Tymowski, Michał
"Corpus of early Arabic sources for West
African history", transl. by T. F. P.
Hopkins, ed. and annotated by N.
Levtzion, J. F. P. Hopkins, Cambridge
1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 74/2, 394-395
1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
394 Z A P IS K I
T y tu s L i w i u s z, D zieje R z y m u od założenia m iasta. K sięgi X L I — — X L V , P eriochy (Streszczenia) ksiąg X L V I —-CXLII, p rze k ła d M ieczys ła w B r o ż e k , Z ak ład N aro d o w y im. O ssolińskich — W ydaw nictw o,
W rocław 1982, s. 333. ·
N ak ład em Z ak ład u N arodow ego im. O ssolińskich u k az ał się szósty i o statn i tom p rz e k ła d u dzieła T y tu sa L i w i u s z a „D zieje R zym u od założenia m ia s ta '’ Tom te n z a w iera końcow e p a rtie dzieła, k tó reg o p oprzednie księgi u k az y w ały się ja k o 14, 17, 20, 23, 24 i 25 tom y „B iblioteki P rz ek ła d ó w z L ite ra tu ry A n ty cz n ej” u k a z u ją c e j się pod p a tro n a te m K o m ite tu N a u k o K u ltu rz e A ntycznej P olsk iej A k a dem ii N auk. P rz e k ła d poprzedza w stę p p ió ra tłu m ac za z a ty tu ło w a n y „Sens i ro la dzieła L itw iu sz a”, w k tó ry m ro zw ażan a je s t ro la d ziejo p isarstw a L iw iusza n a tle a n n a lis ty k i rzy m sk iej. P om in ięte są w n im szczegółow e in fo rm ac je dotyczące ży cia i tw órczości tego znam ienitego h isto ry k a dziejów Rzym u, k tó re za in tereso w an y czytelnik zn ajd zie w tom ie z a w ierając y m p rze k ła d ksiąg I—V w e w stęp ie Józefa W o l s k i e g o . Jeżeli ktoś chciałby zapoznać się z h isto rią sam ego te k s tu m usi sięgnąć do tom u drugiego, zaw ierająceg o księgi V I—X oraz streszczen ie ksiąg X I—XX , a poprzedzonego w stępem M ieczyłsaw a B r o ż k a „D zieje te k s tu ksiąg L iw iusza »Ab U rbe C ondita«”. O becnie w y d an y tom o b ejm u je la ta 178— 179 p.n.e., z ty m że h isto ria la t 166— 169 p.n.e. zasygnalizow ana je s t ty lk o w streszczeniach n ie zachow anych ksiąg. Zgodnie z tra d y c ją p o przednich tom ów w y d aw cy u m ie ścili F asti C onsulares obejm u jące konsulów , k tó ry c h działalność p rz y p a d a ła n a la ta o bjęte dan y m i k sięgam i dzieła L iw iusza. Tom u zupełnia rów nież indeks im ion osób m itologicznych, leg en d a rn y c h i h istorycznych oraz indeks n az w geograficz nych, to p ograficznych i ludów . L e k tu rę te k stu , zw łaszcza czytelnikow i nie o b cu ją cem u na co dzień z h isto rią sta ro ż y tn ą b ardzo u ła tw ia ją liczne p la n y i m apy.
M. N. Corpus o f early A rabie sources fo r W est A fric a n H isto ry, tr a n s la te d
b y J. F. P. H o p k i n s , ed ited a n d a n n o ta te d by N. L e v t z i o n, J . F. P. H o p k i n s , „F ontes H isto ria e A fric a n a e ”, S eries A ra b ic a t. IV, C am b rid g e U n iv ersity P ress, C am bridge 1981, s. 492.
Od p o n ad ośm iu la t tr w a ją p ra c e przygotow aw cze n ad w y d an ie m źródeł do h isto rii A fry k i w se rii „F ontes H isto ria e A fric a n a e ”. P ra c a m i ty m i k ie ru je P rof. J o h n H unw iek. W ydzielono dotychczas trz y serie: „A rab ica”, „A ethiopica” i „V a ria”. Ja k o tom IV (ale w cześniej u k a z a ł się ty lk o t. I) w se rii a ra b sk ie j u k a z a ł się om aw iany tu „C orpus”. J e s t to dzieło b ard z o obszerne, z a w ierając e w szy stk ie zn a ne te k sty a ra b sk ie dotyczące A fry k i Z achodniej, od n a jsta rsz y c h po w iek XVI. J a k w ięc w id ać o kreślenie early sources ro zu m ian e je s t przez w ydaw ców i au to ró w ko m e n tarzy szeroko. C ezurę zaczerpnięto z dziejów A fry k i Z achodniej, w k tó re j odkrycia geograficzne z je d n e j strony, a podbój S o n g h aju przez M aroko z drugiej, spow odow ały, że w iek X V I b y ł o k resem przełom ow ym . In n y m zjaw iskiem , k tó re k sz tałto w ało zestaw o m aw ianych źródeł b y ł sp ad ek a tra k c y jn o ś c i h a n d lu tra n s - sa h ary jsk ie g o począw szy od o sta tn ic h dziesięcioleci XVI w . W raz z ty m procesem zm niejszyła się liczba opisów A fry k i Z achodniej pozostaw ionych przez pisa rz y a ra b skich. L iczniejsze sta ły się n a to m ia st innego ty p u źródła — p rzed e w szystkim zw iązane z in w a z ją m a ro k a ń sk ą i fu n k cjo n o w a n iem zależnego od M aroka p asza lik u ze sto licą w T im b u k tu .
Ź ródła opisow e, pochodzące ze stu leci V III—X VI są ju ż dosyć dobrze o p rac o w a n e i ud o stęp n io n e h isto ry k o m przez o rien talistó w . D otyczy to: k ry ty cz n y ch w y d a ń całych dzieł poszczególnych au to ró w , zbiorów te k stó w źródłow ych, w k tó ry ch
Z A P IS K I
395 um ieszczone zostały fra g m e n ty dotyczące A fry k i oraz licznych o p rac o w a ń i k o m e n ta rz y pośw ięconych ty m tek sto m . W a rto tu szczególnie w spom nieć o zbiorach. S ą to: pięciotom ow e (w 16 w olum inach) dzieło Y. K a m a 1 a, „M onum enta ca rto - g rap h ic a A fricae e t A egypti”, (K a ir 1926— 1951), a z now szych w y d a ń ,,A rabskije isto czn ik i' V II—X i X —X II w iek ó w po etn o g ra fii i isło rii A frik i ju ż n ie je S a h a ry ”, w y d an e przez L. K u b b e l a i W. M a t w i e j e w a (t. I—II M oskw a 1960 i 1965) oraz J. С u o q, „R ecueil des sources a ra b e s co n c ern an t l ’A friq u e O ccidentale du V IIIe a u X V Ie siècle” (P aris 1975). N a tle ty c h w y d a ń ro zp a try w a ć trz e b a p rz y d a t ność om aw ianego tu tom u. A ra b sk i ory g in ał źródła p rzy tłu m ac ze n iu p o d a ją „Mo n u m e n ta ” i w y d an ie radzieckie. W iększość histo ry k ó w A fry k i Z achodniej ko rzy sta w p ra w d zie z tłum aczeń, je d n a k ż e i dla n ic h teksit a ra b sk i je s t p rz y d a tn y , um ożli w ia bow iem sk o n su lto w an ie odpow iednich fra g m en tó w z o rien talistam i. W' p re zento w an y m w y d aw n ic tw ie ograniczono się do tłum aczeń te k stó w ara b sk ic h , b a r dzo ro zbudow ano n a to m ia st część k ry ty cz n ą. Jes.t to w stęp, w k tó ry m o k reślone zo sta ły zasady p rz y ję te przez w ydaw ców ; w stę p n e in fo rm ac je o każdym autorze, o b ejm u jące ta k że d a n e b ibliograficzne o p o przednich w y d an ia ch i k o m en tarzach ; bardzo drobiazgow e i obszerne przypisy, pod ające m iędzy in n y m i w a ria n ty tłu m aczenia i in te r p re ta c ję d o konaną przez różnych badaczy; b ib lio g ra fia oraz liczne indeksy — geograficzny, plem ion, d y n astii, osób, dzieł, rzeczow y i indeks zbiorczy łączący poprzednie.
Ź ródła um ieszczono chronologicznie, z ty m że au to rz y p rz y ję li słu szn ą m oim zdaniem zasadę, w ed le k tó rej n a p rz y k ła d te k s t W ahb b en M u n ab b ih a (przed 728 r.) znany tylk o z c y ta tó w w dziele Ib n K u ta y b y (ok. 880 r.) um ieszczony je s t pod ty m dru g im im ieniem i datą. N ie m am y bow iem pew ności ja k d o k ład n ie je d e n a u to r cytow ał drugiego. O czywiście duże znaczenie m a fa k t istn ien ia te k s tu w cześ niejszego, co też je s t odpow iednio u w y p u k lo n e w k o m e n tarza ch i notach. A utorzy zdołali p o n ad to uzupełnić znany ju ż zestaw źródeł o k ilk a d ro b n y ch tek stó w , szcze gólnie z końca X V i początku X V I w. P o m in ęli n a to m ia st te k sty s te lli n ag ro b n y ch z G ao (które p rzytoczył Cuoq) oraz ta k zw ane ra d y al-M eghilego dla w ładców S o n g h aju i d o k u m e n ty (m ahram y) z B o m u , gdyż w se rii „F ontes H isto ria e A fri- c a n a e ” p rzy g o to w y w an e je s t ich osobne w y d an ie. W rez u ltac ie o trzy m aliśm y p rzy d a tn e dzieło, u ła tw ia ją c e dostęp do źródeł (które je d n a k w w iększości są ju ż znane), z a w ie ra ją c e p rze g ląd najn o w szy ch b a d a ń w dziedzinie k ry ty k i i in te rp re ta c ji ty c h tekstów .
M. T. M agyarország T ô rté n e ti kronológiája K e zd e tk tö l 1970—ig. [Chro
nologia h isto ry c zn a W ęgier od p o cz ątk u do ro k u 1970]. R ed. głów ny K á lm á n B e n d a . T om I: Od p o c zą tk u do 1526 r., po d red . László S o l y m o s i , A k ad ém iai K iadó, B u d a p est 1981, s. 350; T om II: 1526—
1848, pod red. K a ta lin P é t e r , Év a S o m o g y i , A k ad é m ia i K iadó, Bu
d ap e st 1982, s. 351—6Ί&Ϊ Tom III: 1848— 1944, pod -red. É va S o m o g y i , F eren c e G l a . t z, A k ad ém iai K iadó, B u d a p e st 1982, s. 677— 1012; Tom IV: 1945— 1970, pod red . F eren c G l a t z , A k ad ém iai K iadó, B udapest, 1982, s. 1013—1258.
I
Od d aw n a ju ż odczuw ano w h isto rio g ra fii w ęg ie rsk iej b r a k so lid n ej i szcze gółow ej chronologii dziejów sw ego k ra ju . P la n u stw o rzen ia k oncepcji ta k ie j p rac y p o d ją ł się In s ty tu t H isto ry czn y W ęgierskiej A kadem ii N auk. P ierw sze k o n k re tn e efe k ty osiągnięto ju ż w r. 1975. T eo rety czn e zasad y dla m a jąc ej p o w stać ch ro n o logii dziejów W ęgier w ytyczyła ro z p ra w a K á lm án a B e n d y — re d a k to ra głó w nego p rezen to w an eg o dzieła.
