Geoinformacja w ochronie środowiska na tle dyrektywy INSPIRE

GEOINFORMACJA W OCHRONIE ŒRODOWISKA

NA TLE DYREKTYWY INSPIRE

GEOINFORMATION IN ENVIRONMENTAL PROTECTION

AGAINST THE BACKGROUND OF INSPIRE DIRECTIVE

Lucyna Dygas-Cio³kowska G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska

S³owa kluczowe: geoinformacja, informacja przestrzenna, instrumenty ochrony œrodowiska, INSPIRE, pañstwowy monitoring œrodowiska

Keywords: geoinformation, spatial information, instruments of environmental protection, INSPIRE, state monitoring of environment

Wprowadzenie

Ochrona œrodowiska, zgodnie z definicj¹ zawart¹ w ustawie Prawo ochrony œrodowiska, polega w szczególnoœci na racjonalnym kszta³towaniu œrodowiska i gospodarowaniu jego za-sobami zgodnie z zasad¹ zrównowa¿onego rozwoju, przeciwdzia³aniu zanieczyszczeniom lub w przypadku powstania zanieczyszczenia – przywracaniu elementów przyrodniczych do w³a-œciwego stanu. Cele te s¹ realizowane na podstawie wielu instrumentów prawnych, które wraz z kompetencjami organów i obowi¹zkami u¿ytkowników œrodowiska tworz¹ z³o¿ony, wieloin-stancyjny system zarz¹dzania œrodowiskiem w Polsce, okreœlony kilkunastoma podstawowy-mi aktapodstawowy-mi ustawowypodstawowy-mi i kilkudziesiêcioma aktapodstawowy-mi wykonawczypodstawowy-mi.

Funkcjonowanie systemu ochrony œrodowiska na ka¿dym poziomie decyzyjnym, strate-gicznym i operacyjnym, tak jak ka¿dego klasycznego systemu zarz¹dzania, wymaga odpo-wiedniej informacji, a od dostêpnoœci tej informacji i jej jakoœci zale¿y efektywnoœæ systemu. Przedmiotem zarz¹dzania s¹ biotyczne i abiotyczne zasoby œrodowiska, zgodnie z defi-nicj¹ ustawow¹ obejmuj¹ce w szczególnoœci: powierzchniê ziemi, kopaliny, wody, powie-trze, krajobraz, klimat oraz elementy ró¿norodnoœci biologicznej, a wiêc elementy z natury rzeczy posiadaj¹ce swój wymiar przestrzenny. Zarz¹dzanie tymi elementami dotyczy zarów-no parametrów iloœciowych jak i jakoœciowych, st¹d funkcjozarów-nowanie wielu instrumentów ochrony œrodowiska wymaga informacji dotycz¹cej zasobów lub stanu tych zasobów odnie-sionych do przestrzeni – to znaczy geoinformacji. Dodatkowym czynnikiem wi¹¿¹cym ochro-nê œrodowiska z wymiarem przestrzennym jest fakt, i¿ zanieczyszczenie œrodowiska nastê-puje w wyniku rozprzestrzeniania siê zanieczyszczenia lub energii w danym oœrodku, co mo¿na opisaæ za pomoc¹ odpowiednich modeli, czêsto stosowanych nie tylko w pracach badawczych, ale tak¿e w procedurach administracyjnych.

Instrumenty ochrony œrodowiska

zale¿ne od informacji przestrzennej

Ocena oddzia³ywania na œrodowisko

Do najwa¿niejszych instrumentów ochrony œrodowiska nale¿y postêpowanie w sprawie oceny oddzia³ywania na œrodowisko prowadzone w celu uzyskania decyzji o œrodowisko-wych uwarunkowaniach, zgody na realizacjê przedsiêwziêæ okreœlonych prawem, najczê-œciej dotycz¹cych inwestycji przemys³owych, komunikacyjnych lub wydobywania kopalin. Informacje o terenie, na którym planuje siê zlokalizowanie przedsiêwziêcia, to znaczy infor-macje o sposobie zagospodarowania terenu, statusie ochronnym, orografii itp. s¹ niezbêdne zarówno dla wnioskodawcy zobowi¹zanego do dokonania wariantowej analizy i oceny wp³ywu danego przedsiêwziêcia na œrodowisko, zdrowie i warunki ¿ycia ludzi oraz zabytki i inne dobra materialne, jak i dla organu opiniuj¹cego i wydaj¹cego decyzjê. W przypadku przed-siêwziêæ kwalifikuj¹cych siê do opracowania raportu o oddzia³ywaniu na œrodowisko, usta-wa explicite wymaga przedstawienia zagadnieñ w formie map prezentuj¹cych usta-warunki loka-lizacyjne, jak i spodziewany zasiêg i charakter oddzia³ywania.

Pozwolenia na korzystanie ze œrodowiska

Do najstarszych instrumentów ochrony œrodowiska nale¿¹ pozwolenia na korzystanie ze œrodowiska, w tym: pozwolenia na wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza, pozwole-nia wodnoprawne, pozwolepozwole-nia na wytwarzanie odpadów, pozwolepozwole-nia zintegrowane. Zgod-nie z wymaganiami ustawowymi, wnioski o wydaZgod-nie pozwoleñ powinny zawieraæ analizê wp³ywu emisji na dany obszar oraz charakterystykê tego obszaru w celu ustalenia wartoœci granicznych emisji nie powoduj¹cych przekroczenia standardów jakoœci œrodowiska, które czêsto s¹ zró¿nicowane w zale¿noœci od sposobu zagospodarowania terenu lub statusu ochro-ny. Informacje o terenie, na którym zlokalizowana jest instalacja, jak i o obszarze oddzia³y-wania s¹ kluczowe w tej procedurze, podobnie jak w przypadku ocen oddzia³yoddzia³y-wania na œrodowisko. Podobne co do procedury i charakteru s¹ instrumenty koncesyjne w zakresie wydobywania surowców naturalnych, o których mowa w szczególnoœci w ustawie Prawo geologiczne i górnicze. Prowadzenie zrównowa¿onej gospodarki surowcowej wymaga zin-wentaryzowania i ci¹g³ej aktualizacji rozpoznania lokalizacji oraz stanu iloœciowego i jako-œciowego zasobów naturalnych.

Plany operacyjno-ratownicze

Do grupy instrumentów dotycz¹cych pojedynczych przedsiêwziêæ/instalacji nale¿¹ tak¿e rozwi¹zania prawne s³u¿¹ce przeciwdzia³aniu powa¿nym awariom przemys³owym. Proce-dury zg³oszenia zak³adu o zwiêkszonym lub du¿ym ryzyku oraz opracowania i wdro¿enia systemu bezpieczeñstwa, w tym planów operacyjno-ratowniczych, wymagaj¹ danych prze-strzennych dotycz¹cych charakterystyki terenu i sposobu jego u¿ytkowania w obrêbie i s¹siedztwie zak³adu, w tym powi¹zania z sieci¹ dróg transportowych.

Plany i programy

Stosunkowo nowym instrumentem ochrony œrodowiska s¹ plany i programy, wzmacnia-j¹ce i uzupe³niawzmacnia-j¹ce dotychczasowe instrumenty, takie jak polityki i strategie. W aspekcie informacji przestrzennej instrumenty te ró¿ni¹ siê istotnie od wy¿ej przedstawionych, gdy¿ dotycz¹ przewa¿nie znacznie wiêkszej skali przestrzennej; obszarem planistycznym mo¿e byæ gmina, zlewnia czy miasto, a tak¿e obszar województwa lub ca³y kraj. Znaczenie planów i programów jako instrumentów zarz¹dzania œrodowiskiem istotnie wzros³o po akcesji do UE. Do polskiego systemu prawnego zosta³y przeniesione wymagania kilku tzw. dyrektyw ramowych:

m w sprawie oceny i zarz¹dzania jakoœci¹ powietrza (96/62/WE), m w sprawie polityki wodnej (2000/60/WE),

m w sprawie oceny i zarz¹dzania poziomem ha³asu w œrodowisku (2002/49/WE), m w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (79/409/EWG),

m w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (92/43/EWG).

Dyrektywy te wymagaj¹ wdro¿enia mechanizmu poprawy stanu poszczególnych ele-mentów œrodowiska (powietrza, wody, przyrody), ukierunkowanego na osi¹ganie okreœlo-nych celów – standardów jakoœci tych elementów przez opracowanie i wdro¿enie, w okre-œlonym czasie i na okreokre-œlonym obszarze, niezbêdnych dzia³añ naprawczych lub ochronnych. Istotn¹ rolê w funkcjonowaniu tego mechanizmu odgrywa odpowiedni zestaw informacji, w tym geoinformacji, przede wszystkim dotycz¹cych diagnozy stanu wyjœciowego, a na-stêpnie danych monitoruj¹cych efekty podejmowanych dzia³añ i postêp w osi¹ganiu celów. Funkcjonowanie tego mechanizmu mo¿na zilustrowaæ na przyk³adzie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ powietrza (rys. 1).

Programy ochrony powietrza. W przypadku ochrony powietrza, zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony œrodowiska, wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska dokonuje corocznie oceny jakoœci powietrza w aglomeracjach i na pozosta³ym obszarze (w tzw. stre-fach) i w przypadku stwierdzenia przekroczenia obowi¹zuj¹cych wartoœci kryterialnych, wskazuje dan¹ strefê jako obszar wymagaj¹cy opracowania i wdro¿enia programu ochrony powietrza. Podstaw¹ do oceny s¹ wyniki pomiarów zanieczyszczenia powietrza wykonywa-ne na ustalonych, reprezentatywnych dla dawykonywa-nego obszaru stacjach monitoringu powietrza, uzupe³niane wynikami modelowania. System monitoringu jest dowi¹zany do przestrzeni; wyniki oceny s¹ prezentowane w formie map obrazuj¹cych klasê danej strefy (rys. 2).

Stosowanie modeli dyspersyjnych istotnie poprawia mo¿liwoœæ diagnozowania stanu imisji, gdy¿ zapewnia przestrzenny rozk³ad zanieczyszczeñ w danym obszarze (rys. 3) w ujêciu przyczynowo-skutkowym. Nale¿y jednak¿e podkreœliæ, i¿ modelowanie wymaga wysokiej wiarygodnoœci danych wejœciowych o emisjach ze Ÿróde³ punktowych, liniowych i powierzch-niowych. Do ich okreœlenia niezbêdne s¹ m.in. wiarygodne dane o sieci dróg oraz natê¿eniu i strukturze ruchu. Tak wiêc mo¿liwoœæ wytworzenia przestrzennej informacji o zanieczysz-czeniu powietrza wymaga odpowiednich modeli i wiarygodnych danych wejœciowych po-chodz¹cych z sektorów: przemys³u, gospodarki komunalnej, transportu i komunikacji. In-formacja przestrzenna o stanie zanieczyszczenia powietrza jest tak¿e wykorzystywana w procedurach ocen oddzia³ywania na œrodowisko oraz procedurach zwi¹zanych z wydawa-niem pozwoleñ.

Programy ochrony przed ha³asem. Podobny mechanizm funkcjonuje na rzecz d³ugo-okresowej polityki w zakresie ochrony œrodowiska przed ha³asem, przyjêty w œlad za ww.

dyrektyw¹ ramow¹ dotycz¹c¹ poziomu ha³asu. Na podstawie oceny klimatu akustycznego, odniesionego do dopuszczalnych poziomów ha³asu zró¿nicowanych dla poszczególnych ro-dzajów terenu, bêd¹ opracowywane programy ochrony przed ha³asem. Diagnoza stanu aku-stycznego zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony œrodowiska wykonywana jest w formie map akustycznych: przez starostów – dla aglomeracji i du¿ych miast oraz przez zarz¹dzaj¹cych – dla dróg, linii kolejowych, tramwajowych i lotnisk o okreœlonej przepusto-woœci. Rozk³ad przestrzenny poziomu dŸwiêku w œrodowisku uzyskiwany jest metod¹ obli-czeniow¹ za pomoc¹ modeli akustycznych, dla których danymi wejœciowymi s¹ dane o punktowych Ÿród³ach emisji oraz w przypadku Ÿróde³ liniowych – danymi wejœciowymi jest lokalizacja sieci dróg i parametry ruchu. Mapa poza ocen¹ klimatu akustycznego, powinna zapewniæ oszacowanie liczby lokali mieszkalnych i osób nara¿onych na ponadnormatywny ha³as. Do tych celów, w szczególnoœci w przypadku aglomeracji, niezwykle przydatny by³by trójwymiarowy model terenu. Proces „kartowania” akustycznego jak i same mapy mo¿na œledziæ w portalu www.pma.oos.pl.

Plany gospodarki wodnej. Podstaw¹ do planowania gospodarki wodnej s¹ wyniki dia-gnozy dotycz¹cej stanu wód, opartej na danych monitoringowych oraz analizie presji w uk³adzie dorzeczy. Zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW), analiza ta powinna obj¹æ wszystkie istotne czynniki presji, takie jak Ÿród³a komunalne, przemys³owe, rolnicze. Jej wykonanie nie by³oby mo¿liwe bez zastosowania analizy przestrzennej, opartej na danych prezentowanych w uk³adzie hydrograficznym wód powierzchniowych i pod-ziemnych. Dodatkowo uk³ad ten zosta³ uzupe³niony o podzia³ zlewni na jednolite czêœci wód, w wyniku czego powsta³a struktura danych przestrzennych stanowi¹ca osnowê dla wszel-kich innych informacji i dzia³añ – MPHP (mapa podzia³u hydrograficznego Polski). Dla przy-k³adu, na rysunku 4 zaprezentowany zosta³ uk³ad sieci monitoringu wód na tle MPHP. Wœród danych wejœciowych do analizy presji, podobnie jak we wczeœniej prezentowanych przypad-kach, do najwa¿niejszych nale¿¹ dane dotycz¹ce zagospodarowania terenu, w szczególnoœci informacje o u¿ytkowaniu obszarów rolniczych w powi¹zaniu z danymi o intensywnoœci nawo¿enia. W pierwszym cyklu planowania gospodarki wodnej do oszacowania wp³ywu Ÿróde³ rozproszonych na stan wód zosta³y wykorzystane dane CLC-2000.

Plany ochrony przyrody. Szerokich i specjalistycznych zbiorów informacji wymaga system ochrony przyrody, w tym sieci obszarów chronionych Natura 2000, okreœlony w szczególnoœci przepisami ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach. Informacje przestrzenne zawieraj¹ce dane inwentaryzacyjne zasobów przyrody, w tym dane o liczebno-œci osobniczej oraz stanie siedlisk i gatunków, stanowi¹ podstawê do opracowania i wdro¿e-nia planów ochrony przyrody i œledzewdro¿e-nia skutecznoœci dzia³añ maj¹cych na celu osi¹gniêcie b¹dŸ utrzymanie po¿¹danego stanu. Jednoczeœnie konieczne jest zapewnienie zarz¹dzaj¹cym obszarami chronionymi dostêpu do informacji o stanie œrodowiska i czynnikach presji wy-stêpuj¹cych na danym obszarze, gdy¿ to one determinuj¹ funkcjonowanie ekosystemów.

Pañstwowy monitoring œrodowiska

Specyficznym instrumentem ochrony œrodowiska jest pañstwowy monitoring œrodowi-ska (PMŒ) zdefiniowany w ustawie Prawo ochrony œrodowiœrodowi-ska jako system pomiarów ocen i prognoz stanu œrodowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania in-formacji o œrodowisku dla potrzeb funkcjonowania wielu instrumentów ochrony œrodowi-ska, a tak¿e opracowywania raportów o stanie œrodowiska dla decydentów i spo³eczeñstwa. Zbiory danych o jakoœci poszczególnych elementów œrodowiska wytwarzane na podstawie

pomiarów monitoringowych oraz wyniki ocen maj¹ odniesienie przestrzenne i s¹ czêsto prezentowane w formie map. Jednoczeœnie nale¿y podkreœliæ, i¿ coraz czêœciej, jako uzupe³-nienie monitoringu in situ, wykorzystywane s¹ metody obliczeniowe, których stosowanie wymaga dostêpu do danych charakteryzuj¹cych czynniki presji na œrodowisko (np. gêstoœæ zaludnienia, sieæ dróg i natê¿enie ruchu, sposób zagospodarowania/u¿ytkowania terenu). PMŒ jest koordynowany przez GIOŒ, a opis programu realizacyjnego jest udostêpniony na stronie www.gios.pl.

Geoinformacja a zapewnienie dostêpu do informacji

o œrodowisku i jego ochronie

Przemiany ustrojowe i gospodarcze w Polsce zaowocowa³y tak¿e rozwojem spo³eczeñ-stwa obywatelskiego i wzmocni³y prawo ka¿dego z nas do dostêpu do informacji publicznej, w tym informacji o stanie œrodowiska. Zakres informacji o œrodowisku objêty obowi¹zkiem udostêpniania jest zgodny z konwencj¹ z Aarhus i wymaganiami UE i jest realizowany przez ró¿ne organa administracji i instytucje, stosownie do ich kompetencji. Udostêpnianiu podle-gaj¹ dane pañstwowego monitoringu œrodowiska, ciesz¹ce siê du¿ym zainteresowaniem wœród uczniów, studentów i ekspertów, a tak¿e wœród pojedynczych obywateli zainteresowanych jakoœci¹ œrodowiska w którym ¿yj¹. Istotne znaczenie dla u¿ytkownika danych ma sposób ich wizualizacji. Chocia¿ mo¿na odnotowaæ postêp w kierunku dynamicznego prezentowa-nia danych w uk³adzie przestrzennym, to jednak wci¹¿ dominuje w Polsce prezentowanie danych w sposób statyczny (rys. 5).

Nowe podejœcie do realizacji obowi¹zków sprawozdawczych

w ramach UE i inicjatywy wspólnotowe w tym zakresie

Szacuje siê, i¿ w dziedzinie „œrodowisko” liczba obowi¹zków sprawozdawczych w ra-mach Wspólnoty Europejskiej przekracza 250 w skali roku. Czêœæ sprawozdañ dotyczy dokumentów tekstowych, których wykorzystanie na poziomie Wspólnoty jest niewielkie; czêsto te same dane s¹ raportowane do kilku organizacji. Wiêkszoœæ nowych przepisów UE z zakresu œrodowiska wymaga sprawozdawczoœci w formie elektronicznej i w przypadku przekazywania danych konieczne jest podanie atrybutów przestrzennych. W celu uporz¹d-kowania i zracjonalizowania obowi¹zków sprawozdawczych Komisja Europejska (KE), Eu-ropejska Agencja Œrodowiska (EAŒ), EUROSTAT i Wspólnotowe Centrum Badawcze (JRC), maj¹c poparcie czêœci krajów cz³onkowskich, wyst¹pi³y z inicjatyw¹ stworzenia wspólnej europejskiej platformy wymiany informacji o œrodowisku – SEIS (Shared European Infor-mation System).

Celem SEIS jest zapewnienie powszechnego dostêpu do informacji, niezbêdnej do roz-woju i realizacji polityki œrodowiskowej przy jednoczesnym znacznym zmniejszeniu obci¹-¿eñ instytucji wspólnotowych i krajowych zwi¹zanych z monitoringiem i sprawozdawczo-œci¹. W koncepcji tej dyrektywa INSPIRE ma zapewniæ jednolit¹, interoperacyjn¹ infra-strukturê informacji przestrzennej do gromadzenia i udostêpniania danych od poziomu

lokal-nego do miêdzynarodowego. SEIS powinien umo¿liwiæ wymianê danych w szerszym zakre-sie tematycznym ni¿ aneksy dyrektywy INSPIRE. Oczekiwane jest opublikowanie komuni-katu KE w sprawie SEIS, który okreœli zakres odpowiedzialnoœci poszczególnych instytucji, strukturê zarz¹dzaj¹c¹ i zasady wdra¿ania, jak równie¿ ramowy plan dzia³ania w celu przej-œcia „od koncepcji do rzeczywistoœci”. Nie czekaj¹c na rozwi¹zania formalne, EAŒ i KE zainicjowa³y proces wdra¿ania idei SEIS poprzez WISE – system informacji o wodach europejskich. W systemie gromadzone s¹ m.in. dane raportowane wg wymagañ RDW, a tak¿e dane o jakoœci wód raportowane dobrowolnie do EAŒ i EUROSTAT-u. EAŒ jest admi-nistratorem geoportalu WISE pod adresem www.eea.wise.europa.eu.

Kolejne przyk³ady geoportali europejskich to: ozoneweb, na którym mo¿na odnaleŸæ dane z polskich stacji monitoringu ozonu oraz geoportal PRTR zawieraj¹cy lokalizacje i dane o instalacjach podlegaj¹cych zintegrowanym pozwoleniom (rys. 6).

Dyrektywa INSPIRE szans¹ i wyzwaniem

dla integracji systemu ochrony œrodowiska

i dzia³añ spo³eczno-gospodarczych w Polsce

Zbiory danych o atrybutach przestrzennych s¹ obecnie wytwarzane na ró¿nych po-ziomach i w ró¿nych skalach przestrzennych, dla ró¿nych celów i przez ró¿nej kategorii podmioty: administracjê rz¹dow¹ i samorz¹dow¹ wszystkich poziomów, podmioty gospo-darcze, œrodowiska naukowe. Jednak¿e, dane te s¹ niezharmonizowane i dostêp do nich jest ograniczony. Utrudnia to ich szersze wykorzystanie dla ró¿nych celów przez wielu innych zainteresowanych u¿ytkowników, pomimo, i¿ czêsto s¹ to dane wytwarzane za œrodki pu-bliczne. Dyrektywa w sprawie INSPIRE (2007/2/WE) jest szans¹ na rozwi¹zanie tych pro-blemów poprzez utworzenie wspólnej infrastruktury informacji przestrzennej funkcjonuj¹cej w oparciu o zestandaryzowane zbiory danych i zdefiniowany system us³ug, zapewniaj¹cych interoperacyjnoœæ systemu wymiany danych.

Jednym z beneficjentów tych rozwi¹zañ bêdzie, miêdzy innymi, sektor „œrodowisko”, gdy¿ istotna czêœæ zbiorów danych przestrzennych, kluczowych dla funkcjonowania syste-mu ochrony œrodowiska lecz niekoniecznie wytwarzanych w jego strukturach, zosta³a objê-ta przepisami dyrektywy. W sposób syntetyczny przedsobjê-tawia to objê-tabela prezentuj¹ca podsobjê-ta- podsta-wowe instrumenty ochrony œrodowiska w powi¹zaniu z ró¿nymi kategoriami danych prze-strzennych, o których mowa w aneksach dyrektywy INSPIRE.

Jak przedstawiono to w tabeli, sektor „œrodowisko” bêdzie zarówno dostawc¹ danych do systemu INSPIRE jak i u¿ytkownikiem danych wytworzonych poza resortem. Korzyœci wynikaj¹ce z interoperacyjnoœci systemu wymiany danych zbudowanego na platformie IN-SPIRE s¹ bezsprzeczne i dotycz¹ wielu dziedzin ¿ycia spo³ecznego i gospodarczego kraju, zale¿nych od zasobów œrodowiska. Warto podkreœliæ, i¿ INSPIRE stwarza mo¿liwoœæ ope-racyjnego wykorzystania zasobów informacyjnych do wspomagania procesu planowania przestrzennego i rozwoju regionalnego kraju, tym samym do efektywnego wydatkowa-nia œrodków pomocowych UE, w szczególnoœci œrodków wydatkowanych w ramach pro-gramów rozwoju regionalnego, które miêdzy innymi poprzez dzia³ania infrastrukturalne po-winny przynieœæ trwa³¹ poprawê stanu œrodowiska i umo¿liwiæ osi¹ganie nowych ambit-nych celów œrodowiskowych Wspólnoty, zgodnie z zasad¹ zrównowa¿onego rozwoju.

Jednoczeœnie stworzenie takiego systemu stanowi wyzwanie dla administracji polskiej. Zbiory danych publicznych wymagaj¹ w wielu przypadkach uporz¹dkowania i zorganizowa-nia ich w nowoczesnych strukturach i technologiach bazodanowych, tak aby mo¿liwa by³a sta³a aktualizacja i zasilanie systemu w odpowiednie warstwy tematyczne. Kluczow¹ kwesti¹ jest jak najszybsze ustalenie, poprzez zapisy ustawowe, odpowiedzialnoœci za koordynacjê systemu i jego administrowanie, a tak¿e przypisanie odpowiednim organom odpowiedzialno-œci za dostosowanie do wymagañ systemu zbiorów danych tematycznych i ich aktualizacjê. W pierwszej fazie budowy systemu wysi³ki nale¿y skoncentrowaæ na fundamencie systemu, tzn. na warstwie referencyjnej danych przestrzennych oraz na ustaleniu zasad funkcjonowa-nia i korzystafunkcjonowa-nia z systemu, bior¹c pod uwagê interesy dostarczaj¹cych informacje jak i z nich korzystaj¹cych.

Podsumowanie

Z krótkiego i nie wyczerpuj¹cego wszystkich przypadków przegl¹du zastosowañ geoin-formacji w systemie ochrony œrodowiska wynikaj¹ nastêpuj¹ce wnioski:

m informacja przestrzenna jest wbudowana w wiele procedur administracyjnych; m zakres informacji musi byæ adekwatny do potrzeb, jednak¿e pewne kategorie danych,

takie jak sposób zagospodarowania terenu, lokalizacje Ÿróde³ zanieczyszczeñ, sieæ dróg i kolei wraz z natê¿eniem i struktur¹ ruchu, s¹ wykorzystywane jako dane wejœciowe lub dane odniesienia w ró¿nych obszarach tematycznych (powietrze, woda, ha³as, przyroda) i stanowi¹ najczêœciej wykorzystywan¹ kategoriê informacji przestrzennej dla potrzeb ochrony œrodowiska;

m w wyniku przetworzenia danych w ramach jednej procedury powstaj¹ informacje

przydatne w innych postêpowaniach i dla wielu innych u¿ytkowników;

m istniej¹ racjonalne przes³anki, aby informacja publiczna by³a udostêpniona w czytelny

i dogodny sposób, umo¿liwiaj¹cy wyszukanie i szerokie wykorzystanie informacji stosownie do specyficznych potrzeb ró¿nych u¿ytkowników.

Poprawnie wdro¿ona dyrektywa INSPIRE, poprzez jednolit¹ w skali Europy infrastruk-turê informacji przestrzennej, przyniesie rozwi¹zania umo¿liwiaj¹ce wykorzystywanie raz wytworzonej informacji przez wielu u¿ytkowników i dla wielu celów, przyczyniaj¹c siê do racjonalnego zarz¹dzania t¹ informacj¹ i stosowania jej dla celów ochrony œrodowiska w powi¹zaniu z dzia³aniami w sferze gospodarczej i spo³ecznej, podejmowanymi na ró¿nych poziomach decyzyjnych, od lokalnych do miêdzynarodowych, zgodnie z zasad¹ zrównowa-¿onego rozwoju.

Spis skrótów:

CLC 2000 – projekt Corine Land Cover 2000 EAŒ – Europejska Agencja Œrodowiska EUROSTAT – Biuro Statystyczne Unii Europejskiej GIOŒ – G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska JRC – Wspólnotowe Centrum Badawcze

KE – Komisja Europejska

KZGW – Krajowy Zarz¹d Gospodarki Wodnej MPHP – mapa podzia³u hydrograficznego Polski

PM10 – py³ zawieszony o œrednicy równowa¿nej ziaren do 10 mm PMŒ – Pañstwowy Monitoring Œrodowiska

PRTR – Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ

RDW – Ramowa Dyrektywa Wodna

SEIS – Wspólny System Informacji o Œrodowisku w Europie

UE – Unia Europejska

WIOŒ – wojewódzki inspektorat ochrony œrodowiska WISE – Europejski System Informacji o Wodach

Summary

The paper provides an overview of the most important instruments of environmental protection dependent on spatial information. Due to public participation in the decision-making process in environmental matters, as well as the obligation to ensure common access to environmental informa-tion, the paper briefly discusses the role of geoinformation in this context. One of the issues raised is the role of spatial information in the reporting obligation towards the EU in connection with international, including Community, initiatives concerning the exchange of environmental information. Finally, the paper makes an attempt to answer the question whether and how the INSPIRE Directive may contri-bute to enhancement of environmental management processes and who will be the beneficiary of the shared, coordinated system of spatial information.

Lucyna Dygas-Cio³kowska

Dyrektor Departamentu Monitoringu, Ocen i Prognoz G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska

Rys. 2. Wyniki oceny jakoœci powietrza za 2006 r.: klasyfikacja stref zanieczyszczenia py³em zawieszonym PM10 (dane Inspekcji Ochrony Œrodowiska – PMŒ)

Lucyna Dygas-Cio³kowska

Rys. 4. Sieæ monitoringu wód powierzchniowych (dane Inspekcji Ochrony Œrodowiska – PMŒ ) na tle MPHP (dane KZGW)

Lucyna Dygas-Cio³kowska

Poziom py³u zawieszonego

http://www.wios.warszawa.pl Poziom uszkodzenia lasów w 2004 r. na podstawie oceny defoliacji na sta³ychpowierzchniach obserwacyjnych http://www.gios.gov.pl/monlas/rok04/raport04_r03.html

45

Rys. 6. Przyk³ady geoportali Europejskiej Agencji Œrodowiska prezentuj¹cych m.in. dane raportowane przez Polskê http://www.eea.europa.eu/maps/ozone/map http://eper.ec.europa.eu/eper/flashmap.asp

Lucyna Dygas-Cio³kowska h c y n n e z rt s e z r p h c y n a d y r o i b Z E R I P S N I ii r o g e t a k g w e n a w y t s y z r o k y w a k si w o d o r œ y n o r h c o ei m e t s y s w a k si w o d o r œ y n o r h c o u m e t s y s y t n e m u rt s n i e w o w a t s d o P y n e c o -y ³ ai z d d o ai n a w a n o k si w o d o r œ ai n el o w z o p koncesje palny e z ci n w o t a r iprpoalgnraym,y , ei g e t a rt s i k y ti l o p y w o w t s ñ a p g n ir o ti n o m a k si w o d o r œ y tr o p a r , E U o d Œ A E h c y n n i i ij c a zi n a g r o -a n y z d êi m h c y w o d o r e j c a m r o f n i -e³ o p s al d a w t s ñ e z c j e n d o w i k r a d o p s o g i a k si w o d o r œ y n o r h c o m e t r o s e r a z o p e n a z r a w t y W e n j y c a rt si n i m d a i k t s o n d e j i e n z ci f a r g o e g y w z a N P P P P P P P P e w o tr o p s n a rt i c ei S P P P P P u n e r e t ei n a w o t³ a t z s k U P P P P u n e r e t ei n a w o k t y ¿ U P P P P P P P P e n n e z rt s e z r p ei n a w o r a d o p s o g a Z P P P P P P P P i k n y d u B P P P P P P i z d u l o w t s ñ e z c ei p z e b i ei w o r d Z P P P P P e w o w t s ñ a p y b ¿ u ³ s i j e n z ci l b u p i c œ o n z c e t y ¿ u i g u ³ s U P P P P P P P ai f a r g o m e D P P P P P P e n z ci f a r g o e g -o n z ci f a r g o n a e c o i k n u r a w i ei k s r o m y n o i g e R P P P P P P P P e n z c y t e g r e n e y b o s a Z P P P j e n d o w i k r a d o p s o g i a k si w o d o r œ y n o r h c o u t r o s e r h c a m a r w e n a z r a w t y W ai f a r g o r d y H P P P P P P P P e n o i n o r h c y r a z s b O P P P P P P P P C L C / u n e r e t ei c y r k o P P P P P P P P P ai g o l o e G P P P P P P P a b el G P P P P P P P P a k si w o d o r œ ai n a w o r o ti n o m o d ai n e z d ¹ z r U P P P P e w o ³ s y m e z r p i e n j y c k u d o r p y t k ei b O P P P P P P P P e n o z ci n a r g o y f e rt s / m e r a z s b o ei n a w o r a d o p s o G P P P P P P P P o g e n l a r u t a n ai n e ¿ o r g a z y f e rt S P P P P P P P e n z ci f a r g o e g -o n z ci g o l o r o e t e m i e n z c y r e f s o m t a i k n u r a W P P P P P P P P e n z ci f a r g o e g o i b y n o i g e R P P P P e n d o r o n d e j o z ci n d o r y z r p y r a z s b o i a k si l d ei S P P P P P P P P w ó k n u t a g ei n e z c z s ei m z o R P P P P P P P P e n l a r e n i m y b o s a Z P P