Nauka Gospodarka Społeczeństwo

(1)

Nauka

Gospodarka

Społeczeństwo

Warszawa 2012

(2)

WydaWca:

Wyższa szkoła Menedżerska W WarszaWie

Rada NaukoWa Przewodniczący:

prof. dr stanisław dawidziuk Członkowie:

prof. Phdr. Viera Bacova, Phd., drsc. (słowacja), prof. dr hab. ewgenii Bobosow (Białoruś), prof. h.c. doc. JUdr. Maria Bujňakova, Phd. (słowacja), prof. dr hab. Paweł Czarnecki, prof. dr hab. kazimierz doktór, prof. Thdr. Josef dolista, Phd. (Czechy), prof. devin Fore, Phd. (Usa), prof. dr otar Gerzmava (Gruzja), Phdr. Marta Gluchmanová, Phd. (słowacja), prof. ing. dr renáta Hótová (Czechy), prof. dr hab. Lech Jaczynowski, doc. Phdr. nadežda krajčova, Phd. (słowacja), prof. MUdr. Vladimir krčmery, Phd, drsc. dr h.c. Mult. (słowacja), prof. dr hab. stanisław Marciniak, prof. dr John McGraw, Phd. (kanada), dr Joanna Michalak- dawidziuk, prof. Phdr. František Mihina, Csc. (słowacja), prof. dr hab. nella nyczkało (Ukraina), ing. Jozef Polačko (słowacja), prof. dr h.c. Hans Joachim schneider (niemcy), prof.

dr hab. Maria szyszkowska, dr h.c. prof. daniel J. West Jr. Phd. FaCHe, FaCMPe (Usa), prof. dr hab. Minoru yokoyama (Japonia), prof. Phdr. anna Žilová, Phd. (słowacja).

koleGium RedakcyjNe

redaktor naczelny: prof. dr hab. Wojciech słomski, dr h.c. Mult.

sekretarz redakcji: doc. dr kiejstut r. szymański redaktorzy tematyczni:

prof. dr hab. Lidia Białoń prof. dr hab. Marian daniluk prof. dr hab. Henryk stańczyk prof. dr hab. Jan krukowski

redaktor statystyczny: dr hab. ewa Frątczak redaktorzy językowi:

Język polski: dorota Bruszewska, Język angielski: Marta dawidziuk, Jenny davidson (native speaker), Język rosyjski: Jadwiga Piłat, Język słowacki: andrea Gieciová-Èusová (native speaker) redaktor techniczny: Jarosław Juszczak

opracowanie graficzne, skład i łamanie: Jarosław Juszczak Projekt okładki: Michał Piotrowski

adres redakcji i wydawcy:

Wyższa szkoła Menedżerska w Warszawie ul. kawęczyńska 36, 03-772 Warszawa

www.wsm.warszawa.pl issn 2082-6117

Printed in Poland nakład 500 egz.

„Nauka GoSpodaRka SpołeczeńStWo”

(3)

liSta ReceNzeNtóW

prof. h.c. prof. JUdr. Vladimir Babcak, Csc. (słowacja) prof. dr hab. alexnader Belochlavek (Czechy)

doc. Phdr. Michal Bochin, Phd. (słowacja)

doc. ing. ivana Butoracová Šindleryová, Phd. (słowacja) doc. Paeddr. eva dolinská (słowacja)

ks. prof. Phdr. Pavol dancak, Phd. (słowacja) doc. Mgr. Mgr. andrej démuth, Phd. (słowacja) prof. Phdr. rudolf dupkala, Csc. (słowacja) doc. Phdr. Mária Gažiová, Phd. (słowacja) prof. Phdr. Vasil Gluchman, Csc. (słowacja) prof. dr Wasilij Griszczenko (rosja)

prof. Phdr. ivica Gulášová, Phd. (słowacja) prof. Thdr. Cyril Hišem, Phd. (słowacja)

prof. kU doc. Paeddr. Tomáš Jablonský, Phd. (słowacja) prof. dr hab. Józef Jaroń

prof. dr hab. Tadeusz kmiecik prof. dr hab. Michał kozyr (Ukraina)

doc. ing. Viera kuzmišinová, Phd. (słowacja) doc. ing. Ladislav Lukáč, Csc. (słowacja) prof. dr hab. Ludwik Malinowski

doc. MUdr. Maria Mojzešova, Phd. (słowacja) prof. dr hab. ewa nowacka

prof. dr hab. Jerzy oniszczuk prof. dr Taras rak (Ukraina)

prof. dr hab. Wanda rusiecka (Białoruś) prof. dr hab. alicja sajkiewicz

prof. dr hab. Józef smoliński

doc. ing. Vojtěch spáčil, Csc. (Czechy)

dr h.c. doc. Paeddr. Marek storoška, Phd. (słowacja) prof. dr hab. zbigniew sufin

doc. ing. Martin Vološin, Phd. (słowacja) prof. dr hab. Jan Wawrzyniak

prof. dr hab. Jan Winiecki prof. dr nona zinovieva (rosja)

formie − elektronicznej, mechanicznej, fotokopii czy innych reprodukcji – bez zgodny posiadacza praw autorskich.

Wersja wydania papierowego „nauka Gospodarka społeczeństwo”

jest wersją główną.

Wszystkie nadsyłane artykuły naukowe są recenzowane.

Procedura recenzowania artykułów, zapora ghostwriting oraz zasady przygotowywania tekstów i instrukcje dla autorów znajdują się na stronie

internetowej czasopisma www.wsm.warszawa.pl

(4)

(5)

SPIS TREŚCI

Tomáš Jablonský, Gabriela Siváková ZADANIE RODZINY PRZY FORMOWANIU

SYSTEMU WARTOŚCI CZŁOWIEKA ... ₉ Júlia Klembarová

CHÁPANIE ĽUDSKEJ DÔSTOJNOSTI V KONTEXTE

ETIKY SOCIÁLNYCH DÔSLEDKOV ... ₂₃ Lukáš Švaňa

TERORIZMUS,TEÓRIA SPRAVODLIVEJ

VOJNY A PACIFIZMUS ... ₃₅ Lenka Rovňanová

PROFESIJNÉ KOMPETENCIE V PRÁCI SÚČASNÉHO

SLOVENSKÉHO UČITEĽA ... ₄₃ Vladimír Šebeň, Katarína Šterbáková

INFORMAČNÉ A KOMUNIKAČNÉ TECHNOLÓGIE

V SYSTÉME PRÍRODOVEDNÉHO VZDELÁVANIA ... ₆₅ Iveta Šebeňová

TREŚĆ DOTYCZĄCA SPOTKAŃ DLA DZIEDZINY RZYRODOZNAWCZEJ,

ARTYSTYCZNEJ I TECHNICZNEJ DZIAŁALNOŚCI

KOŁA ZAINTERESOWAŃ ... ₇₃

NAUKA

GOSPODARKA

SPOŁECZEŃSTWO

NR 2(5) ROK 2012

ISSN 2082-6117

ARTYKUŁY

(6)

Spis treści 6

Jana Bernátová

RODINNÉ PROSTREDIE CEZ PRIZMU RÓMSKEJ

ETNICITY NA SLOVENSKU ... 77

Lada Cetlova, Vlasta Dvorakova

ROLE OF NURSE IN THE BREAST CANCER EDUCATION ... 89

Vlasta Dvorakova, Lada Cetlova

DELIVERY AND PAIN ... ₉₅ Mária Slivková

ŠTRUKTÚRA RODINY AKO SPOLOČENSTVA OSÔB ... ₁₀₇ Anna Žilová

PATRZĄC NA RÓWNOŚĆ PŁCI NA S^ŁOWACJI ... ₁₂₁ Jana Topoliová

MATKY NA TRHU PRÁCE ... ₁₃₁ Tomáš Pešek

TRINITÁRNA NÁUKA AURÉLIA AUGUSTÍNA ... 139

Longin Pastusiak, 400 LAT STOSUNKÓW POLSKO-AMERYKAŃSKICH

(1608-2008).OFICYNA WYDAWNICZO –POLIGRAFICZNA „ADAM”, WARSZAWA 2010, VOL.1– SS.951, VOL.2– SS.1982

Recenzja (Kiejstut R. Szymański) ... ₁₅₃

Maria E. Sokalska

STARZEJĄCA SIĘ EUROPA A PRAWO MEDYCZNE

(Europejska Konferencja Prawa Medycznego) ... 157

INFORMACJA O A^UTORACH ... ₁₆₇ RECENZJE

INFORMACJE

(7)

TABLE OF CONTENTS

Tomáš Jablonský, Gabriela Siváková THE ROLE OF FAMILY IN SHAPING THE

VALUE SYSTEM OF A MAN ... 9

Júlia Klembarová

PERCEPTION OF HUMAN DIGNITY IN THE CONTEXT OF ETHICS OF SOCIAL

CONSEQUENCES ... ₂₃ Lukáš Švaňa

TERRORISM, THE THEORY OF JUST WAR

AND PACIFISM ... 35

Lenka Rovňanová

PROFESSIONAL COMPETENCE OF CURRENT

SLOVAK TEACHERS ... 43

Vladimír Šebeň, Katarína Šterbáková

INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES

IN NATURAL SCIENCE EDUCATION ... 65

Iveta Šebeňová

CONTENT OF LEISURE TIME ACTIVITY MEETINGS IN THE

AREA OF NATURAL SCIENCES,ARTS AND CRAFTS ... ₇₃ ARTICLES

SCIENCE ECONOMY SOCIETY

2082-6117

NO. 2(5) YEAR 2012

(8)

Table of contents 8

Jana Bernátová

FAMILY ENVIRONMENT THROUGH THE PRISM OF ROMA ETHNICITY

IN SLOVAKIA ... 77

Lada Cetlova, Vlasta Dvorakova ROLE OF NURSE IN THE BREAST

CANCER EDUCATION ... 89

Vlasta Dvorakova, Lada Cetlova

DELIVERY AND PAIN ... 95

Mária Slivková

STRUCTURE OF THE FAMILY AS COMMUNITY

OF PERSONS ... 107

Anna Žilová

LOOKING AT GENDER EQUALITY IN SLOVAKIA ... ₁₂₁ Jana Topoliová

MOTHERS IN THE LABOUR MARKET ... ₁₃₁ Tomáš Pešek

A^URELIUSA^UGUSTINE'^S

TRINITARIAN DOCTRINE ... ₁₃₉

Longin Pastusiak, 400 YEARS OF POLISH-^AMERICAN

RELATIONS (1608-2008). Publishing “ADAM”, Warsaw 2010, VOL. 1 – ss. 951, VOL. 2 – ss. 1,982

Review (Kiejstut R. Szymanski) ... 153

Maria E. Sokalska

AGEING EUROPE AND MEDICAL LAW

(European Conference on Medical Law) ... ₁₅₇ AUTHORS OF THE PLACED TEXTS ... 167

REVIEWS

INFORMATION

(9)

Tomáš Jablonský Gabriela Siváková

Catholic University of Ruzomberok, Slovakia

Z^ADANIE RODZINY PRZY FORMOWANIU SYSTEMU WARTOŚCI CZŁOWIEKA^∗

Słowo „wartość“ zaczęło się używać w znaczeniach filozoficznych dopiero pod koniec 19 wieku oraz na początku wieku 20.

Wartość rozumiemy jako wielodziedzinowe pojęcie (jest badana z punktu widzenia kilka nauk). Używa się w filozofii, psychologii, a również w ekonomii itd. Pojęcie wartość pochodzi z greckiego słowa time (cena, wartość, nagroda).

Nauka o wartościach – aksjologia – uważa za pierwszą i podstawową oraz najbardziej właściwą wartość życie człowieka.

Pojęcie wartości występuje więc w wielu naukach społecznych i przyrodni- czych, które zdefiniowane są w różny sposób. Różnice wynikają z innego po- glądu na podstawowe pytanie – czy istnieją wartości obiektywne (niezależne od subiektywnej świadomości człowieka) lub są subiektywnymi, więc wartościami tylko dla niektórych?

Do wartości można ustosunkować się w sposób: ontologiczny, naturalistyczny lub humanistyczny.

W ontologicznym rozumieniu wartości można określić na podstawie analizy filozoficznej i teologicznej bytu, który szuka wartości absolutne. Wartości są wówczas uważane za absolutne, które istnieją w woli Bożej lub za inną obiek- tywną – wieczną, niezmienną i ponadczasową ideę. Zgodnie z tym rozumie- niem społeczność ludzka w etapach historycznych swojego rozwoju dojrzewa do etapu, kiedy jest w stanie zaakceptować pewne wartości.

∗ Udział procentowy poszczególnych Autorów w powstaniu artykułu: Tomáš Jablonský – 60%, Gabriela Siváková – 40%.

ARTYKUŁY

NAUKA.GOSPODARKA.SPOŁECZEŃSTWO NR 2(5) ROK 2012 ISSN2082-6117, SS.9-21

(10)

Tomáš Jablonský, Gabriela Siváková 10

V naturalistycznym rozumieniu są wartości właściwościami obiektywnymi poszczególnego przedmiotu i można je odkryć przy pomocy metod nauk przy- rodniczych. Wartości obiektywne zawierają elementy składniowe z natury oraz szeroko rozumianej kultury, które mają dla człowieka znaczenie pozytywne i wywierają na niego wpływ niezależnie od jego motywacji i postaw. Innymi słowami, wartości rozumiane w sposób naturalistyczny, to rzeczy lub zjawiska, które mogą dzięki swojej naturze zaspokajać potrzeby ludzi.

W rozumieniu humanistycznym, które jest bardziej rozpowszechnione w an- tropologii kulturowej, socjologii i psychologii socjalnej, wartości łączą się z badaniem doświadczeń ludzi, ich czynności praktycznej, wyobraźni, intuicji i rozważania moralnego. Wartości to wyobrażenia i przekonania o celach, które istnieją w myśleniu ludzi. W ten sposób rozumiane wartości tworzą podstawo- wą część składniową całych teorii socjologicznych¹.

Większość koncepcji socjologicznych opiera się na humanistycznym (nie- kiedy określanym również jako relacjonistycznym) rozumieniu wartości. „War- tość jest wynikiem relacji spostrzegającego i aktywnego podmiotu (człowieka) wobec pewnych zjawisk świata zewnętrznego”². Wartości więc mają podwójną podstawę, są umocowane w obiektywnych istniejących stanach rzeczy a jedno- cześnie w subiektywnej rzeczywistości człowieka – w stanach jego świadomo- ści, przeżyciach i osobowości. Ze stanów różnych rzeczy i zjawisk tworzy oso- bowość człowieka wartości. Takie zrozumienie wartości nazywamy relacjonistycznym ponieważ wartości mówią o relacji pomiędzy obiektywnie istniejącymi rzeczywistościami na jednej stronie i osobowością człowieka na drugiej stronie.

W pedagogice rozumiemy wartość jako subiektywną ocenę lub miarę waż- ności, którą człowiek przypisuje pewnym rzeczom, zjawiskom, symbolom lub innym ludziom. Niektóre wartości uznają całe grupy lub społeczności. Istnieją wartości, zwłaszcza moralne, które mają absolutną, trwałą ważność. Inne war- tości są zmienne i mają tylko krótkie trwanie.

Wartości występują jako wiodące zasady życiowe, które uczestniczą w tworzeniu relacji człowieka wobec różnych stron życia. Wartości wpływają na cał- kowitą postawę człowieka wobec świata, innych ludzi, samego siebie, sensu życia, pracy i uwarunkowują jego zachowanie.

Z pedagogicznego punktu widzenia jest ważne, że wartości nie postrzegamy przez rozum, ale przez uczucia i wolę. Im bardziej jesteśmy skłonni coś ofiarować dla pewnej wartości, im więcej trudu i wyrzekania od nas wymagano, tym bardziej poszczególną wartość szanujemy. W naszym życiu spotykamy się również z warto- ściami, które sobie nie uświadamiamy, jeśli nie są zagrożone lub utracone.

1 J. Bunčák, Hodnotové orientácie mladých ľudí. /online/, /cytowane 13.09.2010/. Dostępne na:

http://www.fphil.uniba.sk/uploads/media/Sylabus_Soc_Det_Mlad_2010.doc

(11)

Zadanie rodziny przy formowaniu systemu wartości człowieka 11 Sam dobór wartości nie jest zazwyczaj podyktowany przez jakiś system lub moralność. To znaczy, że „wartością mogą zostać ludzie, niewidzialny Bóg, natura lub różne dzieła ludzkie a również zwierzęta, drzewa, bożki ze złota, srebra i kamienia, itp.”³.

Człowiek może jako wartości ubóstwiać swoich przodków, swój naród, swoją ojczyznę, pieniądze, sukces. Nie istnieje nic na tyle altruistyczne, skrajnie filantro- piczne, a z drugiej strony na tyle nieludzkie, zboczone, co nie może stać się warto- ścią. A jednocześnie obowiązuje, że dobór wartości człowieka jest wyraźnie zde- terminowany przez wychowanie (zwłaszcza w rodzinie) oraz przez wpływy spo- łeczne. W związku z tymi wpływami (ew. w przeciwieństwie do nich) każdy czło- wiek, społeczeństwo, grupa społeczna, jednostka społeczna, tworzy swoje własne ogólne i specyficzne systemy wartości oraz kodeksy. Te wyrażają ich główne zainteresowania i cele. Bez odpowiedniego systemu wartości nie można praktycznie stworzyć żadną jednostkę społeczną. Są zasadniczą stroną i częścią życia.

Wartości zaliczane są do tych czynników, które ludzie uważają za determi- nujące i regulujące ich zachowanie. Nie chodzi tylko o decydującą funkcję war- tości która jest ograniczona, krótkoterminowa lub tylko tymczasowa, ale często chodzi o stosunkowo trwałą orientację wielowymiarowej czynności. Są w bez- pośredniej relacji do kierunkowej i celowej części motywacji.

W pracach wielu autorów więc spotykamy się z definiowaniem wartości w związku z umotywowaniem ludzkiego postępowania. Główny akcent polega na kategorii celu w kontekście ogólnospołecznym oraz w życiu osobistym każ- dego człowieka⁴.

Najbardziej znaną koncepcję socjologiczną zmian wśród wartości opracował R. Inglehart (1997) na podstawie wielkiego międzynarodowego badania porów- nawczego. Społeczności w rozwiniętych krajach kapitalistycznych przechodzą od wartości materialistycznych do wartości postmaterialistycznych. Na podstawie teorii potrzeb Maslowa (1997) ludzie uważają za najważniejsze – najbardziej sobie cenią – te wartości, które im najbardziej brakują zwłaszcza w decydują- cym okresie ich dojrzewania. Dłuższe życie w warunkach dobrobytu prowadzi do stopniowego obniżania znaczenia wartości materialnych.

Przejście od „materializmu“ do „postmaterializmu“ łączy się z dwiema ten- dencjami rozwojowymi:

1. kwestie ekonomiczne zapewnienia życia codziennego są mniej naglące niż wcześniej,

2. zachodzi zmiana w preferencjach kulturowych – jej podstawą jest przej- ście od wartości zakazujących i ograniczających (prostota, dyscyplina własna,

3 J. Boroš, K problematike hodnôt adolescentov (stredoškolákov a vysokoškolákov), [w:] „Pedagogická revue”, rocz. XLVIII, 1996, nr 5, s. 186.

4 J. Boroš, K problematike hodnôt adolescentov (stredoškolákov a vysokoškolákov), [w:] „Pedagogická revue”, rocz. XLVIII, 1996, nr 5.

(12)

konformizm, podporządkowanie się) do wartości „libertariańskich” (pluralizm, wolność, tolerowanie mniejszości, tolerowanie odmienności różnych stylów życia, otwartość na nowe idee oraz tolerancja wobec samego siebie)⁵.

Przejście do wartości libertariańskich powoduje pytanie, czy odzyskanie „wol- ności od” (uwolnienie osoby od obowiązku zdyscyplinowanego podporządkowa- nia się władzom oraz bezwzględnego przyjmowania tradycji), prowadzi naprawdę do „wolności do” (na razie nieokreślonym pożądanym stanom docelowym).

Przy zmianach wartości społecznych zajmują ludzie młodzi pozycję specjal- ną. Socjalizacja młodego pokolenia realizowana jest w innych warunkach niż socjalizacja pokolenia rodziców, co jest bezpośrednio powiązane z innym wy- obrażeniem ostatecznego stanu rzeczy. Różnica w orientacjach wartościowych pokoleń jest źródłem konfliktu międzypokoleniowego.

Według jednego z klasyków socjologii społeczeństwo powinno jednostce wszczepić wyższe wartości: ofiarność, porządek i dyscyplinę. Tylko zmuszenie społeczne – presja świadomości kolektywnej – potrafi zmienić człowieka z jego w istocie rzeczy zwierzęcą naturą na byt społeczny i moralny. Już założyciel psychologii głębinowej S. Freud udowadniał, że wartości kulturowe pełnią po- czątkowo rolę pozytywną, ponieważ łagodzą agresywność i poprawiają złe strony natury człowieka, lecz później stają się źródłem cierpienia. Kultura tworzy ideały a jednocześnie sumienia ludzkie (superego), a te stają się razem źródłem zmuszania wewnętrznego, przed którym nie ma ocalenia. Kultura z jej warto- ściami przedstawia dla człowieka zadania, które nie jest w stanie wypełnić, co powoduje różne zaburzenia psychiczne i rosnące poczucie winy. Myśli Durkhei- ma rozwinął T. Parsons w teorii funkcjonalistycznej społeczeństwa. Według Parsonsa człowiek przy decydowaniu o postępowaniu jest determinowany dwo- ma punktami widzenia: korzyścią materialną oraz prawidłowością normatywną pewnego postępowania. Wartość jest jego zdaniem „elementem wspólnego sym- bolicznego systemu, który służy jako kryterium lub standard przy wybieraniu pomiędzy orientacjami alternatywnymi w poszczególnej sytuacji”⁶. Integracja jednostki w społeczeństwie wymaga, by wartości kulturowe były: internalizowane w trakcie procesu socjalizacji jednostek, więc by ich internalizację wymagali oraz by ich realizację oczekiwali inni ludzie, partnerzy działającego człowieka.

Wartości wspólne są cechą podstawową wszystkich grup społecznych.

Ważne jest kiedy i w jakim stopniu tworzą wartości wspólne podstawę wspól- nego uczucia „my” – identyfikację psychiczną, uczucie przynależności do gru-

(13)

Zadanie rodziny przy formowaniu systemu wartości człowieka 13 py, kiedy zaczną tworzyć osobną tożsamość grupową i zostaną podstawą do wspólnego postępowania.

Internalizacja (uzewnętrznienie) wartości jest jednym z najważniejszych za- dań socjalizacji. Przebieg internalizacji wartości ogarnia następujące etapy:

1. informacja – dowiadujemy się o istnieniu wartości,

2. transformacja – przetłumaczenie informacji do własnego, indywidual- nego języka oraz jej połączenie z własnymi doświadczeniami,

3. zaangażowanie – zaakceptowanie określonej wartości lub jej odrzucenie, 4. inkluzja – włączenie wartości do systemu wartości osobistych, co może spowodować potrzebę zmiany struktury wartości osobistych,

5. dynamizacja – rozpoczęcie postępowania lub przyjęcie postawy w relacji do rzeczywistości, która odpowiada przyjętej wartości⁷.

Rozróżniamy trzy główne etapy rozwoju osobistego w dziedzinie realizacji wartości moralnych:

a) etap przedkonwencyjny, kiedy osoba orientuje się według udzielanych nagród i kar,

b) etap konwencyjny, kiedy dostosowuje się do obowiązujących zasad prawnych,

c) etap postkonwencyjny oceny moralnej, kiedy jest w stanie przekroczyć granice presji społecznej, zadawać pytania dotyczące uzasadnienia ustaw z punktu widzenia wartości uniwersalnych i uzyskuje autonomię moralną.

Według J. Habermasa (1999) jest możliwe osiągnąć trzeci etap tylko w od- powiednich warunkach społecznych, kiedy zapewniony jest pluralizm oraz możliwość dyskusji na temat problemów etycznych⁸.

W związku z terminem wartość w wychowaniu wspomniano „wychowanie do wartości” jako systematyczne staranie się pomóc uczniom poznawać i rozwijać ich wartości osobiste. To wychowanie powinno dać im zdolność do uzyskania wrażliwości na wartości i sprawy moralne, wyjaśniać wartości i eliminować uprzedzenia względem nich. Jest jednak potrzebne podkreślić, że wartości i oceny powinny służyć potrzebom realnym i uzdolnieniom uczniów.

Przy wychowaniu dbamy o ocenę, o wartościowe punkty widzenia i wartości!

Traktujemy oceny, idee i wartości poważnie!

Wychowujemy zgodnie z wartościami!

Wychowujemy do wartości, odpowiedniego oceniania i postaw wartościowych⁹!

http://www.fphil.uniba.sk/uploads/media/Sylabus_Soc_Det_Mlad_2010.doc.

8 Zob.: J. Bunčák, Hodnotové orientácie mladých ľudí. /online/, /cytowane 13.09.2010/. Dostępne na:

http://www.fphil.uniba.sk/uploads/media/Sylabus_Soc_Det_Mlad_2010.doc.

9 W. Brezinka, Filozofické základy výchovy, Zvon, Praha 1996.

(14)

W zależności od wyobrażeń wartościowych i poglądów tworzono pewne orientację zainteresowań i działań człowieka. W ten sposób powstaje orientacja wartościowa i system wartości.

Orientacja wartościowa zawiera znaczenie obiektywne tego lub innego przedmiotu, zjawiska rzeczywistości, czy ono odpowiada lub nie odpowiada potrzebom i zainteresowaniom człowieka.

Orientacja wartościowa oznacza orientację osobowości na pewne wartości kultury duchowej lub materialnej społeczeństwa. Możemy ją rozumieć jako proces, przy którym tworzone i realizowane są wartości. Przedstawia pewną oś, z którą są ściśle powiązane myśli i uczucia, z punktu widzenia której rozwiązy- wane są różne kwestie życiowe.

Orientacja wartościowa bezpośrednio dotyczy tego, w jaki sposób człowiek orientuje się przy powstawaniu systemu wartości i w jaki sposób później po- wstały system wartości warunkuje jego zachowanie. To znaczy, że wartości, które człowiek uznaje i które go zachwycają, nie tworzą tylko układ przypad- kowy, lecz są ułożone, są pewnym porządkiem – systemem wartości¹⁰.

Swój własny system wartości posiada społeczeństwo, pewna grupa a rów- nież konkretna osoba. System wartości jednostki może być (a bardzo często również jest) identyczny z systemem wartości społeczeństwa, w którym żyje.

Do systemu wartości jednostki jednak nie muszą należeć wszystkie wartości społeczeństwa. Zazwyczaj jest tworzony przez te wartości, które uznaje i które go motywują. W takim systemie jest pewna wartość pierwszą, inna drugą, itd.

Miejsce wartości w tym systemie jest determinowane z jednej strony jej jako- ściami obiektywnymi a z drugiej strony jakością podmiotu oceniającego. For- mowanie systemu wartości zależy od samego człowieka, od wpływów społecz- nych, socjalnych, kulturowych i wychowawczych.

Jedną z najważniejszych wartości społecznych jest rodzina. Bez niej nie zaist- niałyby inne ważne pojęcia, takie jak miłość, przyjaźń, nienawiść, zrozumienie, tolerancja itp. Do podstawowych wartości ogólnoludzkich należy życie i mi- łość. Podstawą dla tworzenia i utrzymania tych wartości w ciągu rozwoju spo- łeczeństwa była zawsze rodzina jako grupa społeczna, która ma największy udział w formowaniu osobowości, ponieważ rodzina jest pierwszorzędnym a jednocześnie najważniejszym elementem procesu wychowania człowieka, w utrwalaniu jego zdrowia psychicznego, kształtowaniu oceny własnej, szacunku wobec siebie i poczucia własnej wartości.

Rodzice korzystają z różnych procedur wychowania by potrafili przekazać wartości, które szanują i uznają swoim dzieciom. Poznajemy kilka podstawowych zasad, a na przykład Posse i Melgosa podają następne:

10 J. Boroš, K problematike hodnôt adolescentov (stredoškolákov a vysokoškolákov), [w:] „Pedagogická revue”, rocz. XLVIII, 1996, nr 5, s. 187.

(15)

Zadanie rodziny przy formowaniu systemu wartości człowieka 15 1. Przekazywanie wartości odbywa się za pośrednictwem sposobu życia.

Styl życia rodziny jest podstawą, która oddziaływa na kształtowanie systemu wartości wśród dzieci. Rodzina jest pierwszym i najbardziej intensywnym miejscem przekazywania wartości i dla dzieci stanowi niezastąpioną wartość. Każda rodzina tworzy swój własny styl życia zgodnie z wiarą, tradycjami, zapleczem kulturowym oraz jej środkami ekonomicznymi i społecznymi. Ma własny sposób myślenia, odczuwania i potwierdzania pewnych zasad a w ten sposób tworzy podstawę dla wychowania i przekazywania wartości i zasad młodszym pokoleniom.

Wprowadzenie do świata wartości oznacza przede wszystkim wprowadzenie do własnego świata wartości rodziców. Nie wystarczy tylko odosobniona informacja o wartościach, jest potrzebne razem z dzieckiem przeżyć te wartości.

Pierwsze wyobrażenia o wartościach przekazują rodzice dzieciom przez swoje własne życie, jak zachowują się wobec siebie nawzajem oraz wobec innych ludzi. Ich codzienne zachowanie jest najmocniejszym oddziaływaniem wycho- wawczym. Zachowanie rodziców wychowuje dzieci, nie słowa. Utożsamienie się dziecka z wartością realizuje się poprzez wzory w zachowaniu rodziców a w ten sposób może dziecko przejmować swoje wartości osobiste bezpośred- nio z wartości, które styl życia rodziców determinują i jakie wartości rodzice preferują. Jeżeli na przykład całe życie rodziców skupia się na pieniądzach i wartościach materialnych, jeżeli nagradzają dziecko przeważnie darami mate- rialnymi lub finansowymi, jest oczywiste, że będzie to miało znaczący wpływ na system wartości dziecka.

W procesie przekazywania wartości ma swoje znaczenie każda drobnostka, przychylność, pogłaskanie, wyróżnianie, szczerość, prawdomówność, cierpli- wość, wystarczająca ilość czasu, atmosfera radości a również odpowiednia kry- tyka, odrzucanie, kara.

2. Wartości przekazują się poprzez spędzanie czasu rodziców ze swoimi dziećmi.

W czasach obecnych zachodzi w strukturze rodziny wiele zmian. Wzrasta niezainteresowanie, stres oraz czas, który spędzają rodzice wraz z dziećmi, jest wyraźnie krótszy. Rodzina ma z jednej strony lepsze warunki materialne, ale trzeba podkreślić jednocześnie wielką potrzebę spędzania jak najwięcej czasu rodziców ze swoimi dziećmi przy różnych czynnościach. Każda wspólnie spę- dzona chwila jest długookresową pozytywną inwestycją do przyszłości. Czas poświęcony dzieciom w środowisku domowym oraz poza tym środowiskiem pozostawia trwałe ślady na dzieciach i rodzice w ten sposób mogą bezpośred- nio oddziaływać na hierarchię wartości swoich dzieci. We wspólnym działaniu rodzice przekazują swoim dzieciom doświadczenia i kształtują wzajemne relacje emocjonalne pomiędzy rodzicami i dziećmi, które należą do elementarnych założeń zdrowego rozwoju psychicznego i umysłowego dziecka.

(16)

3. Wszczepianie wartości jest procesem złożonym i wymaga dłuższego czasu.

Wyniki starań rodziców wszczepić dziecku wartości nie są widzialne od ra- zu. Dla wielu rodziców jest bardzo trudne mieć konsekwentne i zasadnicze postawy. Oprócz tego muszą często korygować nieodpowiednie wpływy z innych środowisk. Rodzice jednak powinni pamiętać o sile osobistego przykładu moralnego a również o tym, że ich słowa i postępowania muszą być w zgodzie.

Rodzice poprzez swój osobisty przykład i wspólne rozwiązywania trudności wraz z dziećmi im mogą pomóc przyjąć postawę wobec złożonych problemów własnego życia¹¹.

„Wychowanie przez wartości do wartości“ powinno być wartościowe jeśli tylko ma prowadzić do odpowiedniej hierarchii wartości wśród dzieci w rodzinie.

Wychowanie do wartości wymaga następnych warunków dla osiągnięcia wartościowych celów wychowania:

▪ harmonijne pożycie małżeńskie rodziców,

▪ rodzice muszą starać się uzyskać te cechy, do których pragną wychowy- wać swoje dzieci,

▪ spędzanie czasu wolnego z dziećmi,

▪ tworzenie korzystnej i pozytywnej atmosfery w rodzinie,

▪ prowadzenie dzieci do samodzielności, k przejmowaniu odpowiedzialności,

▪ ochrona przed szkodliwymi informacjami i wpływami,

▪ realizowanie dobrego zachowania w kontakcie z innymi ludźmi,

▪ zainteresowanie rodziców i przyjaciół dzieci ich hobby i czynnością w czasie wolnym¹².

Jaka jest współczesna rodzina? Kiedy mówimy o kryzysie rodziny i małżeń- stwa mamy na uwadze kryzys takich wartości jak życie i miłość w rodzinie z których i dla których rodzina żyje. Chodzi o kryzys rodziny tradycyjnej.

Współczesna rodzina jest w stanie przejściowym. Rozpadają się związki małżeńskie i powstają nowe małżeństwa oraz wzrasta ilość współżyć niefor- malnych. Znika zwartość rodziny, spada liczba dzieci w rodzinach, jest zabu- rzony naturalny system rodzin trzypokoleniowych.

Wiele rodzin cierpi z powodu zagrożenia bezrobociem, ubóstwem, niepew- nością, co prowadzi do destabilizacji ich członków.

Z drugiej strony wzrastają wymagania wobec rodziców w pracy i w życiu codziennym. Potrzeba nieustannego kształcenia się oraz obciążenie mają wpływ na atmosferę w rodzinie.

11 L. Koldeová, Hodnotová výchova v rodine, [w:] Vychovávateľ, EDUCATION, Bratislava 2005, rocz.

LI, nr.8, s. 11-15.

12 W. Brezinka, Východiská k poznání výchovy, L. Marek, Brno 2001, s. 590.

(17)

Zadanie rodziny przy formowaniu systemu wartości człowieka 17 W wyniku większego obciążenia pracą spada poziom opieki rodziców, która ogranicza się tylko do zapewnienia wartości materialnych, do organizowania domu i jego kontroli.

Brak zainteresowania rodziców dziećmi może w obecnych czasach mieć tra- giczne skutki. Dzisiaj są młodzi ludzie na ogół emocjonalnie bardziej chwiejni, załamują się przy najmniejszym wysiłku, bardzo szybko odłączają się od rodziny i swoją uwagę skupiają na świecie zewnętrznym. Nowoczesne społeczeństwo orientowane na wydajność ma wobec młodzieży coraz większe wymagania, nie zapewnia jej natomiast wystarczająco solidne reguły, ochronę lub pewność.

Obniża się ilość czasu na wychowanie dzieci, relacje interakcyjne w rodzinie, wspólne spędzanie czasu wolnego.

Wejście masmediów, techniki komputerowej do rodziny, obniża czas wzajemnej komunikacji. Środki społecznego przekazu często produkują wzory dla dezyntegracji wartości. Brak relacji emocjonalnych w rodzinie zastępuje telewizja.

Komercjalizacja życia nie sprzyja tworzeniu wartości pozytywnych w rodzinie, minimalizują się wartości tradycyjne rodziny.

Pod wpływem zmian politycznych i społecznych rodziny są w znacznym stopniu zróżnicowane co do typologii i warunków demograficznych, kulturowych i ekonomicznych. Rola dominującego i autorytatywnego ojca jest podwa- żana. Wiele mężczyzn traci aktywną odpowiedzialność za rodzinę lub jego obecności w niej zupełnie brakuje. Dla wielu kobiet macierzyństwo przestaje być priorytetem wartościowym. W nowych warunkach jest coraz więcej rodzin przedsiębiorców, które są eksponowane przez obowiązki robocze ojca, a w któ- rych małżonkowie orientują się na podniesienie kwalifikacji i na karierę. Wy- chowanie dzieci jest cechowane brakiem wrażliwości na ich potrzeby. Rodzina przedsiębiorcy cierpi na podwyższony stres i orientuje się na wartości materialne, konsumpcyjny sposób życia, rodzinie brakuje czasu wolnego. Jest coraz więcej rodzin dysfunkcycjnych, z osłabioną rolą jednego z rodziców. Kryzys wewnętrzny rodziny prowadzi do rozpadu rodzin i najbardziej bolesne skutki ponoszą dzieci. Toksykomania, szykanowanie dzieci, przemoc w rodzinach oraz inne zjawiska patologiczne społecznie są skutkiem bezpośrednim funkcji dezyntegrowanych oraz destabilizacji relacji wewnętrznych rodziny. Zjawiska te są wynikiem kryzysu rodziny a również kryzysu społecznego.

Każda rodzina ma swoje wartości. Jest warsztatem modelowym zachowania człowieka. W niej dziecko zapoznaje się z kodeksem moralnym zachowania, naśladuje wzorce rodzicielskie i kształtuje system wartości. Osobowość rodzi- ców, ich stosunek wobec alkoholu, tolerancja picia, zaburzone relacje między- ludzkie w rodzinie, negatywne style wychowawcze w rodzinie, uważane są za kluczowe przy powstawaniu przestępczości wśród dzieci. Rodzina, która jest dysfunkcyjną, nie jest w stanie pełnić swoje pierwszorzędne zadanie, którym jest wychowanie dzieci w taki sposób, by mogli się wszechstronnie rozwijać.

(18)

Dziecko nie wybiera rodzinę, do której się urodzi, ale jest obowiązkiem rodzi- ców stworzyć warunki dla jego wszechstronnego i harmonicznego rozwoju.

Dla całokształtu współczesnego obrazu naszych rodzin warto wspomnieć jeszcze inne typy rodzin, jakimi są np. rodziny romskie, rodziny socjalnie słabe, biedne, rodziny chrześcijańskie, rodziny zastępcze, adopcyjne, rodziny emigran- tów, oraz inne¹³.

Musimy przypomnieć, że obecnie istnieją również rodziny, które skutecznie dostosowali się do nowej sytuacji społecznej i do potrzeb jej poszczególnych członków. Rodziny te tworzą kierunek rozwoju nowego typu rodziny. Optymi- styczne spojrzenie prowadzi do tego, iż część naszych rodzin o orientacji de- mokratycznej i humanistycznej uważa w swojej hierarchii wartości rodzinę za wartość priorytetową i wychowanie dzieci za pierwszorzędną odpowiedzialność rodzica. W takiej rodzinie jest przykład osobisty rodziców oparty na wzajemnej miłości, szacunku i zrozumieniu wzorem dla dzieci. Dobra atmosfera w rodzinie zawiera relacje pomiędzy wszystkimi członkami rodziny.

Stwierdzono, że rodzice oraz ich dzieci zazwyczaj preferują te same warto- ści, co oznacza, że adolescenci przejmują oraz uznają te same wartości co ich rodzice. Są nimi:

▪ miłość i przyjaźń,

▪ uporządkowane życie rodzinne,

▪ zdrowie,

▪ praca, dobre wynagrodzenie,

▪ dobre mieszkanie, auto,

▪ dużo podróżować, mieć dużo wolnego czasu,

▪ tolerancja,

▪ przekonanie i wiara w Boga,

▪ niezależność, wolne myślenie i decydowanie.

Kolejność tych uznawanych wartości u rodziców i adolescentów jest różna.

Widać, że rodzice oraz ich dzieci preferują wartości elementarne dla życia i społeczne, ale jednocześnie uważają za ważne również wartości materialne.

U wszystkich jednak rodzina, życie rodzinne zajmuje ważne miejsce. Sygnalizu- je to, że podstawowym źródłem wiedzy na temat wartości i sposobów ich realizacji jest rodzina. Rodzaj cenionych wartości w rodzinie, które determinują zachowanie jej członków, w sposób zasadniczy, kształtuje wartości młodego człowieka. Przekazywanie wartości w rodzinie zależy w dużym stopniu od atmosfery wychowawczej, która jest tworzona zwłaszcza przez postawy rodziców oraz styl wychowania preferowany rodzicami. W zależności od tych warunków rodzina może zostać nosicielem wartości pozytywnych i negatywnych, a jedno-

13 M. Kouteková, Výchova k hodnotám v rodine, [w:] Zborník z medzinárodnej vedeckej konferencie Výchova k hodnotám v škole a v rodine, Ružomberok, 2006, s. 282-284.

(19)

Zadanie rodziny przy formowaniu systemu wartości człowieka 19 cześnie odegrać ważną rolę przy formowaniu odpowiedniej lub nieodpowied- niej hierarchii wartości.

Poznanie orientacji wartościowej rodziny zapewnia nas o tym, że rodzina jest najwyższą wartością w życiu człowieka. W dziedzinie wychowania więc oczekuje się od rodziny, że w sposób wyraźny przyczyni się do budowania in- tegralności człowieka i do sensownego sposobu przeżywania życia ludzkiego.

Kryzys rodziny jest tym, co może ogólnie charakteryzować obecną rodzinę.

Towarzyszy jej niepewność, rozpad i rozwód związków małżeńskich oraz osła- bienie tradycyjnych związków rodzinnych. Bezpośrednim skutkiem tego jest wychowanie dzieci tylko przez jednego z rodziców lub wychowanie w innych różnych alternatywnych sposobach współżycia mężczyzn i kobiet, rodziców i dzieci. Współczesną rodzinę charakteryzuje niezależność kobiet i mężczyzn od rodziny. Tradycyjne relacje rodzinne zbudowane na autorytecie mężczyzny i podporządkowaniu dzieci wobec rodziców zmieniają się na relacje równo- prawne¹⁴. Jako możliwe zjawisko pozytywne wymienia Helus obok zaburzo- nych związków małżeńskich i pokrewnych, otwarcie się rodziny dla szerszego społeczeństwa – znajomych, przyjaciół, którzy mogą się wzajemnie wspomagać oraz być pomocą tam, gdzie już nie ma zaplecza rodzinnego.

Obraz rodziny oraz warunków, w których istnieje współczesna rodzina na Słowacji, podaję Kovačič¹⁵. Jako stronę negatywną widzi sytuację po 1989 r., która oznaczała zmianę elementów charakterowych, wartościowych oraz ży- ciowych osób, instytucji, państwa a więc również rodzin. Na Słowację przedo- stał się liberalizm oraz konsumpcyjny sposób życia oraz dewiacje życiowe, któ- rych dotąd na Słowacji nie znaliśmy. Jako rzecz pozytywną ocenia wolność wypowiedzi, możliwość wolnego podróżowania, możliwość szukać i napełniać wartości duchowe. Zagrożenie ubóstwem i bezrobociem, które dotknęło rodzin słowackich, wymaga dużo wysiłku w dziedzinie zmiany kwalifikacji i nieustannego kształcenia rodziców, poprzez co zmniejsza się przestrzeń do wzajemnej komunikacji rodziców z dziećmi i rodziców nawzajem. Dzieci często są zdane na siebie, przez cały dzień z rodzicami porozumiewają się za pomocy krótkich przekazów i telefonów. Zniknął czas do spędzania wspólnie wolnych chwil. Osoby są oderwane od podstawowych więzi i wśród społeczeństwa czu- ją się osamotnieni, co definiują w pojęciu „syndrom osobowości schizoidnych”. Jest coraz więcej ludzi z zaburzeniem harmonii rozumu, uczucia i woli – zachowują się inaczej w domu, inaczej w pracy, inaczej w „interesie publicznym”, powta- rzają wyuczone frazy i postawy – inaczej myślą a inne prezentują na zewnątrz.

Najbardziej zagrożone osoby w rodzinie – dzieci i starsi ludzie pozostali bez

14 Z. Helus, Sociální psychologie pro pedagogy, Grada Publishing, a.s., Praha 2007, s. 140-143.

15 V. Kovačič, Model funkčnej rodiny a formovanie osobnosti podľa princípov SVD a SJ, Pro konzult. Vrútky 2002, s. 17-20.

(20)

pomocy generacji średniej, która całość czasu spędza w pracy, by zapewniła podstawowe utrzymanie wszystkich członków rodziny.

Kovačič¹⁶ twierdzi, że najważniejszą funkcją przy formowaniu osobowości harmonijnej jest funkcja emocjonalna. Jest powiązana z w pełni rozwiniętym człowiekiem dojrzałym, odpowiedzialnym, dla którego relacja uczuciowa nie jest tylko czymś chwilowym, ale jest trwałą podstawą pewności i zaplecza uczuciowego dla wszystkich członków rodziny. Jej celem jest wychowanie osobo- wości dojrzałej, która jest w stanie w sposób wolny i odpowiedzialny żyć sa- modzielnie. Więzi uczuciowe członków rodziny w sposób znaczący wpływają na formowanie osobowości wychowanka. Dzieci uczą się od rodziców przede wszystkim przez obserwowanie ich zachowania wobec siebie nawzajem oraz wobec pozostałych członków rodziny i społeczeństwa. Rodzina daje dzieciom przede wszystkim wsparcie emocjonalne oraz pewność, że dziecko jest akcep- towane z miłością takie, jakim jest, ponieważ podstawową potrzebą dziecka jest być kochanym.

To, czego dziecko nie otrzyma w środowisku rodzinnym, zwłaszcza od ojca i matki, nie może zastąpić żadna instytucja wychowawcza”¹⁷. Zdrowa rodzina harmonijna z trwa- łym systemem wartości, stabilizowana i formująca rozwój indywidualny każde- go członka, należy do pierwotnej profilaktyki w zapobieganiu dewiacjom, zachowaniu maladapcyjnemu, dysfunkcjom, przestępczości oraz uzależnieniom.

Dobre przyzwyczajenia emocjonalne oraz uczuciowe, relacje do innych, rozwój empatii, dają podstawę dla jakościowego życia emocjonalnego i uczuciowego, kontroli własnej i zrozumienia, przede wszystkim chodzi o miłość rodziców do siebie nawzajem oraz miłość do dzieci. Rodzice i dzieci mają swoje pewne role w rodzinie i swoje niezastąpione miejsce¹⁸.

16 V. Kovačič, Model funkčnej rodiny a formovanie osobnosti podľa princípov SVD a SJ, Pro konzult. Vrútky 2002, s. 49-51.

17 V. Kovačič, Model funkčnej rodiny a formovanie osobnosti podľa princípov SVD a SJ, Pro konzult. Vrútky 2002, s. 38.

18 V. Kovačič, Model funkčnej rodiny a formovanie osobnosti podľa princípov SVD a SJ, Pro konzult. Vrútky 2002, s. 91.

(21)

Zadanie rodziny przy formowaniu systemu wartości człowieka 21

THE ROLE OF FAMILY IN SHAPING THE VALUE SYSTEM OF A MAN

Abstract

Education influenced and continues to affect human understanding. Adopted the concept of education determines the character and re-education affects not only the concept itself, but also society as a whole. The beginnings of education are found in ancient human cultures. Education is a phenomenon that is recorded in the history of world and European thinking constantly change and takes on different forms and shape, pointing to the dynamism and diversity education.

Social values are the basic characteristics of all social groups. Are evaluating the expression of fact.

Shaped by the life course of action of many factors: environmental factors, upbringing and personality alone.

In doing so, therefore, the choice is determined by human values education and social influence. In accordance with these influences, each person, company, social group creates its own general and specific value systems and codes.

Key words: values, value orientation, education, youth, family.

(22)

(23)

Júlia Klembarová

Catholic University of Ruzomberok, Slovakia

CHÁPANIE ĽUDSKEJ DÔSTOJNOSTI V KONTEXTE ETIKY SOCIÁLNYCH DÔSLEDKOV

V súčasnosti sa pojem ľudskej dôstojnosti stáva čoraz dôležitejším.

V rôznych spoločenských oblastiach vidíme nielen každodenné používanie tohto spojenia, ale zároveň snahy spoločnosti o jeho implementáciu v reálnom živote.

V tomto príspevku sa chcem bližšie venovať vnímaniu ľudskej dôstojnosti v etike sociálnych dôsledkov. Vybrala som si koncepciu ľudskej dôstojnosti V. Gluchmana, no chcem podotknúť, že sa nebudem podrobne venovať celej jeho koncepcii, skôr chcem svoju pozornosť sústrediť na miesta, kde sa táto teória stretáva s ľuďmi s mentálnym postihnutím, keďže táto skupina predstavuje dôležitý objekt môjho záujmu. Myslím si, že táto koncepcia predstavuje dobrý a súhrnný celok, ktorý kombinuje viacero kritérií na priznanie ľudskej dôstojnosti, tým vymedzuje viacero dimenzií tohto fenoménu, a tak zároveň ponúka námety na nové a zaujímavé diskusie.

Švédsky autor Gőran Collste chápe ľudskú dôstojnosť (posvätnosť života) ako to, že každý človek je hodnotný jedinečným spôsobom, a teda zaslúži si rešpekt, bez ohľadu na jeho osobné charakteristiky a schopnosti a táto jeho hodnota je rovnaká pre všetky ľudské bytosti¹. Collste priznal dôstojnosť všetkým ľuďom bez ohľadu na iné vonkajšie okolnosti, teda na ich osobné charakteristiky a schopnosti. Z toho vyplýva, že aj mentálne postihnutí ľudia majú rovnakú ľudskú dôstojnosť, ako všetci ostatní, bez ohľadu na ich limitované schopnosti racionality, uvedomenia a slobodnej vôle. Teda z hľadiska ľudskej dôstojnosti považuje životy všetkých ľudských bytostí za rovnako hodnotné.

1 G. Collste, Is human life special?, Lang, Bern, Berlin, Bruxelles, Frankfurt am main, New York, Wien 2002, s. 15.

ARTYKUŁY

NAUKA.GOSPODARKA.SPOŁECZEŃSTWO NR 2(5) ROK 2012 ISSN2082-6117, SS.23-33

(24)

Júlia Klembarová 24

Gluchman naopak považuje toto jeho stanovisko iba za čiastočné riešenie daného problému. Collsteove vnímanie rovnakej dôstojnosti pre všetkých chápe iba ako istý východiskový stav, do ktorého sa všetci rodíme². Teda priznáva rovnakú dôstojnosť všetkým ľuďom, no je potrebné podotknúť, že ide o rovnakú dôstojnosť pri ich narodení.

Tu jasne vidíme rozdiel v ponímaní dôstojnosti medzi týmito autormi.

Gluchmanova koncepcia ľudskej dôstojnosti nevníma tento fenomén absolútne, skôr prihliada na viacero kritérií pri uvažovaní o dôstojnosti a tým vymedzuje viacero stupňov, na základe ktorých môže jednotlivec dôstojnosť získať. Primárnym predpokladom na priznanie ľudskej dôstojnosti je podľa Gluchmana existencia človeka, teda jeho život. No ak priznáme, že život je tým prvkom, vďaka ktorému pripisujeme organizmom ich dôstojnosť, potom musíme hovoriť aj o dôstojnosti ostatných foriem života.

Rovnako ako človek, aj rastliny a živočíchy predstavujú živé organizmy, a tak na základe definovania primárneho predpokladu na priznanie dôstojnosti, aj tieto zložky majú svoju dôstojnosť³. Samozrejme miera ich dôstojnosti je v určitom pohľade iná ako dôstojnosť človeka. V čom videl autor hlavný rozdiel medzi dôstojnosťou jednotlivých živých foriem?

Gluchman túto skutočnosť riešil v súvislosti s postavením rôznych organizmov na evolučnej vývojovej škále. Potvrdzujú to jeho nasledujúce slová:

„V závislosti od postavenia na evolučnej vývojovej škále sa odvíja aj prislúchajúca miera dôstojnosti pre jednotlivé formy života”⁴. Autor danú závislosť vyjadril matematickou postupnosťou, kde hodnota jednotlivých foriem života sa pohybuje v rozmedzí od 0,000 1 po 1.

Aj pri rastlinách a živočíchoch hovorí o dôstojnosti a jej maximálna miera, ktorú môžu tieto organizmy dosiahnuť je vyjadrená číslom 1. Teda presnejšie 0,999 pretože hodnote 1 prislúcha už ľudský rod. Hodnotu znázornenú číslom 1, Gluchman považuje za základnú hodnotu ľudskej dôstojnosti, ktorá prináleží všetkým ľudským bytostiam bez rozdielov a na základe toho, že sa narodili ako príslušníci druhu Homo Sapiens. Túto hodnotu dôstojnosti priznáva všetkým ľuďom pri ich narodení bez ohľadu na ich budúcnosť, na dôsledky ich konania a celkovo na ich život, ktorý ich iba ešte čaká⁵.

Takže aj dieťa, ktoré sa narodí s mentálnym postihnutím disponuje základnou mierou ľudskej dôstojnosti, ktorú Gluchman vyjadril číslom 1.

Dieťa sa po narodení vyvíja a rastie, prostredníctvom vplyvu výchovy sa rozvíjajú všetky stránky jeho osobnosti a tým sa zvyšuje aj miera jeho ľudskej dôstojnosti od 1 smerom vyššie.

2 V. Gluchman, Etika a reflexie morálky, FF PU, Prešov 2008, s. 90.

(25)

Chápanie ľudskej dôstojnosti v kontexte etiky sociálnych dôsledkov 25 Podľa Gluchmana, u mentálne zdravých detí je silný predpoklad, že sa budú vyvíjať od tejto základnej hodnoty smerom hore, k hodnote vyjadrenej číslom 2. Táto hodnota už predstavuje určitý vyšší stupeň celkovej zrelosti. Gluchman túto hodnotu vyjadruje ako hodnotu ľudskej dôstojnosti mravného subjektu⁶.

Ak svoju pozornosť obrátime na ľudí s mentálnym postihnutím, Gluchman konštatuje: „U mentálne postihnutých ľudí sa môže miera ich ľudskej dôstojnosti pohybovať v rozmedzí 1 – 2, a to v závislosti od stupňa ich postihnutia, s tým rozdielom v porovnaní so zdravým jedincom, že nemôžu dosiahnuť hodnotu 2, ktorá sa spája s úrovňou mentálneho a morálneho vývoja zodpovedajúcou mravnému subjektu”⁷.

Myslím si, že priznanie dôstojnosti ľuďom s mentálnym postihnutím v rozmedzí 1 – 2, predstavuje iba veľmi malú časť z ľudskej dôstojnosti.

Chápem, že autor pričlenil hodnotu 2 mravnému subjektu, a teda človek s mentálnym postihnutím už danú hodnotu dosiahnuť nemôže. No zároveň zastávam názor, že daná miera dôstojnosti predstavuje naozaj nepatrnú časť.

Dôležité je tu položiť si otázku, do akej miery (k akému číslu) sa môže pohybovať dôstojnosť zdravého človeka? Ak to číslo nie je presne určené, tak naozaj množina medzi číslami 1 a 2 predstavuje podľa môjho názoru skôr určité obmedzenie.

Možno by sa to dalo aspoň čiastočne vyriešiť posunutím hranice dôstojnosti mravného subjektu z 2 smerom hore. Problém by to nevyriešilo, no aspoň by sa zväčšilo dané rozmedzie ľudskej dôstojnosti, ktorú priznávame ľuďom s mentálnym postihnutím.

Gluchman vo svojej koncepcii ľudskej dôstojnosti nesúhlasí s Collstovým názorom, že všetky ľudské bytosti majú rovnakú dôstojnosť, bez ohľadu na ich vlastnosti, schopnosti a zručnosti. Práve naopak, ďalším dôležitým kritériom na pripísanie vyššieho stupňa dôstojnosti je konanie človeka a hlavne dôsledky, ktoré z daného konania vyplynú. Aj keď zastávam názor, že všetci ľudia by mali disponovať rovnakou ľudskou dôstojnosťou, spomenutá skutočnosť je zaujímavým prístupom. Je pravdepodobné, že ak človek koná s pozitívnymi sociálnymi dôsledkami, teda koná dobro, tak ho spoločnosť bude viac rešpektovať.

Autor zastáva názor, že: „Až po plnom rozvinutí všetkých znakov charakteristických pre mravný subjekt sa jednotlivec stáva plne zodpovedným za svoje konanie a aj miera jeho ľudskej dôstojnosti sa môže v oveľa výraznejšej miere pohybovať smerom hore, resp. kolísať v závislosti od toho,

6 Gluchman pod mravným subjektom rozumie dospelého, mentálne zdravého jedinca, ktorý si už uvedomuje svoje práva a povinnosti, je schopný na základe toho sa rozhodovať, konať a niesť za svoje konanie a jeho následky zodpovednosť (V. Gluchman, Etika a reflexie morálky, FF PU, Prešov 2008, s. 109).