Szwecja w XVI w. Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Szwecja w XVI w.

Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

W kościele Mariackim w Darłowie na Pomorzu znajduje się nagrobek Eryka Pomorskiego, księcia słupskiego oraz króla Danii, Szwecji i Norwegii. Te trzy państwa latem 1397 r. zawarły unię kalmarską – związek powstały w wyniku zabiegów politycznych królowej Danii Małgorzaty. Jednym z celów tego porozumienia było przeciwstawienie się dominacji Hanzy. Kraje należące do unii kalmarskiej miały prowadzić wspólną politykę zagraniczną i udzielać sobie wzajemnej pomocy w razie wojny, zachowywały jednak odrębność państwową i autonomię wewnętrzną.

Szwecja stopniowo jednak traciła zainteresowanie związkiem, w miarę jak stawała się coraz silniejsza dzięki rosnącemu wydobyciu rudy żelaza. Od połowy XV w. podejmowała próby zerwania unii, ale Dania była gotowa do użycia siły, by ją utrzymać.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz okoliczności zerwania unii kalmarskiej i zdobycia niezależności Szwecji.

Ocenisz działalność Gustawa I Wazy jako twórcy niezależnego państwa.

Opiszesz wkład następców Gustawa I Wazy w budowę przyszłej potęgi Szwecji.

Szwecja w XVI w.

Johan Gustaf Sandberg, Pożegnalna mowa Gustawa Wazy, 1560, 1830 r.

Źródło: Johan Gustaf Sandberg, Wikimedia Commons, domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Zerwanie unii kalmarskiej

W 1513 r. na tronie duńskim zasiadł Chrystian II. Nowy król od początku swojego panowania dążył do realizacji dwóch celów: wzmocnienia władzy królewskiej oraz umocnienia swojego panowania w Szwecji.

Realizując pierwszy cel, wszedł w ostry konﬂikt z duńską arystokracją i szlachtą. Szukając poparcia mieszczan i chłopów, ograniczał prawa warstw uprzywilejowanych. Przejawy oporu tłumił z całą bezwzględnością.

Krwawa łaźnia sztokholmska. W 1520 r. skapitulował oblegany przez wojska Chrys ana II Sztokholm. Król duński obiecał obrońcom miasta amnes ę. Nakazał jednak wykonanie egzekucji na około stu osobach oskarżonych o herezję przez arcybiskupa Gustawa Trollego. Wśród zabitych był ojciec Gustawa Wazy, późniejszego króla szwedzkiego. Uzasadnij propagandowy charakter ilustracji.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Dążąc do całkowitego podporządkowania sobie Szwecji, w której faktyczną władzę sprawowali namiestnicy, rozpoczął wojnę i odniósł zwycięstwo. W 1520 r. koronował się na króla szwedzkiego, ale natychmiast rozpętał nową burzę, doprowadzając do egzekucji około stu szwedzkich możnych (wydarzenie to zostało nazwane „krwawą łaźnią sztokholmską”). Dalsze egzekucje doprowadziły do wybuchu ogólnoszwedzkiego powstania zbrojnego. Na jego czele stanął Gustaw Eriksson Waza.

Powstańcom materialnego wsparcia w zamian za przyszłe koncesje handlowe udzielała Lubeka.

Szwedom sprzyjała również sytuacja wewnętrzna w Danii – wybuchła tam rewolta, która zmusiła Chrystiana II do ucieczki z kraju. Na tronie duńskim zastąpił Chrystiana jego stryj, książę holsztyński Fryderyk I. Natomiast sejm szwedzki (Riksdag) w 1523 r. ogłosił królem Szwecji Gustawa Erikssona Wazę.

Oznaczało to ostateczne zerwanie unii.

Reformy Gustawa Wazy

(4)

Panowanie Gustawa I Wazy (1523–1560) to dla Szwecji okres bardzo pomyślny. Nowy król dbał o rozwój górnictwa i metalurgii oraz wspierał handel zagraniczny. Wzmocniło to ekonomię zacofanego gospodarczo kraju, ale nie rozwiązało bieżących problemów ﬁnansowych dworu i państwa. Zasobny kler szwedzki, ze względu na swoje dotychczasowe związki z Danią, odmówił pomocy. W tej sytuacji Gustaw I postanowił sięgnąć po dobra kościelne.

W latach 1527–1529 przeprowadził reformę luterańską, dzięki której Kościół szwedzki został podporządkowany królowi, a jego dobra zostały zsekularyzowane i przejęte przez koronę.

Gustaw I Waza przeprowadził również ważne reformy administracyjne. Za jego rządów

ukształtował się Riksdag, w którym obok szlachty i mieszczaństwa zasiadali reprezentanci wolnych chłopów. Zwiększył władzę urzędników królewskich, których głównym zadaniem było ściąganie danin i podatków. Pozycję dynastii Wazów umocnił, uzyskując w 1544 r. zgodę sejmu na dziedziczenie korony.

Szwecja po zerwaniu unii kalmarskiej musiała również na nowo budować swoją pozycję międzynarodową.

Gustaw I zdołał przywrócić swoją władzę w Finlandii. Natomiast sytuacja na południu kraju nie była korzystna – w rękach Danii pozostawała pełna kontrola cieśnin łączących Bałtyk z Morzem Północnym.

Szwedzi byli w posiadaniu zaledwie jedenastokilometrowego pasa dostępu do Morza Północnego z miastem Nya Lödöse i twierdzą Älvsborg.

Szwecji udało się natomiast zerwać zależność gospodarczą od Lubeki. Sukces ten Gustaw I zawdzięczał w dużej mierze Danii – w toku walk o władzę w tym kraju, Lubeka, która w nich uczestniczyła, została pokonana i pozbawiona dotychczasowych przywilejów handlowych.

W połowie XVI w. Gustaw I włączył Szwecję do rywalizacji o wpływy we wschodniej części Morza Bałtyckiego. Okazją ku temu stał się rozkład państwa zakonu krzyżackiego w Inﬂantach, w następstwie którego wybuchła I wojna północna.

Carl Larsson, Wjazd Gustawa Wazy do Sztokholmu w 1523 roku, 1908 r. Zwróć uwagę na strój Gustawa. Który element stroju ma wymowę polityczną?

Źródło: Carl Larsson, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Gustaw I Waza (1496–1560) był synem Eryka Johanssona Wazy i Cecylii Månsdo er. Od 1517 r. walczył o wyzwolenie Szwecji spod panowania duńskiego; w 1521 r. został wybrany na wodza naczelnego wojsk powstańczych i w 1523 r. zdobył Kalmar i Sztokholm. Po wyborze na króla Szwecji w 1523 r.

ostatecznie zerwał unię kalmarską.

(5)

Trudne początki dynas i

Gustaw I Waza był trzykrotnie żonaty. Jego najstarszy syn Eryk był jedynakiem z pierwszego małżeństwa.

Z drugiego urodziło się dziesięcioro dzieci, z których dwóch synów – Jan i Karol – odegrało ważną rolę w dziejach Szwecji.

Eryk XIV bez trudności objął tron po śmierci ojca w 1560 r. Jednak zgodnie z testamentem Gustawa jego przyrodni bracia – książęta Jan, Magnus i Karol – mieli otrzymać własne księstwa, pozostające w stosunku wasalnym wobec Eryka. Jan zatem został księciem Finlandii, Karol – Södermanlandu

(Sudermanii, stąd Karol Sudermański), a Magnus – Östergötlandu.

Wkrótce po koronacji popsuły się stosunki między braćmi. Eryka drażniła niezależna polityka Jana Finlandzkiego. Ponadto uważał brata za przeszkodę w realizacji własnych celów politycznych i nie akceptował jego małżeństwa z Katarzyną Jagiellonką, córką króla polskiego Zygmunta

I Starego. W 1563 r. Jan wraz z żoną zostali uwięzieni przez Eryka XIV w zamku Gripsholm, gdzie

przebywali do 1567 r. W więzieniu w 1566 r.

Katarzyna urodziła Zygmunta, przyszłego króla Polski.

Ambicją Eryka XIV było przekształcenie Szwecji w mocarstwo. Pchnęło to Szwecję do udziału w I wojnie północnej (1563–1570), w której przyszło jej walczyć z Danią, Lubeką i Polską. W wyniku niepomyślnego przebiegu działań Duńczycy zdobyli Älvsborg – jedyny szwedzki port wychodzący na Morze Północne. Szwecja zyskała jednak Estonię.

Stopniowo komplikowała się też sytuacja wewnętrzna w Szwecji. Pogarszający się stan zdrowia Eryka oraz bezwzględne represje wymierzone w przeciwników politycznych spowodowały, że malała liczba jego zwolenników, a w siłę rosła opozycja. Skorzystali z tego młodsi bracia, którzy w 1568 r. stanęli na czele buntu i doprowadzili do usunięcia go z tronu i uwięzienia.

Po obaleniu Eryka XIV na tronie szwedzkim zasiadł Jan III. Koronacja szwagra króla polskiego w sposób naturalny zakończyła wojnę z Polską, a w 1570 r.

został podpisany pokój z Danią. Jan III był

dwukrotnie wysuwany jako kandydat do polskiego tronu - w elekcjach w latach 1573 i 1575.

W 1587 r. syn Jana III Zygmunt Waza został wybrany na elekcyjnego króla Polski. W związku z tym, że był również dziedzicem korony szwedzkiej, z góry określono zasady przyszłej unii personalnej.

Eryk XIV był jedynym synem Gustawa I Wazy z pierwszego małżeństwa z Katarzyną saksońsko-lauenburską. Odebrał staranne wykształcenie i należał do najbardziej światłych władców swej epoki. W wieku 17 lat zaczął pracować w administracji. Na tronie szwedzkim zasiadł w 1560 r.

W 1567 r. pojawiły się u niego objawy choroby psychicznej.

W młodości bezskutecznie zabiegał o rękę Elżbiety I oraz Marii Stuart, ostatecznie ożenił się już jako król, w 1567 r., z Karin Månsdo er, Szwedką niskiego stanu, która urodziła mu córkę i trzech synów (z wcześniejszych nieformalnych związków miał jeszcze czwórkę dzieci). W wyniku buntu młodszych braci wraz z żoną traﬁł do więzienia, wolności już nie odzyskał. Zmarł, prawdopodobnie otruty, w 1577 r.

Karol Sudermański za panowania Jana III dążył do

uniezależnienia swojego księstwa od władzy króla, a swojego brata. Spór zdołano zażegnać, ale ambicje Karola ożyły po śmierci Jana III, po którym koronę Szwecji objął panujący w Polsce Zygmunt III Waza. W 1599 r. pozbawił go korony szwedzkiej i sam zasiadł na tronie. Karol IX nie odnosił wielkich sukcesów na polach bitew, ale był ojcem wybitnego

(6)

Postanowiono, że po objęciu przez niego tronu szwedzkiego, w czasie jego pobytu w Polsce, Szwecja będzie rządzona przez siedmioosobową radę. Takiego rozwiązania nie zaakceptował brat Jana III, Karol, który uważał, że kraj podczas nieobecności króla powinien być rządzony przez najstarszego pełnoletniego księcia dziedzicznego, czyli przez niego. W przyszłości miało się to stać zarzewiem konﬂiktu o władzę.

Jan III Waza zmarł w 1592 r. W następnym roku w Uppsali koronę szwedzką przyjął jego syn Zygmunt Waza, od 1587 r. król Polski. Nowy król w Szwecji przebywał krótko. Zgodnie

z wcześniejszymi postanowieniami po jego powrocie do Polski władzę miała sprawować rada. Wkrótce jednak jej rządy zostały obalone przez Karola

Sudermańskiego. Zygmunt Waza podjął wprawdzie walkę o utrzymanie tronu, ale szybko jej zaniechał.

Sejm szwedzki w 1600 r. pozbawił korony Zygmunta, a cztery lata później uznał za władcę Szwecji Karola Sudermańskiego.

Słownik

merkantylizm

(z wł. mercante – kupiec, łac. mercari – handlować) doktryna ekonomiczna oraz system ekonomiczny i polityka państwa charakteryzujące się dążeniem do zwiększenia sił i bogactwa państwa przez

aktywne popieranie produkcji i handlu w celu zapewnienia dodatniego bilansu handlowego w obrotach zagranicznych

sekularyzacja

(z łac. saecularis – świecki) zeświecczenie, które może dotyczyć majątku i prerogatyw instytucji religijnych (np. Kościoła) lub życia społecznego i kulturowego

unia personalna

związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego władcę przy zachowaniu przez te państwa odrębności politycznej, ustrojowej i prawnej

unia kalmarska

unia personalna Danii, Szwecji i Norwegii zawarta w 1397 r. w Kalmarze

Słowa kluczowe

Eryk XIV, Gustaw I Waza, Inﬂanty, Jan III, Karol Sudermański, Szwecja, unia kalmarska wojna północna, Zygmunt Waza

Bibliograﬁa

Carlqvist K., Eryk XIV Waza. Król Ludu, tłum. W. Łagyś, Gdańsk 2010.

Ericson Wolke L., JanIII Waza. Władca renesansowy, Rotmanka 2015.

wodza Gustawa II Adolfa.

Wizualizacja zmian granic Szwecji (barwny obszar) w XVI i XVII wieku.

(7)

Kersten A., Historia Szwecji, Wrocław Ossolineum, 1973.

Lagerqvist L. O., Historia Szwecji, Instytut Szwedzki, 2001.

Larsson L.-O., Gustaw Waza – Ojciec państwa szwedzkiego czy tyran?, Warszawa 2009.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

(8)

Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z audiobookiem. Na podstawie lekcji i wiedzy własnej oceń, czy uzasadniona jest opinia autora relacji o tym, że król Szwecji „Bardzo obawia się Karola, jako że jemu wyrządził wiele krzywd” i że królewski brat spiskuje przeciw władcy. Uzasadnij swoją wypowiedź.

Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, wybrali i opracowali Z. Boras i M. Serwański, Poznań 1978, s. 121–125.

Polecenie 2

Ustosunkuj się do opinii polskiego posła o niechęci Jana III Wazy do Polaków. Jakie wydarzenia mogły potwierdzać takie nastawienie władcy? Uzasadnij swoją odpowiedź.

(9)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Ułóż w kolejności chronologicznej (według panowania) wymienionych królów Szwecji.

Ćwiczenie 2

Stwórz uproszczoną tablicę genealogiczną Wazów, przenosząc odpowiednie postaci we właściwe im miejsca na schemacie.

Ćwiczenie 3

Przeczytaj tekst źródłowy i na podstawie jego treści i własnej wiedzy wskaż zdania zgodne z prawdą.

Gustaw Waza do miast kupieckich w królestwie.

Sztokholm, 12 lipca 1523 roku

My Gustaw etc. was wszystkich mili burmistrzowie, rajcy i pospólstwo,

przebywających i mieszkających (w) etc., pozdrawiamy miłością z Bogiem i naszą łaską.

Drodzy przyjaciele, wiadomo dobrze wam wszystkim, w jaki sposób srogi i niechrześcijański król Chrys an postępował w mieście Sztokholmie z ubogimi mieszczanami, którzy byli dobrymi, wiernymi Szwedami, jak kazał ich ścinać,

odbierał im ich majątki i tak haniebnie owo miasto wykrwawił, że co drugi dom stoi pusty. Rozważaliśmy przeto z naszą radą, jakim sposobem można by znowu

obsadzić miasto dobrymi Szwedami i uzgodniliśmy, wraz z nią, że należy zaprosić tu pewną liczbę dobrych mieszczan z każdego kupieckiego miasta w Szwecji, tych, którzy są dobrymi i wiernymi Szwedami.

Życzymy sobie zatem i chcemy, abyście natychmiast, niezwłocznie i bez wszelkiej mitręgi uwiadomili wyznaczonych tu waszych współobywateli N. N., by oni zaraz tutaj przybyli i sprawili sobie domy, w których mogliby przebywać i mieszkać, a sprzedali swoje posiadłości tam posiadane, jeśli im się podoba, [i] aby w tym nie było żadnej zwłoki, tak iżbyśmy nie byli zmuszeni karać bez wszelkich względów [tych], którzy zechcą nasz rozkaz i wolę oddalić i zlekceważyć. Polecając was Bogu […].

Źródło: Gustaw Waza do miast kupieckich w królestwie. Sztokholm, 12 lipca 1523 roku, [w:] Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 114.

“

輸

(10)

Ćwiczenie 4

Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie określ, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

Gustaw Waza do biskupa Linköping Hansa Braska

[rzecznik katolicyzmu w Szwecji]. Sztokholm, 9 listopada 1526

Łaskę naszą królewską nasamprzód. Czcigodny ojcze, dowiedzieliśmy się, że

poleciliście wydać po szwedzku pewne pisma, które, jak głosicie, wyszły z mandatu cesarskiego względem trwającego obecnie rozdźwięku [na tle] nauki [tzn. wiary].

Wiadomo nam przecież dobrze, jaki jest wzajemny stosunek papieża i cesarza, a żadnym sposobem nie można dowieść, że Jego Cesarska Mość wydała takowe mandaty […]. Sądzimy także, iż to papież najbardziej odstępuje od wiary

chrześcijańskiej ulegając Turkowi, który teraz włada całymi Węgrami i wkracza prawie do Niemiec, a wydatnie rozszerzył swój wpływ w chrześcijaństwie mając wsparcie u papieża, który najpierw i najmocniej powinien mu stawić czoła. […]

Dlatego życzymy sobie i pilnie upominamy, abyście mieli tyle wyrozumiałości i przysłali tutaj kilku uczonych z waszego kościoła, którzy w sposób właściwy i wykazując to Pismem mogliby udowodnić, że tu wyznaje się i głosi inną naukę niż Ewangelię świętą. Będą oni cierpliwie wysłuchani i bez wszelkiej niełaski mogą przedłożyć swoje racje, a gdyby udało się, dowieść, że tu głoszona jest

i utrzymywana w mocy jakaś nauka niechrześcijańska, dopilnujemy chętnie, żeby potem ukarano tych, którzy nie mogą się z tego wytłumaczyć.

Źródło: Gustaw Waza do biskupa Linköping Hansa Braska [rzecznik katolicyzmu w Szwecji]. Sztokholm, 9 listopada 1526, [w:] Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 82–83.

“

醙

(11)

Ćwiczenie 5

Przeczytaj fragment opracowania historycznego i odpowiedz na zamieszczone pod nim polecenia.

Janusz Sikorski

Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX

Stan napięcia wewnątrz kraju oraz niebezpieczeństwo wznowienia agresywnych planów Duńczyków wobec Szwecji zmusiły go [Gustawa I Adolfa] do utworzenia wojska stałego. Wybór między zaciężnymi wojskami szwedzkimi a najemnikami z zewnątrz dokonany został na korzyść tych ostatnich ze względu na ich wartość bojową. Gustaw I Waza zwolnił swych poddanych do domów, a zatrzymał wojska najemne. […] Jednakże posługiwanie się wojskami najemnymi miało i swoje złe strony. Gustaw I Waza nie był zadowolony z wojsk najemnych […]; wykazały one brak dyscypliny i naruszały prawa ludności cywilnej. Ponadto wojska najemne były bardzo kosztowne. Około roku 1544 […] część wojsk najemnych została zatrzymana w celu szkolenia nowych rekrutów, reszta zaś rozwiązana. W ten sposób

rozpoczęto formowanie nowej armii, płatnej, stałej, zdyscyplinowanej i składającej się (początkowo) z ochotników. Była to w Szwecji pierwsza stała armia narodowa.

Wkrótce jednak zaczęły występować trudności. Przede wszystkim napływ

ochotników był bardzo powolny, tak że po krótkim czasie zaniechano ochotniczego zaciągu. Sytuacja zmieniła się z chwilą wprowadzenia obowiązkowej służby

wojskowej […]. Utrzymanie bez przerwy całej armii stało się jednak zbyt uciążliwe.

W czasie pokoju rozpuszczano więc część żołnierzy do domów, wypłacając im tylko niewielką roczną pensję […].

Źródło: Janusz Sikorski, Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Warszawa 1975, s. 282.

“

醙

(12)

Ćwiczenie 6

Na podstawie tekstu źródłowego, ilustracji i własnej wiedzy ustal imię wspomnianego w źródle syna króla.

Następnie uzasadnij odpowiedź i napisz, jaką rolę odegrał on w przyszłości.

Obraz Józefa Simmlera przedstawiający Katarzynę Jagiellonkę z mężem i synem przebywających przymusowo na zamku Gripsholm.

Tekst na podstawie relacji Krzysztofa Warszewickiego, posła króla polskiego do Szwecji w 1582 r.

Dwóch ma braci, jednego księcia Karola, drugiego Magnusa. Obaj to rodzeni bracia, a mało jemu wierni. […] Król sprawił, że przed upływem trzech lat do jego godności został dokooptowany syn i w tymże roku po zwycięstwie nad Moskwą został on powitany jako król. Wkroczył ten młodzieniec w siedemnasty rok życia; nie [ma on]

przykrego charakteru, [jest] powściągliwy i milczący, gorliwy w religii katolickiej, lecz nieco jednak, jak mi się wydaje, za delikatnie wychowany i chorowity.

Źródło: Tekst na podstawie relacji Krzysztofa Warszewickiego, posła króla polskiego do Szwecji w 1582 r., [w:] Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe,, oprac. Zygmunt Boras, Maciej Jerzy Serwański, wybór Zygmunt Boras, Maciej Jerzy Serwański, Poznań 1978, s.

121–125.

“

醙

(13)

Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z treścią opracowania historycznego (źródło A) oraz fragmentu źródła historycznego (źródło B) i rozstrzygnij, czy przekaz źródłowy potwierdza ustalenia opracowania historycznego, czy też im zaprzecza.

Źródło A

Źródło B

Lars O. Lagerqvist

Historia Szwecji

Wiosną 1567 r. sporą grupę wysokiej szlachty, między innymi kilku członków rodziny Sturego, oskarżono o działania spiskowe przeciwko królowi i paru z nich Komisja Królewska skazała na śmierć. […] To, co się stało później, jest dosyć jasne w głównych zarysach, mimo że są to relacje wrogów Eryka. Król stał się nerwowy i niespokojny, zaczął się dziwnie zachowywać. Poszedł do więzienia i prosił

osadzonego tam Svante Sturego, żeby został jego przyjacielem. Chwilę później wrócił w całkiem innym nastroju, pchnął Nilsa Sturego nożem w ramię, po czym kazał go zabić. Kiedy wybiegł z więzienia, polecił zlikwidować wszystkich „z

wyjątkiem pana Stena”, co ocaliło życie Stenowi Leijonhufvdow i Stenowi Banérowi.

Drabanci zgładzili Svante i Eryka Sturów, i jeszcze dwóch szlachciców. Król był wyraźnie niezrównoważony i kazał zgładzić swego starego nauczyciela, gdy ten próbował go uspokoić. A potem uciekł do lasu. Ujawniła się ukryta choroba psychiczna. Wydarzenie to nazwano mordem na Sturach.

Po kilku dniach Eryka odnaleziono; błąkał się po okolicznych wsiach i był kompletnie niepoczytalny. Myślał, że jest zdetronizowany, i miał obsesję natręctw.

Źródło: Lars O. Lagerqvist, Historia Szwecji, tłum. H. Thylwe, Sztokholm 2001, s. 49.

“

Na podstawie relacji Krzysztofa Warszewickiego, posła króla polskiego do Szwecji w 1582 r.

[Jan III] Już i sam jest dokuczliwy i karci najniższych ze służby dworskiej i biega niekiedy tam i z powrotem z wyciągniętym mieczem. […] [Jan III] nie czyni do tego stopnia wrażenia króla, że wydaje się słuszne, iż […] mądrze przemyślał ów, który powiedział, że wszyscy synowie króla Gustawa zwykli budzić największe nadzieje co do swej osoby po dwudziestym roku życia, a zwykli ją zatracać po czterdziestym.

Wszyscy bowiem bracia byli dotknięci jedną i tą samą chorobą umysłową, a nie wydaje się szlachetne i słuszne rozstrzygnięcie spraw między nim i Erykiem, który życie zakończył w więzieniu.

Źródło: Na podstawie relacji Krzysztofa Warszewickiego, posła króla polskiego do Szwecji w 1582 r. , [w:] Historia powszechna XVI wieku.

Teksty źródłowe, oprac. Zygmunt Boras, Maciej Jerzy Serwański, wybór Zygmunt Boras, Maciej Jerzy Serwański, Poznań 1978, s. 125.

“

難

(14)

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z fragmentem audiobooka i wykonaj polecenie.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..

Nagranie

難

(15)

Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska Przedmiot: Historia Temat: Szwecja w XVI w.

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa:

zakres podstawowy XVI. Reformacja i jej skutki.

Uczeń:

3) opisuje mapę polityczną i wyznaniową Europy w XVI w.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia okoliczności zerwania unii kalmarskiej i zdobycia niezależności Szwecji.

ocenia działalność Gustawa I Wazy jako twórcy niezależnego państwa.

opisuje wkład następców Gustawa I Wazy w budowę przyszłej potęgi Szwecji.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

(16)

telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji Faza wstępna:

1. Nauczyciel odczytuje wyświetlony na tablicy temat lekcji oraz cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”

i poleca uczniom lub wybranej osobie, aby sformułowała kryteria sukcesu.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu, weryﬁkuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‑materiałem. Uczniowie próbują intuicyjnie zadać pytania, na które odpowiedzą w trakcie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i zapisują w zeszycie minimum pięć pytań do tekstu. Powinny się one odnosić do najważniejszych faktów, np. zerwania unii

kalmarskiej, przeprowadzonych przez Gustawa Wazę reform, tworzenia królewskiej dynastii Wazów itp. Uwaga: każde z pytań powinno rozpoczynać się od słowa „dlaczego”. Uczniowie spacerują po klasie i na umówiony dźwięk znajdują kogoś do pary, następnie zadają pytania sformułowane podczas czytania tekstu i na nie odpowiadają.

2. Praca w parach z treścią audiobooka. Nauczyciel poleca uczniom zapoznać się z poleceniami,

a następnie odtwarza nagranie - dźwiękowy zapis relacji posła polskiego Krzysztofa Warszewickiego.

Po wysłuchaniu audiobooka uczniowie w dwójkach oceniają, czy uzasadniona jest opinia autora relacji o obawach Jana III Wazy wobec brata, i czy słusznie król mógł odczuwać niechęć do Polaków.

Wybrana para (lub zgłaszająca się na ochotnika) przedstawia swoją propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

3. Uczniowie na podstawie przeczytanego tekstu oraz multimedium układają pytania do quizu dla innych par dotyczącego wydarzeń w Szwecji w XVI wieku. Nauczyciel wraz z uczniami określa zasady rywalizacji i punktowania dobrych odpowiedzi (np. gra na czas lub na ilość poprawnych odpowiedzi). Przeprowadzenie gry w klasie. Nauczyciel lub wybrany uczeń dba o prawidłowy przebieg quizu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Nauczyciel nagradza zwycięską parę, np.

ocenami z aktywności.

4. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia nr 1‑4, a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.

5. Uczniowie wykonują w grupie ćwiczenia nr 5‑8, po każdym zakończonym zadaniu wybrana grupa prezentuje swoje rozwiązanie.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”

2. Uczniowie, pracując w parach, tworzą krzyżówkę podsumowującą zajęcia. Pary siedzące obok siebie wymieniają się krzyżówkami i rozwiązują je.

3. Na zakończenie nauczyciel dokonuje oceny pracy kilku par uczniów. Ocenia też aktywność klasy oraz pracę uczniów w trakcie lekcji.

Praca domowa:

1. Napisz streszczenie tekstu zawartego w sekcji „Przeczytaj”.

2. Opracuj podsumowanie materiałów źródłowych z sekcji „Audiobook” w formie pytań do krzyżówki.

Materiały pomonicze:

Carlqvist K., Eryk XIV Waza. Król Ludu, tłum. W. Łagyś, Gdańsk, 2010.

Kersten A., Historia Szwecji, Wrocław Ossolineum, 1973.

Lagerqvist L. O., Historia Szwecji, Instytut Szwedzki, 2001.

(17)

Larsson L.-O., Gustaw Waza – Ojciec państwa szwedzkiego czy tyran?, Warszawa 2009.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Audiobook”, aby przygotować się do późniejszej pracy.