ZESZYTYNAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO MCCXXXVIII - 2000
Prace Historyczne • z. 127
Piotr Franaszek
KRAJOWY SZPITAL POWSZECHNY WE LWOWIE NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU
Uwagi wstępne
Istotne miejsce w systemie opieki zdrowotnej w Galicji w dobie autonomicznej, obok liczniejszych szpitali prywatnych, zajmowały szpitale publiczne, zwane także szpitalami powszechnymi (albojednocześnie publicznymi i powszechnymi). Szpitalepubliczne stano wiły kategorię szpitali znajdujących się bezpośrednio pod opieką władz krajowych, a co ważniejsze były utrzymywane przez władze krajowe, gdyż z posiadaniem statusu szpitala powszechnego i publicznego związanebyły poważne dotacjefinansowezbudżetukrajowe go. Niektóre szpitale budowano jakoszpitalepubliczne,inne natomiast, funkcjonując przez pewien czas jako szpitale powiatowe lub gminne,później, w wyniku stosownej ustawy Sej
mu Krajowego, uzyskiwały rangę szpitala publicznego. Jednak aby uzyskać taki status, szpital rnusiał spełniać kilka warunków, które w skali całej monarchii regulował reskrypt cesarski z 6 marca 1855 r. i rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych z 4 grudnia 1856 r.1 Przedewszystkim szpitalem publicznym mogła być tylkojednostka, w której jedy nym celem działalności było leczenie pacjentów.Za leczenie pobierano opłatę według sta wek ustalonych przez władze autonomiczne. Szpital powszechny zobowiązany był do przyjmowania pacjentówniezależnie odichmiejsca zamieszkania, pochodzeniaspołeczne
go i wyznawanej religii. Kierownictwo i administracja takiej jednostki były podporząd
kowane władzom politycznym prowincji, a także podlegały ścisłej kontroli pod względem sanitarno-policyjnym2.
1 SprawozdanieWydziałuKrajowego wprzedmiocie ponoszenia kosztów leczenia i utrzymania ubogich cho rych w szpitalach publicznych, „Alegaty do StenograficznychSprawozdańSejmu Krajowego”, nr XXII, 1868 r., s.4.
2 P. Franaszek, Szpitale galicyjskie w drugiej połowie XIX i napoczątku XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne, z. 126, s. 126.
NaprzełomieXIX i XXw. trzy lwowskie szpitale uzyskały status szpitali publicznych i powszechnych. Były to: 1. Krajowy Szpital Powszechny, zwany także Głównym, 2. Za
kład dla chorych umysłowo w Kulparkowie oraz 3. Szpital św. Zofii. Charakter i dzieje dwóchostatnich szpitali byłyodmienne od pierwszego.
Szpital św. Zofii był szpitalem pediatrycznym. Szpitalem krajowym został dopiero na mocy uchwały Sejmu Krajowego z 19 października 1908 r., którą udało się zrealizować w r. 1910. W praktyce,jużznacznie wcześniej, bo odr. 1877 szpital ten przyjmował wszy stkie dzieci wymagające hospitalizacji w szpitalach krajowych, otrzymując refundację ko sztów z budżetu krajowego3. Szpitalśw. Zofii,założony w r. 1845, był pierwszymszpitalem dziecięcymna ziemiach polskich ijednym z pierwszych w Europie4. Do chwili przejęcia przez wadze krajoweszpital ten miał charakter szpitala prywatnego, gdyż, został zorganizo wany przez Stowarzyszenie Dobroczynności Dam Galicyjskich i Lodomerii św. Wincente go a Paulo. Małyszpital, bo mający tylko dwanaście łóżek, zostałumieszczonyw zaadapto
wanymbudynku gospody, gdzie opiekę nad pacjentami sprawowały siostry szarytki. W ro
ku 1855 księżna Jadwiga z Zamojskich Sapieżynaprzeznaczyła na rozbudowęszpitala po
sag swej przedwcześnie zmarłej córki. W trzy lata później,szpital przeniesiony do nowego budynku, przeszedł pod opiekę sióstr ZgromadzeniaOpatrzności Bożej5. W szpitalu tym hospitalizowano także rannych powstańców w roku 1863. Wroku 1880 ukończono budowę nowego pawilonuszpitaladziecięcego, w bezpośrednimsąsiedztwieszpitala głównego. Jak już wspomniano, w roku 1908 szpital przestał był własnością Towarzystwa, przechodząc pod zarząd Wydziału Krajowego.
■*Sprawozdanie c.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkachzdrowotnych w Galicji >i’ roku 1908i 1909, Lwów 1912, s. 132; Sprawozdanie c.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych w Galicjiw roku 1905.
Lwów1908, s. 140-141.
4 Por. T. Rej ma no wski,Szpital dziecięcy sw.Zofiiwe Lwowie(1845-1944). „ArchiwumHistorii i Filozo fiiMedycyny”, 1992, 55, 2, s. 169.
5 Ibidem,s. 170-171.
6Sprawozdanie c.k. KrajowejRady Zdrowia ostosunkach zdrowotnych wGalicjiw roku1908 i 1909. Lwów 1912, s. 140;Sprawozdanie Wydziału Krajowegopod względem potrzebzakładu dla obłąkanych na Kulparkowie celem wewnętrznego urządzenia oddziałówMężczyzni kobiet, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowe
go”, Alegat nr XC z 1876 roku.s. 1-2; Sprawozdanie Komisji Szpitalnej w sprawieuzupełnienia etatu posad i płac krajowego zakładu dla obłąkanych na Kulparkowie, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”.
Alegatnr 109 z 1878roku. s. I.
Naprzełomie latsześćdziesiątychi siedemdziesiątych XIX w. osoby chore psychicznie umieszczanowszpitalu krajowym weLwowie. Dopiero wr. 1876(pracebudowlanezakoń czono w roku 1877) otwarto w Kulparkowie pod Lwowem nowy szpitalpsychiatryczny na 500 łóżek orazjego dwie filie-w Przemyślu i Żółkwi w sumiena 150 miejsc. Oddziały te były przeznaczone dla pacjentów wymagających separacji od otoczenia, których jednakże nie poddawano leczeniu. Ze względów oszczędnościowych, na mocy uchwały Sejmu Krajowego, filie te zamknięto w r. 1881. Jednocześnie w r. 1884 rozbudowano Zakład w Kulparkowiepoprzez dodanie do istniejących zabudowań nowych pawilonów z czter
dziestoma łóżkami przeznaczonymi dlapacjentówszczególnie niebezpiecznych dla otocze
nia. Wraz z uruchomieniem zakładu w Kulparkowie zmieniono zasady administrowania szpitalem. Ustałyjegodotychczasowepowiązania ze Szpitalem Głównym i stał się on sa modzielną jednostką z własną administracją6.
KrajowySzpitalPowszechny we Lwowiena przełomie XIXi XXwieku 123
Szpital powszechny we Lwowie
Początki szpitala powszechnego we Lwowie sięgająlat osiemdziesiątych XVIII w.Zo
stał założony przezcesarza Józefa II w r. 1783, podczas jego wizyty w mieście. Szpital po
dzielonona trzyzakłady, a mianowicie „zakład chorych”, zakład położniczy (zakład położ
nic) oraz zakład dla osób chorychpsychicznie, czyli - według ówczesnej terminologii - za kład obłąkanych. Jednak na początku XIX w., tj. w r. 1818i 1819, Kancelaria Nadworna uznała za państwowe zakłady tylko zakład położnic i chorych psychicznie, podczas gdy
„zakład chorych” został zaliczony do tzw. zakładówlokalnych, a więcpodporządkowanych i finansowanychprzez miasto. W konsekwencji, w grudniu 1820 r. i w lutym r. 1821 nastą
pił formalny podziałmajątku szpitalnego pomiędzy trzy zakłady7. Podział ten ugruntował reskrypt austriackiego MinisterstwaSpraw Wewnętrznych z 19 stycznia 1854 r.8 Tak więc zgodnie z postanowieniami zawartymi w tych dokumentach tylko „zakładchorych” został uznany za zakład znajdujący sięw zarządzie gminymiasta Lwowa i dofinansowywany z jej budżetu, chociażgubernium zagwarantowałosobie bezpośredniązwierzchnośćnad szpita
lem. Zgodnie z reskryptem zestycznia 1854 r. koszty leczenia mieli pokrywać chorzy lub ich bliscy. Jednocześnie leczenie bezpłatne przysługiwało ubogim mieszkańcom Lwowa, którychkoszty leczenia pokrywane były z budżetu gminy.
7 Sprawozdanie Komisji Szpitalnej o wniosku Wydziału Krajowegowsprawie zarządu zakładem chorych ht
Lwowie, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”,AlegatnrXLVIIz 1871roku, s. 1.
11 Ibidem, s. 2.
9 Ibidem, Uchwala; Sprawozdanie Komisji Administracyjnejowniosku Wydziału Krajowego wsprawie ugo
dyz Reprezentacjąmiasta Lwowa zawrzeć sięmającąw celu unormowania stosunku gminy tegożmiasta do lwowskiego szpitalapowszechnego. „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”. Alegat nr LXIVz1874 roku, s.1-2.
Rozdwojenie widoczne w podporządkowaniuzakładu chorych władzom gminnym, przy jednoczesnym podporządkowaniu zakładów położniczego i chorych umysłowo władzom centralnym,prowadziło do poważnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu szpitala. Upo rządkowanie systemu zarządzania szpitalem wymagało natychmiastowego działania wokresie tworzenia się autonomicznych struktur w Galicji.Dlatego teżna początku lal sie demdziesiątych powołano komisję mieszaną złożoną z przedstawicieli Wydziału Krajowe go iRadyMiasta. Jej zadanie polegało na wypracowaniu wspólnegostanowiskawzakresie jednoznacznego podporządkowania wszystkich oddziałów szpitala albo władzom krajo wym, albo też władzom gminnym. Rozmowyrozpoczęto w 1871 r„ a zakończyły się one dopiero wdwalata później. Tadługotrwałośćnegocjacji była w dużej mierze spowodowana obawami Wydziału Krajowego co do nadmiernego obciążenia budżetu krajowego w mo
mencie przejęcia zakładu chorych. Ostatecznie, pod koniec listopada 1873 r. przyjęto wa
runki, na podstawie których miało nastąpić podporządkowanie„zakładu chorych” Wydzia
łowi Krajowemu9. Jednym z najważniejszych postanowień tej umowy było zobowiązanie gminy Lwów do zwrotu Wydziałowi Krajowemu zaległych kosztów leczenia ubogich za lata 1867-1873. Kwota ta została oszacowana na blisko 61 500 zł, a jej zwrot miał być rozłożony na pięcioletnie raty. Cowięcej, gmina zobowiązywała siędofinansowania lecze
niaubogich mieszkańców Lwowa przezdziesięćlat,poczynając od r. 1874,wpłacająccoro cznie kwotę8800 zł. Także potym okresiegmina miała partycypowaćw kosztach leczenia ubogich, wnosząc ryczałtową kwotę, której wysokość miała być średnią arytmetyczną wy
datków najwyższego i najniższego poniesionych w latach 1874-1884. Jednocześnie Wy
dział Krajowy rezygnował z innych roszczeń finansowych wobec gminy10. Uchwałą sejmo
wąz grudnia 1873 r. Wydział Krajowy został upoważniony do podpisania z Radą Miasta Lwowaumowy zgodnejz przyjętymiwarunkami.
111 Sprawozdanie Wydziału Krajowegoo projekcie ugody z. Reprezentacją miasta Lwowa zawrzeć się mającą w celu unormowania stosunkugminy tegoż miastadolwowskiego szpitala powszechnego, „Stenograficzne Spra
wozdania Sejmu Krajowego”, AlegatnrXXXV z 1873/1874roku,s.1.
11 Sprawozdanie Komisji Administracyjnejo przedłożeniu WydziałuKrajowego w przedmiocieorganizacji zakładówleczniczych we Lwowie, amianowicie szpitala powszechnego, „StenograficzneSprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nrXCV z 1875 roku, A. Statutdla szpitala powszechnegowe Lwowie, s. 1.
Wraz zuznaniem szpitala lwowskiego z jegooddziałami zaszpital powszechny i publi czny finansowanyz budżetu krajowego uchwalono statut szpitala regulujący warunki jego funkcjonowania. Statut szpitalaobowiązywał od 1 stycznia 1876 r.11 Zgodnie z przyjętymi postanowieniami źródłem finansowaniaszpitala miały być jego własnedochody, opłaty za usługi lecznicze, dofinansowanie z budżetukrajowego oraz innewpływy finansowe.
Personel medyczny i administracja szpitala
Formalnie, władzą naczelną szpitala był Wydział Krajowy, chociaż władzecentralne za
gwarantowały sobienadzór policyjno-sanitamy. Bezpośrednim zwierzchnikiem personelu medycznego i administracyjnego szpitala był jego dyrektor. Zgodnie z paragrafem 9 statutu dyrektorem mógł zostać„doktor medycyny i chirurgii”lub „doktor wszechmedycyny”.By
ła to nominacja cesarska,udzielana nawniosek Wydziału Krajowego. Dyrektor rnusiał mie szkać w szpitalu, a uchwałą SejmuKrajowego można było powołać przy dyrektorze Radę Szpitalną.
Posady lekarzy mogłybyć obsadzane naoddziale chirurgicznym tylko przez doktorów medycyny i chirurgii,na oddzialeokulistycznym tylkoprzez doktorów medycyny posiada
jącychdodatkowo stopieńmagistra okulistyki, natomiastw szpitalu położniczym przez do
ktorów medycyny ze stopniem magistra położnictwa. Lekarz posiadający tytuł doktor wszechmedycyny mógł być przyjęty na każdą z tych posad. Każdym oddziałem szpitala kierowałprymariusz, czyli ordynator. Dyrektorapodczas jego nieobecności mógł zastępo
wać jeden z prymariuszy. Prymariuszy mianował WydziałKrajowy, po zasięgnięciu opinii dyrektora szpitala.Szczególnewymagania stawiano prymariuszowi oddziałupołożniczego, którym mógł zostać tylko c.k. profesorpołożnictwa. Pomocnikami prymariuszabyli leka rze, zwani sekundariuszami. Byli to lekarze mianowani, na wniosek dyrektora, przez Wy
działKrajowy. Sekundariusze musieli mieszkać w szpitalu, co oznaczało,że w każdej chwi
li mogli być wezwani do pacjenta. W wyjątkowych sytuacjach mogli także ordynować wzastępstwie prymariusza. Ale pozycja sekundariusza nie byłazbyt pewna ztego powodu, żeotrzymywalinominację tylko naokres dwóch lat. Także dwuletnie nominacje otrzymy wali asystenci, znajdujący się dalej w hierarchii personelumedycznego. Wydział Krajowy, po wysłuchaniu opinii dyrektora, mógł przedłużać umowę z asystentami i sekundariuszami.
Obok dyrektora i prymariuszy,dokadryurzędniczej i służebnej szpitala zaliczano prose- ktora,chemika, pierwsząakuszerką, rządcę, oficjałów, pisarzy, woźnegoiodźwiernego.
Krajowy Szpital Powszechny we Lwowie na przełomieXIX i XX wieku 125
Prosektor kierował pracami prosektorium, a w szczególności wykonywałsekcje zwłok wcelachnaukowych, gromadziłi opracowywałdane statystyczne dotycząceprzyczyn cho rób i zgonów. Nie mógł natomiast wykonywać sekcji zwłok przeprowadzanychna wniosek sądu i policji. Obowiązki chemika związane były z wykonywaniem analiz chemicznychdla oddziałów szpitala. Także i te stanowiska pochodziły z nominacji Wydziału Krajowego.
Ważną pozycjęw zakładzie położniczym zajmowała -co oczywiste -położna, powszech
nie nazywana wówczas akuszerką. Wydział Krajowy mógł okresowo zatrudniać dodatkową położną.
Personel administracyjnyobsługiwał kancelarię szpitalną, zawiadywał sprawami finan
sowymi szpitala oraz nadzorowałewidencję pacjentów. Obowiązki posługi duchowej speł
niali w szpitalu dwaj kapłani-jeden obrządku rzymskokatolickiego, drugi zaś grekokato- lickiego. Pierwszy ztych duchownych prowadziłtakże bibliotekę szpitalną.
Wpołowie lat siedemdziesiątych XIXw., a więc w momencie przyjęciastatutu, perso nelmedyczny zakładuchorych szpitala powszechnego we Lwowie składał się z sześciupry- mariuszy, siedmiu sekundariuszy i czterech asystentów, chociaż Wydział Krajowypropono
wał utworzenie posad dlasześciu asystentów. Natomiast w zakładziepołożniczymzatrud
nianojednego prymariusza, który jednocześniebył profesorem szkoły położnych, jednego sekundariusza i położną12. W zakładzie dla osób chorychpsychicznie utworzonodwiepo
sady prymariuszy,pojednym na oddziale dla kobiet i mężczyzn, oraz dwie posady sekunda
riuszy. Przewidywano także zatrudnianie wszpitalutrzech lekarzy-praktykantów13.
12 Sprawozdanie Komisji Administracyjnejo przedłożeniu Wydziału Krajowego wprzedmiocie organizacji zakładów leczniczychwe Lwowie, amianowicieszpitala powszechnego, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”,AlegatnrXCV z 1875 roku, s.13-14.
” „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr LIII z 1875 roku, Uchwala,s. 1-2.
14Sprawozdanie Komisji Administracyjnejo przedłożeniu Wydziału Krajowego wprzedmiocie organizacji zakładów leczniczych we Lwowie, amianowicie szpitala powszechnego, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, AlegatnrXCV z1875 roku,s. 13-14.
Dyrektor szpitala był najlepiej opłacanym pracownikiem szpitala. Na początku lat osiemdziesiątychXIX w., jegoroczna pensja wynosiła 1600 zł. Ponadto, przysługiwał mu tzw. pięcioletni dodatek i bezpłatne mieszkanie naterenie szpitala. Wśród personelu medy
cznego płaca prymariuszaoraz prosektora była ustalona na poziomie 1200 złrocznie. Także i im przysługiwał pięcioletni dodatek w wysokości 200 zł. Chemik otrzymywał 1000 zł pensjii 150 złdodatku, sekundariusz 600 zł pensji,aasystenci500 zł. Jak już wspomniano, sekundariusze otrzymywali bezpłatne zakwaterowanie w szpitalu. Płaca akuszerkibyła zna cznie niższa i wynosiła 400 zł,do czego doliczano40 zł pięcioletniego dodatku i prawo do bezpłatnego mieszkania w szpitalu. Stosunkowo wysokie uposażenie otrzymywała kadra administracyjna. Warunki płacy rządcy odpowiadały posadzie prymariusza, a oficjała pensji chemika, podczas gdy pisarz otrzymywałwynagrodzenie zgodne z uposażeniem sekunda
riusza14. Wynagrodzenie każdego z kapelanów wynosiło 600 zł z prawemdododatku mie szkaniowego w wysokości 200zł rocznie. Jednak jużod chwili przejęcia„zakładu chorych” przez władze krajowe w połowie lat siedemdziesiątych XIX w. stan zatrudnienia personelu medycznego nie był wystarczający. Sytuacja pogarszała się w miarę upływu czasu ze względu na rosnącą liczbępacjentów i tym samym pogarszający się wskaźnik liczby pa cjentów przypadającychna jednego lekarza.Wskaźnik ten był bardzo niekorzystny w szpi
talu lwowskim w porównaniu ze szpitalami wiedeńskimi, a nawet w porównaniu z krako
wskim szpitalem św. Łazarza.
Wobec rosnącej liczby pacjentek przyjmowanych na oddział położniczy i wzrastającej liczby porodów w r. 1892 Wydział Krajowy zwrócił się do Sejmu z prośbą o utworzenie dwóch dodatkowych, ale stałych posad dla położnych. Drugiwniosek kierowanydoSejmu dotyczył powiększenia do 21 liczby stanowisk lekarzy pomocniczych, tj. sekundariuszy i asystentów15.
15 Sprawozdanie Wydziału Krajowego w przedmiocieutworzenia na oddziale położniclwowskiego szpitala powszechnego dwóch stałych miejsc po 120zł. dlaakuszerek, które ukończyłynaukęz najlepszympostępem,
„StenograficzneSprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr34 z 1892roku, s. 1-2; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o petycji lekarzy krajowegoszpitala powszechnego wprzedmiocie pomnożenia służbylekarskiej po mocniczej,„Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr 90 z 1892roku, s. 1.
16 Wroku1900, w wyniku przeprowadzonej reformy walutowej, podstawową jednostką monetarną stała się koronadzielona na 100halerzy. Jedenzloty równał się dwóm koronom. Por.J.Szymański, Naukipomocnicze historii, Warszawa1976,s. 500.
17 Sprawozdanie Komisji Budżetowej o przedłożeniu WydziałuKrajowegowprzedmiociezmian etatu posad ipłac personelu lekarskiego i funkcjonariuszy administracyjnych krajowegoszpitala powszechnego we Lwowie i krajowego szpitala św. Łazarza w Krakowie, tudzież,o dotyczących petycjach, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegatnr 215 z 1907 roku,s. 1-5.
Odpoczątku lat dziewięćdziesiątychXIX w. coraz mocniej sygnalizowano brak regula
cji wzakresie płac, którychwysokość nie uległa zmianie od połowy latsiedemdziesiątych.
Dotyczyło tozarówno personelu medycznego, jak i administracji. O ile jednak płaca dyre ktora szpitala została ustalona w r. 1902 na poziomie 5800 koron rocznie, przy dodatku mieszkaniowym wynoszącym 1200koron, otyle regulacja płac pozostałychpracowników szpitala nastąpiładopierow r. 1907, po długim okresie dyskusji i wymianie korespondencji pomiędzy władzami szpitala i Wydziałem Krajowym16. Zgodnie z nowymi stawkami pry- mariusz krajowego szpitala powszechnego we Lwowie otrzymywał 3000 koron rocznic oraz pięcioletni dodatek wwysokości600 koron. Posadę sekundariusza zróżnicowano, two
rząc stanowiskosekundariusza Ii II klasy, dodatkowąposadęsekundariusza I klasy i trzy posady sekundariusza II klasy. Płacesekundariusza I klasy ustalono na poziomie 1600ko
ron rocznie, a sekundariusza II klasy 1400 koron. Jednocześnie sekundariuszom, niezależ nie od klasy, przysługiwał ekwiwalent, lub jak wówczas określano relutum, w wysokości 400 koron wzamian zamieszkanie. Formą zapomogi dla lekarzy-praktykantów był zasiłek, zwany adjutum, który każdego roku miał wzrastać o 200 koron, ale nie mógł przekroczyć 1400 koronrocznie. Wysoką pensję,bo wynoszącą 2200koron, ustanowiono dlaszpitalne go aptekarza. Jeszczewyższą stawkę, wynoszącą 2400 koron, ustalono dla chemika szpital nego z prawem do trzech pięcioletnich dodatkóww wysokości 300 koron rocznie.Stanowi sko to zostało w r. 1907 reaktywowane, gdyż uległo likwidacji w maju 1900 r., kiedy to postanowionoo przejęciuobowiązkówchemika szpitalnego przez profesorachemiinaWy dziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego. Podniesiono także pięcioletni dodatekdyre
ktora szpitala do kwoty 800koron17.
Niezwykle ważnym problemem było zatrudnienie niższego personelu medycznego, a zwłaszcza pielęgniarek.Obawiano się, że przy zbyt niskichpłacach tejkategorii zawodo
wej nie udasię znaleźć odpowiedniej liczby wykwalifikowanych pielęgniarek, uczciwych i pełnych poświęceniadlachorych. Dlatego też w grudniu 1870 r. podpisane zostało porozu
mienie pomiędzy Wydziałem Krajowym a Zgromadzeniem SióstrMiłosierdziaśw. Wincen
tego a Paulo reprezentowanym przez wizytatorkę Zgromadzenia Marię Talbot. Zgodnie z umowądwadzieścia sześć sióstr zakonnych przejmowało obowiązki pielęgniarek na od
działach lwowskiego szpitala z wyjątkiem oddziału położniczego, chorób wenerycznych
Krajowy Szpital Powszechny we Lwowienaprzełomie XIX i XXwieku 127
oraz męskiego oddziału szpitala psychiatrycznego. We wszystkich sprawach odnoszących siędo funkcjonowaniaszpitala siostry zostały podporządkowane władzom szpitala. Dyre kcja szpitala zatrudniała dodatkową pomoc tzw. posługiwaczy i posługiwaczek w liczbie jednazatrudniona osoba na dwudziestu chorych. Siostrom powierzono pieczę nad szpital
nym magazynem podręcznym. Zostały one także zobowiązane do sporządzania mniej skomplikowanych lekarstw,a na polecenie Wydziału Krajowego miały prowadzić szpitalną kuchnię.
Każda z sióstr zatrudnionychw szpitalu otrzymywała zakwaterowanie oraz200 zł rocz
nie, wypłacanych w kwartalnych ratach. Ponadto, w chwili rozpoczynania pracy każda z sióstr otrzymywała jednorazowo kwotę 200zł, z której 120 złbyłoprzeznaczanenazakup pościeli i sprzętu domowego (przedmioty te byłytraktowane jako własnośćszpitala), a 80 zł na osobistąodzież ibieliznę. Każda siostra, która przepracowaław szpitalu co najmniej dziesięć lat, miała prawo do bezpłatnego mieszkania i wyżywienia. W przypadku choroby pozostawały pod bezpłatnąopieką szpitalna, a po śmiercibyłychowane nakoszt funduszu szpitalnego*8.
Pacjenci szpitala
Statutszpitala regulował także bardzo szczegółowo warunki przyjmowania izwalniania chorych.Zgodnie z paragrafem28 do szpitala przyjmowano każdego chorego potrzebujące
go hospitalizacji, niezależnie od stanu, płci wyznania i narodowości. Paragraften był nie zwykle ważny gdyż dopiero dwa lata wcześniej, tzn. w r. 1874, Sejm Krajowyprzyjął usta wę, na mocy której Żydzi byli przyjmowani do szpitala na jednakowychprawach z chrze
ścijanami*19. Wdekrecie Kancelarii Nadwornejz listopada 1837 r. i w reskrypcie gubernium z lutego r. 1838 zawarto przepis zabraniający przyjmowania Żydów do szpitalalwowskie go. W roku 1872 Wydział Krajowy uznał, że przepis ten jest sprzeczny z ustawami pań stwowymi w zakresie równouprawnienia wszystkich mieszkańców monarchii austro-wę- gierskiej, a w szczególności zprawem przyjmowania pacjentów do szpitali państwowych.
Natomiast do lwowskiego szpitalaniebyli przyjmowani pacjenci nieuleczalnie chorzy, któ
rzy niewymagali opieki szpitalnej, a także pacjenci dotknięci zarazą w okresach epidemii, gdyż dla takich chorych musiały byćorganizowane doraźne, odseparowane szpitale. Jedno cześnie, dotrzech miesięcyograniczano czas pobytu wszpitalach osób przewlekle chorych.
Ilł Kontrakt między Wydziałem Krajowym Królestwa Galicji i Lodomerii z. Wielkim Księstwem Krakowskim zjednej, a Marią Talbot WizytatorkąSióstrMiłosierdzia św. Wincentego Paulo prowincjigalicyjskiej w imieniu zgromadzenia działającej z drugiej strony, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegal nr 10 z 1871 roku,s. 1-3.
19 Sprawozdanie Wydziału Krajowego napodstawie zniesienia zakazu przyjmowaniaIzraelitów do lwowskie
go szpitala powszechnego,„Stenograficzne Sprawozdania SejmuKrajowego”,Alegat nr XXIII z 1872roku, s. 1;
Sprawozdanie Wydziału Krajowego na podstawie zniesienia zakazu przyjmowania Izraelitów do lwowskiego szpitala powszechnego, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr XIV z 1873/74 roku, s. 1;
Sprawozdanie Komisji Administracyjnej z. przedłożenia WydziałuKrajowegowsprawie zniesieniazakazu przyj mowania Izraelitów do lwowskiego szpitala powszechnego,„Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr LXXII z 1873/74 roku,s. 1.
Lekarz dyżurny przyjmował pacjentów o każdej porze dnia i nocy, aw sytuacjach wątpli
wychoprzyjęciu pacjenta decydował dyrektor szpitala.
Przyjmowani pacjenci bylizaliczani do jednej z trzechklas, cowiązało sięzokreślonym poziomemopieki i wygód. W obrębiedanej klasyobowiązywały jednakoweopłaty zapo
byt w szpitalu,czyli taksy. Ale pacjenci mogli na własny koszt poprawiać komfort pobytu w szpitalu, gdyż jak stwierdzał paragraf 32 statutu, „Chorym wolno za przyzwoleniem pry- mariusza lub dyrektora i w granicach porządku domowego urządzić sobie własnym ko
sztem ulepszeniai wygody”. Na własne życzenie i po wniesieniu stosownej opłaty chorzy mogli być przenoszeni z niższej klasy do wyższej.Dyrektor szpitalamiał prawo przenieść pacjenta do niższej klasy,jeśli w stosownym czasie nie została wniesiona należna opłata.
W uzasadnionych przypadkachWydział Krajowy mógł wyrażać zgodę na udzielenie zniżki lub na bezpłatną hospitalizację. Dzieciponiżej siódmegoroku płaciły połowę stawki. Z całą mocą podkreślanozakaz pobierania od pacjentów innych opłat poza taksą. Na życzenie pa cjenta,aletakżenajegokoszt można było wezwaćnakonsultacje innych lekarzy.
Ze względów finansowychrygorystycznie przestrzegano zasadzwalniania pacjentów ze szpitala po zakończeniu hospitalizacji. Ponadto,chorzy którzy przebywali ponad trzy mie siącew szpitalu, a przebieg choroby nie rokowałnadziei na wyleczenie, byli zwalniani ze szpitala. Każdorazowo Wydział Krajowy żądał od dyrektora wyjaśnień w przypadku dłuż szego zatrzymania chorego w szpitalu. Nieuleczalnie chorzy, których nieodebrałarodzina lub opiekunowie albo gmina, do której należeli, a także cudzoziemcy, przechodzili pod opiekę władz gminnychLwowa. W przypadku śmiercichorego,jeślirodzina sama nieorga nizowałapochówku, pogrzeb był organizowany przez zarząd szpitala. Sposób zorganizowa nia pogrzebuzależał odklasy,doktórej został zaliczony pacjent, chociaż nażądanierodziny i po wniesieniu stosownej opłaty zarząd organizował pogrzeb według wyższej klasy20.
Statystyki liczby chorych jednoznaczniewskazują na wahającą każdego roku liczbępa cjentów, przy widocznej tendencji wzrostowej.Przykładowo, wponiższym zestawieniupo
dano liczbyilustrujące ruch chorych w końcowych latachXIX w.
PacjenciKrajowego Szpitala Powszechnegowe Lwowie pod koniec XIX wieku
Rok Licząprzyjętych
pacjentów
Sumaryczna liczba dni pobytu pacjentów
w szpitalu
Średnia liczba dni pobytu pacjentówszpitalu
1873 5 618 151 310 26,0
1874 5 435 146 486 26,9
1875 6153 153 312 24,9
1876 6704 168 812 25,2
1877 7 735 182 341 23,3
1878 8231 197957 24,0
1879 8 773 202 782 23,3
211Sprawozdanie Komisji Administracyjnejo przedłożeniu Wydziału Krajowego w przedmiocie organizacji zakładów leczniczychweLwowie, amianowicie szpitalapowszechnego, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nrXCV z 1875 roku, A/Statut dla szpitala powszechnegoweLwowie,s. 1.
Krajowy Szpital Powszechnywe Lwowie naprzełomie XIX i XX wieku 129
Źródło: Departament V, „StenograficzneSprawozdania Sejmu Krajowego", Alegatnr7 z 1888 r., s. 156-157;
DepartamentV, „Stenograficzne SprawozdaniaSejmu Krajowego",Alegat nr 22z 1890 r., s. 185-186;
Sprawozdanie c.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych w Galicji w roku 1875-1896, Lwów, 1876-1898.
1880 9 269 187 150 20,2
1881 7616 158 512 20,8
1882 8 427 164846 19,6
1883 9 873 193 597 19.6
1884 9 836 189 352 19,3
1885 10 124 203 872 20,1
1886 9683 200 584 20,7
1887 9 459 201 606 21,4
1888 9 802 213 540 21,8
1889 9 802 221 509 22,6
1890 10513 220482 20,9
1891 11 444 236 915 20,7
1896 12 699 254 348 20,0
Jak wyżej stwierdzono, obserwuje się w tym czasie wzrostową tendencję co do liczby przyjmowanych pacjentów i sumarycznej liczby dnipobytu wszystkich pacjentów w ciągu roku, przyjednocześniemalejącejśredniej liczbiedni pobytu przeciętnego pacjenta w szpi
talu. Sytuacja taka zmuszała władzedo zwiększania liczby łóżek szpitalnych. Wroku 1885 na wszystkichoddziałach szpitala było 638 łóżek, pięćlat później 650łóżek, w roku 1891 — 700, a w roku 1896-83521.
21 Sprawozdaniec.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych w Galicji za rok 1885, Lwów 1887, s. XXII; Sprawozdanie c.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych w Galicji w roku 1890, LwówI892, s. LXIV; Sprawozdanie c.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnychwGalicji w roku 1891, Lwów, 1893,s. L;Sprawozdanie c.k.Krajowej Rady Zdrowia ostosunkach zdrowotnych wGalicji wroku /596, Lwów 1898, s. XVII.
22 Ibidem.
Pomiędzy klasami występowały istotneróżnice w wysokości wnoszonych opłat za po
byt w szpitalu. W roku 1885 taksa dla pierwszej klasy wynosiła 3 zł, dla drugiej 1,25 zł, a dlatrzeciej 63 centy. Pięć latpóźniej obniżono stawkę wpierwszej klasie do 2,50zł, pozo stawiając niezmienną wysokość taks w pozostałych klasach. Dodajmy,że przeciętny koszt dziennego pobytu pacjentawynosił około siedemdziesięciukilku centów (77 w r. 1885, 74 w 1890, 71 w 1891, 72 w 1896 i 166 halerzyw r. 1900)22. Podobnie,coraz większą liczbę pacjentek przyjmował zakład położniczy. O ile w latach siedemdziesiątych przyjmowano okołoczterystukilkudziesięciu kobiet,o tyle na przełomielat osiemdziesiątych i dziewięć
dziesiątych liczbata doszła do tysiąca.
Rosnąca liczba pacjentów powodowała pogorszeniewarunków lokalowych szpitala do tegostopnia, że pod koniec lat osiemdziesiątych XIX w. w znacznymstopniu przekroczono dopuszczalne wymogi w zakresie kubatury powietrza przypadającej na jednego pacjenta.
Norma bowiem przewidywała 45m3, podczasgdy w rzeczywistości osiągnięto tylko 30 m3.
Władze szukały zarówno rozwiązań doraźnych, na przykład zamieniając na sale chorych dotychczasowe mieszkania personelu medycznego, ale przede wszystkim kompleksowych rozwiązań poprzez rozbudowęszpitala.
Rozbudowa szpitala
Zasadniczą kwestią dla właściwego funkcjonowania szpitala były odpowiednie pomie szczenia.Niestety pod tym względemw połowie XIX- w. szpital lwowski ustępował w zna cznym stopniuprzyjętym standardom, chociażw ład ze.krajowepodejmowały poważne wy siłkidla poprawienia bazy lokalowej szpitalai jego zaplecza.
Szpital lwowski od r. 1839 zajmował gmachpozakonie pijarów. W budynku tym znaj
dowały się trzy zakłady szpitala, którym przypisano odpowiednią część własności całego budynku. I takdozakładu chorych należało 125/195 częścibudynku, do zakładu dla umy
słowo chorych 56/195, zaśdo zakładu położniczego 14/125. W latach 1849-1850 z fundu szy miejskich Lwowa, za kwotęprawie 15 tys. zł dobudowano do istniejącego budynku skrzydło południowe. Niestety zabrakło funduszy na budowę skrzydła północnego, która miała kosztować prawie61 tys. zł. Udałosię tylko zakupić parcelę budowlanąprzeznaczoną na tęinwestycję23. Jednocześnie budżet krajowy ponosił duże wydatki związane z wynaj mowaniem pomieszczeń zastępczych dla szpitala i jego zaplecza. W roku 1870 płacony z tego tytułu czynsz wynosił 6400 zł, aod r. 1871 już 7900 zł rocznie. Doraźnie sytuację miałpoprawić generalny remont budynkuszpitalnego, który obejmował powiększenie dru giego piętra poprzez podniesienie dachu (koszt ok. 23 tys. zł) pokrycie dachu blachą (ponad. 25 tys. zł), budowępralni szpitalnej (ok. 13 tys. zł), atakże prace remontowe ścian szpitala, budowę prosektorium, zaplecza gospodarczegoitp. Konieczność podniesienia da chu wynikała także z obowiązujących norm przyjmujących kubaturę około 1200 stóp sze
ściennych dla pacjenta, podczas gdy pomieszczenia drugiego piętra zapewniały około 600 stóp sześciennych. Problem nowych inwestycji dodatkowo komplikowała sygnalizowana wyżej nieuregulowana przynależnośćzakładu chorych do władz krajowych. W rezultacie, dyskusje rozpoczęte w Sejmie galicyjskim na początku lat siedemdziesiątych przeciągały się aż do połowy dziesięciolecia.Powodowało to także wzrost kosztów inwestycjiwstosun ku do planowanych na początku lat siedemdziesiątych z powodu wzrostu cen materiałów i robocizny24. Tak więc, o ile w r. 1870 zaplanowane prace remontowe miały kosztować około 69 tys. zł, o tyle w r. 1874 koszty te wzrosły do 79 tys. Nie podjęto jednak budowy nowego skrzydła budynkuszpitalnego,co też miałoswoje dalsze, niekorzystne konsekwen cje.
23 Sprawozdanie Wydziału Krajowego opotrzebiepowiększenia i pokrycia nowym dachem gmachu szpitala powszechnego we Lwowie,„StenograficzneSprawozdaniaSejmuKrajowego”, Alcgat nr XIIz 1871 roku, s. 2.
24 Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie Wydziału Krajowego w sprawiepokryciagmachu lwo
wskiego szpitala powszechnego nowym dachem ipodniesieniadrugiegopiętra tegoż, gmachu, „Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr LXXXI z 1874 roku, s. 1.
Dotknęły onew dużej mierze oddział położniczy, w którym wobec przepełń i eni ai fatal
nych warunków sanitarnych dochodziło do szerzeniasię chorób zakaźnych. Próba przeciw
Krajowy Szpital Powszechny weLwowie na przełomie XIX i XX wieku 131
działaniatemu polegała na wynajęciubudynku-tzw. willi Hofmana - przy ulicy Łyczako wskiej, do której tymczasowo przeniesiono oddział. Wkrótce umieszczono tam także od
dział chirurgiczny. Utrzymywanie osobnego budynku, znajdującegosię wznacznej odległo
ści od głównego budynkuszpitala,stanowiłoistotną pozycję w budżecie krajowym. Czynsz wynajmu wynosiłokoło 6 tys. zł, a ponad 4,5 tys. przeznaczano na utrzymanie budynku i jego zaplecza25. Dlatego też w r. 1874 WydziałKrajowyprzyjąłprojekt mający doprowa
dzić do budowy osobnego pawilonu dla oddziału położniczego. W czerwcu 1875 r. udało się zakupić od Karola Hóflicha, za cenę 5250 zł, działkę o powierzchni około 4540 m2.
Grunt, zwany Wólką szpitalną, sąsiadował z zabudowaniami szpitala, co stanowiło jego ogromny walor. Właśnie dzięki takiemu położeniu zakładpołożniczy mógł być administro wany bezpośrednio z głównego szpitala, którego zaplecze gospodarcze (kuchnia, pralnia itp.) mogły obsługiwać nowy oddział. Ponadto, działka położona była w oddaleniu od ruchu miejskiego, w otoczeniu pól i ogrodów. Opracowano także założeniakoncepcyjne szpitala.
Miał to być jednopiętrowy budynekzokoło70łóżkami,z czego 5 w jednej sali przeznaczo
no dlamamek, cztery pokoje pojednym łóżku, czyli tzw. separatki, zostały przeznaczone dla kobiet wnoszących dodatkową opłatę za opiekę medyczną, pozostałe łóżka zostałypo
dzielonepomiędzy położnictwo i ginekologię w salach, w których planowano umieścić co najmniej po 6łóżek. W salach tychmiały byćdotrzymane normy zapewniające od 1000do 1400 stóp sześciennych powietrza przypadających na jednego pacjenta. W szpitalu plano
wanobudowę sali wykładowej dla trzydziestu słuchaczek szkołypołożnych, a także miesz
kania dla lekarza pomocniczego, pierwszej i drugiej położnej oraz odźwiernego26. Plan szpitala został wykonany przez lwowskiego architekta Janowskiego, a kosztorys budowy zamykał siękwotą 120 tys. zł. Komisja Administracyjna Wydziału Krajowego podjęła sta rania mającedoprowadzićdo rozpoczęcia budowy w r. 1874. Jednak Sejm Krajowy na po
siedzeniu sesjijesiennej przełożyłrozpatrzenie wniosku dowiosny 1875r. Komisja budże towabadającaplany budowy obniżyłacałkowitą wartość preliminarza kosztówbudowy do 110tys. zł. Niestety takżei tym razem Sejm odłożył rozpatrywanie wniosku aż do stycznia 1876 r. i taki stanutrzymał się ażdo r. 1884,kiedy to, wobec kończącej się 1 maja 1885 r.
umowy wynajmu willi Hofmana, właściciele postanowili podnieść wysokość czynszu z 6072 do 9000 zł rocznic, żądając podpisaniakolejnej umowy na dwanaście lat z nałoże niem na szpital obowiązku dokonywaniawszystkich remontów tak wewnątrzbudynku, jak i na zewnątrz. Próby znalezienia innych budynków do wynajęcia zakończyły się niepowo
dzeniem. Dlatego powrócono do odłożonych planów -jeszcze zpierwszej połowy XIXw.
- dobudowanianowego skrzydła dobudynku szpitalnego.
25Sprawozdanie Wydziału Krajowegou’ przedmiocieprzebudowania skrzydła wszpitalupowszechnym we Lwowie, „StenograficzneSprawozdaniaSejmuKrajowego”, Alegat nr 48 z 1884roku,s.2.
26 Sprawozdanie WydziałuKrajowego wprzedmiocie budowy własnego domu dla krajowego zakładu położ
nic we Lwowie, „StenograficzneSprawozdaniaSejmuKrajowego”,Alegat nrX z1875 roku, s. 1-3.
“7 Sprawozdanie Wydziału Krajowego w przedmiocieprzybudowania skrzydła w szpitalupowszechnym we Lwowie, „StenograficzneSprawozdania Sejmu Krajowego", Alegat nr 48z1884 roku, s. 2; Sprawozdanie Komi
sji Budżetowej o projekcie Wydziału Krajowego przybudowania skrzydła w szpitalupowszechnym weLwowie,
„Stenograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegatnr 75z 1884roku,s. 2.
W tych okolicznościach działania byłyniezwykle szybkie. Opracowanieprojektu nowe go skrzydłaszpitalnego zlecono lwowskiemu architektowi Kułakowskiemu. Zasadniczym warunkiem był koszt inwestycji, który nie mógł przekroczyć 65 tys. zł. Finansowanie przedsięwzięcia miało być prowadzone woparciu opożyczkę zaciągniętąw Banku Krajo
wym na 70 tys. zł, której spłata została rozłożona na trzynaście lat27. Już we wrześniu
1884 r. projekt był gotowy. Długość nowego skrzydła miała wynosić 55 metrów, a szero kość 17. Parter przeznaczony został na oddział położniczy, a pierwsze i drugie piętro na oddział okulistyczny i żeński oddział chorób wenerycznych. Jednocześnie oddział chirurgi czny miał być przeniesiony z willi Hofmana do istniejącego już gmachu szpitalnego. Na czas budowy nowego skrzydła oddział weneryczny został przeniesiony do tymczasowo wy najętego budynku państwa Miączyńskich. Dziękitemu możliwe było umieszczenie oddzia
łu położniczegow zachodnim skrzydle szpitala.W roku 1886 noweskrzydło jużbyło goto
we. Zgodnie z planami znalazły się w nim oddział położniczy, oddział chirurgiczny oraz przeniesiony z budynku Miączyńskich oddział choróbwenerycznych. Szybkabudowa no
wegoskrzydłaszpitala była niewątpliwymsukcesem władz krajowych.Jednak okazało się, żesą to nadal rozwiązania niewystarczające. Dotyczyło to zwłaszcza oddziału położni
czego.
Z roku na rok na oddział ten przyjmowanocoraz więcej pacjentek. Wzrastał także pro centowy udział pacjentek oddziału położniczego w stosunku do całkowitej liczby pacjen
tów przyjmowanych w szpitalu. Szybko przekroczono normy przyjęte przy organizowaniu oddziału. Okazało się także,żeoddział położniczynie jest w dostatecznym stopniu separo
wany odinnych oddziałów szpitalnych. W roku 1889 na oddziale wybuchła trudna do opa nowaniaepidemia. W tych okolicznościach,zaledwie cztery lata po umieszczeniu szpitala położniczego w nowymskrzydleszpitala, powrócono dopomysłuz połowy lat siedemdzie
siątychbudowy osobnegobudynku dlaoddziału położniczego.
W połowie 1890r. Wydział Krajowy wydał polecenie dyrektorowi szpitala opracowania programu budowy nowego budynku. W pracach tych mieli uczestniczyć prymariusz od
działupołożniczego doktor Czyżewicz iarchitekt Janowski. Przybliżonykoszt budowy sza cowano na 185 tys. zł. Sejm Krajowy podjął uchwałę o budowie szpitala 17 listopada 1890 r., planując rozpoczęcie prac w r. 1892 . Alejuż dwalata wcześniej władze krajowe podpisały wstępny kontrakt z doktorem Majewskim, pełnomocnikiem właścicieli gruntów tzw. Wólki kampinowskiej, na zakup tegoterenu za 20tys. zł, dlapotrzeb przyszłej inwes
tycji*29. Decyzją Sejmu powołano komisję, której zadaniem było opracowanie nowoczes
nych założeń koncepcyjnych planowanej budowy. W składzie komisji, obradującej pod przewodnictwem członka Wydziału Krajowego Franciszka Hoszarda, znaleźli się przede wszystkim lekarze- Antoni Mars z Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Hilary Schram z Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich, Emil Merczyński z Krajowej Rady Zdrowia, Józef Meranowicz, protomedyk - referent Sejmowej Komisji Budżetowej, Adam Czyżewicz - profesor szkoły położnych i prymariusz oddziału położniczego, Bolesław Głowacki - dyrektor Krajowego Szpitala Powszechnego, oraz ordynatorzy tego szpitala i członkowie Krajowej Rady Zdrowia dr Wiktor Opolski i dr Grzegorz Ziębicki oraz dr Jan Stella Sawicki - inspektor szpitaliz ramienia Wydziału Krajowego. Radę Szkolną Krajową reprezentował jej wiceprezydent Michał Bobrzyński, a władze Lwowa - wiceprezydent Zdzisław Marchwicki. Ponadto, w komisji zasiadalizarządca krajowego szpitala lwowskie go Erazm Malinowski i architekt J.K. Janowski. Po blisko półrocznych debatach projekt szpitalazostałprzyjęty pod konieclistopada 1892 r. Przy jego opracowywaniu wzorowano się na założeniach koncepcyjnych szpitala położniczego wBernie. Obok oddziału położni
Sprawozdanie WydziałuKrajowego wprzedmiocie budowy krajowego zakładu położnicwe Lwowie,„Ste
nograficzne Sprawozdania Sejmu Krajowego”, Alegat nr 68 z 1892roku, s. 1.
29 Sprawozdanie Wydziału Krajowego w przedmiocie budowy własnego domu dla krajowego zakładu położ nic weLwowie,„StenograficzneSprawozdaniaSejmu Krajowego”, Alegatnr 29 z 1890 roku, s. 5.
Krajowy SzpitalPowszechnywe Lwowie na przełomie XIX i XX wieku 133
czego miałfunkcjonowaćoddział ginekologiczny, razem 140 łóżek. Jako naczelną zasadę przyjęto budowę szpitala odpowiadającegoówczesnym standardom europejskim. Ponadto, szpital miał staćsiętakżekliniką przeznaczonądo kształcenia lekarzy i położnych.Pomimo wysokich kosztów budowy, szacowanych na około 264 tys. zł, Sejm zgodził sięna umiesz
czanie w budżecie krajowym stosownych kwot przeznaczonych do finansowania prac bu
dowlanych i wykończeniowych (po90 tys. w r. 1892 i 1893, 84 tys. w r. 1894 i dodatkowo 32,5 tys. zł w tym samym roku na wyposażenie w sprzęt)30. Przy takimwsparciu budowa przebiegałaniezwyklesprawniei zakończyła sięw r. 1894. W następnym roku w zakładzie instalowano niezbędne urządzenia31. Jednak otwarcie kliniki położniczo-ginekologicznej nastąpiło dopiero w r. 1899. Posiadając 140 łóżek, był to największy szpital położniczy w Galicji. W tym samymczasie oddział położniczy przyszpitalu św. Łazarzaw Krakowie dysponowałtylko 30łóżkami32.
30 SprawozdanieWydziału Krajowego w przedmiocie budowy krajowego zakładupołożnic weLwowie, „Ste nograficzne SprawozdaniaSejmu Krajowego”,Alegat nr 68 z1892roku,s. 5.
31 Sprawozdanie Komisji Budżetowej do wniosku Wydziału Krajowego w przedmiocie wewnętrznegourzą
dzenia krajowego zakładupołożniczo-ginekologicznego,„Stenograficzne SprawozdaniaSejmuKrajowego”,Ale gat nr 171 z 1894roku, s. 2.
32Sprawozdanie c.k. Krajowej Rady Zdrowia o stosunkach zdrowotnych wGalicji w roku1898, Lwów 1900, s. 74.
33 SprawozdanieWydziału Krajowegowprzedmiociekredytunadzwyczajnegona budowę kliniki chorób we
wnętrznych ichirurgicznej, tudzież, na budowę kuchni i rozszerzeniepralni i adaptacjęgmachu głównego szpitala powszechnego,„StenograficzneSprawozdaniaSejmu Krajowego”, Alegatnr 38 z1894/95 roku, s. 1.
Plany władz krajowych modernizacji lwowskiego szpitala powszechnegobyły jeszcze szersze. Przeniesienie oddziału chirurgicznegodo nowego skrzydła szpitala krajowego oka zało się rozwiązaniem połowicznym,Dlategojuż w marcu 1892 r. Wydział Krajowy rozpo cząłpracekoncepcyjne nad budową nowego budynkudla oddziałów chirurgicznego i cho rób wewnętrznych, tym bardziej że dysponowano działką budowlaną zakupioną podczas budowy oddziału położniczego. Plany kliniki chirurgicznej, bo tak nazywano planowany budynek, przewidywały cztery salepo dziesięć łóżek każda, dwieseparatki, salę operacyj
ną, salę przyjęć, atakżedwa mieszkania dlaasystentów, dwa mieszkaniadla dozorców,ku
chnię oraz zaplecze sanitarne. Ponadto, w osobnym budynku zamierzano urządzić pracow nię bakteriologiczną. Koszt budowy kliniki chirurgicznej szacowano na około 118 tys. zł33. Optymistycznieplanowano uruchomienieklinikiwkwietniu 1897 r. razem z kliniką chorób wewnętrznych, zapowiadając wyasygnowanie 100 tys. zł z budżetu krajowego. W klinice chorób wewnętrznych miało sięznajdować sześćdziesiątłóżek w czterech lub sześciu sa lach, amfiteatralna salawykładowa, ambulatorium, laboratorium bakteriologiczne i chemi czne oraz dodatkowe laboratorium dla studentów. Także i tutaj przewidywano jednopokojo
we mieszkania dla dwóch asystentów. Wkrótce okazało się, że szeroko zakrojone plany bardzo trudno będzie zrealizować, tym bardziej że przebudowy wymagał oddział okulisty
czny i dermatologiczny. Szacunkowe koszty tych wszystkich inwestycji osiągnęły 362 tys.
zł. Niewątpliwie była tozasadniczaprzyczyna długotrwałych negocjacji, które jednakże nie doprowadziły dopodjęciadecyzji o rozpoczęciu budowy, tymbardziej że na początkuXX w. władze krajoweprzejęły szpital pediatryczny św.Zofii we Lwowie, a takżeinwestowały w budowę budynku oddziału zakaźnego.
Łatwość, z jaką rozpowszechniały się w szpitalu chorobyzakaźne, i topomiędzy jego oddziałami, zwracała uwagę władz sanitarnych na konieczność zbudowania tzw. pawilonu izolacyjnego, czyli budynku odseparowanego odszpitala. Właśnie w takim budynku umie
