• Nie Znaleziono Wyników

Deutsche Bauzeitung, Jg. 66, Nr. 13

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Deutsche Bauzeitung, Jg. 66, Nr. 13"

Copied!
20
0
0

Pełen tekst

(1)

DEUTSCHE BAUZEITUNG

W O C H E N S C H R IF T FÜR

BAUGESTALTUNG • BAUTECHNIK STÄDTEBAU • S IE D LU N G »W ETTBEW ERBE B A U W IR TS C H A FT U. BAURECHT

66 .

JAHR

1932

2 3 . M A R Z

13

NR.

S C H R IF T L E IT E R • R E G .- B A U M S T R . F R IT Z E IS E L E N

ALLE R E C H T E V O R B E H A L T E N • F Ü R N I C H T V E R L A N G T E B E IT R Ä G E K E I N E G E W Ä H R

B E R L IN S W 4 8

DIE „ENTSC HÄ D IG U N G “

IM REICHSSTÄDTEBAUGESETZ-ENTW URF

V O N R E G .- B A U M E I S T E R A . D . D R . - I N G . R U N G E , B E R L IN Im G e g e n s a tz zu d e n E n tw ü rfe n zu e in e m Preußischen Städtebaugesetz g e h t d a s R e ic h s a rb e its m in iste riu m s o w o h l in seinem v o rlä u fig e n und u n v e rb in d lic h e n R e fe re n te n ­ entwurf fü r ein B a u la n d g e s e tz vom J a h re 1930 a fs auch in seinem neuen R e fe re n te n e n tw u rf fü r e in R eichsstädte­

baugesetz*) vo n d e m in d e r b is h e rig e n R echtsprechung verankerten B e g riffe d e r E n ts c h ä d ig u n g a b .

Im G e g e n s a tz zum E n te ig n u n g s g e s e tz , in dem d e r Be­

griff der E n tsch ä d ig u n g zum v o lle n W e r t fe s tg e le g t ist, wird hier vom A r tik e l 153 d e r R eichsverfassung a u s­

gegangen. In d e r R e ichsverfassung ist z w a r a u sd rü c k lic h bestimmt, d a ß das E ig e n tu m vo n d e r V e rfa s s u n g g e w ä h r ­ leistet w ird . Es h e iß t w e ite r : „S e in In h a lt und seine Schranken e rg e b e n sich je d o c h a us d e n G e s e tz e n . Eine Enteignung kann n u r zum W o h le d e r A llg e m e in h e it und auf gesetzlicher G r u n d la g e v o rg e n o m m e n w e rd e n . Diese erfolgt ge g en a n g e m e s s e n e E n ts c h ä d ig u n g , s o w e it nicht ein R eichsgesetz e tw a s a n d e re s b e s tim m t."

Dieser B e g riff d e r „a n g e m e s s e n e n E n ts c h ä d ig u n g " ist die G ru n d la g e fü r d e n R e fe re n te n e n tw u rf des Reichs­

arbeitsm inisterium s. Dieses Z u rü c k g e h e n a u f d e n In h a lt des § 153 d e r R eichsverfassung m uß g e g e n ü b e r d e n Ent­

eignungsbestim m ungen des VI. T e ile s d e r II. N o tv e r ­ ordnung K a p ite l 3 a ls ein Rückschritt b e tra c h te t w e rd e n . Die II. N o tv e ro rd n u n g b e s tim m t, d a ß b e i V o lle n te ig ­ nungen d e r v o lle W e r t im Sinne d e r b e s te h e n d e n Recht­

sprechung fe s tz u s te lle n u n d b e i d e r Festsetzung d e r Ent­

schädigung z u g ru n d e zu le g e n ist.

§ 2 des K a p ite ls 3 b e s a g t a u s d rü c k lic h , d a ß fü r Ent­

eignungen e in e E n ts ch ä d ig u n g v o rb e h a ltlic h des § 3 zu leisten ist, w e n n und s o w e it d ie s in d e n in § 1 S a tz 1 genannten la n d e s re c h tlich e n V o rs c h rifte n v o rg e s e h e n ist.

Dieser Satz 1 fin d e t se in e E rk lä ru n g in A b s a tz 6 des

§ 3, in dem au sd rü cklich a n e rk a n n t w ir d , d a ß b e i V o ll­

enteignungen d ie E n tsc h ä d ig u n g des v o lle n W e rte s a n ­ zuerkennen sei. L e d ig lich in d e m F a lle , w o d u rc h A u s ­ weisung von F re iflä ch e n u n d du rch ä h n lic h e s tä d te b a u ­ liche M a ß n a h m e n e in e B e sc h rä n ku n g des Eigentum s eintritt o d e r durch irg e n d e in la n d e s re c h tlic h v o rg e s c h rie ­ benes V e rfa h re n d e r W e r t d es E ig e n tu m s g e m in d e rt w ird, ist a n g e m e s s e n e E n ts c h ä d ig u n g zu z a h le n .

*1 A n m e r k u n g d e r S c h r i f t l e i t u n g . D e r E n tw u rf ist, o h n e v o r h e r vom R e ichskab inett d u r c h b e ra te n zu s e in , d e n L ä n d e rn z u r S te llu n g n a h m e zu g e g a n g e n und im W o h n u n g s a u s s c h u ß d e s R e ic h s ta g e s fin d e n d a r ü b e r bereits seit lä n g e r e r Z e it e in g e h e n d e B e ra tu n g e n statt. N a c h n e u e re n M itte ilu n g e n s o ll a b e r d ie W e it e r b e r a t u n g je tz t a u s g e s e tz t se in . D e r G esetz-E ntw urf ist b e re its b e s p ro c h e n w o r d e n in DBZ 1931, N r . 99/100 und 103/104. —

Diese T e ilu n g im E n ts c h ä d ig u n g s v e rfa h re n in e in e E n t s c h ä d i g u n g z u m v o l l e n W e r t u nd in e in e a n g e m e s s e n e E n ts ch ä d ig u n g m uß d u rch a u s als ric h tig a n e rk a n n t w e rd e n .

A n sich w a r es v e rs tä n d lic h , d a ß , n a ch de m durch das B e th k e -U rte il des R eichsgerichts e in e Ü b e rs p a n n u n g des B e g riffe s vo n d e r U n v e rle tz lic h k e it des E igentum s e n t­

s ta n d e n w a r, e in e R e a ktio n e in tra t, und d a ß m an v e r­

suchte, d ie u n g e h e u re n H em m nisse, d ie in diesem U rte il la g e n , zu b e s e itig e n .

Es m uß je d o c h b e fü rc h te t w e rd e n , d a ß d ie se B eseiti­

g u n g d e r H em m nisse zu w e it g e h t, w e n n d e r v o rlie g e n d e G e s e tz e n tw u rf a n g e n o m m e n w e rd e n so llte .

Bei e in e r a u ssch lie ß lich e n A n w e n d u n g des B e g riffe s

„a n g e m e s s e n e E n ts c h ä d ig u n g " ist e in e v ö llig e U n te r­

g ra b u n g des B e g riffe s v o n d e r U n v e rle tz lic h k e it des Eigentum s, d a s in dem b e re its z itie rte n § 153 d e r R eichsverfassung a u sd rü cklich g a ra n tie r t ist, zu b e fü rc h te n .

Es ist z w a r ric h tig , und es muß in s b e s o n d e re v o n uns S tä d te b a u e rn a ls b e g rü ß e n s w e rt a n e rk a n n t w e rd e n , d a ß a u f dem G e b ie te des S tä d te b a u e s und a u f dem G e ­ b ie te d e r E n te ig n u n g d a s a lte Recht u nd d ie a lte Recht­

sp re c h u n g a b g e ä n d e r t w e rd e n s o lle n . Das ist n o tw e n d ig , w e n n w ir d e n B e d ü rfn isse n d e r ne u en W irts c h a ft Rech­

n u n g tr a g e n w o lle n .

Es m uß a b e r g e ra d e im Sinne e in e r g e o rd n e te n s tä d te ­ b a u lic h e n E n tw ic k lu n g und im Interesse d e r Rechtssicher­

h e it des Eigentum s am G ru n d u nd B o d e n g e fo r d e rt w e rd e n , d a ß d a s ne u e Recht K la rh e ite n sch a fft. D er ne u e B e g riff „a n g e m e s s e n e E n ts c h ä d ig u n g " ist zu a lle m a n d e re n g e e ig n e t, n u r nicht um K la rh e it zu sch a ffen .

Im G e g e n s a tz zu d e m B e g riff „E n ts c h ä d ig u n g zum v o lle n W e r t " , a ls o zu e in e m B e g riff, d e r d u rch o b je k tiv e Erkenntnisse fe s tg e le g t w e rd e n k a n n , ist d e r B e g riff a n ­ g em essene E n tsc h ä d ig u n g v ö llig a u f d ie s u b je k tiv e M e in u n g D e s je n ig e n a n g e w ie s e n , d e r d a z u a u se rse h e n ist, fü r d e n Fall d e r E n te ig n u n g d ie E n ts c h ä d ig u n g , in s­

b e s o n d e re d ie H ö h e d e rs e lb e n fe s tz u s te lle n . D as h e iß t:

d e r im E n te ig n u n g s v e rfa h re n vo m G e ric h t a n e rk a n n te S a c h v e rs tä n d ig e ist v ö llig a u f seine s u b je k tiv e A n sich t v o n d e m B e g riffe d e r „ a n g e m e s s e n e n E n tsch ä d i­

g u n g " a n g e w ie s e n . N u r w e n ig e , se h r e rfa h re n e und v ö llig o b je k tiv e S a c h v e rs tä n d ig e , d ie sich in k e in e r W e is e du rch g e s e lls c h a ftlic h e , g e s c h ä ftlic h e , p e k u n iä re u nd a n d e re G rü n d e b e e in flu s s e n lassen, w e rd e n in d e r Lage sein, ein g e re c h te s U rte il zu fä lle n . A u ß e ro rd e n tlic h e A n fo r d e r u n g e n w e rd e n an d ie O b je k tiv itä t d ie s e r S ach­

241

(2)

v e rs tä n d ig e n g e s te llt w e rd e n müssen. T ro tz d e m w e rd e n d ie G u ta c h te n und d ie U rte ile , d ie a u f G r u n d la g e d ie s e r G u ta c h te n erlassen w e rd e n , stets ein e n G e g e n ­ sta n d h e ftig s te r A n g r iffe b ild e n . Denn es ist b e k a n n t, d a ß in einem E n tsc h ä d ig u n g s v e rfa h re n e in e r d e r b e id e n T e ile , e n tw e d e r d e r Z a h le n d e o d e r d e r E m p fa n g e n d e , m it dem U rte il b z w . m it dem G u ta c h te n des S a c h v e r­

s tä n d ig e n stets u n z u frie d e n ist.

Es ist d a h e r falsch, das g a n z e G e s e tz a u f d ie se n Be­

g r iff a u s z u b a u e n , d e r, w ie m an vo n v o rn h e re in e rk e n n e n muß, U n k la rh e ite n sch a fft und d ie Rechtsprechung in e in e a u ß e ro rd e n tlic h s c h w ie rig e Lage b rin g t.

N o ch m eh r als b ish e r w ir d d e r Richter a u f d e n Sach­

v e rs tä n d ig e n a n g e w ie s e n sein, e r m uß a lso , d a das G e se tz ihm ke in e k la re H a n d h a b e be i d e r R echtsprechung b ie te t, H ilfs m itte l in A nsp ru ch nehm en. Und das muß man selbst als S a c h v e rs tä n d ig e r a n e rk e n n e n , d a ß H ilfs ­ m ittel nicht u n te r a lle n U m stän d e n b e g rü ß e n s w e rt sind.

Es w ä re d a h e r ric h tig e r g e w e se n, w e n n m an b e i d e r S c h a ffu n g des § 84 des R e fe re n te n e n tw u rfe s z u rü c k ­ g e g a n g e n w ä re a u f d en In h a lt d e r II. N o tv e ro rd n u n g , d ie w e n ig ste n s b e i V o lle n te ig n u n g e n sich a u f d ie b is ­ h e rig e Rechtsprechung stützt.

W ä r e diese Z w e ite ilu n g b e i d e r E n tsch ä d ig u ng in e in e E n tsch ä d ig u ng zum v o lle n W e r t be i V o lle n te ig n u n g e n und in e in e ang em e sse n e E n tsch ä d ig u ng b e i E ig e n tu m s­

b e s c h rä n ku n g en d u rc h g e fü h rt w o rd e n b z w . w ü rd e diese noch d u rc h g e fü h rt w e rd e n , w a s zu h o ffe n ist, d a n n w ü rd e auch d e r § 85 w e n ig e r zu B e denken A n la ß g e b e n .

§ 85 b e s a g t, d a ß b e i G ru n d s tü c k e n , d ie zu e in e m la n d ­ w irts ch a ftlic h e n , fo rs tw irts c h a ftlic h e n o d e r e rw e rb s g ä rtn e ­ rischen B e trie b e g e h ö re n , d e r g e m e in e W e r t im Sinne des § 10 des R eichsb e w e rtu n g sg ese tze s z u g ru n d e zu le g e n sei; be i a lle n a n d e re n G ru n d s tü c k e n je d o c h d e r W e rt, d e r nach den V o rs c h rifte n des R e ich sb e w e rtu n g s­

gesetzes im E in z e lfa lle zu erre ch n e n ist.

W ir d das G e s e tz in d e r v o rlie g e n d e n Fassung a n ­ g e n om m e n, so w ird e in e S itu a tio n a u f dem G ru n d s tü c k s ­ m a rkt g e sch affe n , d ie zu e in e r v ö llig e n V e rw irru n g fü h rt.

Es ist be i d e r Lage d e r L a n d w irts c h a ft s e lb s tv e rs tä n d ­ lich, d a ß d e r g e m e in e W e r t m ög lichst n ie d rig g e h a lte n w e rd e n muß, um la n d w irts c h a ftlic h e , fo rs tw irts c h a ftlic h e und g ä rtn e risc h e B e trie b e v o r e in e r a llz u h o h e n s te u e r­

lichen Belastung zu b e w a h re n . Es w ir d dem E ig e n tü m e r d e ra r tig e r G ru n d stü cke ein leichtes sein, durch A n ­ w e n d u n g d e r B e g riffe des § 10 des R e ich sb e w e rtu n g s­

gesetzes d e n g e m e in e n W e r t m ö g lich st n ie d rig zu g e ­ stalten. Denn d e r g e m e in e W e r t w ir d durch d e n Preis bestim m t, d e r in g e w ö h n lic h e m G e s c h ä fts v e rk e h r nach d e r B e sch a ffe n h e it des G e g e n s ta n d e s u n te r B erück­

sich tig u n g a lle r den Preis b e e in flu s s e n d e n U m stän d e be i e in e r V e rä u ß e ru n g zu e rz ie le n w ä re . U n g e w ö h n lic h e o d e r le d ig lic h p e rsö n lich e V e rh ä ltn is s e sind nicht zu berücksichtigen.

Es ist se lb stv e rs tä n d lic h , d a ß u n te r Z u g ru n d e le g u n g heute e rz ie lb a r e r Preise d e r g e m e in e W e r t a u ß e r o rd e n t­

lich n ie d rig a n g e s e tz t w e rd e n ka n n . Im Interesse d e r S te u e re rs p a rn is w e rd e n so g u t w ie a lle E ig e n tü m e r d ie se n n ie d rig e n W e r t e rs tre b e n . D a m it sitze n sie je d o c h in e in e r Z w ic k m ü h le ; d e n n w ird e in m a l zu e in e r E n te ig n u n g g e sch ritte n und w ir d d ie s e r im Interesse d e r S te u e r­

e rs p a rn is n ie d rig e W e r t b e i d e r Bem essung d e r Ent­

s c h ä d ig u n g z u g ru n d e g e le g t, so w ir d d ie s e r auch u n ­ angem essen n ie d rig w e rd e n .

Es kom m t a b e r nicht d a r a u f a n , o b d e r W e r t u n ­ angem essen o d e r angem essen ist, s o n d e rn e rst d ie Ent­

s c h ä d ig u n g soll u n te r Z u g ru n d e le g u n g des W e rte s an­

gem essen sein, d. h. sie w ir d stets n ie d rig e r sein als d e r W e rt.

Bei d e n ü b rig e n G ru n d s tü c k e n lie g e n d ie Verhältnisse noch w e se n tlic h k o m p liz ie rte r. Ich w ill mich d a h e r le d ig ­ lich b e s c h rä n k e n a u f d ie E n ts c h ä d ig u n g b z w . d ie W e rt­

fe s ts te llu n g b e i u n b e b a u te n G ru n d stü cke n .

D ie W e rtfe s ts te llu n g u n d d ie d a r a u f b a sie re n d e Ent­

s c h ä d ig u n g b e i b e b a u te n G ru n d s tü c k e n ist ein Spezial­

stu d iu m fü r sich u n d e b e n s o k o m p liz ie rt w ie dunkel.

Den S tä d te b a u e r a b e r in te re s s ie rt im Augenblick w e n ig e r d ie E n te ig n u n g vo n b e b a u te n G rundstücken, als v ie lm e h r d ie E n te ig n u n g vo n u n b e b a u te n Grundstücken, noch d a z u , w o d ie P ro b le m e des S tä d te b a u e s in der nächsten Z e it v o ra u s s ic h tlich a u sschließ lich d ie Besiedlung des F la ch la n d e s b e h a n d e ln w e rd e n .

N a ch § 32 d e r D u rc h fü h ru n g s b e s tim m u n g e n zum Reichs­

b e w e rtu n g s g e s e tz w e rd e n auch u n b e b a u te Grundstücke, in s b e s o n d e re B a u la n d , m it dem g e m e in e n W e rt bewertet.

Bei d e r Festsetzung vo n F lu c h tlin ie n p lä n e n o d e r bei d e r A u s fü h ru n g vo n S ie d lu n g s p lä n e n w ird in erster Linie d ie F ra g e a u ftre te n : w e lch e s Land landw irtschaftlichen, fo rs tw irts c h a ftlic h e n o d e r g ä rtn e ris c h e n Zwecken dient, o d e r w a s B a u la n d b z w . w e rd e n d e s B a u la n d ist.

E in ig e rm a ß e n K la rh e it s c h a fft § 56 des Reichsbewer­

tu n g s g e s e tz e s . H ie r w ir d g e s a g t, d a ß G rundstücke, die nach ih re r Lage und d e n so n stig e n o b w a lte n d e n Ver­

h ä ltn isse n, in s b e s o n d e re m it Rücksicht a u f d ie bestehenden V e rw e rtu n g s m ö g lic h k e ite n , als B a u la n d o d e r als Land fü r V e rk e h rs z w e c k e a n z u s e h e n sind, o d e r bei denen an­

zu n e h m e n ist, d a ß sie in a b s e h b a re r Z e it anderen als la n d - o d e r fo rs tw irts c h a ftlic h e n o d e r gärtnerischen Zw ecken d ie n e n w e rd e n , auch d a n n m it dem gemeinen W e r t zu b e w e rte n s in d , w e n n sie am Feststellungszeit­

p u n k t la n d w irts c h a ftlic h , fo rs tw irts c h a ftlic h o d e r gärtnerisch g e n u tz t w e rd e n .

Das E n tsch e id e n d e je d o c h b e i d e r G renzziehung zw isch e n d e r B e w e rtu n g des G run d stü cks als Bauland o d e r als Land, d a s la n d w irts c h a ftlic h e n usw. Zwecken d ie n t, ist, o b d e r G ru n d s tü c k s w e rt dem m it dem üblichen Z in sfu ß k a p ita lis ie rte n E rtra g eines landwirtschaftlichen usw. Z w ecke n d ie n e n d e n G ru n d stü c k e s gleichkom m t, oder o b d ie s e r E rtra g fü r d ie B e w e rtu n g b e i e in e r etwaigen V e rä u ß e ru n g je d e n fa lls ke in e a u ss c h la g g e b e n d e Rolle s p ie lt.

B a u la n d ist d a h e r nicht b lo ß d ie b a u re ife Baustelle, s o n d e rn auch R o h b a u la n d ; nicht d ie N u tz u n g , sondern d ie N u tz u n g s fä h ig k e it e n ts c h e id e t. D a b e i ist nicht aus­

s c h la g g e b e n d , o b b e re its ein B e b a u u n g s p la n aufgestellt ist. D ie A u fs te llu n g dieses B e b a u u n g s p la n e s allein ge­

n ü g t nicht, um e in G ru n d s tü c k als B a u la n d zu kenn­

ze ich n e n. Es ist v ie lm e h r vo n w e s e n tlic h e r Bedeutung, o b a u f d e n u m lie g e n d e n G ru n d stü c k e n bereits gebaut w ir d , w ie d ie Lage zu e in e r geschlossenen O rtschaft ist, w ie d ie E n tfe rn u n g zum b e b a u te n O rts te il, w ie die Ver­

k e h rs v e rb in d u n g e n , w ie d a s S tra ß e n n e tz . Dabei ist w ie d e ru m d ie E in s c h rä n k u n g zu m achen, d a ß auch das V o rh a n d e n s e in v o n B a u te n in d e r N ä h e des betreffenden G ru n d s tü c k s dieses nicht o h n e w e ite re s zu Bauland m acht. A u s s c h la g g e b e n d ist d ie a llg e m e in e städtebau­

liche Lage zum b e b a u te n O rts te il, d ie M ög lichke it der E rsch lie ß u n g u nd V e rw e rtu n g a ls B a u la n d und der Zeit­

p u n k t, an d e m d ie se E rsch lie ß u n g m it größtmöglicher W a h rs c h e in lic h k e it e rfo lg e n ka n n .

Es w ir d d a h e r a u ß e ro rd e n tlic h s c h w ie rig sein und zu a u ß e ro rd e n tlic h k o m p liz ie rte n R echtsstreitigkeiten führen,

242

(3)

wenn durch E n tz ie h u n g o d e r B e sc h rä n ku n g des E ig e n ­ tums E n tsch ä d ig u ng sa n sp rü ch e e n ts te h e n . —

W e n n ich b is h e r d e n G e s e tz e n tw u rf in s o fe rn k ritis ie rt habe, als ich b e h a u p te te , d a ß in sehr v ie le n Fällen d ie im G esetz v o rg e se h e n e E n ts c h ä d ig u n g n ie d rig e r sein w ird , als es in re c h tlic h e r u n d w irts c h a ftlic h e r B e z ie h u n g wünschenswert ist, so m uß ich a n d e re rs e its w ie d e r b e ­ grüßen, d a ß B estim m u n g e n in d a s G e s e tz h in e in g e b ra c h t sind, d ie u n ter g e w isse n U m s tä n d e n e in e E n ts c h ä d ig u n g ausschließen.

Der le tz te S a tz des § 3 d e r II. N o tv e ro r d n u n g ist glücklicherweise in d a s S tä d te b a u g e s e tz h in e in g e a rb e ite t w orden, w e n n auch a n fa ls c h e r S te lle : § 20 g e h ö rt in Abschnitt V E n ts c h ä d ig u n g e n .

Die Bestim m ungen d es § 20 e rm ö g lic h e n ü b e rh a u p t erst eine v e rn ü n ftig e L a n d e s p la n u n g ; d e n n g e ra d e L a n d ­ gemeinden, in d e re n G e b ie t K le in s ie d lu n g e n , S ta d tr a n d ­ siedlungen und ä h n lic h e s tä d te b a u lic h e G e b ild e e n t­

stehen, w ü rd e es u n m ö g lic h sein, v e rn ü n ftig zu p la n e n , d. h. Freiflächen a u s z u w e is e n , w e n n d ie s e r P a ra g ra p h fehlen w ü rd e .

Der In h alt d e r ü b rig e n P a ra g ra p h e n d es V. A b sch n itte s

„E ntschädigungen" ist nicht vo n so a u s s c h la g g e b e n d e r W ichtigkeit, als d a ß e r e in e r b e s o n d e re n K ritik b e d ü rfe . Ihr e n d g ü ltig e r In h a lt und ih re e n d g ü ltig e Fassung h ä n g e n davon a b , o b fü r a lle E n te ig n u n g e n e in e a n - g e m e s s e n e E n t s c h ä d i g u n g g e le is te t w e rd e n soll o d e r o b im S in n e d e r II. N o tv e ro r d n u n g b e i V o ll­

enteignungen d e r v o l l e W e r t a ls E n ts ch ä d ig u n g g e ­ zahlt w e rd e n w ird .

Vor a lle n D in g e n a b e r h ä n g t es d a v o n a b , o b d e r Geist des H e rrn D a m asch ke auch die se s S tä d te b a u g e s e tz ausschlaggebend b e e in flu s s e n so ll o d e r nicht, u nd das ist vielleicht d e r K e rn p u n k t m e in e r K ritik.

Die alten b o d e n re fo rm e ris c h e n P rin z ip ie n , d a ß d ie Entschädigung b e i d e r E n te ig n u n g nach d e m S te u e rw e rt

e rfo lg e n s o ll, ist h ie r zum G ru n d s a tz e rh o b e n w o rd e n . Es ist ein G ru n d s a tz , d e r a lle m w irts c h a ftlic h e n G e schehen ins G e sich t s c h lä g t, d e r e in e R echtsunsicherheit o h n e ­ g le ic h e n sch a fft, d e r d e n G ru n d s tü c k s e ig e n tü m e rn , g le ic h ­ g ü ltig , o b es sich um e in la n d w irts c h a ftlic h g e n u tz te s o d e r um e in städtisches G ru n d s tü c k h a n d e lt, zu e inem Aus- b e u tu n g s o b je k t m acht.

A uch das muß e in m a l g e s a g t w e rd e n , d a ß , s o w e it es d ie Bau- u nd B o d e n w irts c h a ft b e trifft, d e r A rtik e l 153 d e r R eichsverfassung u n k la r ist u nd zu M iß d e u tu n g e n A n la ß g ib t.

A u f d e r e in e n Seite w ir d g e s a g t, d a ß d as E igentum von d e r V e rfa s s u n g g e w ä h rle is te t w ir d , das E ig e n tu m ist a lso nach d e r R eichsverfassung u n v e rle tz lic h .

Auch d e r z w e ite S a tz des A rtik e ls 153 ist k la r zu d e u te n . „S e in In h a lt u nd seine S chranken e rg e b e n sich aus d e n G e s e tz e n . Eine E n te ig n u n g ka n n n ur zum W o h le d e r A llg e m e in h e it und a u f g e s e tz lic h e r G r u n d ­ la g e v o rg e n o m m e n w e r d e n ." „ D ie S chranken des G e ­ setzes b e steh e n le d ig lic h te ils in p riv a te n , in s b e s o n d e re n a c h b a rlic h e n Interessen, te ils in ö ffe n tlic h e n , z. B. b e rg ­ b a u lic h e n , la n d w irts c h a ftlic h e n , V e rke h rs- und P o liz e i­

in te re s s e n ."

N a c h d e r g a n z e n b is h e rig e n Rechtsprechung, nach dem R e ch tse m p fin d e n des V o lk e s m uß a ls o b e i V o lle n te ig ­ n u n g e n d e r erste S a tz des A rtik e ls 153 d e r Reichs­

v e rfa s s u n g G e ltu n g h a b e n , n ä m lic h : d a ß das E igentum u n v e rle tz lic h ist.

Erst in z w e ite r Linie ka n n m it Rücksicht a u f das A llg e m e in in te re s s e dem Eigentum e in e S chranke g e s e tz t w e rd e n . N irg e n d s a b e r steht, d a ß d ie s e zu e inem U nrecht fü h re n d a rf. D as w ü rd e a b e r d e r Fall sein, w e n n im Sinne d e r B o d e n re fo rm e r d e ra r t u n k la re Be­

stim m u n g e n , w ie sie in d e n E n ts c h ä d ig u n g s b e s tim m u n g e n des R e fe re n te n e n tw u rfe s e n th a lte n sind, d u rc h g e fü h rt w e rd e n . —

SIEDLUNG FÜR 2500 RM

DIE PRAKTISCHE D U R C H F Ü H R U N G DER V O R S T Ä D T IS C H E N K LE IN S IE D LU N G M IT S E LB S TH ILFE -)

VO N S T A D T B A U D IR E K T O R V . T I L I N G , L A U B A N I. S . • 5 A B B IL D U N G E N Der Ruf nach E r w e r b s l o s e n s i e d l u n g e n g in g

von fo lg e n d e n E rw ä g u n g e n a u s :

Der v o rh a n d e n e P ro d u k tio n s a p p a ra t w ir d d ie M e h r ­ zahl der b ra c h lie g e n d e n A r b e its k rä fte nicht w ie d e r a u f­

nehmen können. D ie A u s w e itu n g des L e b e n s s p ie lra u m e s ist in erster Linie in e in e r in te n s iv e re n B e w irts c h a ftu n g des Binnenlandes zu suchen. D ie A n s ie d lu n g d e r E r­

werbslosen kann e in w ic h tig e s M itte l w e rd e n , den Arbeitsm arkt zu e n tla s te n , d ie K a u fk r a ft d e r M asse a ll­

mählich zu h e b en , unsere H a n d e ls b ila n z zu v e rb e sse rn und im Inneren g ro ß e n G e fa h r e n v o rz u b e u g e n . D er Beschäftigungsdrang v ie le r E rw e rb s lo s e r ist d u rc h a u s g e ­ eignet, d ie A n s ie d lu n g w e s e n tlic h zu e rle ic h te rn . M a n kann aus E ignungs-, A b s a tz - u n d K a p ita lg r ü n d e n z w a r nur einen Bruchteil d e r A rb e its lo s e n zu s e lb s tä n d ig e n Landw irten, G ä rtn e rn o d e r K le in v ie h z ü c h te rn m achen, aber vielen d ie M ö g lic h k e it z u r S e lb s tv e rs o rg u n g m it Lebensmitteln g e b e n . In fo lg e d e s s e n k a n n d ie n o tw e n ­ dige M as s e n a n s ie d lu n g n u r a ls e in e n e b e n b e ru flic h e Selbsthilfesiedlung e rfo lg e n , fü r d e re n S ta n d o rt d ie N achbarschaft von zu e rw a rte n d e n A r b e its g e le g e n h e ite n lu. U. K u rz a rb e it) in e rs te r Linie m a ß g e b e n d sein w ird .

I A nm erkung d e r S c h riftle itu n g . D e r A u fs a tz lie g t s c h o n e in ig e Z e it, konnte a b e r w e g e n R a um m ang el n ic h t v e r ö f fe n t lic h t w e r d e n . —

M a n ka n n dem S ch w u n d un se re r S tä d te in d e n n ä c h ­ sten J a h rz e h n te n am ehesten durch R a n d s ie d lu n g e n b e ­ g e g n e n , d ie in d e r v o rh a n d e n e n S ta d t ih r G e s c h ä fts ­ ze n tru m fin d e n . Das A n la g e k a p ita l in K le in s ie d lu n g s ­ b a u te n ist u. U. nicht unsich e re r als in M ie tw o h n u n g s ­ n e u b a u te n .

D iese E rw ä g u n g e n sind o ffe n b a r auch b e i d e r A b ­ fa ssu n g d e r R eichsrichtlinien m a ß g e b e n d g e w e s e n . So ist auch d a s u n g lü c k lic h e M a ß vo n z w e i bis v ie r M o rg e n fa lle n g e la sse n w o rd e n , das fü r V o lls ie d lu n g zu k le in , fü r n e b e n b e ru flic h e S ie d lu n g zu g ro ß ist. D ie n e b e n ­ b e r u f l i c h e S i e d l u n g steht a ls o im V o rd e rg ru n d d e r R eichsaktion. D a nun d ie S ie d le r am R ande d e r S ta d t kaum L a n d a rb e it fin d e n , w e rd e n fü r d ie v o r ­ s tä d tische K le in s ie d lu n g , w e n n sie bis zu e in e r w irk lic h e n E n tla stu n g des A rb e its m a rk te s w e ite rg e fü h rt w ir d , im w e se n tlic h e n In d u s trie k u rz a rb e ite r in F ra g e ko m m e n . W ie w e it so ll nun d e re n S e lb s tv e rs o rg u n g g e h e n ? A n K a r­

to ffe ln , R o g g e n und S c h w e in e n h a t D e u ts c h la n d Ü b e r­

p ro d u k tio n , a ls o s o llte n fü r d ie v o rs tä d tis c h e n S ie d le r G e m ü s e , O b s t, F e d e rv ie h , u. U. Z ie g e n und K a n in ch e n , im V o r d e rg r u n d stehen. D a n n w e rd e n sie auch e h e r m it Flächen a u s ko m m e n , d ie sie s p ä te r n e b e n b e ru flic h noch b e w irts c h a fte n kö n n e n . Etw a 1000 qm g ro ß e G a r te n ­

2 4 3

(4)

gru n d stü cke und d ie M ö g lic h k e it, ein w e ite re s G e lä n d e z u z u p a c h te n , sind fü r d ie S ta d tra n d s ie d lu n g d a s R ichtige.

D ad u rch lassen sich auch d ie S c h w ie rig k e ite n d e r Land b e s ch a ffu n g und E r s c h l i e ß u n g v e rm in d e rn . W e n n ein H a u p tw e g v o rh a n d e n ist, w e rd e n 2,5 3 m b re ite W e g e m it S ch la c ke n b e fe s tig u n g a u sre ich e n , E in z ä u n u n g g e n ü g t in e in fa c h s te r Form und n u r an den W e g e n e n t­

la n g . W ic h tig ist W a s s e rv e rs o rg u n g , am besten W a s s e r­

le itu n g , w e n n nicht g u te Brunnen le ic h te r zu sch a ffen s in d ; w ic h tig ist elektrisches Licht. G a s ka n n e h e r e n t­

b e h rt w e rd e n ; E ntw ässerung ist ü b e rflü s s ig , d a d ie S ie d le r ih re B rauchw ässer im G a rte n n ö tig h a b e n .

D ie G e b ä u d e kö n n e n auch b e i w e itg e h e n d e r Ein­

schaltung von S e lb s th ilfe d e r E rw e rb s lo s e n s ie d le r nur in e in fa c h s te r und kle in s te r Form e rrich te t w e rd e n . Um so w ic h tig e r ist b e q u e m e E rw e ite ru n g s m ö g lic h k e it, d e s h a lb kom m en n ur erdg e sch o ssig e H ä u se r in o ffe n e r B a u w e ise in Frage. Z w e c km ä ß ig sind D o p p e lh ä u s e r. D er V o r ­ schlag des Verfassers e n th ä lt W irts c h a fts ra u m , W o h n ­ küche und S c h la fz im m e r vo n zu sam m en 35 qm , K e lle r, S tall und A b o r t von zusam m en 18,70 qm , A b o r tg r u b e und F u tte rb o d e n , A n b a u m ö g lic h k e it fü r Schuppen und z w e i w e ite re W o h n rä u m e . D er E in g a n g g e h t durch d e n W ir t ­ schaftsraum , vo n dem aus d ie a n d e re n Räume zu e r­

reichen sind. G e n a u e B e rechnungen h a b e n d ie M ö g ­ lich ke it e rg e b e n , je H aus ein sch lie ß lich W a s s e rle itu n g , elektrisches Licht s o w ie ein sch lie ß lich a lle r N e b e n k o s te n fü r W e g e , Z äu n e , le b e n d e s u nd to te s In v e n ta r, P fla n ze n und D ung, E n tsch ä d ig u ng fü r den Pächter, A b s te c ku n g und B a u le itu n g m it 2500 RM + E ig e n a rb e it d e r S ie d le r, a lso ohne Gem eindezuschuß o d e r b a re Eigenmittel, a u s ­ zu ko m m e n . D a b e i lie g t la n d w irts c h a ftlic h g e n u tz te s G e ­ lä n d e z u g ru n d e , das, am Rande d e r S ta d t g e le g e n , m it e in e r Schm alseite an e in e n v o rh a n d e n e n F a h rw e g m it E le k triz itä t und W a s s e rle itu n g g re n z t. D e r Bau ist in den A b b . S. 253 d a rg e s te llt (durch d ie B eischriften ist d ie A u s fü h ru n g n ä h e r b e sc h rie b e n ), d e r z w a r e in fa c h , a b e r v o llw e rtig und d u rc h d a c h t ist.

Das K e rn p ro b le m ist d ie w i r t s c h a f 11 i c h e O r g a ­ n i s a t i o n d e r A r b e i t m it dem Z ie l: M ö g lic h s t vie l S e lb sth ilfe , a b e r u n te r s tra ffs te r Leitung. M it d e r D u rch ­ fü h ru n g d e r B a u a rb e ite n so ll m an d e s h a lb g e e ig n e te B a u u n te rn e h m e r b e a u ftra g e n , d e re n je d e r m it H ilfe e in e r G ru p p e von e rw e rb s lo s e n B a u h a n d w e rk e rn und A rb e ite rn d ie e n tsp re ch e n d e Z ah l vo n W o h n u n g e n e rric h te t, d ie von diesen E rw e rbslose n als S ie d le rn b e z o g e n w e rd e n so lle n . D a b e i h ä tte je d e r U n te rn e h m e r e in e n P o lie r und ein e n V o ra rb e ite r zu ste lle n und d ie B a u m a te ria lie n zu iie fe rn , s o w e it d ie se nicht vom S ie d lu n g s trä g e r im g ro ß e n b e sc h a fft w e rd e n . D ie A rb e its g ru p p e w ä re w e ite r aus Erw erbslosen e tw a w ie fo lg t zu e rg ä n z e n : 6— 7 M a u re r, 2 Z im m e re r, 1 D ach d e cker, 1 K le m p n e r, 1 T ischler o d e r G la s e r, 5— 8 A rb e ite r. A ls A r b e ite r kö n n e n auch solche b e s c h ä ftig t w e rd e n , d ie noch nicht im B a u fa ch tä tig w a re n . L a n d a rb e ite r u nd S c h re b e rg ä rtn e r w e rd e n zu b e ­ v o rz u g e n sein. Eine solche G r u p p e k ö n n te m it z w e i D o p p e lh ä u s e rn g le ic h z e itig b e g in n e n , fo rtla u fe n d W e ite r­

a rb e ite n , so d a ß d ie e rfo rd e rlic h e n 16— 20 W o h n u n g e n fü n f M o n a te nach B eginn des ersten D o p p e lh a u s e s s ä m t­

lich fe rtig sind. D ie H e ra n z ie h u n g vo n P riv a ta rc h ite k te n erscheint s o w o h l be i d e r P la n u n g , e tw a in Form von W e ttb e w e rb e n , w ie auch b e i d e r ö rtlic h e n B a u le itu n g im Rahmen d e r M itte l m ög lich.

Sehr w ic h tig ist d ie s o rg fä ltig e A u s w a h l d e r S i e d l e r . Bei d e r v o rg e s e h e n e n Z u s a m m e n ste llu n g d e r

A r b e its g ru p p e n k ä m e n z .B . fü r 100 S ie d lu n g sste lle n etwa 40 Leute o h n e B a u e rfa h ru n g in F ra g e und 60 Bauhand­

w e rk e r. Dies w ä r e n n u r 5 v. H. d e r in Zw ickau er­

w e rb s lo s e n B a u h a n d w e rk e r. Es d ü rfte n also reich­

lich Leute zu fin d e n sein, d ie d ie n ö tig e kö rp e r­

liche u n d seelische B e s c h a ffe n h e it und la n d w irt­

s ch a ftlich e E rfa h ru n g a u fw e is e n . U n te r diesen hätte d ie e n d g ü ltig e A u s w a h l d e r A rb e its g ru p p e n im Ein­

ve rn e h m e n m it d e n U n te rn e h m e rn zu e rfo lg e n , denen die A u s fü h ru n g ü b e rtra g e n w e rd e n s o ll, d a m it diese Unter­

n e h m e r d ie V e r a n tw o r tu n g fü r das w irtsch aftlich ver­

n ü n ftig e Z u s a m m e n a rb e ite n d e r S ie d le rg ru p p e über­

ne h m e n k ö n n e n . W ic h tig ist fe rn e r d ie A u fk lä ru n g der S ie d lu n g s lu s tig e n d a rü b e r , w a s ih n e n g e b o te n w ird und w a s nicht, und v o r a lle m , d a ß sie ein A n re ch t a u f eine S ie d le rs te lle n u r e rw e rb e n , w e n n sie e in e vom Siedlungs­

tr ä g e r zu b e s tim m e n d e Z a h l vo n A rb e its ta g e n — d. h.

bis z u r F e rtig s te llu n g d e r b e tre ffe n d e n S ie d lu n g sg ru p p e — m in de ste n s e b e n s o w illig m ita rb e ite n , als w enn sie für Lohn e in g e s te llt w ä re n .

D ie w irts c h a ftlic h e D u rc h fü h ru n g d e r Bauten ist nächst d e r A r b e its w illig k e it d e r E rw e rb s lo s e n s ie d le r abhängig vo n g e n a u e r V o rb e re itu n g , z u v e rlä s s ig e r Bauleitung, An­

p a s s u n g s fä h ig k e it d e r U n te rn e h m e r s o w ie von Geschick u nd E n e rg ie d e r P o lie re , d ie d ie e in z e ln e n Arbeits­

g ru p p e n a n z u le ite n h a b e n . Um d ie K rä fte d e r Siedler v o ll a u s z u n u tz e n , m uß la u fe n d H a n d in H a n d gearbeitet w e rd e n , in fo lg e d e s s e n k o m m t n u r s c h l ü s s e l f e r t i g e V e rg e b u n g in F ra g e , und z w a r in Losen, d e re n Umfang sich aus d e r als z w e c k m ä ß ig e rk a n n te n G rö ß e der Ar­

b e its g ru p p e n e rg ib t (d. h. je 16— 20 Häuser). Die sch lü s s e lfe rtig e V e rg e b u n g se tzt g e n a u e ste Planbearbei­

tu n g und B a u b e s c h re ib u n g v o ra u s . Um v o r der Ver­

g e b u n g e in e n Ü b e rb lic k ü b e r d ie Z uve rlä ssig ke it der P re is b ild u n g zu g e w in n e n , w ir d d ie Baubeschreibung z w e c k m ä ß ig w ie e in e A u ss c h re ib u n g z u r A n fra g e der E in z e lp re is e d u rc h g e a rb e ite t. D ie E in ze lp re ise sind dann vo m U n te rn e h m e r zu n ä c h st a u f ta riflic h e r G ru n d la g e zu e rre c h n e n und m it A n g a b e d e r ve ra n sch la g te n Arbeits­

z e it um d ie durch H ilfs d ie n s t zu e rz ie le n d e Lohnersparnis zu kü rz e n .

D ie L o h n e r s p a r n i s e rg ib t sich w ie fo lg t: Nach d e r D ritte n N o tv e ro r d n u n g 4. T eil K ap. II § 4 sind die A rb e ite n z u r A u fs c h lie ß u n g des G e lä n d e s und zur Er­

ric h tu n g d e r n o tw e n d ig e n B a u lic h ke ite n g e m einnützig und z u s ä tz lic h im Sinne des § 139 a des G esetzes über die A rb e its v e rm ittlu n g u n d A rb e its lo s e n v e rs ic h e ru n g . Nach dem g le ic h e n P a ra g ra p h e n in d e r Fassung d e r Zweiten N o tv e ro r d n u n g g ilt f r e iw illig e r A rb e its d ie n s t nicht als A rb e its v e rh ä ltn is ; es b ra u c h t d a h e r kein T a riflo h n gezahlt zu w e rd e n , v ie lm e h r k a n n nach Z iffe r 8 d ie Gesamt­

d iffe re n z z w isch e n T a riflo h n und U nterstützung dem A rb e its d ie n s tle is te n d e n g u tg e s c h rie b e n w e rd e n .

D ie G e s c h ä f t s u n k o s t e n , d ie im allgemeinen p ro z e n tu a l zum Lohn k a lk u lie rt w e rd e n , lassen sich je­

d o ch n u r zum T eil e in s p a re n . Laut V e ro rd n u n g des R e ic h s a rb e ils m in iste rs vom 23. Juli 1931 (Art. 13) lä u ft zwar f ü r d ie s e Z e it d ie U n te rs tü tz u n g so w ie die Kranken­

ve rs ic h e ru n g w e ite r. V o n dem S ie d lu n g s trä g e r sind also h ie rfü r s o w ie fü r d ie A rb e its lo s e n v e rs ic h e ru n g M ittel nicht a u fz u b r in g e n . B e iträ g e z u r In v a lid e n v e rs ic h e ru n g kom­

m en e b e n fa lls n ich t in F ra g e , d a es sich nicht um ein A r b e ils v e rh ä ltn is h a n d e lt, d e r D ie n stle iste n d e also nach w ie v o r e in e n A n s p ru c h d a r a u f h a t, d a ß die Invaliden­

v e rs ic h e ru n g seitens d e r U n te rs tü tz u n g s b e h ö rd e aufrecht­

e rh a lte n w ird .

(Fortsetzung siehe Seite 2531

244

(5)

STÄDT. BAUTEN UND AUFGABEN IM BERLINER OSTEN

A R B E IT E N D E S B E Z I R K S - H O C H B A U A M T E S F R I E D R IC H S H A IN

L E IT E R : M A G . - O B E R B A U R A T D R . - I N G . M E U R E R , B E R L IN ( 1 t A B B IL D U N G E N

i n m i t t e n d e r F r i e d h ö f e Fotos Fr. Linkhorst, Berlin

Die Finanznot hat schon v o r z w e i Jahren die Großstädte, besonders Berlin, z u r Einschränkung gezwungen, schließlich d ie N e u b a u tä tig k e it ganz zum Erliegen gebracht. N u r bereits v o r­

geschrittene oder kleinere Bauvorhaben konnten 1931 noch vollendet w erden, im Bezirk Friedrichs­

hain die beiden folgenden.

Auf einer, für ein G roß stadtinneres besonders günstigen, frei und hoch gelegenen Baustelle,

von Friedhöfen umgeben, w urde eine K i n d e r ­ k r i p p e erstellt. Der e ig e n a rtig e kreisförm ige G ru n d riß w a r vorgeschrieben: er e rg a b sich aus Benutzung vorhande ner Fundamente. M an hatte hier seinerzeit den Bau eines Krematoriums be­

gonnen, ihn a b e r w ährend d e r Inflation w ie d e r eingestellt. Um die V orzüge d e r Lage — Luft, Licht, Sonne — bestens zu nutzen, ist w e it­

gehende Auflösung der A uß enw and und innige

G r u n d r iB d e r K i n d e r k r i p p e 1 :3 5 0

1 K i n d e r w a g e n r a u m 2 W . C . für Publikum 3 Heizung

4 Aufnahme fü r Klein kin der 5 Leiterin

6 Schwestern 7 Schrankflur

8 Tagesräume fü r Kleinkinder

9 W asch-, Bade- u. To p fraum f . Klein kin der a) W annen, b) A b o rte , c ) M undspül­

becken mit G lasab lag e, d) T o p f- und W indelspüle, e) W a sch b ecken , f) H and­

tuchhalter, g) A u sg u ß 10 Schlafräume fü r K lein kin der 11 Arzt und Höhensonne 12 Personalbad 13 Küche 14 Vorräte 15 Säuglingsräume 16 Isolierzimmer

17 Aufnahme fü r Säuglinge > A U E (-MAUER W E R K •

■ NEU-Al*F-VOR^ANOE-

MEN-FuNQAMCNTCN-

2 4 5

(6)
(7)

S t r a ß e n a n s i c h t d e s T u r n h a l l e n - u n d A u l a g e b ä u d e s in d e r R ü d e r s d o r f e r S t r . in B e r li n A R C H IT E K T

M A G . - O B E R B A U R A T D R . - I N G . M E U R E R , B E R L IN

AerEltR. F BÖHNENPOOIUM

iAALGE\T®HL

UMKLEIDERAUM

S c h n i t t u n d G r u n d r i ß d e s T u r n - h a i l e n g e b ä u d e s 1 : 3 0 0

2 47

(8)

E B H E H H I

A R C H . M A G .- O B E R B A U R A T D R . - I N G . M E U R E R , B E R L IN In n e n a n s i c h t d e r H a l l e , o h n e A u la g e s tO h l

PROFI L GO B—*

i.-i.\ilMTBAR trH«rkdpf--

UMMANTB.- UNtr-PREU-KORK*

^KARTHOl/LEHTE ■UNOLEUM KORK MENT;

H0UEPUN6

l\0UEBUN6 —* ZEMENTE\TRIOH -KURBEL-k -FEN^ERVER^iyW -E¡\ERNE-PANNEl\(HUTZLE¡\TEN

A u s b il d u n g d e r A u ß e n w a n d 1 : 6 0 -ETERNITABDElXUNb

U m k l e i d e r a u m d e r T u r n h a l l e , F u B b a d e D e c s » ! z u g l e i c h H a n d w a s c h g e le g e n h e it t<^-KA\TEN*OER-ELEKTR.VEROUNKELUNG

(EÍNHEÍTU(í1E*WEUE)

fi!>hrlW6\\wi1tz

KURBELWEfrEKE¡NHEÍTL-VER\tMlU^

T u r n h a l l e n - u n d A u l a g e b ä u d e in d e r R ü d e r s d o r f e r S t r a ß e in B e r li n

248

(9)

E n tw u r f »Br « in R S n tg a n h a u s im K r a n k e n h a u s F r i e d r i c h s h a i n - B e r li n A R C H IT E K T M A 6 - O B E R B A U R A T D R .-IN G . M E U R E R B E R L IN

M o d e l la n s ic h t

Verbindung mit d e r v o rg e ­ lagerten Rasenterrasse g ru n d ­ legend gewesen. Nach außen, insbesondere nach den sonni­

gen Seiten, liegen die K inder­

räume, nach N o rd e n und um den Innenhof g ru p p ie rt die Personal- undW irtschaftsräum e.

Kleinkinder- und S äuglings­

räume sind streng getrennt.

Baukosten einschl. Einrichtung 103 000 RM.

Außerdem ließ d e r Bezirk eine T u r n h a l l e e rb a u e n ; als Platz stand nur eine enge Bau­

lücke zur Verfügung. Entschei­

dend für die Lösung d e r A u f­

gabe w ar die Forderung, daß die Halle auch als A ula und auch für öffentliche A u ffü h ru n ­ gen dienen soll. D aher: ent­

sprechende Durchbildung des Raumes, Reck- und K lettergeräte

versenkbar bzw . verschiebbar, Bühne, werferraum und elektrisch betriebene

G r u n d r iB 1 : 3 0 0

Bild- Entwurf eines R ö n t g e n h a u s e s fü r das Ver- städt. Krankenhaus „A m Friedrichshain". M it dunkelungsanlage. Zu beiden Seiten der H alle der Forderung nach Zusammenfassung a lle r Ein­

sind außer den erforderlichen N e b e n a n la g e n richtungen für Röntgen-Diagnostik und -Therapie in Zwischengeschossen Schulbrause und Speise- an e i n e r Stelle der A nstalt — leicht erreichbar raum des Jugendamtes untergebracht, ü b e r für Anstaltsinsassen w ie für A m bulante — ist zu- der Halle liegt eine Turnterrasse mit Um kleide- gleich das V erlangen nach architektonischem raum. Baukosten mit Einrichtung 165 000 RM. Abschluß der Hauptachse der im Pavillonsystem Außer diesen beiden noch durchgeführten erbauten A nstalt erfüllt. Der G ru n d riß ist be- Bauten waren w eitere B auvorhaben, w ie die m erkenswert als N iederschlag eines eingehenden beiden folgenden, vo llständig vo rb e re ite t. Die Studiums des neuesten Standes der Röntgen- Mittel waren von den städtischen Körperschaften technik, z e ig t Übersichtlichkeit und e rg ib t kürzeste bereits bew illigt, w urden a b e r kurz v o r d e r In- W e g e für den Betrieb. In einem H albkreis ent- angriffnahme gesperrt. h ält der äußere Ring die Durchleuchtungs-, d e r

24 9

(10)

■ wUwum t - ö)0*»^|4o*44

F

t

I#

OCtA+n Sov+A+it ^QoC4(fyf*U')

mittlere die Beobachtungs- und Schleußenräume, der innere den Flur. Um die Hochspannungs­

leitungen möglichst abzukürzen, sind die M a ­ schinen in einem Zwischengeschoß über Flur und Beobachtung angeordnet.

Zum Schluß w ird noch der Entwurf einer t e c h ­ n i s c h e n L e h r a n s t a l t , des „Städtischen G ew erbesaals", w iedergegeben. Die Besonder­

heit der A ufgabe erg a b sich aus der Ein­

beziehung des G ebäudes einer G em einde­

doppelschule. In diesem abzuändernden A ltbau (unterdessen ausgeführt) sind die Vortragsräum e usw. untergebracht. Als Spiegelbild dazu ist ein

- . J G r u n d r iß 1 : 7 0 0

viergeschossiger N e u b a u te il für die Zeichensäle bestimmt. Der m ittlere Lichthof mit umlaufenden Fluren w ird als A ula ausgestaltet. Nach der Verkehrsstraße zu ist ein eingeschossiger Bauteil mit Dachterrassen v o rg e la g e rt — W ände aus Stahl und G las — , er nimmt die Werkstätten auf.

Sowohl die ausgeführten Bauten wie auch die Entwürfe tra g e n in der äußeren und inneren D urchbildung bereits w eitgehend dem Streben nach Sparsam keit Rechnung. Dem Leiter des Hochbauam tes standen Arch. G. Bühnemann und D ipl.-Ing. W o lp e zur Seite. —

Dr.-Ina. K. L. M ü l l e r .

A n s i c h t d e s M o d e lls d e r t e c h n . L e h r a n s t a lt , , S t ä d t . G e w e r b e s a a l “ A n s i c h t a n d e r S tr a la u e r A l l e e , im V o r d e r g r ü n d e d e r W e r k s t ä t t e n - , d a h in te r d e r Z e ic h e n s a a l- B a u t e i l, h i n t e r d i e s e m d e r A ltb a u A R C H IT E K T

M A G .- O B E R B A U R A T D R . - I N G . M E U R E R , BERLIN

[„üb#

250

(11)

DEUTSCHES EVANGEL. KIRCHENBUNDESAMT

IN BERLIN-CHARLOTTENBURG

A R C H IT E K T R E G . - B A U M S T R . H A N S J E S S E N f , B E R L IN « 4 A B B IL D U N G E N

Das Deutsche e v a n g e lis c h e K irc h e n b u n d e s a m t als Zentralverwaltung d e r Deutschen L a n d e skirch e n h a t sein eigenes Haus in u n m itte lb a re r N a c h b a rs c h a ft d e r B e r­

liner S tadtsynode in d e r M a rc h s tra ß e in C h a rlo tte n b u rg erhalten. Das P ro g ra m m e r fo r d e rte n e b e n e in e r Reihe einfachster B ü ro rä u m e e in e n g rö ß e re n S itz u n g s s a a l, zwei K o n fe re n zzim m er, ein A rc h iv u n d e in e R e g is tra tu r Izweimal 8,50 X 7,20 m im II. und III. O b e rg e s c h o ß ).

In einem e n g ere n W e ttb e w e r b lie fe rte Reg. - Bmstr.

•Jessen M itte N o v e m b e r 1930 d e n v o r lie g e n d e n E n tw u rf.

Ein rascher T o d lie ß ihn d e n E rfo lg des A u ftr a g s nicht mehr e rleben. Sein S ta b h e r v o r ra g e n d e r M ita r b e ite r sicherte dem B au h e rrn d ie V e rw irk lic h u n g des B a u ­ projekts g a n z im G e is te des v e rs to rb e n e n U rh e b e rs : technische und w irts c h a ftlic h e D u rc h fü h ru n g A rc h ite k t R ö t h e l e , a rch ite kto n isch e P r o je k tb e a rb e itu n g A rc h i­

tekten J a e c k e l und J e r t z . M itte J u li ü b e rn a h m Reg.-Bmstr. a .D . W e r n e r M a r c h m it d e m A te lie r des Verstorbenen auch d ie kü n stle risch e O b e r le itu n g dieses

Fotos A lfred K rügelstein, Berlin

Baues, in s b e s o n d e re d ie d e r n e u e re n D u rc h b ild u n g . — Im I. O b e rg e s c h o ß lie g e n d ie A rb e its rä u m e des D i­

re k to rs u n d d e r H a u p tre fe re n te n , Kasse usw. Im II. und III. O b e rg e s c h o ß d ie ü b rig e n B ü ro rä u m e und e in e k le in e D ru c k e re i. Das D a ch g e scho ß b ie te t A u s b a u m ö g lic h k e it.

D ie S tra ß e n fa s s a d e e rh ie lt im S o cke lg e sch o ß P la tte n ­ v e rk le id u n g a us G a u b ü tte lb r u n n e r M u s c h e lka lk , in d en O b e rg e s ch o s s e n T e rra n o v a p u tz . F e n s te rg e w ä n d e und H a u p tg e s im s sin d w ie d e r v o n M u s ch e lk a lk . D ie D a c h ­ d e c k u n g ist d o p p e lla g ig e te e rfr e ie P a p p e a u f H o lz ­ s c h a lu n g . D ie W ä n d e d e r G a rd e r o b e n h a lle sind m it g e s c h liffe n e n S o ln h o fe n e r P la tte n v e rk le id e t, ü b e r a ll w u r d e b e s o n d e re S o r g fa lt d e r Is o lie ru n g s o w o h l g e g e n N ä s s e w ie g e g e n S ch a ll z u g e w e n d e t.

D e r Bau w u r d e am 10. A p r il 1931 b e g o n n e n u n d am 28. D e z. 1931 m it d e r ges. In n e n e in ric h tu n g ü b e rg e b e n .

D ie re in e n B a u ko ste n b e la u fe n sich b e i ein e m K u b ik ­ m e te rp re is vo n 32,65 RM a u f in s g e sa m t 240 000 RM. —

W e r n e r M a r c h .

251

(12)

252

(13)

A n g a b e n ü b e r d i e B a u w e i s e :

D e r E r d a u s h u b dien t nach B eseitigung des M utterbodens zur Auffüllung der anderen R äum e.

F u n d a m e n t e aus K alkbeton in E rdgrub en g e s tam p ft, A u ß e n w ä n d e der W o hnräum e in 3 2cm Zieg elstein m it H ohl­

schicht, des Stalles 25 cm Zieg elstein, I n n e n w ä n d e teils 12 cm Ziegel, teils 7 cm Schlackendielen, K e l l e r d e c k e S te g ze m e n t­

dielen, K e l l e r t r e p p e m assiv, W i r t s c h a f t s r a u m und Stall ZementfuBboden. W o h n k ü c h e gegen E rdfeuchtig keit isolierte Betonplatten als U nterlage fü r Lagerhölzer, darau f D ie le n fu ß b o d en . Ein solcher auch im S c h l a f z i m m e r . G e filzte r K alkputz in den Wohnräumen, im Stall und einem T e il des W irtschaftsraum es Zementsockel, die übrigen Räum e m it Kalk geschläm m t, Decken der Wohnräume To rfo tektplatten m it Filzp u tz, der übrigen Räume ämmTonylithplatten. A u ß e n :S o c k e lv e rfu g t, d a rü b e rg la tte rK a lk p u tz.

D a c h zum T e il gleich zeitig D ecke. D ie leichte S chräge wird durch den Vorteil der größeren H öhe de r W o h n k ü c h e (im D u rch -

sch nitt 2,60 m m) a u fgew o gen. D er H euboden ist mit rauhen Brettern verschalt. T e e rfre ie D achp ap pe.

H ä n g e r i n n e , Fallrohre, äußere Fensterbänke Zink Nr. 13.

T ü r e n bestehen aus gehobelten N u t- und Federbrettern, in den W o h n rä u m en m it Fu tter und V e rk leid u n g , die Eingangstüren m it B lendrahm en.

E i s e r n e r H e r d m it 4 K ochstellen, Bratröhre u. W a s s e rs c h iff.

Einfache nach außen schlagende K iefernh olzfenster.

W a s s e r z a p f s t e 11 e im W irts c h a ftsra u m gegenü ber dem Eingang, zw ischen W a s ch kessel und K üchentür. Kosten der H au p t­

le itu n g sind in b e g riffe n .

E l e k t r . L i c h t a n l a g e m it Z ä h lerta fe l, 4 B re nn stellen, davon 2 w asserdich t, e inschl. B irnen. Z u le itun g stellt das Elektrizitätsw erk.

A n s t r i c h der W o h n rä u m e in K alkfarbe, Fenster und Türen zw eim al 0 1-, einm al Lackfarbe. V erschalung des H eu bod en s, A n ­ strich m it K arbo lin eu m .

H i n t e r a n s i c h t

3 ) 1 Heuboden 2 Hühnerstall 3 Kleinviehstall

S e i t e n a n s i c h t

A n s i c h t e n u n d S c h n i t t e 1 : 2 0 0

1 W irtschaftsraum 10,20 qm 2 W o h nküche 14,55 qm 3 Schlafraum 10,25 qm 4 Stall 8,90 qm

5 Erw eiterung der W o h n u n g 6 Erw eiterung der W o hnun g 7 Erw eiterung des Schuppens

G esam tkosten 2500 RM + Eigenarbeit der S iedler E N T W U R F :

S T A D T B A U D IR E K T O R S . V O N T I L IN G M I T A R B E I T E R A R C H . H A N N S S C H U L Z V o rd e ra n s ic h t

S c h n i t t a — b | S c h n i t t c - d

\W

Dagegen sind la u t V e ro rd n u n g des A rb e its m in is te rs vom 10. A ugust 1931 (A rt. 14) d ie T rä g e r des A r b e its ­ dienstes fü r U n fä lle d e r D ie n s tle is te n d e n v e rs ic h e ru n g s ­ pflichtig. H ie rzu kom m en noch d ie G e s c h ä fts u n k o s te n des Unternehmers, d ie sich auch b e im fr e iw illig e n A rb e its - oienst nicht v e rm e id e n lassen. D iese sin d u m ste h e n d in Tabelle I. S p a lte 1 a n g e g e b e n , w ä h re n d S p a lte 2 d ie U n ­ kosten enthält, d ie b e i d e r B e s c h ä ftig u n g v o n E rw e rb s ­ losen übar d e re n T a riflo h n h in a u s noch e in g e s p a r t w e r ­ den können. Die A n g a b e n — p r o z e n tu a l vo m Lohn — entsprechen D urchschnittspreisen h ie s ig e r B a u g e s c h ä fte . Das seitdem e rn e u te A b s in k e n d e r U n k o s te n s p a n n e vo n

27,26 a u f 25 v. H. ist b e im G e h a lts a n te il b e rü c k ­ sich tig t. D ie L o h n e rs p a rn is g e g e n ü b e r n o rm a l k a l­

k u lie rte n Preisen e rg ib t sich d e m n a ch fü r d ie B a u ­ a rb e ite n w ie f o lg t : V o n d e r v e ra n s c h la g te n G e s a m t­

s tu n d e n z a h l sind z u n ä c h s t 12 v. H. fü r P o lie r- und V o r ­ a rb e ite rs tu n d e n in A b z u g zu b rin g e n (b e i A n n a h m e e in e r K o lo n n e v o n e tw a 17 A rb e its lo s e n ). D e r v e rb le ib e n d e S tu n d e n a n te il m u ltip liz ie rt m it d e m T a riflo h n + 11,61 v. H.

N e b e n k o s te n e r g ib t d ie L o h n e rs p a rn is g e g e n ü b e r dem N o r m a lp r e is . Bei d e n H a n d w e rk e r a rb e ite n ist d ie U n te r­

n e h m e ra u fs ic h t und d ie U n k o s te n e rs p a rn is a ls g le ic h , d. h.

L o h n e rs p a rn is = S tu n d e n z a h l • T a riflo h n , a n g e n o m m e n .

253

(14)

T a b e lle I.

Die Beschäftigung von Erw erbslosen S p a lte 1 v.H.

S p a lte 2 v.H . In v a lid e n v e rs ic h e ru n g ...1

K ra n k e n v e rs ic h e ru n g ...J 3,47

Berufsgenossenschaft... 3,40 — H a ftp flic h t... 0,42 — E rw e rb s lo s e n v e rs ic h e ru n g ... — 2,11 U m s a tz s te u e r ... — 0,75 Ab sch re ib un g , G e r ä t e ... 2,23 — Innung und A rb e itg e b e rv e rb ... — 0,62 G e w e rb e - und H a n d e ls k a m m e r. . ■ — 0,16 Fahrt — R e is e k o s te n ... — 1,31 B a u s te lle n e in ric h tu n g ... 0,07 — U rla u b , F eiertage, K rankheit . . . . — 2,05 In v e n tu r... * — 1,14 M ie te ... 1,55 — G e h ä l t e r ... 4,65 — Bürounkosten ... 0,80 — V e r s ic h e r u n g ... 0,27 —

13,39 + 11,61 = rd. 25 A u f d ie se r G ru n d la g e e rg e b e n sich d ie Kosten fü r e in e S ie d le rs te lle nach vo rste h e n d e n Plänen und B a u b e s c h re i­

b u n g w ie f o lg t * ) :

T a b e lle II.

G e g en sta n d

N o r m a l­

preis RM'

Lohn­

e rsparnis RM

Kosten RM E r d a rb e ite n ... 86,23 63,88 22,35 M a u r e r a r b e ite n ... 1317,99 477,77 840,22 P u t z a r b e it e n ... 510,30 266,30 244,—

Z im m e re ra rb e ite n , einschl.

T ü r e n ) ... 730,86 260,72 470,14

D achdeckerarbeiten . . . 92,14 29,09 63,05

K le m p n e ra rb eite n . . . . 51,92 18,38 33,54

Schlosserarbeiten . . . . 90,45 22,89 67,56

O f e n a r b e it e n ... 80,— — 80,—

G la s e ra rb e ite n , einschl.

F ensterrahm en ... 92,50 42,90 49,60 W asseranschluß , einschl.

Z u le itu n g ... 200,20 47,50 152,70

elektrische Lichtanlage . . 100,— — 100,—

M a le r a r b e ite n ... 101,70 68,90 32,80 G e b ä u d e k o s t e n : 3454,29 1298,33 2155,96 W e g e b e fe s tig u n g . . . . 39,20 24,20 15,—

Z a u n h e rs te llu n g ... 34,30 10,80 23,50 G e rä ts c h a fte n ... 59,50 — 59,50 K le in v ie h ... 77,— — 77,—

Dung, S aatgut, O b stb äu m e 38,60 — 38,60

Entschädigung fü r den

P ä c h te r... 30,— — 30,—

Bauleitung u. U n v o rh e r­

gesehenes ... 100,— — 100,—

G e s a m t k o s t e n : 3832,89 1333,33 2499,56

D ie re in e n M a t e r i a l k o s t e n lie g e n noch u n te r d e n in d e r d ritte n S p a lte a n g e g e b e n e n

K osten, d e n n in d e n G e b ä u d e k o s te n von rd. 2156,— RM sind noch e n th a lte n : d ie Löhne

fü r 118,80 P o lie r- u n d V o r ­ a rb e ite rs tu n d e n i. D. zu 1,42 RM

T a r i f l o h n ...169,— RM d ie u n v e rm e id lic h e n G e s c h ä fts ­

u n k o s te n : 25 v. H. zu d e n P o lie r-

und V o r a rb e ite r lö h n e n . . . . 42,— RM 13,39 v. H. zu d e n e rs p a rte n

T a r i f l ö h n e n ... 155,— RM d ie M a te ria lk o s te n d e r W a s s e r­

h a u p tle itu n g , d ie z u r G e lä n d e ­ e rs ch lie ß u n g g e h ö re n

*1 Die Veranschlagung ist auf Grund der Unternehmerpreise Ende 1931 erfolgt. Die niedrigen Kosten sind — abgesehen von der Zweck­

mäßigkeit des Planes und der weitgehenden Einschaltung der Selbst­

hilfe — u. a. darauf zurückzuführen, daß in Zwickau z. Z. 1000Ziegel mit 26—27 RM frei Bau angeboten werden, sodaß das Mauerwerk mit

Normalziegeln noch billiger wird als mit Großformatsteinen.

. . . 95,— RM 4 6 1 , - RM D ie M a te ria lk o s te n des G e b ä u d e s b e tra g e n

a ls o im V e rg le ic h m it a n d e re n P lanungen, einschl. W a s s e ra n s c h lu ß und k o m p l. elektr.

L ic h t a n la g e ... 1695,— RM Das E i g e n k a p i t a l , d a s d ie S ie d le r erarbeiten, e n ts p ric h t dem e rs p a rte n T a riflo h n a b z ü g lic h der in d ie s e r Z e it b e z o g e n e n U n te rs tü tz u n g , ist also je nach dem B e ru f u n d d e r U n te rs tü tz u n g s a rt e tw a s verschieden.

D e r V e ra n s c h la g u n g d e r A rb e ite n fü r G e ­ b ä u d e u nd G e lä n d e e rs c h lie ß u n g lie g e n 1127,47 A rb e its s tu n d e n d e r S ie d le r zu einem

g e s a m te n T a r iflo h n b e tr a g v o n ...1244,44 RM z u g ru n d e . N im m t m an a ls durchschnittliche

U n te rs tü tz u n g d e n K ris e n sa tz eines Bau­

a rb e ite rs , so e rg e b e n sich fü r e in e Fam ilie m it z w e i K in d e rn w ö c h e n tlic h 18,53 RM, o d e r fü r d ie e n ts p re c h e n d e A rb e its z e it von

2 3 y2 W o c h e n e in U n te rs tü tz u n g s b e tra g von 435,— RM Da zu je d e r K o lo n n e s o vie l E rw e rbslose g e ­

h ö re n , a ls vo n ih r S ie d le rs te lle n g e schaffen w e rd e n , e rg ib t sich fü r e in e n S ie d le r ein

du rch sch n ittl. E ig e n k a p ita l v o n ... 809,44 RM D ie vom S ie d le r a u fz u b r in g e n d e M i e t e e rg ib t sich aus d e r V e rz in s u n g d e r a u fg e w a n d te n M itte l und der G ru n d s tü c k s p a c h t w ie f o lg t :

T a b e lle III.

M ie te im 1. Ja h r 2 . Jahr 3. Jahr 4. Jahr 5. Jahr 2 5 0 0 RM

Reichs­

d a rle h e n

Zinsen . . . 3 v. H. 3 v. H. 3 v. H. 4 v.H.

T ilg u n g . . — — 1 v.H . 1 v.H.

Se... 3 v. H. 3 v. H. 4 v.H . 5 v.H.

K a p ita ld ie n s t — 75 RM 75 RM 100 RM 125 RM 9 0 0 qm Land

je qm . . . l Pfg. 1 Pfg- 1 Pfg. 3 Pfg. 3 Pfg.

Pacht . . . 9 RM 9 RM 9 RM 27 RM 27 RM

M ie te im J a h r . 9 RM 84 RM 84 RM 127 RM 152 RM im M o n a t . . 0,75 RM 7 RM 7 RM 10,60RM 12,70RM

Für Fam ilien mit m ehr als 3 K in d e rn unter 16 Jahren K a p ita ld ie n s t 35 RM 35 RM 60 RM 85 RM M ie te im J a h r . 9 RM 44 RM 44 RM 87 RM 112 RM

im M o n a t . . 0.75 RM 3,67 RM 3,67 RM 7,25 RM 9,33 RM D ie H e ra b d rü c k u n g d e r Kosten a u f den U m fa n g des R eichsdarlehns w ir k t sich a ls o a u f G ru n d d e r vorstehen­

de n P la n u n g n u r se h r zum V o rte il des Siedlers aus, ohne d a ß d a s g e b o te n e S ie d le rh a u s irg e n d w ie u n z u lä n g lic h a e n a n n t w e rd e n k a n n —

254

Cytaty

Powiązane dokumenty

Elektrom aschinen- und M otorenbau-G esellschaft, Eßlingen,

— Die Fassade an der Alster ist mit K alkplatten, die Fensterteilung des Sitzungssaales mit blaugrünem Fichtel- gebirg sp o rp h yr verkleidet, die Balkons zeigen

Raum, schlüsselfertig,

An dessen sämtlichen Vorderflächen senkrechte breite Scharrur, an den anderen Flächen glatter Schliff.. Das Dach mif dunkelbraunen Thüringer Biberschwänzen

Der Spiegel oben links ist lediglich zur Irreführung solcher Personen angebracht, die mit den räumlichen Verhältnissen an sich vertraut

Ihr gesamtes Ausdehnungsgebiet zwischen den Seen und de r Bahnlinie ist bereits heute in unorganischer Streusiedlung üb erbaut. Die Fläche zwischen Seen und

[r]

[r]