OKE JAWORZNO
CKE
BIOLOGIA
POZIOM ROZSZERZONY PRZYK àADOWY ZESTAW ZADAē
Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdającego
1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 17 stron (zadania 1 – 35). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin.
2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaĪdym zadaniu.
3. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu / pióra tylko z czarnym tuszem / atramentem.
4. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl.
5. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
6. Podczas egzaminu moĪesz korzystaü z oáówka i gumki (wyáącznie do rysunków) oraz linijki.
ĩyczymy powodzenia!
MARZEC ROK 2008
Za rozwiązanie wszystkich zadaĔ
moĪna otrzymaü áącznie 60 punktów
Wypeánia zdający przed rozpoczĊciem pracy
PESEL ZDAJĄCEGO KOD
ZDAJĄCEGO
Miejsce
na naklejkĊ
z kodem szko áy
PoniĪej wymieniono w przypadkowej kolejnoĞci elementy budowy ucha czáowieka, sáuĪące do odbierania, przekazywania i przetwarzania bodĨców dĨwiĊkowych.
1. kosteczki sáuchowe (máoteczek, kowadeáko, strzemiączko) 2. przewód sáuchowy zewnĊtrzny
3. báona bĊbenkowa 4. maáĪowina uszna 5. narząd Cortiego
6. báona okienka owalnego Ğlimaka
a) Uporządkuj i zapisz (posáugując siĊ cyframi 1 – 6) wymienione elementy budowy ucha w kolejnoĞci zgodnej z drogą dĨwiĊku w uchu.
...
b) Podaj element budowy ucha (posáugując siĊ cyframi 1 – 6), w którym znajdują siĊ receptory bodĨców dĨwiĊkowych.
...
Informacja do zadaĔ nr 2 i 3.
W tabeli przedstawiono szybkoĞü przewodzenia impulsów nerwowych przez wáókna nerwowe rdzenne o róĪnej Ğrednicy.
ĝrednica wáókien rdzennych [µm]
SzybkoĞü przewodzenia impulsów nerwowych
[m / sek]
1,0 1,9
1,2 3,5
1,4 5,0
1,6 6,4
1,8 8,0
2,0 9,2
Zadanie 2. (1 pkt)
Na podstawie danych z tabeli, okreĞl zaleĪnoĞü miĊdzy Ğrednicą wáókien rdzennych a szybkoĞcią przewodzenia impulsów nerwowych.
...
...
Narysuj w ukáadzie wspóárzĊdnych wykres liniowy, ilustrujący szybkoĞü przewodzenia impulsów nerwowych przez wáókna rdzenne w zaleĪnoĞci od ich Ğrednicy.
Zadanie 4. (1 pkt)
Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji wydzielania wewnĊtrznego kory nadnerczy przez ukáad podwzgórzowo-przysadkowy.
Wpisz w miejsca A, B, C schematu znak (+), oznaczający pobudzenie, lub znak (-), oznaczający hamowanie czynnoĞci wydzielniczej podwzgórza.
Nieprawidáowe odĪywianie siĊ czáowieka moĪe byü przyczyną wielu zaburzeĔ w funkcjonowaniu jego organizmu.
Przyporządkuj zaburzeniom 1 i 2 po jednym przykáadzie báĊdu Īywieniowego (spoĞród A, B, C), który moĪe byü przyczyną tych zaburzeĔ.
1. zaparcia A. pokarm ubogi w witaminy
2. miaĪdĪyca B. niedobór báonnika w pokarmie
C. nadmiar táuszczu zwierzĊcego w pokarmie 1. ...
2. ...
Zadanie 6. (2 pkt)
ĝciana komórkowa jest nieplazmatycznym skáadnikiem komórek kilku grup organizmów.
a) Przyporządkuj wymienionym grupom organizmów A, B i C jeden charakterystyczny dla nich skáadnik Ğcian komórkowych spoĞród nastĊpujących:
celuloza, mureina, chityna, glikogen.
A. bakterie ...
B. grzyby ...
C. roĞliny ...
b) Podaj przykáad jednej funkcji Ğciany komórkowej w komórce roĞlinnej.
...
Zadanie 7. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono budowĊ chloroplastu naleĪącego do póáautonomicznych organelli komórki.
Podaj nazwĊ i okreĞl rolĊ kaĪdego z dwóch elementów budowy chloroplastu, które zapewniają mu czĊĞciową autonomiĊ.
Lp. Nazwa struktury Rola w utrzymaniu autonomii
1. ... ...
...
2. ... ...
...
Na wykresie przedstawiono zmiany iloĞci materiaáu genetycznego i liczby chromosomów w cyklu komórkowym.
a) Podaj nazwĊ podziaáu komórkowego, którego dotyczy ten wykres.
b) Podaj etap cyklu (A, B, C czy D), który umoĪliwiá Ci rozpoznanie rodzaju podziaáu i uzasadnij wybór.
a) ...
b) ...
...
Zadanie 9. (1 pkt)
WĞród wymienionych poniĪej komórek A-D zaznacz tĊ, która moĪe stanowiü obiekt do obserwacji efektów barwienia jądra komórkowego. Uzasadnij wybór.
A. Komórka drewna – cewka.
B. Komórka sklerenchymy.
C. Komórka nabáonkowa.
D. Erytrocyt czáowieka.
Uzasadnienie: ...
...
Zadanie 10. (1 pkt)
Zaznacz w tabeli symbol literowy wiersza, w którym przedstawiono poprawne informacje dotyczące wytwarzania mocznika w organizmie czáowieka.
Lokalizacja Symbol
opisu Typ reakcji Substraty
Narząd Organellum komórki
A. anaboliczna NH4+
, HCO3-
, ATP nerki mitochondrium
B. anaboliczna NH4+
, HCO3-
, ATP wątroba cytoplazma, mitochondrium C. kataboliczna NH4+, HCO3-, ATP wątroba cytoplazma, mitochondrium D. kataboliczna NH4+
, HCO3-
wątroba cytoplazma
Na schemacie przedstawiono, w uproszczony sposób, jeden z etapów oddychania komórkowego.
Podaj nazwĊ elementu budowy komórki, w którym zachodzi przedstawiony etap oddychania oraz nazwĊ związku oznaczonego literą X.
Nazwa elementu budowy komórki: ……...
Nazwa związku (oznaczonego X): ...
Zadanie 12. (3 pkt)
Na schemacie w uproszczony sposób przedstawiono związek miĊdzy dwoma podstawowymi dla Īycia organizmów procesami metabolicznymi: fotosyntezą i oddychaniem.
Porównaj na podstawie schematu proces fotosyntezy i oddychania, wpisując do tabeli po dwa substraty, dwa produkty oraz nazwĊ typu reakcji metabolicznej dla kaĪdego z tych procesów.
Porównywana cecha Fotosynteza Oddychanie
Substraty 1. ...
2. ...
1. ...
2. ...
Produkty 1. ...
2. ...
1. ...
2. ...
Typ reakcji metabolicznych
(anabolizm / katabolizm) ... ...
Efektem fazy zaleĪnej od Ğwiatáa, tzw. „fazy jasnej” fotosyntezy, jest siáa asymilacyjna, która jest wykorzystywana w cyklu Calvina.
WymieĔ dwa skáadniki siáy asymilacyjnej.
1. ... 2. ...
Zadanie 14. (3 pkt)
Przed wykonaniem doĞwiadczenia przygotowano zestaw materiaáów:
suche nasiona grochu, kieákujące nasiona grochu, 2 sáoje z nakrĊtkami (o takiej samej pojemnoĞci), drewniane áuczywo, zapaáki.
Przedstaw (wykorzystując wymienione wyĪej materiaáy) plan doĞwiadczenia dla rozwiązania nastĊpującego problemu badawczego: "Czy w kieákujących nasionach zachodzi proces oddychania?". W planie uwzglĊdnij:
a) próbĊ kontrolną, b) próbĊ badawczą,
c) sposób ustalania wyników obserwacji.
a) ...
...
b) ...
...
c) ...
...
...
Zadanie 15. (1 pkt)
Na rysunkach P, Q, T, S i R przedstawiono w przypadkowej kolejnoĞci etapy wirusowej infekcji komórki bakteryjnej.
Podaj, posáugując siĊ symbolami literowymi rysunków, kolejne etapy infekcji wirusowej.
...
Na schemacie przedstawiono przekrój przez áodygĊ roĞliny wodnej z rodzaju wywáócznik.
WyjaĞnij, na czym polega znaczenie przystosowawcze jednej z opisanych na schemacie cech roĞliny do Īycia w Ğrodowisku wodnym.
...
...
...
Zadanie 17. (2 pkt)
Opisy przedstawiają charakterystykĊ dwóch gatunków dĊbów wystĊpujących w polskich lasach: dĊbu szypuákowego oraz bezszypuákowego.
Dąb szypuákowy
Korona nieregularna, rozgaáĊziona. LiĞcie w zarysie odwrotnie jajowate, nasada liĞci z uszkami lub sercowato wyciĊta. Orzechy – ĪoáĊdzie na szypuáce, podáuĪnie prąĪkowane.
Dąb bezszypuákowy
Korona regularna. LiĞcie w zarysie eliptyczno jajowate, blaszka liĞciowa u nasady bez uszek, klinowato zbiegająca. Orzechy – ĪoáĊdzie siedzące, jajowate, bez podáuĪnych prąĪków.
Uzupeánij tabelĊ, wypisując wybrane z tekstu dwie róĪne (a i b) cechy morfologiczne kaĪdego z dĊbów, które umoĪliwiają rozróĪnienie obu gatunków zimą oraz wczesnym latem.
Cechy morfologiczne Pora roku
Dąb szypuákowy Dąb bezszypuákowy
Zima
a) ... a) ...
Wczesne lato
b) ... b) ...
Na wykresie przedstawiono wyniki badaĔ zawartoĞci wybranych związków w bielmie dojrzewających nasion pszenicy.
a) OkreĞl tendencje zmian zawartoĞci poszczególnych wĊglowodanów w czasie dojrzewania nasion.
b) WyjaĞnij związek obserwowanych zmian zawartoĞci wĊglowodanów z biologiczną rolą nasion.
a) ...
...
b) ...
...
...
Zadanie 19. (2 pkt)
Stawonogi to najliczniejsza grupa systematyczna zwierząt, wyróĪniająca siĊ róĪnorodnoĞcią budowy, umoĪliwiającą im opanowanie wiĊkszoĞci Ğrodowisk biotycznych na Ziemi.
WĞród poniĪszych zdaĔ zaznacz dwa, w których báĊdnie opisano budowĊ stawonogów.
A. Ciaáo o segmentacji heteronomicznej podzielone jest na gáowotuáów i odwáok lub gáowĊ, tuáów i odwáok.
B. Pokrycie ciaáa stanowi jednowarstwowy nabáonek, który wytwarza na swojej powierzchni oskórek zbudowany z biaáka i chityny.
C. MuskulaturĊ ciaáa odpowiedzialną za lokomocjĊ stanowią miĊĞnie gáadkie.
D. Narządy wydalania mają miĊdzy innymi postaü cewek Malpighiego.
E. Ukáad krąĪenia jest zamkniĊty a serce poáoĪone jest po grzbietowej stronie ciaáa.
Na schemacie przedstawiono jeden ze sposobów osmoregulacji u ryb.
Uzasadnij, posáugując siĊ dwoma argumentami, Īe na schemacie przedstawiono sposób osmoregulacji ryby sáodkowodnej.
1. …...
...
2. ...
...
Zadanie 21. (1 pkt)
Pobrano po trzy próbki tego samego typu gleby z róĪnych upraw: kukurydzy, ziemniaków, buraków üwikáowych. W kaĪdej z tych próbek oznaczano gatunki wystĊpujących w niej bezkrĊgowców.
Sformuáuj problem badawczy do opisanego doĞwiadczenia.
...
...
Zadanie 22. (1 pkt)
W tabeli zestawiono niektóre cechy budowy ukáadu pokarmowego trzech rodzajów ssaków, oznaczonych literami A, B i C.
Oznaczenie rodzaju zwierzĊcia
Odcinek przewodu pokarmowego
WzglĊdna
pojemnoĞü [%] PojemnoĞü [l]
Stosunek dáugoĞci ciaáa
do dáugoĞci jelita A.
Īoáądek jelito cienkie jelito Ğlepe
8,5 30,2 15,9
17,96 63,82 33,54
1 : 12
B.
Īoáądek jelito cienkie jelito Ğlepe
70,8 18,5 2,8
252,20 66,00 9,90
1 : 20
C.
Īoáądek jelito cienkie jelito Ğlepe
29,2 33,5 5,6
8,00 9,20 1,55
1 : 14
pokarmowego krowy (przeĪuwacza). Uzasadnij swój wybór, wymieniając jedną cechĊ tego ukáadu.
...
...
...
Zadanie 23. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono budowĊ cząsteczki t-RNA – literami X i Y zaznaczono jej dwie funkcjonalne sekwencje nukleotydowe.
Podaj, na czym polega rola sekwencji X i Y w syntezie biaáek.
X – ...
Y – ...
...
Zadanie 24. (1 pkt)
Terapia genowa jest próbą uzyskania efektu leczniczego przez wprowadzenie prawidáowego genu do komórki funkcjonującej nieprawidáowo. Wydaje siĊ, Īe terapia genowa szczególnie dobrze bĊdzie siĊ nadawaü do leczenia hemofilii A, spowodowanej brakiem w organizmie biaáka zwanego VIII czynnikiem krzepniĊcia krwi. Krew bez tego czynnika nie krzepnie, natomiast nawet niewielki wzrost stĊĪenia tego czynnika we krwi powoduje znaczne záagodzenie objawów choroby.
WyjaĞnij, w jaki sposób, za pomocą terapii genowej, moĪna by uzyskaü záagodzenie objawów hemofilii A.
...
...
...
...
...
...
Poddano analizie dziedziczenie 4 cech roĞliny, za które odpowiedzialne są 4 pary alleli:
AaBbCcDd. Analizy wyników krzyĪówek genetycznych wskazaáy, Īe allele a i b oraz A i c są ze sobą sprzĊĪone i dziedziczą siĊ niezaleĪnie od alleli D i d.
Zaznacz na chromosomach rozmieszczenie alleli AaBbCcDd w komórce somatycznej, uwzglĊdniając podane informacje.
Zadanie 26. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono dziaáanie restryktazy i ligazy – enzymów wykorzystywanych w inĪynierii genetycznej.
Opisz, na podstawie schematu, sposób i efekt dziaáania kaĪdego z tych enzymów.
Restryktaza – ...
...
...
Ligaza – ...
...
...
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie grup krwi w pewnej rodzinie. Grupy krwi u czáowieka uwarunkowane są wystĊpowaniem alleli wielokrotnych: IA, IB, i.
Dokonaj analizy rodowodu i podaj wszystkie moĪliwe genotypy osób oznaczonych symbolem I.1 oraz II.3.
Genotyp I.1: ...
Genotyp II.3: ...
Zadanie 28. (2 pkt)
Na wykresach przedstawiono rozkáady czĊstoĞci cechy wysokoĞci osobników w odlegáych czasowo pokoleniach A i N dwóch populacji (I i II) jednego gatunku, bytujących w róĪnych warunkach Ğrodowiska.
I II
a) Podaj (w przybliĪeniu) dla kaĪdej populacji (I i II) zakres zmiennoĞci cechy w pokoleniu N.
I. ...
II. ...
b) Podaj, w której populacji (I czy II) widoczne są skutki dziaáania doboru naturalnego.
Uzasadnij wybór jednym argumentem.
...
...
RoĞliny nasienne mogą rozmnaĪaü siĊ wegetatywnie, np. przez bulwy lub rozáogi.
OceĔ, czy rozmnaĪanie roĞliny nasiennej wyáącznie wegetatywnie moĪe prowadziü do zmiennoĞci o znaczeniu ewolucyjnym. OdpowiedĨ uzasadnij za pomocą jednego argumentu.
...
...
...
Zadanie 30. (2 pkt)
W odtwarzaniu przebiegu ewolucji organizmów duĪą rolĊ odgrywa analiza podobieĔstw i róĪnic w budowie narządów. W wyniku ewolucji zbieĪnej powstają narządy analogiczne o zbliĪonej budowie a róĪnym pochodzeniu, natomiast w wyniku ewolucji rozbieĪnej – narządy homologiczne o podobnym pochodzeniu a róĪnym wyglądzie przy zachowaniu wspólnego planu budowy.
WĞród przykáadów A – F zaznacz symbol literowy jednej pary narządów analogicznych zwierząt i jednej pary narządów analogicznych roĞlin.
A. KoĔczyna przednia ptaka i nietoperza.
B. Skrzela raka i skrzela ryby.
C. PĊcherz páawny ryb i páuca Īaby.
D. LiĞcie brzozy i kolce kaktusa.
E. Chwytniki mchu i korzenie paproci.
F. Káos zarodnionoĞny widliczki i kwiaty sosny.
Zadanie 31. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono w uproszczony sposób obieg materii w ekosystemie. Literami A, B, C i D oznaczono grupy organizmów, róĪniące siĊ rolą w tym procesie, w związku z czym naleĪące do róĪnych poziomów troficznych.
Podaj nazwĊ grupy organizmów oznaczonej na schemacie literą D oraz okreĞl, na czym polega jej rola w obiegu materii.
Nazwa: ...
Rola: ...
...
PoniĪej wymieniono w przypadkowej kolejnoĞci róĪne zespoáy (ukáady) ekologiczne:
1. – ekosystem, 2. – populacja, 3. – biosfera, 4. – biocenoza
Uporządkuj zespoáy ekologiczne zgodnie z ich rosnącą záoĪonoĞcią, posáugując siĊ odpowiadającymi im cyframi.
...
Zadanie 33. (2 pkt)
Zakres tolerancji czynnika Ğrodowiska dla danej populacji organizmów wyznacza minimum i maksimum natĊĪenia tego czynnika, poza którym osobniki badanej populacji nie wystĊpują.
Na wykresie przedstawiono wpáyw wilgotnoĞci powietrza na przeĪywalnoĞü osobników populacji owada, barczatki sosnówki, w róĪnych temperaturach. Udziaá osobników przeĪywających w danych warunkach temperatury i wilgotnoĞci Ğrodowiska zaznaczono na wykresie w % (od 0 do 100).
a) Odczytaj z wykresu i podaj procent osobników przeĪywających w temperaturze 15qC przy wilgotnoĞci 40%.
...
b) Odczytaj z wykresu i podaj zakres tolerancji termicznej populacji barczatki sosnówki przy wilgotnoĞci wzglĊdnej powietrza 40%.
...
Przeprowadzono doĞwiadczenie dla rozwiązania nastĊpującego problemu badawczego:
„Jak wspóáobecnoĞü gatunków pokrewnych o podobnych wymaganiach oddziaáuje na liczebnoĞü kaĪdego z nich?”.
W tym celu w okreĞlonych warunkach laboratoryjnych hodowano we wspólnym pomieszczeniu jednakową liczbĊ osobników kaĪdego z dwóch gatunków chrząszczy (A i B) z rodzaju Tribolium.
a) Opisz próbĊ kontrolną do tego doĞwiadczenia.
...
...
b) Sformuáuj najbardziej prawdopodobną hipotezĊ do przedstawionego powyĪej problemu. Podaj argument, który pozwoliá Ci na jej sformuáowanie.
Hipoteza …...
...
Argument ...
...
Zadanie 35. (2 pkt)
RoĞliny transgeniczne uprawia siĊ od prawie 10 lat, np. kukurydzĊ, ryĪ, sojĊ, ziemniaki, pomidory, rzepak. CzĊsto, poza dodatkowymi wartoĞciami odĪywczymi, roĞliny te bardziej niĪ zwykáe odmiany są odporne na suszĊ, mróz, herbicydy, choroby wirusowe, grzybowe i bakteryjne oraz szkodniki, dziĊki czemu uzyskuje siĊ wiĊksze plony. RównoczeĞnie z pracami nad doskonaleniem upraw trwają prace nad ograniczeniem przemieszczania siĊ transgenów w Ğrodowisku.
Przedstaw po jednym prawdopodobnym przykáadzie pozytywnego i negatywnego wpáywu upraw roĞlin transgenicznych na Ğrodowisko przyrodnicze.
Wpáyw pozytywny: ...
...
...
Wpáyw negatywny: …...
...
...
