Potencjał niepublicznych
instytucji otoczenia biznesu
w aspekcie adaptacji
zewnętrznych instrumentów
dla polityki innowacyjności
Potencjał niepublicznych instytucji otoczenia biznesu w aspekcie adaptacji zewnętrznych instrumentów dla polityki innowacyjności
Warszawa 2016 Redakcja naukowa dr Adam Wasilewski
Autorzy:
dr Simona Bara dr Paweł Chmieliński dr hab. Marcin Gospodarowicz dr Marian Oliński prof. dr Gabriel Popescu dr Adam Wasilewski
ROLNICTWO POLSKIE I UE 2020+
WYZWANIA, SZANSE, ZAGROŻENIA, PROPOZYCJE
Dr Simona Bara i prof. dr Gabriel Popescu są pracownikami Uniwersytetu Ekonomicznego w Bukareszcie
Dr Marian OliĔski jest pracownikiem UWM w Olsztynie
Pozostali autorzy są pracownikami naukowymi Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowego Instytutu Badawczego
Celem opracowania byáo oszacowanie potencjaáu niepublicznych instytucji otoczenia biznesu, który moĪe zostaü wykorzystany w procesie adaptacji zewnĊtrznych instrumentów wspierania poprawy innowacyjnoĞci gospodarki wiejskiej.
Recenzent
dr hab. Joanna Paliszkiewicz, Szkoáa Gáówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Korekta Joanna Gozdera Redakcja techniczna Leszek ĝlipski
Projekt okáadki IERiGĩ-PIB
ISBN 978-83-7658-639-7
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowy Instytut Badawczy
ul. ĝwiĊtokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444
faks: (22) 50 54 757 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl
Spis treĞci
1.
Wprowadzenie ... 7
2.
Uwagi metodyczne ... 9
2.1. Uwagi ogólne ... 9
2.2. Badania Instytucji Otoczenia Biznesu ... 10
2.3. ħródáa danych ... 11
2.3.1. ħródáa danych pierwotnych ... 11
2.3.2. ħródáa danych wtórnych ... 12
2.4. Metody analizy ... 14
3.
Podstawy teoretyczne i stan wiedzy ... 15
4.
Polityki innowacyjnoĞci ... 33
4.1. Polityka innowacyjnoĞci w Polsce ... 33
4.2. Polityka innowacyjnoĞci w Rumunii ... 55
4.3. Polityki krajów o wysokim poziomie innowacyjnoĞci ... 65
5.
Potencjaá niepublicznych Instytucji Otoczenia Biznesu (nIOB) ... 74
5.1. Analiza empiryczna populacji nIOB na podstawie badaĔ ankietowych ... 74
5.2. Charakterystyka niepublicznych instytucji otoczenia biznesu (nIOB) dziaáających na rzecz przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej ... 90
5.3. Relacje nIOB z odbiorcami usáug ... 96
5.3.1. Wspóápraca z biznesem ... 96
5.3.2. Wspóápraca z nIOB w opinii odbiorców usáug ... 102
5.4. Wspóápraca niepublicznych instytucji otoczenia biznesu z przetwórstwem spoĪywczym ... 107
5.5. Relacje nIOB z otoczeniem ... 112
6.
Podsumowanie i wnioski ... 115
7.
Literatura ... 124
1. Wprowadzenie
W Polsce w ostatnich dekadach prowadzone są dziaáania mające na celu stworzenie instytucjonalnego systemu wspierania rozwoju przedsiĊbiorczoĞci na obszarach wiejskich oraz rolnictwa poprzez transfer innowacji. System ten obejmowaáby caáoksztaát wzajemnie powiązanych norm, zasad i organizacji oraz mechanizmów, które przedstawiają wzajemne kontakty uczestników biorących udziaá w procesie rozwoju obszarów wiejskich. Musi on byü spójny i dostoso- wany do róĪnych aspektów rozwoju obszarów wiejskich (tzn. ekonomicznego, spoáecznego, przestrzennego i ekologicznego). System taki musi mieü równieĪ moĪliwoĞü wykorzystywania zarówno rozwiązaĔ krajowych, jak i zagranicz- nych w zakresie poprawy innowacyjnoĞci gospodarki wiejskiej. Pojawia siĊ w związku z tym koniecznoĞü umiejscowienia w tym systemie Instytucji Oto- czenia Biznesu (IOB), a zwáaszcza niepublicznych Instytucji Otoczenia Biznesu, które mogą wspieraü transfer innowacji do gospodarki kraju, w tym równieĪ go- spodarki wiejskiej. W badaniach IERiGĩ-PIB problematyka ta zajmuje waĪne miejsce, a badania w tym zakresie prowadzone są niemal od początków okresu transformacji ustrojowej.
Zachodzące w ostatnich latach wyraĨne zmiany w systemie instytucjonal- nym transferu innowacji do gospodarki wiejskiej wynikają z zakáadanej w poli- tyce paĔstwa decentralizacji wáadzy. WyraĪa siĊ to m.in. w kreowaniu otoczenia instytucjonalnego (normy i zasady), które bĊdzie w stanie zapewniü coraz lepsze warunki do rozwoju efektywnych struktur organizacyjnych, ksztaátujących sferĊ gospodarczą, spoáeczną i ekologiczną Īycia na obszarach wiejskich. W przypad- ku struktur tworzących otoczenie instytucjonalne, z zaáoĪenia powinny one two- rzyü optymalne podstawy wspierania rozwoju pozarolniczej dziaáalnoĞci gospo- darczej, który bĊdzie wyraĪaá siĊ przede wszystkim w poprawie ich efektywno- Ğci oraz permanentnym wzroĞcie konkurencyjnoĞci podmiotów w warunkach mniej korzystnej lokalizacji, niĪ na terenach zurbanizowanych. Jedną z dróg osiągniĊcia takiego rozwoju jest natomiast transfer innowacyjnych rozwiązaĔ zarówno do sfery dziaáalnoĞci gospodarczej, jak i samego otoczenia biznesu.
PrzedsiĊbiorcy ponadto wskazują na problemy w uzyskaniu adekwatnej
informacji na temat podmiotów wsparcia z otoczenia przedsiĊbiorczoĞci oraz
aktualnej oferty tych instytucji. Z badaĔ przeprowadzonych w 2014 roku wynika
(Raport badawczy 2014), Īe najwiĊkszą popularnoĞcią w zdobywaniu informacji
o podmiotach wsparcia przedsiĊbiorczoĞci cieszy siĊ internet, z którego korzysta
ponad 80% przedsiĊbiorców. Natomiast z usáug firm doradczo-informacyjnych
korzysta okoáo 30% przedsiĊbiorstw wiejskich (Raport badawczy 2014). MoĪna
zaáoĪyü, Īe informacje dostĊpne w internecie są wyczerpujące (zasadniczo
wszystkie podmioty otoczenia przedsiĊbiorczoĞci mają strony www, gdzie pu-
blikują aktualne informacje), natomiast problemem pozostaje duĪe rozproszenie tych informacji czĊsto uniemoĪliwiające wyszukanie oferty najlepiej odpowia- dającej potrzebom przedsiĊbiorców
1. Inną barierą rozwoju wskazywaną przez przedsiĊbiorców byá brak wiedzy, zarówno odnoĞnie legislacji i procedur zwią- zanych z zakáadaniem firmy, jak i specjalistycznej (której Ĩródáem są najczĊĞciej szkolenia), odnoĞnie przedmiotu prowadzonej dziaáalnoĞci. Ponadto przedstawi- ciele Ğrodowisk wiejskich wskazują na „kryzys zaufania” – nieufnoĞü wobec in- nych przedsiĊbiorców (brak moĪliwoĞci wspóápracy) oraz niektórych instytucji otoczenia przedsiĊbiorczoĞci (brak moĪliwoĞci weryfikacji ich wiarygodnoĞci, zwáaszcza w przypadku podmiotów prywatnych).
PowyĪsze bariery mogą istotnie ograniczaü moĪliwoĞci wykorzystania zagranicznych rozwiązaĔ w zakresie poprawy innowacyjnoĞci gospodarki.
W najbardziej innowacyjnych gospodarkach europejskich, a nawet w skali Ğwia- ta, wiĊkszoĞü z nich zostaáa bowiem wyeliminowana. Niemniej, wĞród szans systemu instytucjonalnego transferu innowacji do gospodarki wiejskiej, najistot- niejszą wydaje siĊ harmonizacja dziaáalnoĞci istniejących podmiotów wokóá jednostek, które pozostają najbardziej rozpoznawalnymi oraz najczĊĞciej wybie- ranymi przez osoby chcące podjąü pozarolniczą dziaáalnoĞü gospodarczą, jak i przedsiĊbiorców juĪ funkcjonujących, a którzy poszukują moĪliwoĞci wsparcia rozwoju prowadzonej dziaáalnoĞci. DostĊpnoĞü róĪnych form aktywizacji przed- siĊbiorczoĞci stanowi jedną z podstaw realizacji strategii rozwoju obszarów wiej- skich, dlatego do podstawowych problemów zaliczyü naleĪy przede wszystkim brak uporządkowanego systemu kompleksowej informacji dotyczącej systemu wsparcia przedsiĊbiorczoĞci oraz instytucji dziaáających na rzecz przedsiĊbiorstw.
Gáównym celem opracowania byáo oszacowanie potencjaáu nIOB do wspierania transferu innowacji, a w szerszym ujĊciu rozwoju przedsiĊbiorczoĞci poprzez analizĊ ich bazy materialnej, technicznej, zasobów ludzkich i kompe- tencji niezbĊdnych do Ğwiadczenia usáug w wyĪej wymienionym zakresie.
W obszarze transferu innowacji szczególną uwagĊ zwrócono na politykĊ inno- wacyjnoĞci krajów, w których innowacyjnoĞü jest istotnym czynnikiem efek- tywnoĞci gospodarki. Wykorzystanie instrumentów wspierania innowacyjnoĞci, oferowanych przez polityki tych krajów, wymaga bowiem dobrze zorganizowa- nego i funkcjonującego otoczenia biznesu. Innymi sáowy, podjĊcie w przypadku
1 Wynika to z róĪnej konstrukcji stron internetowych poszczególnych podmiotów oraz ich pozycjonowania w wyszukiwarkach internetowych, od której zaleĪy miejsce w wynikach wyszukiwania danej informacji w naj- bardziej popularnych wyszukiwarkach, jak: Google, Bing, Yahoo, onet.pl, wp.pl. W związku z tym dostĊp do poszczególnych witryn czĊsto nie zaleĪy od merytorycznej oceny najbardziej aktualnej informacji na stronie, a raczej od jej ogólnej zawartoĞci. Warto dodaü, ze najbardziej rozpowszechnioną wyszukiwarką informacji w internecie w Polsce pozostaje Google – 93% wszystkich wizyt rozpoczĊtych wejĞciem z silników wyszukiwa- rek na witryny uwzglĊdnione w badaniu GemiusTraffic (2015).
Polski decyzji o adaptacji niektórych rozwiązaĔ moĪe prowadziü do konieczno- Ğci reorganizacji systemu instytucjonalnego. Niemniej wykorzystanie juĪ istnie- jącego potencjaáu moĪe generowaü znacznie niĪsze koszty transakcyjne adapta- cji niĪ budowa systemu od podstaw.
2. Uwagi metodyczne 2.1. Uwagi ogólne
Gáównym celem opracowania byáo oszacowanie potencjaáu niepublicz- nych Instytucji Otoczenia Biznesu, które mogą zostaü wykorzystane w procesie transferu innowacji, w tym równieĪ przyczyniü siĊ do adaptacji instrumentów wspierających poprawĊ innowacyjnoĞci gospodarki, stosowanych w ramach po- lityk innych paĔstw. W ramach realizacji tego celu, przeprowadzono studia do- kumentacji obejmującej literaturĊ przedmiotu z zakresu transferu innowacji, rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, dyfuzji polityki oraz instytucji otoczenia biznesu.
Studia dokumentacji objĊáy równieĪ opracowania dotyczące polityki innowacyj- noĞci paĔstw o wysokim poziomie innowacyjnoĞci gospodarek oraz rozwiązaĔ legislacyjnych wynikających z tych polityk.
Rysunek 1. PrzedsiĊbiorstwo a system instytucjonalny w rozwoju obszarów wiejskich
ħródáo: Koáodziejczyk, 2014.
W opracowaniu przedstawiono równieĪ problemy gospodarki rumuĔskiej,
której innowacyjnoĞü jest na niskim, zbliĪonym do polskiego poziomie. Celem
tego podejĞcia jest podjĊcie w dalszym etapie badaĔ próby unifikacji przyczyn
niskiego poziomu innowacyjnoĞci oraz uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy
moĪliwe jest wykorzystywanie rozwiązaĔ zewnĊtrznych niezaleĪnie od specyfi-
ki gospodarki danego kraju. Takie podejĞcie wynika generalnie z czynników de- terminujących zachowania przedsiĊbiorcy w okreĞlonym otoczeniu, które w konsekwencji prowadzą do rozwoju obszarów wiejskich (Rysunek 1).
2.2. Badania Instytucji Otoczenia Biznesu
Rysunek 2. Koncepcja badania
Uwagi: nIOB – niepubliczne Instytucje Otoczenia Biznesu, pIOB – publiczne Instytucje Otoczenia Biznesu
ħródáo: opracowanie wáasne.
Potencjaá organizacyjny dla procesu transferu innowacji, w tym adaptacji rozwiązaĔ stosowanych w politykach innych krajów jest rozpatrywany na przy- káadzie analizy Instytucji Otoczenia Biznesu. W pierwszej kolejnoĞci dokonany zostaá podziaá tej grupy na instytucje publiczne i niepubliczne. Przyczyną tego podziaáu byáo przede wszystkim zogniskowanie badaĔ na instytucjach niepu- blicznych, których potencjaá nie jest tak dobrze rozpoznany, jak w przypadku sektora publicznego. Mówiąc o niepublicznych Instytucjach Otoczenia Biznesu
Charakterystyka
IOB naobszarach
wiejskich
kataloginstytucjii
poziomnasycenia
przestrzennego pIOB
inIOB
wyodrħbnienienIOB
objħtychanalizČ
charakterystyka
(forma,Ǎródųa
finans.,zakres i
zasiħgdziaųania)
Wskazanie nIOB objħtychanalizČ i
ocenaich
funkcjonowania
zasoby,potencjaų,
trwaųoƑđdziaųalnoƑci,
oddziaųywanie
czynników
wewnħtrznychi
zewnħtrznych
fundusze iprogramy wspierajČcenIOB
Relacje nIOB zotoczeniem instytucjonalnymͲ
WSPÓBPRACA
IOB,SųuǏby
doradztwa,JBRy
instytucje
wdraǏajČce,
samorzČd
terytorialny
odbiorcyusųug
ODBIORCYUSBUGͲ obszary problemowe
wspóųpracyznIOB
identyfikacja
usųugobiorców
klasyfikacja
problemówze
wzglħduna
przyczynyi
konsekwencje
podejmowane
dziaųaniaprzeznIOB
+rekomendacje
Obszary problemowe w
tworzeniu,
funkcjonowaniu i
rozwoju nIOB
barieryformalnoͲ
prawne barierypopytowe wnioskiipropozycje
poprawysytuacji
Perspektywy i
kierunki rozwoju nIOB
moǏliwoƑcifunkcjonowaniawlatach2014Ͳ2020oraz wperspektywiezmianwspólnejpolitykirolnejorazpolitykispójnoƑcipo2020
roku
naleĪy jednak zwróciü uwagĊ na fakt, Īe jednostek zaliczanych do tej grupy nie moĪna zdefiniowaü jako prywatne lub pozarządowe. Kapitaá zaáoĪycielski nie- których z nich czĊsto pochodzi z róĪnych sektorów, w tym równieĪ z sektora publicznego. Jest to doĞü subiektywne kryterium klasyfikacji. Niemniej do tego sektora zaliczane równieĪ byáy jednostki sektora publicznego, które funkcjono- waáy w formie spóáek prawa handlowego. NazwĊ publiczne Instytucje Otocze- nia Biznesu stosowano natomiast do typowych jednostek sektora publicznego, jak uczelnie publiczne, agencje rządowe czy OĞrodki Doradztwa Rolniczego.
Badania Instytucji Otoczenia Biznesu przeprowadzono zgodnie z koncepcją, którą przedstawia Rysunek 2.
2.3. ħródáa danych
2.3.1. ħródáa danych pierwotnych
Podstawowym narzĊdziem zastosowanym w badaniu byáy kwestionariu- sze ankiety skierowane do niepublicznych instytucji otoczenia biznesu, tj. dzia- áających na rzecz rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, w tym mających moĪliwoĞü wspierania transferu innowacji oraz do odbiorców oferty nIOB. Dobór nIOB do badania miaá charakter doboru próby reprezentatywnej proceduralnie z wyko- rzystaniem katalogu nIOB zbudowanego na pierwszym etapie badania (n=5662).
Do uzyskania odpowiedniej grupy badawczej, która stanowi próbĊ repre- zentatywną proceduralnie (losową), dobrano respondentów z wykorzystaniem jednego z losowych schematów doboru próby, aby prawdopodobieĔstwo wylo- sowania kaĪdej jednostki z populacji byáo znane. W tej procedurze dobiera siĊ w sposób prosty, losowy i niezaleĪny (wedáug ustalonego schematu doboru pró- by), poprzez stworzenie odpowiedniej listy jednostek naleĪących do badanej po- pulacji (w tym przypadku stworzona baza nIOB) i wylosowanie odpowiedniej liczby jednostek do badania z uwzglĊdnieniem reprezentacji o charakterze prze- strzennym. W przypadku tego badania reprezentatywnoĞü w ukáadzie prze- strzennym byáa rozumiana jako reprezentatywnoĞü w ukáadzie wojewódzkim.
Do badaĔ empirycznych wylosowano 502 jednostki speániające zakáadane kryteria (dziaáalnoĞü na rzecz rozwoju przedsiĊbiorczoĞci), tj. 8,9% zbioru nIOB zidentyfikowanego na pierwszym etapie procedury badania. W tej grupie sku- tecznie przeprowadzono 161 wywiadów kwestionariuszowych CATI/CAWI
2
2 CATI (Computer Aided Telephone Interviews) badania metodą wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo pozwalają na realizacjĊ szczegóáowego badania ankietowego w relatywnie krótkim czasie, przy jednoczesnej redukcji potencjalnych báĊdów na etapie zbierania danych. Metoda ta pozwala na sprawną realiza- cjĊ wywiadów, jak równieĪ peáną kontrolĊ i monitoring procesu badawczego przez doĞwiadczonych naukowców IERiGĩ-PIB. CAWI (Computer Aided Web Interview) - technika stosowana w badaniach iloĞciowych, wyko-
wĞród niepublicznych IOB z uwzglĊdnieniem walorów proporcjonalnoĞci tery- torialnej, tj. w odniesieniu do 16 województw. Uzyskany wskaĨnik sukcesu ba- dania ksztaátowaá siĊ na poziomie 32%, co odpowiada wartoĞci tego wskaĨnika, odnotowywanego zwyczajowo w badaniach iloĞciowych tego typu. Dobór wiel- koĞci próby oraz liczba zbadanych podmiotów pozwala dokonaü szczegóáowej ana- lizy podstaw funkcjonowania nIOB z zachowaniem walorów reprezentatywnoĞci badania, jak równieĪ pozwala na uogólnianie wniosków na caáą populacjĊ nIOB.
Badaniami wĞród nIOB objĊte zostaáy fundacje, stowarzyszenia oraz inne podmioty prywatne dziaáające na rzecz rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, na przykáad:
x inkubatory przedsiĊbiorczoĞci,
x podmioty w ramach krajowego systemu usáug dla maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw oraz regionalne oĞrodki EFS,
x fundusze poĪyczkowe i porĊczeniowe, x grona przedsiĊbiorczoĞci (klastry), x parki przemysáowe,
x specjalne strefy ekonomiczne, x prywatne firmy doradcze, x organizacje pozarządowe.
Proces doboru zbioru usáugobiorców (tj. podmiotów korzystających z usáug nIOB) do badaĔ iloĞciowych miaá charakter celowy, w oparciu o dane teleadresowe dostarczone przez nIOB objĊte badaniem. Pozwoliáo to na unik- niĊcie maáej reprezentacji osób zainteresowanych wspóápracą z IOB (a tym bar- dziej z nIOB) w wyodrĊbnionej próbie badawczej. W ten sposób pozyskano da- ne 204 podmiotów korzystających w ostatnich 2 latach z usáug nIOB i tĊ grupĊ objĊto badaniem ankietowym zgodnie z przyjĊtą logiką podejĞcia badawczego.
WielkoĞü prób respondentów oraz zastosowane techniki analizy danych pozwoliáy na uogólnienie wyników analizy uzyskanych danych oraz powiązanie problemów dotyczących wspóápracy pomiĊdzy nIOB i ich usáugobiorcami, z uwzglĊdnieniem róĪnych punktów widzenia.
2.3.2. ħródáa danych wtórnych
PrzyjĊta metodyka badawcza zakáadaáa analizĊ danych o charakterze wtórnym, tj. krajowych i miĊdzynarodowych opracowaĔ i raportów, publikacji
rzystująca Internet do realizacji wywiadów z respondentami. Badania internetowe tego typu pozwalają na rela- tywnie skuteczne i wiarygodne pozyskanie informacji o charakterze jakoĞciowym i wartoĞciującym, w tym m.in.satysfakcji klientów IOB.
naukowych, opracowaĔ na potrzeby analizy otoczenia instytucjonalnego, jako uzupeánienia. W zakresie pozyskiwania danych wtórnych wykorzystane zostaáy internetowe katalogi danych:
x Bazy Amadeus – kompleksowa baza danych zawierająca analizy finan- sowe, raporty, dane teleadresowe i informacje dotyczące prywatnych i publicznych firm z krajów europejskich. MoĪliwoĞci wyszukiwawcze bazy pozwalają na uzyskanie danych porównawczych poszczególnych firm w obrĊbie branĪy i profilu. Amadeus zawiera:
o dane adresowe,
o raporty i sprawozdania finansowe spóáek gieádowych, o szczegóáowe dane dotyczące struktur korporacyjnych, o narzĊdzia do statystycznej analizy danych.
x BazaAdresowa.pl – najwiĊkszy w Polsce katalog bezpáatnych ogáoszeĔ oraz zleceĔ dla firm usáugowych.
x Baza Money.pl zawierająca podstawowe informacje o firmach: dane tele- adresowe, dane rejestrowe, nazwiska osób zarządzających, ostatnie do- stĊpne zatrudnienie i ogólne wyniki finansowe.
x eGospodarka.pl – baza adresowa firm.
Z katalogu zgromadzonych informacji o niepublicznych instytucjach oto- czenia biznesu dziaáających w Polsce zgromadzono dane teleadresowe 5662 podmiotów deklarujących prowadzenie dziaáalnoĞci w zakresie dziaáalnoĞci wspomagającej rozwój gospodarczy i rozwój przedsiĊbiorczoĞci.
Dane uzupeániające do prowadzonych analiz pozyskane zostaáy z wyko- rzystaniem opracowaĔ dotyczących systemów IOB w poszczególnych woje- wództwach, przykáadowo:
x Rola instytucji otoczenia biznesu we wspieraniu inwestorów zagranicz- nych w województwie áódzkim (Tomasz DoroĪyĔski, Wojciech Urba- niak), 2011;
x OĞrodki otoczenia biznesu - oferta, prognozy; Ĩródáa finansowania rozwo- ju mikroprzedsiĊbiorstw; Podkarpackie Obserwatorium MikroprzedsiĊ- biorczoĞci, Rzeszów, 2009;
x Portal "Wrota ĝwiĊtokrzyskie" https://www.wrota-swietokrzyskie.pl /instytucje-otoczenia-biznesu;
x ĝwiĊtokrzyskie instytucje otoczenia biznesu na rzecz wspierania innowa-
cyjnego rozwoju przedsiĊbiorstw, Dorota Miáek;
x Baza Instytucji Otoczenia Biznesu w woj. opolskim (w zakresie funkcjo- nowania Inkubatorów PrzedsiĊbiorczoĞci), 2014, http://opolskie.pl/.
2.4. Metody analizy
W celu dogáĊbnej analizy uwarunkowaĔ funkcjonowania nIOB oraz ich potencjalnych odbiorców, wykorzystane zostaáy nastĊpujące metody analizy da- nych:
x opisowa, x porównawcza, x wskaĨnikowa, x statystyczna.
Ocena efektywnoĞci technicznej IOB metodą nieparametryczną przepro- wadzona zostaáa przy pomocy techniki DEA (Data Envelopment Analysis) – badania wzglĊdnej efektywnoĞci podmiotów w warunkach wystĊpowania wiĊcej niĪ jednego nakáadu oraz wiĊcej niĪ jednego efektu. PodejĞcie DEA opiera siĊ na zastosowaniu programowania liniowego do budowy cząstkowej granicy, ota- czającej obserwacje wszystkich jednostek decyzyjnych. Na stworzonej granicy znajdują siĊ obserwacje wykazujące najlepszą wydajnoĞü wĞród badanych jed- nostek – jest to granica efektywnoĞci dla badanej próby. Zaletą metody DEA jest moĪliwoĞü uwzglĊdnienia w jednej analizie wielu nakáadów i efektów. Po- nadto, metoda DEA umoĪliwia obliczanie efektywnoĞci skali.
Analiza nasycenia przestrzennego IOB przeprowadzona zostaáa za pomo- cą pojedynczego wskaĨnika, wedáug formuáy:
tj. liczba podmiotów IOB x 10000 mieszkaĔców w wieku prod.
-1, gdzie:
a – liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (w danej kategorii), n – liczba mieszkaĔców w wieku produkcyjnym (16-60 lat dla kobiet i 16-65 lat dla mĊĪczyzn) w gminie.
W analizie danych wykorzystana zostaáa równieĪ metoda k-Ğrednich (ang.
k-means), która pozwoliáa na zaobserwowanie prawidáowoĞci w strukturze i dziaáalnoĞci nIOB i ich klasyfikacjĊ szczegóáową. Grupowanie polega na wstĊpnym podzieleniu populacji na z góry zaáoĪoną liczbĊ klas. NastĊpnie uzy- skany podziaá jest poprawiany w ten sposób, Īe niektóre elementy są przenoszo-
10000 nu P a
ne do innych klas, tak aby uzyskaü minimalną wariancjĊ wewnątrz uzyskanych klas. Podstawowy algorytm (MacQueen 1967, Gancarczyk 2010):
x losowy wybór Ğrodków (centroidów) klas (skupieĔ), x przypisanie punktów do najbliĪszych centroidów, x wyliczenie nowych Ğrodków skupieĔ,
x powtarzanie algorytmu aĪ do osiągniĊcia kryterium zbieĪnoĞci (najczĊ- Ğciej jest to krok, w którym nie zmieniáa siĊ przynaleĪnoĞü punktów do klas).
W procesie analizy danych wtórnych zastosowano badania typu desk re- search, których podstawą jest analiza materiaáów zastanych, tj. publikacji, ra- portów, internetowych baz danych oraz stron poszczególnych instytucji zajmu- jących siĊ szeroko ujĊtą problematyką wspierania rozwoju przedsiĊbiorczoĞci.
Uzupeánieniem badaĔ tego typu bĊdą opisowe i statystyczne metody analizy (ze- stawienia, ujĊcia przekrojowe, wskaĨniki) oraz metoda graficznej prezentacji danych (mapy, ideogramy, rysunki i wykresy).
3. Podstawy teoretyczne i stan wiedzy
RozwaĪając kwestiĊ wsparcia instytucjonalnego dla transferu innowacji, naleĪy mieü przede wszystkim na uwadze fakt, Īe moĪe to byü pewna forma in- gerencji paĔstwa w procesy rynkowe. Z teorii dobrobytu wynika natomiast, Īe gospodarka rynkowa jest z natury rzeczy efektywna (Feldman, Serrano 2006, Mas-Colell i in. 1995, Herbener 1997). Istnienie gospodarki rynkowej w krajach Unii Europejskiej powinno wiĊc powodowaü powszechne wykorzystanie inno- wacji jako Ĩródáa efektywnoĞci (Aghion, Jarave 2015, Arrow 1962, Thirtle, Rut- tan 1987). W takim przypadku wspieranie transferu wiedzy i wdraĪanie nowych innowacyjnych rozwiązaĔ powinno byü dziaáaniem zbĊdnym, a wrĊcz prowa- dzącym do pogorszenia efektywnoĞci. MoĪna to bowiem uznaü za formĊ inter- wencjonizmu, który nie sprzyja poprawie efektywnoĞci (Ajefu, Barde 2015, Cordato 1980, Grand 1991) – oczywiĞcie jeĞli dziaáania te skierowane są tylko do okreĞlonej grupy przedsiĊbiorstw.
W literaturze ekonomicznej wskazuje siĊ jednak na wystĊpowanie za-
wodnoĞci rynku (Stiglitz 2004), które są Ĩródáem nieefektywnoĞci. MoĪna wiĊc
sądziü, Īe niedoskonaáa konkurencja, asymetria informacji czy inne zawodnoĞci
rynku ograniczają w pewnym stopniu wykorzystanie innowacji jako Ĩródáa efek-
tywnoĞci. Przykáadem tego jest doĞü duĪe zróĪnicowanie innowacyjnoĞci go-
spodarek krajów Unii Europejskiej (European Commission 2014) oraz fakt, Īe
polityka wsparcia dla transferu innowacji nie zawsze powoduje adekwatny
wzrost innowacyjnoĞci gospodarki (European Commission 2013). W praktyce wzrost gospodarczy kraju – przynajmniej w krótkiej perspektywie – nie musi wynikaü z transferu wiedzy do sektora przemysáu i usáug. Jego Ĩródáem moĪe byü niska cena czynnika pracy, dostĊpnoĞü tanich surowców czy sprzyjająca ko- niunktura na rynku Ğwiatowym (Kasperkiewicz 2008). Jak podaje Kasperkie- wicz (2008), wzrost gospodarczy Polski w ostatnich latach równieĪ wynikaá z wykorzystania przede wszystkim powyĪszych czynników. Niedocenianie zna- czenia transferu wiedzy doprowadziáo jednak do utrzymywania, a wrĊcz nara- stania luki technologicznej pomiĊdzy Polską a najbardziej innowacyjnymi go- spodarkami Unii Europejskiej.
Ograniczone wykorzystywanie wiedzy jako czynnika rozwoju i wzrostu gospodarczego moĪe dotyczyü zarówno caáej gospodarki narodowej, jak i po- szczególnych jej sektorów (Consortium Europe INNOVA 2011, Pavitt 1984, Malerba i in. 1997). NaraĪone na to są praktycznie wszystkie sektory, w tym szczególnie istotny dla gospodarki wiejskiej sektor przetwórstwa spoĪywczego.
Jedną z gáównych przyczyn ograniczonej innowacyjnoĞci są natomiast istniejące uwarunkowania strukturalne okreĞlonego sektora w danym kraju. Jako przykáad moĪna tu podaü wdraĪanie innowacji organizacyjnych związanych z nowymi sposobami zarządzania zasobami ludzkimi w Serbii (Ratkoviü 2015). Jak podaje Ratkoviü (2015), wdraĪanie tych innowacji warunkowane byáo zarówno wielko- Ğcią przedsiĊbiorstwa, jak i formą wáasnoĞci. Specyfika struktury przemysáu spoĪywczego w Polsce (Mroczek 2014) moĪe teĪ warunkowaü okreĞlone roz- wiązania instytucjonalne w zakresie wspierania transferu innowacji. OkreĞlona struktura sektora gospodarki moĪe wiĊc byü barierą transferu innowacji, którą naleĪy braü pod uwagĊ przy planowaniu polityki wsparcia dla tego procesu.
Struktury wewnĊtrzne okreĞlonego sektora są powiązane w pewnym stop-
niu z zawodnoĞciami rynku. MoĪna tu wymieniü na przykáad zawodnoĞü konku-
rencji czy asymetriĊ informacji. Nasilenie okreĞlonych zawodnoĞci rynku po-
wiązane jest z kolei ze stopniem wykorzystania wiedzy, jako czynnika poprawy
efektywnoĞci. To w konsekwencji moĪe prowadziü do zmian instytucjonalnych
w obszarze transferu wiedzy, czego przykáadem są róĪne polityki zorientowane
na wspieranie tego procesu. Obecnie, jednym z gáównych nurtów zajmujących
siĊ rolą instytucji jest Nowa Ekonomia Instytucjonalna. W nawiązaniu do relacji
pomiĊdzy konkurencją a transferem wiedzy jeden z czoáowych przedstawicieli
tego nurtu, a mianowicie North (2005) stwierdza, Īe „(...) firmy, partie politycz-
ne, a nawet instytucje szkolnictwa wyĪszego w obliczu konkurencyjnych orga-
nizacji muszą dąĪyü do poprawy efektywnoĞci”. Zdaniem autora, przytáumiona
konkurencja ogranicza motywacjĊ organizacji do inwestycji w nową wiedzĊ
i w konsekwencji nie wywoáuje nagáych zmian instytucjonalnych. Z kolei silna
konkurencja przyspiesza zmiany instytucjonalne. W tych rozwaĪaniach autor stwierdza wiĊc, Īe przyczyną poprawy efektywnoĞci jest generalnie konkuren- cja, a Ğrodkiem temu sáuĪącym jest podnoszenie poziomu wiedzy.
Przyjmując zaáoĪenie o wystĊpowaniu zaleĪnoĞci wskazanych przez Nor- tha moĪna powiedzieü, Īe wspieranie transferu wiedzy, np. poprzez prowadzenie okreĞlonej polityki powinno uwzglĊdniaü konkurencjĊ Ğrodowiska w jakim dzia- áa dana organizacja, tj. przedsiĊbiorstwo. JeĞli konkurencja jest znikoma, to wsparcie przedsiĊbiorczoĞci poprzez subsydiowanie transferu wiedzy moĪe przynieĞü znikome skutki, poniewaĪ przedsiĊbiorstwa nie bĊdą miaáy motywacji do jej wykorzystania. Odwrotny efekt bĊdzie natomiast w silnie konkurencyj- nym Ğrodowisku. Z powyĪszych zaleĪnoĞci wynika równieĪ, Īe pewne polityki wsparcia dziaáalnoĞci gospodarczej, które jako formĊ pomocy wykorzystują transfery Ğrodków finansowych do wybranych przedsiĊbiorstw, mogą powodo- waü eliminacjĊ konkurencyjnych przedsiĊbiorstw, a w dáuĪszej perspektywie ograniczaü skáonnoĞci do inwestowania w nową wiedzĊ, ze wzglĊdu na brak do- statecznej konkurencji. Tak wiĊc projektując instytucjonalne wsparcie dla trans- feru innowacji, naleĪy braü pod uwagĊ takĪe interakcje, jakie mogą pojawiü siĊ pomiĊdzy dotychczas funkcjonującymi formami wsparcia dziaáalnoĞci gospo- darczej, a nowymi – za które naleĪy uznaü publiczne wsparcie dla transferu in- nowacji. W pewnych warunkach polityki mogą siĊ jednak uzupeániaü. Taka sy- tuacja pojawi siĊ, gdy w warunkach znikomej konkurencji, transfery finansowe bĊdą przyczyniaü siĊ do powstawania nowych przedsiĊbiorstw, co zmotywuje istniejące przedsiĊbiorstwa do poprawy efektywnoĞci, np. poprzez wdraĪanie nowych innowacyjnych rozwiązaĔ. Instytucje wspierające transfer wiedzy mo- gáyby wówczas mieü duĪe znaczenie dla tych przedsiĊbiorstw, które nie radzą sobie z jej pozyskiwaniem na zasadach rynkowych. Konsekwencją moĪe byü wówczas uksztaátowanie jeszcze bardziej konkurencyjnego Ğrodowiska. Skala tego wsparcia oraz warunki, na jakich jest ono udzielane powinny zostaü jednak okreĞlone w taki sposób, aby nie wyeliminowaü przedsiĊbiorstw z rynku w wy- niku stosowania okreĞlonej polityki.
Rozpatrując proces adaptacji zewnĊtrznych, a wáaĞciwie zagranicznych, rozwiązaĔ w zakresie polityki innowacji, naleĪy zwróciü uwagĊ na zjawisko tzw. „dyfuzji polityki” (Linos 2013). W praktyce, niektóre rozwiązania prawne bĊdące efektem okreĞlonej polityki rozprzestrzeniają siĊ wĞród innych krajów.
Pojawiają siĊ wiĊc pytania, co decyduje o tym, które z rozwiązaĔ są adaptowane
przez inne kraje oraz jakie warunki muszą byü speánione. Podstawowym uza-
sadnieniem tego procesu, które moĪna znaleĨü w rozwaĪaniach teoretycznych są
czĊste, miĊdzynarodowe spotkania elit politycznych, które póĨniej starają siĊ
wykorzystaü uzyskane informacje do wprowadzenia reform zapewniających
okreĞlonym grupom utrzymanie lub zdobycie wáadzy (Raustiala 2002). Nie- mniej Linos (2013) argumentuje, Īe dyfuzja polityki zachodzi nie tylko ze wzglĊdu na realizacjĊ celów technokratów, ale dlatego Īe sprzyja równieĪ osią- gniĊciu celów gáosujących. Autorka podaje tu przykáad oddolnego gromadzenia informacji o rozwiązaniach funkcjonujących w sąsiednich krajach i forsowaniu ich przez przedstawicieli gáosujących.
Linos (2013) wymienia równieĪ zasadnicze róĪnice pomiĊdzy technokra- tycznym a demokratycznym modelem dyfuzji polityki. W podejĞciu odgórnym o adaptacji decyduje przede wszystkim sukces danej polityki. Ponadto w tym podejĞciu mogą byü testowane modele polityki. W podejĞciu demokratycznym adaptacji ulegają najczĊĞciej modele dominujące – moĪna przyjąü, Īe nawet w skali globalnej. Niemniej w tym przypadku przyjmuje siĊ warunek, Īe proces dyfuzji zachodzi miĊdzy krajami o podobnych uwarunkowaniach gospodar- czych i spoáecznych. Wydaje siĊ jednak, Īe nawet w modelu technokratycznym te uwarunkowania powinny byü brane pod uwagĊ. Wprowadzenie okreĞlonych rozwiązaĔ zewnĊtrznych w danym kraju moĪe bowiem napotkaü na bariery, któ- re nie istnieją w kraju prowadzącym daną politykĊ.
Analizując proces dyfuzji polityki, naleĪy braü równieĪ pod uwagĊ jej ro- dzaj oraz zróĪnicowanie spoáeczeĔstwa. Wedáug niektórych teorii, spoáeczeĔ- stwa bardziej zróĪnicowane pod wzglĊdem dochodów chĊtniej akceptują polity- ki spoáeczne o charakterze redystrybucyjnym (Meltzer, Richard 1981). Wiele badaĔ empirycznych nie potwierdziáo jednak tej teorii. Okazaáo siĊ, Īe najbar- dziej zróĪnicowane spoáeczeĔstwa są najmniej skáonne do akceptacji polityk spoáecznych o redystrybucyjnym charakterze (Banebou 1996). Niemniej stopieĔ zróĪnicowania spoáeczeĔstwa moĪe byü równieĪ istotnym czynnikiem w proce- sie adaptacji instrumentów polityki innowacyjnoĞci.
Podstawą analizy systemu instytucjonalnego transferu innowacji w niniej- szym opracowaniu musi byü ponadto zaáoĪenie, Īe jego funkcją nie jest bezpo- Ğrednie oddziaáywanie na wzrost przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej, gdyĪ ta w duĪej mierze zaleĪy od innych czynników, zazwyczaj kojarzonych z cechami charak- terystycznymi dla jednostki (jak skáonnoĞü do ryzyka, przedsiĊbiorczoĞü, umie- jĊtnoĞü upatrywania szans) oraz uwarunkowaniami zewnĊtrznymi (impulsy in- nowacji). W opracowaniu tym przedsiĊbiorczoĞü uznaü naleĪy za zjawisko wie- lowymiarowe, uwarunkowane czynnikami, które moĪna ująü w dwóch sferach:
spoáecznej i ekonomicznej. W sferze spoáecznej przedsiĊbiorczoĞü determinują czynniki bĊdące indywidualnymi cechami czáowieka: talent, osobowoĞü, inteli- gencja, poziom wyksztaácenia i zdolnoĞü absorpcji wiedzy oraz cechami spoáe- czeĔstwa, jak: kultura, wartoĞci, wzorce spoáeczne, tradycje, a takĪe religia.
W sferze ekonomicznej są to cechy charakteryzujące jakoĞü zasobów ludzkich
i kulturĊ organizacji: dostĊp do wiedzy i moĪliwoĞci jej pogáĊbiania, kreatyw- noĞü, innowacyjnoĞü czy orientacja na rynek, a takĪe sytuacja spoáeczno- -ekonomiczna (Janasz 2004, StruĪycki 1992, Otáowska 2006). Obie grupy cech pozostają w Ğcisáej interakcji, gdyĪ uwarunkowania spoáeczne, kulturowe w duĪej mierze wpáywają na jakoĞü pracy i decyzje przedsiĊbiorców. Syntetycz- nie ujmując, przedsiĊbiorczoĞü to zdolnoĞü przeáoĪenia: szeroko rozumianej wiedzy, indywidualnych cech czáowieka, zaczerpniĊtych wzorców spoáecznych na wymierne efekty gospodarcze lub spoáeczne (ChmieliĔski 2006). Rolą oto- czenia instytucjonalnego jest stworzenie reguá postĊpowania oraz przewidywal- noĞci warunków dziaáaĔ dla podmiotów zarówno juĪ funkcjonujących na rynku, jak i tych, które mają powstaü. Zwáaszcza w odniesieniu do ostatniej grupy, do- stĊpnoĞü do informacji na temat moĪliwoĞci uzyskania wsparcia finansowego, doradczego i edukacyjnego moĪe istotnie przyczyniü siĊ do przeáamania bariery wejĞcia na rynek.
Prowadzone dotychczas badania dotyczące systemowego wsparcia przed- siĊbiorczoĞci na obszarach wiejskich (Raport badawczy 2014) dostarczają boga- tego materiaáu, uĪytecznego z punktu widzenia identyfikacji problemów oraz dziaáaĔ na rzecz poprawy funkcjonowania systemu instytucji dziaáających na rzecz rozwoju wiejskiej przedsiĊbiorczoĞci. Wnioski z przeprowadzonych w 2014 roku badaĔ, uzupeánione przez inne badania tego typu (m.in. Koáodziej- czyk 2013 i 2014, Wasilewski 2012 i 2014, Gospodarowicz 2008, Otáowska 2006), pozwalają na okreĞlenie podstawowych barier rozwoju przedsiĊbiorczo- Ğci w opinii zarówno przedsiĊbiorców wiejskich, jak i pracowników podmiotów z ich otoczenia instytucjonalnego. Do podstawowych ograniczeĔ rozwoju wiej- skich firm zalicza siĊ przede wszystkim, obok braku kapitaáu, niedostateczny poziom informacji odnoĞnie instytucji wsparcia biznesu i ich oferty dla przed- siĊbiorców (Raport badawczy 2014). Jedną z gáównych przyczyn takiej sytuacji jest duĪa liczba podmiotów tego typu dziaáających w Polsce. JednoczeĞnie przedsiĊbiorcy wysoko oceniają przydatnoĞü usáug oferowanych przez instytu- cje, z którymi wspóápracowali dotychczas oraz wskazują na oĞrodki, które cie- szą siĊ duĪym zaufaniem oraz są powszechnie rozpoznawalne wĞród wiejskiej spoáecznoĞci (Raport badawczy 2014).
W niniejszym rozdziale naleĪy poruszyü równieĪ kwestiĊ taksonomii or-
ganizacji dziaáających na rzecz poprawy innowacyjnoĞci. Instytucje zajmujące
siĊ transferem innowacji i/lub bezpoĞrednio wspierające ten proces moĪna dzie-
liü wedáug róĪnych kryteriów. Jednym z nich jest kryterium przynaleĪnoĞci do
konkretnego sektora – czy to publicznego, czy prywatnego, czy teĪ tzw. trzecie-
go sektora, reprezentowanego przez organizacje pozarządowe. Niemniej, ustale-
nie jednoznacznej przynaleĪnoĞci konkretnej instytucji do okreĞlonego sektora
(czy to publicznego, czy teĪ prywatnego) moĪe nie byü moĪliwe, ze wzglĊdu na fakt wspóádziaáania obu tych sektorów i tworzenia wspólnych przedsiĊwziĊü (instytucji). Przykáadowo, organizacje pozarządowe, zajmujące siĊ transferem innowacji, mogą byü tworzone zarówno przez sektor publiczny, jak i prywatny, oraz áącznie w partnerstwie reprezentowanym przez oba te sektory równocze- Ğnie. Inną liniĊ podziaáu moĪna ustanowiü wedáug kryterium charakteru Ğwiad- czonych usáug, wspierających caáy proces lub wybrany fragment transferu in- nowacji (np. wsparcie transferu przy wykorzystaniu instrumentów finansowych lub pozafinansowych, np. doradztwa, mentoringu).
Jednym z waĪniejszych „aktorów” biorących udziaá w procesie transferu innowacji są publiczne szkoáy wyĪsze (np. uniwersytety, politechniki). Ten fragment publicznego sektora
3powinien odegraü szczególną rolĊ w procesie transferu innowacji z nauki do przedsiĊbiorstw. W szczególnoĞci polityka trans- feru innowacji odbywa siĊ poprzez powoáanie wyspecjalizowanych jednostek w polskich uczelniach, takich jak centra transferu technologii, inkubatory przed- siĊbiorczoĞci itp. Dzieje siĊ tak z powodu zmiany postrzegania roli szkóá wyĪ- szych, jaką mają odegraü w rozwoju spoáeczno-gospodarczym. Do dwóch do- tychczas realizowanych przez te instytucje funkcji, a mianowicie dydaktycznej i badawczej, coraz czĊĞciej dodaje siĊ funkcjĊ transferu nowych pomysáów i technologii do gospodarki. OczywiĞcie, wymiana miĊdzy sferą naukową a go- spodarczą odbywa siĊ juĪ od bardzo dawna, jednakĪe obecnie mamy do czynie- nia ze zmianą punktu ciĊĪkoĞci. Dotychczas uniwersytety postrzegaáy komercja- lizacjĊ jako interesujące, aczkolwiek uboczne dziaáanie (aktywnoĞü, która byáa raczej tolerowana niĪ wspierana). Obecnie coraz czĊĞciej uniwersytety postrze- gają urynkowienie wyników badaĔ, jako swoje gáówne zadanie, równie istotne jak dziaáalnoĞü badawcza i ksztaácenie (OliĔski 2009). Mówiąc o centrach trans- feru innowacji i technologii, czy teĪ akademickich inkubatorach przedsiĊbior- czoĞci, najczĊĞciej ma siĊ na myĞli ujĊte w pewną caáoĞü kompleksy gospodar- cze (przede wszystkim oparte na nieruchomoĞci bądĨ nieruchomoĞciach) ukie- runkowane na wspomaganie rozwoju nowo powstaáych przedsiĊbiorstw i oferu- jące im (oprócz podstawowej polegającej na dostarczeniu powierzchni uĪytko- wej) szereg usáug, takich jak: pomoc w uzyskiwaniu Ğrodków finansowych, ko- jarzenie z partnerami biznesowymi, doradztwo finansowe, podatkowe, prawne (w tym patentowe) i szereg innych. OczywiĞcie jednostki takie moĪna dzieliü na róĪne podgrupy w zaleĪnoĞci od przyjĊtego kryterium. Przykáadowo do jednej z takich podgrup (posiadających niewątpliwie wáasną specyfikĊ), naleĪą inkuba-
3 Nie naleĪy zapominaü tu o szkoáach niepublicznych, które równieĪ odgrywają pewną pozytywną rolĊ w proce- sie transferu innowacji i áączenia sfery nauki z biznesem, niemniej jednak potencjaá w postaci infrastruktury ba- dawczej jest nieporównanie wiĊkszy w jednostkach publicznych.
tory przedsiĊbiorczoĞci utworzone i prowadzone w ramach istniejących szkóá wyĪszych – zarówno publicznych, jak i niepublicznych – okreĞlane najczĊĞciej mianem Akademickich Inkubatorów PrzedsiĊbiorczoĞci. WĞród odmiennoĞci funkcjonowania akademickich inkubatorów przedsiĊbiorczoĞci wymienia siĊ m.in. dostĊp do:
x uczelnianych laboratoriów i aparatury badawczej, x doradztwa technologicznego i patentowego,
x wiedzy naukowców i studentów przy Ğwiadczeniu usáug doradczych i szkoleniowych,
x baz danych o badaczach i wynalazcach, pomysáach, patentach i technolo- giach (Matusiak 2006).
Generalnie jednak moĪna wyróĪniü dwie gáówne drogi transferu innowa- cji i technologii z placówek naukowych do gospodarki:
x zarówno bezpáatne, jak i páatne przekazywanie wyników prac badaw- czych (np. w postaci patentów, know-how, ekspertyz wykonywanych na rzecz praktyki gospodarczej, realizacji projektów itd.),
x tworzenie przedsiĊbiorstw opartych na wiedzy (np. firmy spin-off, spin- out).
Oba sposoby transferu innowacji uznaü naleĪy za wartoĞciowe, jednak co- raz czĊĞciej zwraca siĊ uwagĊ na drugi sposób, który w polskich warunkach jest trudniejszy do realizacji, przez co rzadziej spotykany
4, ale równoczeĞnie przyno- szący „twarde i mierzalne” rezultaty, udowadniające sukces w przeprowadzeniu transferu technologicznego na polskich uczelniach. Bardzo czĊsto terminy spóá- ka spin-off i spin-out są uĪywane zamiennie. JednakĪe terminy te, choü mają ze sobą wiele wspólnego, nie są synonimami. Spóáki spin-off i spin-out róĪni jedna zasadnicza kwestia, którą áatwo dostrzec, analizując dwie poniĪsze definicje:
x terminem spin-off najczĊĞciej okreĞlamy nowe przedsiĊbiorstwo, które powstaáo w drodze usamodzielnienia siĊ pracownika/studenta (pracowni- ków/studentów) lub innych osób bezpoĞrednio powiązanych ze szkoáą wyĪszą, wykorzystując w tym celu intelektualne zasoby tejĪe placówki.
Tak wiĊc firmy spin-off posiadają charakter przedsiĊwziĊü niezaleĪnych od organizacji macierzystej;
4 Uczestnictwo naukowców w Īyciu gospodarczym, poprzez wykonywanie ekspertyz na rzecz praktyki, opinii o innowacyjnoĞci, udziaá w licznych projektach i staĪach w przedsiĊbiorstwach jest obecnie czĊstym zjawiskiem (zróĪnicowanym oczywiĞcie ze wzglĊdu na dziedzinĊ nauki reprezentowaną przez poszczególnych pracowników nauki).
x spin-out jest to nowe przedsiĊbiorstwo, które zostaáo zaáoĪone przez pra- cownika/studenta (pracowników/studentów) lub innych osób bezpoĞred- nio powiązanych ze szkoáą wyĪszą, wykorzystując w tym celu intelektu- alne oraz materialne zasoby tejĪe placówki. Firmy spin-out są kapitaáowo lub operacyjnie powiązane z organizacją macierzystą.
Widaü wiĊc zasadniczą róĪnicĊ pomiĊdzy powyĪszymi terminami – jest to kwestia niezaleĪnoĞci. OczywiĞcie oba rodzaje przedsiĊbiorstw wyrosáy na gruncie wáasnych organizacji macierzystych i oba typy są z nią powiązane – jednakĪe zasadnicze znaczenie w odróĪnieniu obu typów spóáek ma charakter tych powiązaĔ.
Jak zostaáo ukazane (Rysunek 3), do skutecznego transferu innowacji po- przez kreowanie spóáek spin-off i spin-out muszą byü speánione cztery warunki:
pomysáy, nowe technologie, wynalazki, ludzie odpowiednio zmotywowani/ po- tencjalni przedsiĊbiorcy, jasne i przyjazne przepisy prawne, Ĩródáa finansowania tego typu inicjatyw oraz wsparcie pozafinansowe.
Rysunek 3. Warunki zakáadania i funkcjonowania spóáek spin-off i spin-out
ħródáo: opracowanie wáasne.
Na polskich uczelniach powstaje wiele nowatorskich pomysáów i wyna-
lazków. Niestety wiele z nich nie koĔczy siĊ transferem (komercjalizacją). Pro-
blem z komercjalizacją wiedzy to zjawisko szersze, charakterystyczne nie tylko
dla Polski, ale caáej Europy – jest to tzw. europejski paradoks (tzn. mniej efek-
tywna niĪ w USA i Japonii umiejĊtnoĞü korzystania z wyników prac badaw-
czych krajowej bazy naukowej), czyli mówiąc proĞciej wiele pomysáów i wyna-
lazków nigdy nie dociera do „zmaterializowanej formy”, choüby w postaci spó-
áek spin-off czy spin-out. Oprócz podaĪy nowych pomysáów i wynalazków, mu-
szą siĊ równieĪ znaleĨü odpowiednio zmotywowani ludzie – potencjalni przed- siĊbiorcy. JeĞli chodzi o jasne i przyjazne przepisy prawne, choü moĪna na tym polu odnotowaü pewien postĊp, to jednak caáy czas odczuwany jest pewien nie- dosyt. Gáównym regulatorem dziaáaĔ związanych z transferem innowacji oraz tworzeniem akademickim spin-off i spin-out jest ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyĪszym, która w artykule 86 (Dz.U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365, z póĨn. zm.) zakáada, iĪ w celu lepszego wykorzystania potencjaáu intelektualnego i technicznego uczelni oraz transferu wyników prac naukowych do gospodarki uczelnie mogą prowadziü akademickie inkubatory przedsiĊbior- czoĞci oraz centra transferu technologii (przy czym akademicki inkubator przed- siĊbiorczoĞci tworzy siĊ w celu wsparcia dziaáalnoĞci gospodarczej Ğrodowiska akademickiego lub pracowników uczelni i studentów bĊdących przedsiĊbiorca- mi), zaĞ centrum transferu technologii tworzy siĊ w celu sprzedaĪy lub nieod- páatnego przekazywania wyników badaĔ i prac rozwojowych do gospodarki. Są to wiĊc instytucje mające sáuĪyü pomocą w transferze technologii dla osób pra- gnących zaáoĪyü spin-off i spin-out. Tym bardziej iĪ obok zapisów dotyczących centrów transferu technologii, jak i inkubatorów przedsiĊbiorczoĞci, zostaáy za- pisane bezpoĞrednie artykuáy odnoszące siĊ do tworzenia spóáek spin-off i spin- -out. I tak, artykuá 86a nowej ustawy mówi, iĪ uczelnia, w celu komercjalizacji poĞredniej, moĪe utworzyü jednoosobową spóákĊ kapitaáową, z zastrzeĪeniem zwaną dalej „spóáką celową”. Uczelnia, w drodze odpáatnej albo nieodpáatnej umowy, moĪe powierzyü spóáce celowej zarządzanie prawami do wyników lub do know-how. Widaü wiĊc wyraĨny postĊp i zwrócenie baczniejszej uwagi na transfer innowacji, jako wynik badaĔ, za pomocą spóáek tworzonych nie tylko przez pracowników lub studentów danej uczelni, ale takĪe moĪliwoĞü nabywa- nia przez uczelnie udziaáów w takich spóákach. Ostatnim warunkiem jest infra- struktura dostarczająca kapitaáu na rozwój spóáek spin-off/spin-out. Jak zostaáo wczeĞniej wspomniane – dobrym rozwiązaniem w tym zakresie jest efektywna i rozbudowana sieü funduszy venture capital oraz tzw. anioáów biznesu. Fundu- sze venture capital (VC) staáy siĊ w ostatnich latach zagadnieniem czĊsto poja- wiającym siĊ w literaturze ekonomicznej dotyczącej wspierania transferu inno- wacji i technologii poprzez tworzenie spóáek spin-off/spin-out (choü ta forma finansowania jest szczególnie rozwiniĊta na amerykaĔskim rynku finansowym).
Jednymi z waĪniejszych, pozauczelnianych instytucji transferu innowacji
są parki technologiczne. Nie oznacza to, Īe parki nie są powiązane z jednostka-
mi naukowymi. Pomimo odrĊbnoĞci tych organizacji, wiele parków wspóápracu-
je blisko z jednostkami naukowymi. Parki (a raczej przedsiĊbiorstwa ulokowane
w parkach), które usytuowane są obok prĊĪnych placówek naukowych, korzy-
stają ze swoistej „renty bliskoĞci”. Z początkiem XXI wieku nastĊpuje na Ğwie-
cie renesans zainteresowania tworzeniem parków technologicznych, w kontek- Ğcie regionalnej polityki innowacyjnej. Ma to związek z poszukiwaniem przez regiony efektywnych instrumentów transformacji gospodarek przemysáowych opartych na wiedzy (Matusiak 2011). W polskim ustawodawstwie pojĊcie parku technologicznego sprecyzowano w 2002 r., jako zespóá wyodrĊbnionych nieru- chomoĞci wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepáywu wiedzy i technologii miĊdzy instytucjami badawczymi a przedsiĊ- biorstwami, w którym oferowane są przedsiĊbiorstwom, stosującym nowocze- sne technologie, usáugi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiĊ- biorstw, transferu technologii oraz przeksztaácania wyników badaĔ naukowych i prac rozwojowych w innowacje, a takĪe umoĪliwia siĊ korzystanie z nieru- chomoĞci i infrastruktury technicznej na zasadach umownych (Ustawa z 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji, Dziennik Ustaw 2002, nr 41, poz. 363
5). Parki technologiczne (okreĞlane równieĪ mianem „parków nau- kowo-technologicznych”), są w obecnych, polskich warunkach jednymi z bar- dziej spektakularnych organizacji, zajmujących siĊ transferem innowacji. Spo- wodowane to jest „boomem inwestycyjnym”, z którym w ostatnich latach mieli- Ğmy w Polsce do czynienia, a który spowodowany byá wsparciem i moĪliwoĞcią uzyskania wsparcia z funduszy UE na tego typu inwestycje
6. Trzeba jednak pa- miĊtaü, iĪ funkcjonowanie parków technologicznych nie powinno sprowadzaü siĊ do wynajmu powierzchni na korzystnych warunkach, czy teĪ dostĊpu do no- woczesnych elementów infrastruktury (internet, laboratoria itd.). W parku po- winni bowiem pracowaü kompetentni pracownicy zarządzający caáą infrastruk- turą, ale przede wszystkim park powinien byü „otoczony” innymi wyspecjali- zowanymi organizacjami i ludĨmi, którzy poprzez swoje doĞwiadczenie i kon- takty wnoszą wartoĞü dodaną w funkcjonowanie parku (Rysunek 4). JeĞli zakáa- da siĊ, Īe system transferu innowacji powinien funkcjonowaü w postaci sieci miĊdzyorganizacyjnej, to w szczególnoĞci dotyczy to parków technologicznych, które ze wzglĊdu na swe rozmiary kadrowe (w parkach w Polsce pracuje juĪ wiele tysiĊcy ludzi, oczywiĞcie dotyczy to nie tylko pracowników zatrudnionych w parkach, ale teĪ wáaĞcicieli i pracowników parkowych przedsiĊbiorstw) i in- frastrukturalne powinny peániü swoistą rolĊ hub
7, czy teĪ lidera sieci (focal
5 Ustawa ta uchylona zostaáa mocą ustawy z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.
2006 nr 227 poz. 1658).
6 Obecnie w Polsce funkcjonują 42 parki naukowo-technologiczne – wedáug Book of Lists 2015 – a guide to Polish business and industry, Valkea Media S.A., Warszawa 2015.
7 Hub jest jednostką osadzoną w konkretnej postaci struktury sieci i zajmuje w niej rolĊ centralną, dziĊki czemu jest moĪliwa optymalizacja przepáywów w caáej sieci, zaĞ kompetencje hubu wynikają z jego pozycji (Czakon 2015, s.15).
firm
8), a byü moĪe najlepszym okreĞleniem w opisywanej sytuacji byáoby przy- jĊcie roli orkiestratora
9w takiej sieci. Tworzenie parków technologicznych jest bowiem istotne z punktu widzenia wykorzystania efektu synergii (Rudzka, Gó- ralski 2012).
Rysunek 4. Parki technologiczne, jako orkiestrator miĊdzyorganizacyjnej sieci transferu innowacji
ħródáo: opracowanie wáasne.
RolĊ taką parki mogą peániü równieĪ nie tylko ze wzglĊdu na swe rozmia- ry (w porównaniu z innymi jednostkami zajmującymi siĊ transferem innowacji, moĪna je czĊsto uznaü za bardzo duĪe), ale takĪe ze wzglĊdu na zdywersyfiko- waną dziaáalnoĞü, którą prowadzą. Przykáadowo wiele parków technologicznych w ramach swej struktury, prowadzi inkubatory technologiczne. Inkubatory tego rodzaju są instrumentem nakierowanym na tworzenie nowych, nowoczesnych przedsiĊbiorstw. W odróĪnieniu od klasycznych inkubatorów przedsiĊbiorczo- Ğci, wspóápraca z jednostkami naukowymi i transfer innowacji jest w tym wy- padku dodatkowym atutem, mającym zapewniü nowo powstającej firmie atrak- cyjny i niekonwencjonalny profil dziaáalnoĞci, zwiĊkszający szanse pozostania
8 Focal firm to tzw. jednostka ogniskująca, poza sprawowaniem funkcji zarządczych i strategicznych (w tym czĊĞciowo organizowania pracy w innych podmiotach), tzw. focal firm ksztaátuje i stymuluje procesy tworzenia i transferu wiedzy pomiĊdzy wspóápracującymi podmiotami wspóátworzącymi (Dembinski 2009, s.107).
9 Orkiestracja sieci stanowi zestaw celowo dobranych dziaáaĔ, które podejmuje podmiot centralny, mając na uwadze tworzenie wiĊkszej wartoĞci w sieci oraz przejĊcie czĊĞci tej wartoĞci dla siebie. Funkcja orkiestratora w realizacji zarządzania wiedzą wymaga znajomoĞci struktury sieci (liczba uczestników i ich znaczenie, gĊstoĞü sieci, stabilnoĞü sieci, stopieĔ centralizacji) oraz ukáadu relacji w sieci - skáadają siĊ na nią: liczba, charakter i siáa relacji (ChodyĔski 2012, s.85).
na rynku i dalszy rozwój (Krzak 2011). Obok inkubatorów (niezaleĪnie czy technologicznych, czy ogólnie nazwanych inkubatorami przedsiĊbiorczoĞci), wyróĪniü moĪna jeszcze tzw. preinkubatory.
Osobną kategorią instytucji wspierających transfer innowacji są instytucje finansowe. Do wspomnianych juĪ funduszy venture capital, private equity i innych, moĪna dodaü „uniwersalne”
10Ĩródáa finansowania, jak choüby banki, fundusze po- Īyczkowe i porĊczeniowe, firmy leasingowe itp. Z uwagi na fakt, iĪ konkretne formy finansowania związane są z poszczególnymi etapami rozwoju innowacyjne- go przedsiĊwziĊcia, niektóre z nich omówiono w dalszej czĊĞci opracowania.
CzĊsto poszukuje siĊ analogii pomiĊdzy Īyciem przedsiĊbiorstwa a Īy- ciem organizmu Īywego, wyróĪniając: narodziny, wzrost, dojrzaáoĞü, schyáek.
Innym czĊsto stosowanym podziaáem wyróĪniającym poszczególne etapy trans- feru innowacji (a wiĊc od pomysáu do wdroĪenia) jest faza: start-up, faza wzro- stu, faza ekspansji i faza dojrzaáoĞci. Zgodnie z zasadą, iĪ innowacyjni przedsiĊ- biorcy potrzebują wsparcia w pierwszych fazach (w tym juĪ na etapie powsta- wania pomysáu), caáoĞü procesu moĪna podzieliü na fazĊ preinkubacyjną oraz inkubacyjną (Rysunek 5). W fazie preinkubacyjnej biorą gáównie udziaá takie organizacje transferu, jak: preinkubatory, i po czĊĞci takĪe inkubatory przedsiĊ- biorczoĞci i inkubatory technologiczne (w tym akademickie inkubatory). Po- cząwszy od fazy start-up mogą to byü (obok inkubatorów) takĪe parki technolo- giczne, które „towarzyszą” przedsiĊbiorstwu nie tylko w początkowych krokach związanych z wdroĪeniem (faza start-up), ale takĪe w fazie stabilizacji, jak i wzrostu (przy czym nie zawsze faza stabilizacji, jak i wzrostu musi wystąpiü).
Pierwszym wymienionym etapem z tzw. fazy „materialnej” jest start-up.
JeĞli chodzi o potrzeby kapitaáowe w tej fazie rozwoju, nadmieniü trzeba, iĪ faza ta obejmuje finansowanie dziaáaĔ związanych z zaistnieniem pomysáu na rynku (np. próbna partia produktów). NaleĪy podkreĞliü, Īe bez finansowania ze- wnĊtrznego, przewaĪająca wiĊkszoĞü innowacyjnych pomysáów biznesowych nie jest w stanie dojĞü do fazy wzrostu, czyli kolejnego etapu w procesie komer- cjalizowania innowacji. Etap ten charakteryzuje siĊ dynamicznym wzrostem wpáywów generowanych przez sprzedaĪ usáug/produktów. Dlatego wiele uru- chamianych pomysáów nie wchodzi w ten etap, bankrutując lub rozmyĞlnie za- mykając zarejestrowane przedsiĊbiorstwo. WejĞcie w etap wzrostu jest potwier- dzeniem sukcesu – tego, iĪ oferowana przez nas „wartoĞü dodana” zostaáa zaak- ceptowana przez rynek. Nie oznacza to jednak, iĪ w fazie tej nie wystĊpują okreĞlone potrzeby kapitaáowe. Choü w fazie tej czĊsto mamy do czynienia z przekroczeniem progu rentownoĞci – pojawiają siĊ wiĊc przychody, które po-
10 To znaczy nieskierowane tylko do innowacyjnych przedsiĊwziĊü, co nie oznacza, iĪ instytucje te nie finansują równieĪ tego typu przedsiĊwziĊü.
krywają koszty operacyjne związane z produkcją danego produktu – nie oznacza to jednak, iĪ w fazie tej nie wystĊpują Īadne potrzeby kapitaáowe. WrĊcz od- wrotnie, jeĞli firma chce przejĞü do fazy ekspansji, musi rozpocząü odpowiednie procesy inwestycyjne. Dlatego teĪ paradoksalnie fazie tej mogą towarzyszyü na- piĊcia finansowe, aĪ do moĪliwoĞci utraty páynnoĞci finansowej wáącznie. Ko- lejną fazą w procesie transferu i komercjalizacji innowacji jest faza ekspansji.
Faza ta wymaga dalszych, powaĪnych nakáadów inwestycyjnych (nie tylko tych związanych z samym produktem/usáugą – jak to miaáo miejsce w etapie startu, ale przede wszystkim tych związanych z szeregiem innych powaĪnych przed- siĊwziĊü (wydatki na marketing i budowanie wizerunku/marki, rozbudowĊ ka- naáów dystrybucji i wiele innych). Kolejną fazą, która charakteryzuje siĊ od- miennymi potrzebami kapitaáowymi jest faza dojrzaáoĞci. Faza ta jest okresem, w którym generowana jest nadwyĪka bieĪących wpáywów nad wydatkami. Poza tym, faza ta powinna umoĪliwiü „odzyskanie” początkowych nakáadów na funk- cjonowanie przedsiĊbiorstwa. W fazie tej naleĪy podjąü decyzje co do przyszáo- Ğci oferowanych produktów/usáug, tzn. czy dalej je udoskonalamy (róĪnicujemy od konkurencji), czy wchodzimy na nowe rynki z nowymi produktami. Decyzje podjĊte w tej fazie – o ile bĊdą trafione – pozwolą uniknąü „Ğmierci przedsiĊ- biorstwa”. Niezmiernie waĪnym zagadnieniem jest dostosowanie konkretnych rozwiązaĔ w zakresie dostarczania kapitaáu do konkretnego etapu. W cyklu transferu i komercjalizacji innowacji, zauwaĪyü moĪna pewną prawidáowoĞü.
Zazwyczaj wraz z rozwojem przedsiĊbiorstwa jego potrzeby kapitaáowe rosną.
JednakĪe równie istotny jest fakt, iĪ zmianom wartoĞci finansowania rozwoju
przedsiĊbiorstwa, towarzyszy zmiana rodzaju form finansowania. Po prostu
w poszczególnych fazach rozwojowych jedne formy są bardziej adekwatne
i dostosowane do potrzeb przedsiĊbiorców od innych, a poza tym nie wszystkie
formy finansowania są dostĊpne w poszczególnych fazach rozwojowych. MoĪ-
liwe Ĩródáa finansowania w zaleĪnoĞci od fazy rozwojowej przedsiĊbiorstwa
przedstawiono na rysunku 6.
Rysunek 5. Etapy transferu i komercjalizacji innowacji – od tworzenia wiedzy do jej wdroĪenia
ħródáo: opracowanie wáasne.
Rysunek 6. MoĪliwe Ĩródáa finansowania w zaleĪnoĞci od fazy rozwojowej przedsiĊbiorstwa
ħródáo: http://innowacyjnypomysl.eu/Ĩródá-finansowania-etapy-rozwoju-przedsiĊbiorstwa.
W odniesieniu do fazy tzw. start upu, stwierdziü naleĪy, iĪ etap ten wiąĪe
siĊ z wydatkami oraz zerowymi wpáywami. Bardzo trudno jest na tym etapie
pozyskaü kapitaá. NajwiĊcej pomysáów innowacji ,,umiera” na początku. Ten
obszar w cyklu Īycia innowacji zwany jest „doliną Ğmierci”, dlatego wielu eks-
pertów twierdzi, iĪ zmniejszanie negatywnego oddziaáywania tego zjawiska jest podstawowym wyzwaniem dla polityki paĔstwa. Pomimo licznych deklaracji i juĪ uruchomionych pewnych form pomocy, problem ten jest ciągle dotkliwie odczuwany w polskich realiach. W fazie tej bowiem bardzo ciĊĪko jest skorzy- staü z kredytu. W literaturze ekonomicznej dotyczącej problematyki funkcjono- wania start-upów, podkreĞla siĊ czĊsto utrudniony dostĊp przedsiĊbiorstw tej ka- tegorii do kapitaáu obcego. Przede wszystkim zwraca siĊ uwagĊ na bariery, jakie napotykają osoby rozpoczynające dziaáalnoĞü w uzyskaniu kredytu bankowego (niedostateczne gwarancje i zabezpieczenia kredytu, brak historii kredytowej maáego przedsiĊbiorstwa, niĪsza, niĪ w stosunku do przedsiĊbiorstw duĪych, wiarygodnoĞü kredytowa itp.). Podobnie rzecz przedstawia siĊ odnoĞnie leasin- gu i factoringu. Praktycznie wiĊc moĪemy tu mówiü o tzw. zasadzie „bootstrap- pingu”. Innym rozwiązaniem mogą tu byü fundusze venture capital czy business angels. Patrząc na ich dynamiczny rozwój w ostatnich latach, moĪna mieü na- dziejĊ, iĪ te formy finansowania zaczną peániü dla przedsiĊbiorstw znajdujących siĊ w fazie startu coraz wiĊkszą rolĊ. PoĪyczka z funduszu poĪyczkowego jest w praktyce moĪliwa i formalnoĞci z nią związane nie są skomplikowane – jed- nakĪe trzeba speániü podstawowy warunek – wiarygodnych Īyrantów, a to w przypadku start-upów nie zawsze jest moĪliwe.
Tabela 1. ħródáa finansowania a etap rozwoju przedsiĊbiorstwa
Wyszczególnienie Start-up Wzrost Ekspansja DojrzaáoĞü
Kapitaá wáasny + + - -
PoĪyczka z funduszu poĪycz- kowego
0 + + +
Kredyt - + + +
Leasing - + + +
Faktoring - - + +
Business angel + + - -
Venture capital + + - -
Rynek kapitaáowy - + + +
ħródáo: opracowanie wáasne.
Jak wynika z przeprowadzonych badaĔ (Tabela 1), juĪ w nastĊpnej fazie
rozwojowej (fazie wzrostu), liczba moĪliwoĞci znacznie wzrasta (co potwierdza
fakt, iĪ przedsiĊwziĊcie opuĞciáo tzw. „dolinĊ Ğmierci”). W fazie tej realne jest bo-
wiem uzyskanie poĪyczki z funduszu poĪyczkowego czy kredytu bankowego. Po-
dobnie z leasingiem czy factoringiem. PrzedsiĊbiorstwo ma równieĪ pewien ogra-
niczony dostĊp do rynku kapitaáowego, np. NewConnect. To samo dotyczy dwóch
nastĊpnych faz rozwojowych (tzn. fazy ekspansji oraz dojrzaáoĞci). Praktycznie
rzadko w tych fazach mamy do czynienia z finansowaniem przedsiĊbiorstwa kapi-
taáem prywatnym wáaĞciciela (choü jest moĪliwe), aczkolwiek pewne dziaáania fi- nansuje siĊ z wypracowanego zysku i/lub odpisów amortyzacyjnych. Z drugiej strony, dla inwestorów typu busines angels czy funduszy venture capital odpo- wiedni moment na inwestycje juĪ minąá (zwaĪywszy iĪ te formy finansowania przeznaczone są dla osób, których gáównym „kapitaáem” jest koncepcja biznesu).
Tabela 2 przedstawia podstawowe mocne i sáabe strony poszczególnych in- stytucji zajmujących siĊ lub wspierających transfer innowacji
11. W przypadku par- ków technologicznych, jedną z zalet tych instytucji jest Ğcisáe powiązanie z uczelniami. O istnieniu takich powiązaĔ, Ğwiadczą choüby udziaáy kapitaáowe – praktycznie uczelnie równie czĊsto jak jednostki samorządu terytorialnego są udziaáowcami spóáek kapitaáowych zarządzających parkami technologicznymi.
W wyniku licznych inwestycji w laboratoria, w wielu parkach technologicznych pojawiáa siĊ najnowoczeĞniejsza, Ğwiatowej klasy aparatura, która moĪe sáuĪyü za- równo przedsiĊbiorcom, jak i naukowcom (Bąkowski i in. 2014). Choü w laborato- ria nie jest jednak wyposaĪonych aĪ 48% parków – wystĊpuje tu wiĊc doĞü duĪe zróĪnicowanie. Najgorsza sytuacja panuje w obszarze wspóápracy z instytucjami finansowymi. Z funduszami ryzyka w regionie nie wspóápracuje ponad 58%, a na poziomie krajowym 64%. Z funduszami poĪyczkowymi na poziomie regionalnym brak wspóápracy wystĊpuje w 48% parków (MaĪewska, Tórz 2015).
WĞród silnych stron inkubatorów technologicznych, wymieniü moĪna szeroki wachlarz usáug zarówno w odniesieniu do zakresu tematycznego doradz- twa oraz szkoleĔ, jak i Ğwiadczonych usáug proinnowacyjnych. W inkubatorach technologicznych na koniec 2013 r. dziaáaáy áącznie 334 podmioty, z których wiĊkszoĞü to firmy technologiczne, czyli firmy rozwijające, produkujące i sprzedające dobra i usáugi, które ucieleĞniają znaczący element wspóáczesnej nauki (Bąkowski i in. 2014 s. 34-35). Z drugiej strony, aĪ 25% badanych inku- batorów technologicznych nie wyĞwiadczyáo w 2013 r. ani jednej z usáug proin- nowacyjnych. Tylko jedna trzecia inkubatorów wspóápracuje z anioáami bizne- su, funduszami kapitaáu zaląĪkowego oraz funduszami VC, a jedynie co czwarty inkubator oferuje poĞrednictwo w kontakcie z funduszami porĊczeniowymi oraz w uzyskaniu subwencji lub grantu. Natomiast wspóápraca w zakresie poĞrednic- twa kredytowego praktycznie nie istnieje (Tórz 2015).
11 W identyfikacji analizowanych instytucji posáuĪono siĊ cyklicznie wydawanymi raportami, zatytuáowanymi:
A. Bąkowski, M. MaĪewska (red.), OĞrodki innowacji i przedsiĊbiorczoĞci w Polsce - Raport 2014, Stowarzyszenie Organizatorów OĞrodków Innowacji i PrzedsiĊbiorczoĞci w Polsce, PoznaĔ – Warszawa, 2015;
oraz badaniami: OĞrodki innowacji w Polsce (z uwzglĊdnieniem inkubatorów przedsiĊbiorczoĞci) - Raport z badania 2014, Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci, Warszawa 2014. PominiĊto tu jednak instytucje okoáobiznesowe o uniwersalnym charakterze (tzn. nie nastawione wyáącznie na transfer innowacyjnoĞci, takie choüby jak oĞrodki szkoleniowo-doradcze, fundusze poĪyczkowe, czy teĪ porĊczeniowe). Niemniej jednak w podrozdziale tym zasygnalizowano pozytywną rolĊ, jaką te instytucje mogą i powinny peániü w procesie transferu innowacji.
