliwości zredukować do minimum i wprowadzać do głównego tekstu manuskryptu.

Zaznaczamy, że Redakcja nie płaci honorariów, nie zwraca tekstów niezamówionych oraz rezerwuje sobie prawo do skracania tekstów.

Teksty prosimy przesyłać drogą elektroniczną na adres redakcja.spia@wsm.warszawa.pl

Teksty artykułów przesyłane do publikacji powinny być zredagowane przez Autorów i przesłane Redakcji w wersji ostatecznej, ściśle spełniającej wymagania Redakcji. Redakcja nie akceptuje kolejnych poprawek, przesyłanych przez Autorów, zmieniających treść tekstu oraz odbiegających od oryginału przesłanego Redakcji w pierwszej wersji. Poprawki redakcyjne Autorów tekstów są akceptowane jedynie w wypadku, gdy na skutek uwarunkowań technicznych prosi się Autorów o zaopiniowanie zmian edytor- skich w tekście, zaproponowanych przez Redakcję.

All texts of articles submitted for publication should be edited by the authors and sent to the Editor in the final version, follo- wing Instructions for the Authors. The Editor will not accept further amendments, sent by the authors, changing the content of the text and deviating from the original first version. Editorial amendments are allowed only in cases where due to technical conditions, the authors are asked for an opinion about editorial changes in the text proposed by the Editor

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Warszawie ul. Kawęczyńska 36, 03-772 Warszawa

Do tekstu należy dołączyć informację o aktualnym miejscu zamieszkania, nazwie i adresie zakładu pracy, tytule naukowym, stanow- isku i pełnionych funkcjach. Każdy tekst przesłany pod adres Redakcji z prośbą o druk na łamach czasopisma podlega ocenie. Proces recenzji przebiega zgodnie z założeniami „double blind” peer review (tzw. podwójnie ślepej recenzji). Do oceny tekstu powołuje się co najmniej dwóch niezależnych recenzentów (tzn. recenzent i autor tekstu nie są ze sobą spokrewni, nie występują pomiędzy nimi związki prawne, konflikty, relacje podległości służbowej, czy bezpośrednia współpraca naukowa w ciągu ostatnich 5 lat). Recenzja ma formę pisemną i kończy się stwierdzeniem o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu tekstu do druku.

W związku z przypadkami łamania prawa autorskiego oraz dobrego obyczaju w nauce, mając na celu dobro Czytelników, uprasza się, aby Autorzy publikacji w sposób przejrzysty, rzetelny i uczciwy prezentowali rezultaty swojej pracy, niezależne od tego, czy są jej bezpośrednimi autorami, czy też korzystali z pomocy wyspecjalizowanego podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej).

Wszystkie przejawy nierzetelności naukowej będą demaskowane, włącznie z powiadomieniem odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, towarzystwa naukowe itp.).

Do przedłożonych tekstów z prośbą o druk, Autor tekstu jest zobowiązany dołączyć:

1. Informację mówiącą o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz kontrybucji, tj.

informacji, kto jest autorem koncepcji, założeń, metod, protokołu itp. wykorzystywanych przy przygotowaniu publikacji), przy czym główną odpowiedzialność ponosi Autor zgłaszający manuskrypt.

2. Informację o źródłach finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów.

Autorów

Spis treści /

Tomasz Guzik

Hormon szczęścia a racjonalność podejmowania decyzji na gruncie prawoznawstwa. Analiza / Happy hormone and the rationality of human decision-making in the light of Jurisrprudence. An analysis

3

Marcin Konarski

Reforma statusu prawnego chłopów w okresie Powstania krakowskiego 1846 r. na tle porównawczym / Reform of the legal status of peasants during the Kraków Uprising of 1846 in comparative perspective

9

Karolina Łukaszewska

Wzruszenie decyzji w trybach fakultatywnych

określonych w art. 154 i art. 155 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego /

Challenging a decision under the voluntary procedures provided for in Article 154 and Article 155 of the Act of 14 June 1960 – The Code of Administrative Procedure

25

Kamil Stępniak Wpływ aksjologii oraz myśli filozoficznej na rozwój demokracji / Influence of axiology and philosophical

thought on the development of democracy 31

Przemysław Szymański

Podział nieruchomości na gruncie ustawy o gospodarce nieruchomościami, a podział cywilnoprawny. Analiza porównawcza / Division of real estate on the basis of the Real Estate Management Act, and civil law division.

Comparative Analysis

43

Sławomir Zwolak

Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 kwietnia 2019 r., II OSK 2073/18 / Commentary of the judgment of the Supreme Administrative Court of 10 April 2019, II OSK 2073/18

49

Spis treści – cd. /

Hormon szczęścia a racjonalność podejmowania decyzji na gruncie prawoznawstwa. Analiza / Happy hormone

and the rationality of human decision-making in the light of Jurisrprudence. An analysis

ISSN 2081-8025 e-ISSN 2449-9722 str. 3-7

S

Artykuł dotyczy problematyki wpływu hormonu szczęścia na racjonalność podejmowania decyzji na gruncie nauk prawnych.

Zestawione więc zostają ze sobą dwa podejścia – zarówno to rep- rezentowane przez teorię decyzji, jak i przeciwstawne, przypisy- wane neuroscience. W pierwszej części pracy autor omawia teorię decyzji, ekonomię behawioralną oraz neuroekonomię. W drugiej sekcji zostają zaprezentowane odkrycia dotyczące potencjal- nego wpływu hormonu – oksytocyny na decyzje podejmow- ane przez ludzi. W ostatniej części artykułu autor przeprowadza analizę tego zjawiska (tj. wpływu oksytocyny na racjonalność dokonywanych przez jednostki wyborów). Jednocześnie broni tezy, iż aktualnie stosowane koncepcje normatywne w dalszym ciągu mogą być użyteczne, zaś osiągnięcia neuronauk mogą mieć doniosłe znaczenie przede wszystkim na poziomie stosow- ania prawa.

Słowakluczowe: oksytocyna, teoria decyzji, teoria gier, nauki kognitywne, ekonomia behawioralna, prawo.

a

The article concerns the issue of impact of happy hormone on the rationality of decision-making in law. Thus, two approaches are put together – both, those represented by decision theory and neuroscience. In the first part of this article author discusses decision theory, behavioral economics and neuroeconomics.

The second section presents discoveries regarding the potential influence of the hormone – oxytocin on decisions made by people. In the last part author analyses the impact of oxytocin on rationality of human decision-making. Simultaneously, he defends the thesis that currently used normative concepts can still be very useful, while the achievements of neuroscience can be of great importance – but at the level of application of law.

keywordS:

oxytocin, Decision Theory, Game Theory, cognitive sciences, behavioural economics, law.

Jel claSSification. k19

1. W

W

1 Powyższy przykład stanowi oczywiście znaczne uproszczenie sy- tuacji decyzyjenj, w jakiej sędzia karny może się znaleźć. Celem tej egzemplifikacji jest jednak pokazanie możliwości zastosowania na- rzędzi matematycznych w nauce prawa. Przyładowo, na podobnego rodzaju uproszczeniach zasadza się w gruncie rzeczy cały nurt eko- nomicznej analizy prawa.

rodzajów błędów jakie towarzyszą falsyfikacji tzw. hipotezy zerowej. W tym przypadku hipoteza zerowa jest tożsama z domniemaniem niewinności oskarżonego – innymi sło- wy, formułując hipotezę zerową zakładamy, że oskarżony jest niewinny. Skazanie osoby niewinnej jest odpowiedni- kiem błędu pierwszego rodzaju, natomiast uniewinnienie kogoś, kto popełnił przestępstwo, stanowi błąd drugiego typu². Spośród w sumie czterech możliwości, które mogą zostać wcielone w życie, aż 50% z nich może okazać się błędna³. Życie społeczne składa się z niezliczonej ilości wy- borów, które każdy żyjący na Ziemi człowiek codziennie podejmuje. Niemniej jednak część z tych decyzji ma do- niosłe znaczenie dla wielu jednostek, ponieważ pociągają one za sobą konsekwencje, które następnie są egzekwowa- ne z wykorzystaniem autorytetu oraz władzy państwa. Co

2 G. A. Ferguson, Y. Takane, Analiza statystyczna w psychologii i pedago- gice, Warszawa 1997, s. 200–201.

3 Ibidem, s. 201.

więcej, werdykty te mogą ograniczać przynależne każdemu człowiekowi wolności i prawa. Mowa tu naturalnie o roz- strzygnięciach podejmowanych przez przedstawicieli pań- stwa takich jak sędziowe czy organy administracji publicz- nej. Jednoznacznie wynika więc z tego, że sposób, w jaki człowiek podejmuje decyzje, ma kluczowe znaczenie dla prawa.

Narzędziem, które wykorzystywane jest w wielu gałęziach nauki do modelowania podejmowania decyzji przez jed- nostki to tzw. teoria decyzji, w ramach której wyróżnia się teorię racjonalnego wyboru oraz teorię gier⁴. Wykorzystu- ją one podejście aksjomatyczne – w klasycznym ujęciu nie stosują one metod empirycznych do weryfikowania hipotez naukowych. Niemniej jednak od lat 70. XX w., a w szcze- gólności od lat 90. ubiegłego stulecia nastąpił szczególny rozkwit nauk kognitywnych, których celem jest badanie – z wykorzystaniem metod eksperymentalnych – ludzkich zachowań oraz procedury podejmowania decyzji przez czło- wieka. Istnieją więc dwa podejścia, które z metodologiczne- go punktu widzenia w odmienny sposób próbują wyjaśnić to samo zjawisko.

Niniejszy artykuł jest podzielony na trzy części. W pierwszej z nich przedstawione bedą teoria decyzji, ekonomia beha- wioralna oraz neuroekonomia. W sekcji drugiej zostanie omówiony pewien szczególny biologiczny fenomen jakim jest wpływ hormonu szczęścia – oksytocyny, na sposób podejmowania decyzji przez jednostkę. W ostatniej części zostananie przeprowadzona analiza wpływu oksytocyny na racjonalność podejmowanych przez człowieka decyzji.

W analizie tej autor będzie próbował bronić tezy, iż osiągnię- cia nauk empirycznych dokumentujące taki wpływ hormonu (lub innej biologicznej substancji) na zachowanie człowieka, mogą mieć doniosłe znaczenie przede wszystkim na pozio- mie poszczególnych przypadków prawnych rozstrzyganych w różnego rodzaju sprawach (tak karnych, jak i cywilnych) na sali sądowej. Z kolei odkrycia nauk poznawczych będą miały mniejsze znaczenie jeśli chodzi o budowanie pewnych koncepcji prawnych na etapie legislacji oraz w dogmatyce prawniczej.

2. p

–

2.1. t^eoriadecyzji

Teoria decyzji stanowi narzędzie o silnie interdyscyplinar- nym charakterze – dość powiedzieć, że naukowcy rozwijający jej rozmaite założenia oraz testujący poszczególne hipotezy badawcze zaliczają się do grona matematyków, statystyków, ekonomistów, prawników, psychologów, politologów, so- cjologów czy filozofów⁵. Należy zwrócić również uwagę na podstawowe rozróżnienie, które dzieli teorię decyzji na dwa nurty tj. na normatywną oraz deskryptywną teorię decyzji.

Podejście normatywne sprowadza się do wyjaśnienia, jak jednostki „powinny” postąpić, by mogły zostać uznane za podmioty działające racjonalnie⁶. Innymi słowy, mając do oceny określoną sytuację decyzyjną, teoria decyzji w ujęciu

4 W. Załuski, Założenie deskryptywne ekonomicznej analizy prawa: czło- wiek jako homo oeconomicus, [w:] System prawny a porządek prawny, O. Bogucki, S. Czepita (red.), Szczecin 2008, s. 299.

5 S. O. Hansson, Decision theory: A brief introduction, Sztokholm 2005, s. 6.

6 Ibidem, s. 6–8.

normatywnym wskaże, jaki wybór musi zostać podjęty, by dany podmiot mógł zostać uznany za racjonalny. Metodolo- gia badawcza stosowana w tym nurcie polega zaś na kreowa- niu idealnego decydenta, który ma nieograniczone zdolności w zakresie kalkulowania zysków i strat oraz jest instrumental- nie racjonalny tzn., że ma ustalony porządek preferencji oraz maksymalizuje swoją funkcję użyteczności. Deskryptywna teoria decyzji zajmuje się z kolei wyjaśnieniem, w jaki sposób tak naprawdę ludzie dokonują określonych wyborów⁷. Teoria decyzji jest wykorzystywana w prawoznawstwie w analizach ekonomicznoprawnych wszelakich instytucji prawnych. Przykładowo, w prawie karnym wykorzystuje się model homo oeconomicus, który stanowi wzorzec zachowa- nia racjonalnego przestępcy⁸. W prawie cywilnym stosuje się teoremat Coase’a do wykazania, iż prawo powinno ob- niżać koszty transakcyjne⁹. Z kolei teoria gier jest natomiast wykorzystywana do pokazania, iż prawo oraz moralność mogą być rozwiązaniem problemu działań wspólnych¹⁰.

2.2. e^konomiabehaWioralna

Jednym z fundamentalnych celów ekonomii behawioralnej jest zbadanie, jaki wpływ na nauki społeczne ma rzeczywi- sty – a nie hipotetyczny – model ludzkiego działania. Kolej- nym celem jest natomiast wykazanie, jak bardzo faktyczne zachowanie człowieka różni się od tego przewidywanego przez koncepcję homo oeconomicus¹¹. Nurt ten opiera się na trzech założeniach, które są zmodyfikowaną wersją ich od- powiedników w ujęciu klasycznym. Mowa tu o ograniczo- nej racjonalności, ograniczonej sile woli oraz ograniczonym egoizmie.

Przechodząc do pierwszego konceptu, który został zapropo- nowany przez Herberta Simona, należy stwierdzić, że odwo- łuje się on do dość oczywistego faktu, iż ludzkie zdolności kognitywne są ograniczone¹². Ludzie z natury dysponują limi- towanymi umiejętnościami matematycznymi oraz komputa- cyjnymi, niedoskonałą pamięcią oraz wadliwymi wspomnie- niami. Kluczowe jest jednak to, że jednostki są świadome własnych ograniczeń i próbują w racjonalny sposób sobie z nimi radzić. Przykładowo – ograniczenia związane z pamię- cią są przezwyciężane dzięki sporządzanym notatkom oraz wykonywanym w kalendarzu zapiskom, natomiast problemy dotyczące przeprowadzanych w umyśle operacji matematycz- nych niwelowane są dzięki wykorzystaniu komputerów oraz maszyn liczących¹³. Oznacza to, że w tym ujęciu modelowa jednostka nie dąży do maksymalizowania swojej funkcji uży- teczności, ale raczej skupia się na wybraniu tego rozwiązania, które spośród dostępnych alternatyw będzie dlań najkorzyst- niejsze. Sam Herbert Simon definiował racjonalność jako

„optymalizację”, a nie jako maksymalizację¹⁴.

7 Ibidem, s. 6–8.

8 J. Stelmach, B. Brożek, W. Załuski, Dziesięć wykładów o ekonomii pra- wa, Warszawa 2007, s. 143–146.

9 Ibidem, s. 116.

10 Ibidem, s. 63–66.

11 Ch. Joss, C. Sunstein, R. Thaler, A Behavioral Approach to Law and Eco- nomics, [w:] Behavioral Law and Economics, C. Sunstein (red.), Cam- bridge 2015, s. 14.

12 G. Gigerenzer, The Adaptive Toolbox, [w:] Bounded Rationality. The Adaptive Toolbox, G. Gigerenzer, R. Selten (red.), Cambridge – Londyn 2002, s. 37.

13 Ch. Joss, C. Sunstein, R. Thaler, op. cit., s. 14–15.

14 R. Selten, What is Bounded Rationality?, [w:] Bounded Rationality.

The Adaptive Toolbox, G. Gigerenzer, R. Selten (red.), Cambridge – Londyn 2002, s. 15–16.

Odwołując się z kolei do ograniczonej siły woli koncept ten stanowi odpowiedź naukowców na obserwację, iż jednostki podejmują decyzje, które mogą być w konflikcie z ich dłu- goterminowymi korzyściami¹⁵. Za przykład mogą tu posłu- żyć osoby uzależnione od wszelkiego rodzaju używek. Wiele z nich jest świadomych, iż palenie papierosów czy uzależ- nienie od alkoholu w długim terminie przyniesie im szkody na zdrowiu, które dodatkowo mogą być w dość prosty spo- sób skalkulowane ekonomicznie. Niemniej jednak, zgodnie z koncepcją ograniczonej siły woli jednostki w sposób racjo- nalny starają się zapobiegać tym ograniczeniom przystępu- jąc chociażby do różnego rodzaju terapii odwykowych. Idea tego założenia polega więc na tym, iż ludzie samodzielnie próbują eliminować negatywne skutki własnej, ograniczonej siły woli¹⁶.

Wreszcie koncepcja ograniczonego egoizmu stanowi mody- fikację założenia, iż podmioty podejmując określone decyzje kierują się własnym interesem. Ten aspekt ekonomii beha- wioralnej jest z kolei tożsamy z obserwacją, iż ludzie podej- mują decyzje z pobudek altruistycznych – istnieje wiele do- wodów na to, że jednostki wspierają działania charytatywne czy też poświęcają własne życie w celu ochrony życia innych, nawet wręcz im obcych ludzi¹⁷. Tego rodzaju empiryczne ob- serwacje stanowią silny dowód na kontrfaktyczność założeń nurtu klasycznego, który utrzymuje, iż podmioty posiadają egoistyczne preferencje.

Z powodu ograniczeń objętościowych niniejszego artyku- łu wspomnieć w tym miejscu należy jedynie o teorii per- spektywy Amosa Tversky’ego i Daniela Kahnemana, która w ramach ekonomii behawioralnej jest bardzo ważnym punktem odniesienia dla badań nad działaniami człowieka.

W pierwotnej wersji wprowadziła ona bardzo interesujące rozróżnienie na fazę obróbki i fazę oceny, które składają się na cały proces podejmowania decyzji przez jednostkę¹⁸.

2.3. neuroekonomia

Ta gałąź nauk kognitywnych jest bardzo młodym projek- tem, który łączy w sobie metodologię badawczą oraz do- robek takich nauk jak ekonomia, psychologia oraz neu- roscience¹⁹. W swoich rozważaniach przyjmuję definicję ekonomii jako nauki o ludzkim działaniu²⁰. Neuroekonomia będzie stanowić rozwinięcie tej definicji – w gruncie rzeczy skupia się ona na podejmowaniu decyzji przez ludzi, acz- kolwiek z uwzględnieniem mechanizmów neuronowych, jakie za tym procesem stoją²¹. Za oficjalny moment usta- nowienia tej dyscypliny uważa się założenie The Society for Neuroeconomics w roku 2005²². Faktyczne formowanie się

15 Ch. Joss, C. Sunstein, R. Thaler, op. cit., s. 15.

16 Ibidem.

17 Ibidem, s. 16.

18 Zob. D. Kahneman, A. Tversky, Prospect Theory: An Analysis of Deci- sion under Risk, „Econometrica” 1979, vol. 47, nr 2, s. 263–291.

19 M. Reuter, Ch. Montag, Neuroeconomics – An Introduction, [w:] Neu- roeconomics M. Reuter, Ch. Montag (red.), Berlin – Heidelberg 2016, s. 1.

20 L. von Mises, Ludzkie działanie, Warszawa 2005, s. 3. Mam świado- mość tego, iż istnieje wiele definicji ekonomii, podobnie zresztą jak istnieje wiele – często sprzecznych ze sobą – definicji prawa.

Moja intuicja dotycząca tego, czym jest nauka ekonomii jest jednak najbliższa ujęciu austriackiej szkoły ekonomii, która w taki właśnie sposób definiuje zakres badawczy tej gałęzi nauk społecznych.

21 M. Reuter, Ch. Montag, op. cit., s. 1.

22 A. Conkle, Society for Neuroeconomics, https://www.psychologicals- cience.org/observer/society-for-neuroeconomics, [data dostępu 20.06.2019].

neuroekonomii zaczęło się jednak w latach 90. XX w., kiedy pojawiły się techniczne możliwości prowadzenia badań nad ludzkim układem nerwowym przez neurologów, psycholo- gów i ekonomistów. Należy bowiem pamiętać, że w neuro- ekonomii procedurę podejmowania decyzji przez jednostki bada się z wykorzystaniem takich narzędzi jak: obrazowa- nie metodą rezonansu magnetycznego (MRI), funkcjonal- ne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (fMRI), pozytonową tomografię emisyjną (PET) czy też elektroen- cefalografię (EEG)²³. Powstanie tego rodzaju dyscypliny na- ukowej było więc skutkiem dwóch czynników – po pierwsze pojawienia się technicznych możliwości zbadania ludzkiego zachowania na poziomie biologicznym, a bardziej szczegó- łowo – na poziomie funkcjonowania układu nerwowego; po drugie, dzięki wspólnemu celowi jaki przyświeca psycholo- gii, ekonomii i neurologii jakim jest wyjaśnianie, w jaki spo- sób ludzie podejmują decyzje oraz przewidywania, w jaki sposób jednostki mogą się zachować. W gruncie rzeczy neu- rokonomia jest niezwykle interesującym projektem, który czerpie zarówno z teoretycznych, jak i empirycznych metod badawczych wspomnianych trzech gałęzi nauki.

3. o

Oksytocyna, która w języku greckim oznacza „szybkie na- rodziny”, jest hormonem, który pełni kluczową rolę w bio- logicznej reprodukcji ssaków²⁴. Sir Henry Hallet Dale, który najpierw wykazał, iż powoduje ona skurcze macicy, a na- stępnie wyizolował ten hormon, otrzymał w 1936 r. nagro- dę Nobla w dziedzinie medycyny²⁵. Substancję tę produku- je podwzgórze, natomiast wydzielana jest ona przez tylną część przysadki mózgowej. Jest to jeden z niewielu hormo- nów, które są jednocześnie syntezowane i uwalniane w móz- gu, krążeniu obwodowym i sercu²⁶.

Badania prowadzone w ramach neuroekonomii doprowa- dziły do uzyskania niezwykle interesujących wyników. Je- den z ważniejszych eksperymentów został zaprojektowany w taki sposób, by z perspektywy empirycznej przeanalizować tzw. Trust Game (dalej: Gra w Zaufanie). Polega ona na tym, że dobiera się losowo dwóch uczestników, którzy otrzymują do dyspozycji określoną sumę pieniędzy. Trzecim podmio- tem jest eksperymentator. Jego zadanie wiąże się z tym, że najpierw pierwszemu graczowi wyjaśnia, iż może on prze- kazać temuż eksperymentatorowi dowolną sumę pieniędzy z własnej puli. Następnie tak doręczona kwota zostaje przez eksperymentatora potrojona i oddana drugiemu graczowi.

Cała procedura zostaje powtórzona z drugim uczestnikiem.

Badanie to zostało zaplanowane po to, by wykazać, iż zaufa- nie w naukach ekonomicznych odgrywa bardzo ważną rolę w interakcjach pomiędzy jednostkami²⁷. Klasyczna ekono- mia nie przykłada zbytniej wagi do kwestii zaufania i zgod- nie z jej przewidywaniami racjonalny podmiot nie powinien przekazywać eksperymentatorowi żadnych pieniędzy²⁸.

23 M. Reuter, Ch. Montag, op. cit., s. 2.

24 A. Nadler, P. Zak, Hormones and Economic Decisions, [w:] M. Reuter, Ch. Montag (red.), Neuroeconomics, Berlin – Heidelberg 2016, s. 43.

25 Ibidem.

26 P. Zak, Moral markets, „Journal of Economic Behavior and Organisa- tion” 2011, vol. 77, nr 2, s. 212–233.

27 A. van Witteloostuijn, A Game-Theoretic Framework of Trust, „Interna- tional Studies of Management and Organization” 2003, vol. 33, nr. 3, s. 53–71.

28 J. Berg, J. Dickhaut, K. McCabe, Trust, Reciprocity, and Social History,

„Games and Economic Behavior” 1995, vol. 10, nr 1, s. 123.

Natomiast badania empiryczne wykazały, że w trzydziestu przypadkach (na trzydzieści dwa) gracze naruszyli założe- nia klasycznej ekonomii i oddali ponad połowę sumy, którą dysponowali²⁹.

Wspomniane badania neurekonomiczne poszły o krok da- lej i wykazały, iż okazywane przez jednostki zaufanie jest powiązane z podwyższonym poziomiem oksytocyny we krwi. Co więcej, odkrycie to zostało potwierdzone dalszy- mi badaniami³⁰. Doświadczenia wykonane przez inną gru- pę naukowców polegały na dostarczaniu graczom hormo- nu poprzez iniekcję donosową. Eksperymenty te zawierały również grupy kontrolne, które zamiast oksytocyny otrzy- mywały placebo. Uzyskane wyniki pokazały, że osoby, które otrzymały oksytocynę, były dwa razy bardziej ufne (mierząc dokonywane przez nie transfery pieniężne), aniżeli jednost- ki kontrolne³¹. Co więcej, zadania kontrolne polegające na graniu w różnego rodzaju loterie i gry losowe nie wykazały żadnych zmian, jeśli chodzi o jakikolwiek wzrost zaufania w tym aspekcie. Ma to bardzo doniosłe znaczenie, ponie- waż badanie to pokazuje, że oksytocyna w znaczący sposób wpływa na zachowania społeczne. Mowa tu bowiem o decy- zjach, które mają wpływ na relacje z innymi ludźmi.

Należy również wspomnieć o grupach badawczych, których eksperymenty wykazały, iż większy poziom oksytocyny w organizmie uczestników nie wpłynął na zwiększone trans- fery pieniężne dokonywane przez nich w Grze w Zaufanie³². Niemniej jednak doświadczenia wykonane przez kolejne zespoły po pierwsze pokazały, iż jednostki po donosowym przyjęciu hormonu były bardziej hojne jeśli chodzi o przeka- zywanie pieniędzy w trakcie gry w ultimatum³³; po drugie, osoby badane były szczodre, ale względem tych ludzi, którzy w ich ocenie byli godni zaufania³⁴. Można więc tego rodza- ju wyniki eksperymentów oceniać jako takie, które nie dają jednoznacznej odpowiedzi, czy oksytocyna wpływa w ogóle w jakikolwiek sposób na decyzje podejmowane przez ludzi.

Można również interpretować je w taki sposób, iż podję- cie decyzji przez człowieka jest bardzo skomplikowanym procesem, który angażuje wiele biologicznych procedur, w związku z czym wpływ oksytocyny na ludzkie decyzje istnieje, aczkolwiek w ograniczonym zakresie. Znając już zatem empiryczną podbudowę omawianego zagadnienia, można przystąpić do analizy relacji pomiędzy naukami kog- nitywnymi a prawnymi.

29 J. Berg, J. Dickhaut, K. McCabe, op. cit., s. 132 – 135.

30 P. Zak, K. Borja, W. Matzner, R. Kurtzban, The neuroeconomics of dis- trust: sex differences in behavior and physiology, „American Economic Review” 2005, vol. 95, nr 2, s. 360–363.

31 Zob. M. Kosfeld, M. Heinrichs, P. Zak, U. Fischbacher, E. Fehr, Oxytocin increases trust in humans, „Nature” 2005, vol. 435, nr 7042, s. 673–676.

32 J. Klackl, M. Pfundmair, D. Agroskin, E. Jonas, Who is to blame? Oxy- tocin promotes nonpersonalistic attributions in response to a trust betrayal, „Biological Psychology” 2013, vol. 92, nr 2, s. 387–394;

A. Ebert et. al., Modulation of interpersonal trust in borderline person- ality disorder by intranasal oxytocin and childhood trauma, „Social Neuroscience” 2013, vol. 8, nr 4, s. 305–313.

33 Gra polega na tym, że pierwszy z dwóch graczy otrzymuje daną sumę pieniędzy. Musi on podzielić tę kwotę pomiędzy siebie oraz drugą osobę. Jeśli drugi uczestnik zaakceptuje ofertę, to tak roz- dzielone pieniądze stają się ich własnością. Jeśli jednak propozycja pierwszego gracza zostanie odrzucona, to żaden z nich nie otrzyma 34 P. Zak, A. Stanton, S. Ahmadi, Oxytocin increases generosity in hu-nic.

mans, „PloS ONE” 2007, vol. 2, nr 11, e1128, s. 1–5.

4. a

Teoretyczno-prawnym odpowiednikiem gry w zaufanie jest tzw. dylemat obietnicy, który sprowadza się do tego, iż dla dwóch racjonalnych jednostek – pomimo złożenia wzajem- nych oświadczeń woli o zawarciu kontraktu – jest czymś nieracjonalnym, by finalnie wywiązać się z przyjętych na siebie zobowiązań³⁵. Fenomen ten jest wykorzystywany jako argument broniący postulatu, iż prawo powinno zapewniać stosowne instrumenty, które wyegzekwują od obu stron spełnienie przyrzeczonych świadczeń³⁶. W tym kontekście odkrycia z zakresu neureokonomii zdają się podważać za- łożenia leżące u podstaw dylematu obietnicy. Niezależnie od tego, w jaki sposób można tłumaczyć zachowania, któ- re niosą ze sobą dawkę zaufania względem drugiej strony (jak zostało to wyżej przedstawione, część badań wskazuje, że może być za nie odpowiedzialna biologiczna substancja tj. oksytocyna, inne zaś skłaniają się ku wyjaśnieniu, iż jest to bardziej skomplikowane zjawisko), to fakt, iż znamienita większość badanych przystępując do gry w zaufanie naru- szyła pryncypia ekonomii klasycznej, może sugreować, iż dylemat obietnicy oraz wnioski, jakie pozwala on wyciąg- nąć, są nie do utrzymania. Wydaje się jednak, iż można w racjonalny sposób odpowiedzieć na tego rodzaju zarzut.

Postulat mówiący o tym, iż prawo powinno zapewniać środki pozwalające wyegzekwować zobowiązania umowne jest – ze społecznego punktu widzenia – bardzo potrzebny. Po pierw- sze, można argumentować, iż wręczenie określonej sumy pie- niędzy eksperymentatorowi nie jest nieracjonalne – ocena ta zależy tak naprawdę od zastosowanego kryterium racjonal- ności³⁷. Jeśli jednostkę cechuje skłonność do ryzyka, to tak podjęta decyzja będzie jak najbardziej racjonalna, ponieważ podmiot może liczyć na wielokrotne pomnożenie posiadanej sumy pieniędzy. Po drugie, przytoczoną analizę teoretyczno- prawną można potraktować jako jedynie przybliżenie ludz- kiego zachowania. Co więcej, przybliżenie to przyjmuje okre- ślony wariant działania człowieka, który jest jego negatywną wariacją, ponieważ zakłada, iż racjonalna jednostka będzie posiadała awersję do ryzyka i w związku z tym nie wywią- że się z przyjętych zobowiązań. Należy zatem stwierdzić, że pesymistyczne założenia dotyczące ludzkiej natury są zjawi- skiem raczej pożądanym w prawoznawstwie. Prawo pełni bo- wiem doniosłą funkcję polegającą na regulowaniu stosunków społecznych. Przyjęcie, iż jednostki będą raczej nieskłonne do wykonywania przyjętych na siebie zobowiązań pozwala usta- nowić takie normy prawne, które tego rodzaju niepożądanym zjawiskom będą zapobiegać. Z kolei fakt, iż rzeczywistość może okazać się dużo bardziej optymistyczna nie musi ozna- czać, iż teoretycznoprawne modele są błędne lub niepotrzeb- ne. Prawo musi zabezpieczać stosunki społeczne i powinno stwarzać warunki do optymalnej wymiany dóbr i usług.

W związku z tym ochrona jednostek działających w zaufaniu wobec pozostałych uczestników obrotu powinna być dla pra- wodawcy priorytetem.

Wydaje się więc, że w dalszym ciągu można z powodzeniem bronić klasycznych koncepcji, które od wielu już lat są sto- sowane w prawoznawstwie. Czy oznacza to, że osiągnię- cia nauk kognitywnych nie mogą mieć żadnego znaczenia

35 J. Stelmach, B. Brożek, W. Załuski, op. cit., s. 57.

36 Zob., ibidem, s. 66.

37 Przegląd różnych typów kryteriów racjonalności można znaleźć m.in. w: W. Załuski, op. cit., s. 297–315.

dla teorii prawa jak i praktyki prawniczej? Niekoniecznie, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę ustawicznie narasta- jący entuzjazm prawniczego środowiska naukowego wzglę- dem tych dyscyplin. Z całą pewnością ekonomia behawio- ralna, neuroekonomia czy neuroscience odegrają jeszcze doniosłą rolę w prawoznawstwie jak i dogmatyce prawni- czej, choć nie należy spodziewać się w tym względzie prze- łomowej rewolucji, a raczej – ewolucji niektórych instytucji prawnych. Prawo jest osobliwą dziedziną życia społecznego, w której koncepcje normatywne pełnią doniosłe funkcje.

Zdecydowanie bardziej interesująca jest przyszłość wymie- nionych nauk na sali sądowej tj. na etapie stosowania prawa.

I to właśnie dzięki elastyczności norm prawnych już dzisiaj można doświadczać stosowania tzw. neurodowodów w pro- cesach sądowych³⁸. Przyszłość prawoznawstwa jak i praktyki prawniczej jawi się zatem jako niezwykle interesująca.

38 Zob., G. Miller, The Brain Gets Its Day in Court, https://www.theatlantic.

com/science/archive/2016/03/neurolaw-brain-scans-court/471615/

[data dostępu 20.06.2019.].

5. p

W XX w. teoretycy i filozofowie prawa mieli możliwość obserwowania najpierw recepcji, a później rozwoju ekono- micznych oraz matematycznych koncepcji na grunt prawa.

Mowa tutaj w szczególności o narzędziach jakimi są teoria decyzji oraz teoria gier. Swój rozkwit w latach 70. i 80. XX w.

przeżywała także ekonomiczna analiza prawa. Niemniej jed- nak u schyłku minionego stulecia i na początku tego wieku jesteśmy świadkami narodzin nauk kognitywnych. Jedno- cześnie zauważamy przenikanie dorobku tych dyscyplin do nauk społecznych. W niniejszym artykule poruszony został zaledwie wierzchołek góry lodowej bardzo ważnego zagad- nienia, ponieważ autor opisał możliwy wpływ zaledwie jed- nego hormonu na proces podejmowania decyzji. Omawiana problematyka zasługuje z kolei na wiele wyczerpujących projektów badawczych (które zresztą są aktualnie realizowa- ne), w ramach których możliwe byłoby opisanie problema- tyki styku prawa i neuroscience w znaczących monografiach naukowych. Niezależnie od tego w jakim kierunku pójdą za- równo aktualnie prowadzone, jak i przyszłe badania, autor podtrzymuje swoje stanowisko, iż obecnie stosowane kon- cepcje (jak np. teoria oświadczenia woli w prawie cywilnym, koncepcja „utworu” w prawie autorskim czy koncepcja winy w prawie karnym) mogą być w dalszym ciągu z po- wodzeniem wykorzystywane w praktyce prawniczej. Dużo bardziej interesujące będzie jednak wykorzystanie dorobku neuronauk na poziomie sędziowskiego stosowania prawa.

Bibliografia / References

• Berg J., Dickhaut J., McCabe K., Trust, Reciprocity, and Social History, „Games and Economic Behavior” 1995, vol. 10, nr 1.

• Conkle A., Society for Neuroeconomics, https://www.psychologicalscience.org/observer/society-for-neuroeconomics, [data dostępu 20.06.2019].

• Ebert A. et. al., Modulation of interpersonal trust in borderline personality disorder by intranasal oxytocin and childhood trauma,

„Social Neuroscience” 2013, vol. 8, nr 4.

• Ferguson G. A., Takane Y., Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice, Warszawa 1997.

• Gigerenzer G., The Adaptive Toolbox, [w:] Bounded Rationality. The Adaptive Toolbox, G. Gigerenzer, R. Selten (red.), Cambridge – Londyn 2002.

• Hansson S. O., Decision theory: A brief introduction, Sztokholm 2005.

• Joss Ch., Sunstein C., Thaler R., A Behavioral Approach to Law and Economics, [w:] Behavioral Law and Economics, C. Sunstein (red.), Cambridge 2015, s. 13–58.

• Kahneman D., Tversky A., Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk, „Econometrica” 1979, vol. 47, nr 2.

• Klackl J., Pfundmair M., Agroskin D., Jonas E., Who is to blame? Oxytocin promotes nonpersonalistic attributions in response to a trust betrayal, „Biological Psychology” 2013, vol. 92, nr 2.

• Kosfeld M., Heinrichs M., Zak P., Fischbacher U., Fehr E., Oxytocin increases trust in humans, „Nature” 2005, vol. 435, nr 7042.

• Miller G., The Brain Gets Its Day in Court, https://www.theatlantic.com/science/archive/2016/03/neurolaw-brain-scans-co- urt/471615/ [data dostępu 20.06.2019.].

• Nadler A., Zak P., Hormones and Economic Decisions, [w:] M. Reuter, Ch. Montag (red.), Neuroeconomics, Berlin – Heidelberg 2016, s. 41–66.

• Reuter M., Montag Ch., Neuroeconomics – An Introduction, [w:] Neuroeconomics M. Reuter, Ch. Montag (red.), Berlin – Heidel- berg 2016.

• Reuter M., Montag Ch., Neuroeconomics, Berlin – Heidelberg 2016.

• Selten R., What is Bounded Rationality?, [w:] Bounded Rationality. The Adaptive Toolbox, G. Gigerenzer, R. Selten (red.), Cam- bridge – Londyn 2002.

• Stelmach J., Brożek B., Załuski W., Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa 2007.

• van Witteloostuijn A., A Game-Theoretic Framework of Trust, „International Studies of Management and Organization” 2003, vol. 33, nr. 3

• von Mises L., Ludzkie działanie, Warszawa 2005.

• Zak P., Borja K., Matzner W., Kurtzban R., The neuroeconomics of distrust: sex differences in behavior and physiology, „American Economic Review” 2005, vol. 95, nr 2.

• Zak P., Moral markets, „Journal of Economic Behavior and Organisation” 2011, vol. 77, nr 2, s. 212–233.

• Zak P., Stanton A., Ahmadi S., Oxytocin increases generosity in humans, „PloS ONE” 2007, vol. 2, nr 11, e1128.

• Załuski W., Założenie deskryptywne ekonomicznej analizy prawa: człowiek jako homo oeconomicus, [w:] System prawny a porzą- dek prawny, O. Bogucki, S. Czepita (red.), Szczecin 2008.

https://orcid.org/0000-0001-8791-884X

Reforma statusu prawnego chłopów w okresie Powstania krakowskiego

1846 r. na tle porównawczym

/ Reform of the legal status of peasants during the Kraków Uprising of 1846 in comparative perspective

ISSN 2081-8025 e-ISSN 2449-9722 str. 9-23

S

Powstanie krakowskie było pierwszym polskim zrywem nie- podległościowym, który stawiał sobie za główny cel poza od- zyskaniem niepodległości, również głęboką reformę stosunków agrarnych. Manifest władz powstańczych, będący podstawowym aktem prawnym rewolucji krakowskiej, zapowiadał przyznanie każdemu prawa do ziemi oraz nadanie chłopom na własność gruntów przez nich użytkowanych bez odszkodowania na rzecz dziedziców. Ludności bezrolnej na wsi i innym uczestnikom po- wstania przyrzekano nadanie działek ziemi z dóbr narodowych, a ludziom ubogim i niezdolnym do pracy opiekę społeczną. Zgod- nie z postanowieniami programowymi Manifestu deklarowano:

zniesienie pańszczyzny, bezwarunkowe uwłaszczenie (bez wy- kupu) chłopów użytkujących ziemię, zapowiedź nadzielenia zie- mią z dóbr narodowych tych bezrolnych, którzy wezmą udział w powstaniu, zrównanie wszystkich względem praw politycznych.

Mimo iż powstanie trwało zaledwie kilka dni i skończyło się fia- skiem, to postanowienia władz powstańczych uznane zostały w światowej historiografii za fundamentalne dla rozwoju europej- skiej doktryny demokratycznej i społecznie postępowej. W trak- cie niniejszej analizy autor charakteryzuje wpierw status prawny ludności wiejskiej w zaborze austriackim w latach poprzedzają- cych powstanie, następnie przedstawia koncepcje reform włoś- ciańskich w programach polskich ugrupowań politycznych na emigracji, zaś w dalszej kolejności dokonuje analizy postanowień podstawowych aktów prawnych reformujących status prawny chłopów w okresie powstania. Całość rozważań zamyka analiza skutków powstania krakowskiego dla sprawy reformy agrarnej w zaborze rosyjskim i zaborze austriackim.

Słowa kluczowe: Galicja, Wolne Miasto Kraków, po- wstanie krakowskie, Manifest Krakowski, reformy agrarne, uwłaszczenie.

S

The Kraków Uprising was the first Polish uprising which set itself the main goal of not only regaining independence, but also a profound reform of agrarian relations. The Manifesto of the insurgent authorities, which was the basic legal act of the Kraków revolution, announced that everyone would be granted the right to land and that the peasants would be given the ownership of the land they used without compensation for the manorial lords. Landless population in the countryside and other participants of the uprising were promised plots of national land, people who were poor or unable to work were promised social care. In accordance with the programme provisions of the Manifesto the following were declared: the abolition of serfdom, unconditional affranchisement of peasants who used land (without the obligation to buy it), the promise to grant plots of national land to those landless peasants who would take part in the uprising and making everybody equal in terms of political rights. Although the uprising lasted only a few days and ended in a fiasco, the decisions of the insurgent authorities were recognized in world historiography as fundamental to the development of the democratic and socially progressive doctrine in Europe. The analysis starts with the description of the legal status of the rural population in the Austrian partition, followed by the presentations of the concepts of peasant reform in the programmes of Polish political groups in exile. The author then moves on analyse the provisions of the basic legal acts reforming the legal status the peasants during the uprising. The discussion is concluded with analysis the effects of the Kraków Uprising on the issue of agrarian reform in the Russian and Austrian partitions.

keywordS: Galicia, Free City of Kraków, Kraków Uprising, Kraków Manisfesto, agrarian reforms, affranchisement.