Adolf Dąb
Rozbieżność między zarzutem w
postępowaniu przygotowawczym a
zarzutem w akcie oskarżenia
Palestra 7/7-8(67-68), 45-48
Nr 7—8 (67—68) Z a r z u t w p o stęp o w a n iu p r z yg o t. i w a k cie oska rżen ia 4 5 c ja c h m o d e r n is ty c z n y c h n ie p r o p o n o w a ł w s w y c h p r o j e k ta c h n a t u r y k o d y f i k a c y jn e j p r e a m b u ł w s tę p n y c h , k tó r e b y u s u w a ły z p o la w id z e n ia n o w o c z e s n e j p o li ty k i k r y m in a l n e j z n a n ą tr o s k ę w s z y s tk ic h „ sz k ó ł tr z e c ic h ” m ię d z y k la s y k a m i a m o d e r n is ta m i) o o w ą m e d ia v ia , w ią ż ą c ą u n it a r n i e (s c u o la u n ita r ia ) s u b ie k ty w iz m ł o b ie k ty w iz m w u s ta w o d a w s tw ie k a r n y m w je d n ą u z g o d n io n ą cało ść. I d la te g o w o s ta te c z n y m p r o je k c ie k o d e k s u k a r n e g o t a k a p r e a m b u ła p o w in n a b y ć c h y b a p o m in ię ta . ADOLF DĄB
Rozbieżność między zarzutem w postępowaniu
przygotowawczym a zarzutem w akcie oskarżenia
D o R e d a k c ji „ P a l e s t r y ” w p ły w a ją p y ta n i a d o ty c z ą c e z a g a d n ie n ia n ie d o ść j a s n o u re g u lo w a n e g o w p r z e p is a c h k .p .k . C h o d z i m ia n o w ic ie o to , czy s f o r m u ło w a n y w a k c ie o s k a r ż e n ia z a r z u t o k r e ś la ją c y czyn z a r z u c a n y m u s i b y ć z g o d n y z z a r z u te m p r z e d s ta w io n y m p o d e jr z a n e m u w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m , a je ż e li p o m ię d y ty m i z a r z u ta m i z a c h o d z i ro z b ie ż n o ś ć (tzn . in n y czy n z a w a r ty je s t w p o s ta n o w ie n iu o p r z e d s ta w ie n iu z a r z u tó w , a in n y w a k c ie o s k a r ż e n ia ) — to czy i ja k i e t a ro z b ie ż n o ś ć w y w o łu je s k u t k i p ro c e s o w e w p o s tę p o w a n iu są d o w y m .
W y d a je się, że a b y u d z ie lić p r a w id ło w e j o d p o w ie d z i n a t a k p o s ta w io n e p y t a n i a , h a le ż a ło b y w s tę p n ie z a s ta n o w ić się n a d ty m , d o czego z je d n e j s t r o n y s p r o w a d z a s ię is to t a „ p r z e d s ta w ie n ia z a r z u tó w ”, a z d r u g ie j — ja k i e z n a c z e n ie p ro c e s o w e m a a k t o s k a r ż e n ia . 1. N ie w y m a g a c h y b a g łę b sz e g o r o z s tr z ą s a n ia to , ż e p r z e d s ta w ie n ie z a r z u tó w m a z n a c z e n ie f u n d a m e n ta ln e w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m . M a o n o z n a c z e n ie p o d w ó jn e . C h o d z i b o w ie m o ja s n ą s y tu a c ję z a ró w n o d la p ro w a d z ą c e g o p o s tę p o w a n ie o r g a n u (a ty m sa m y m i d l a o r g a n ó w n a d z o rc z y c h ), j a k i d la p o d e jr z a n e g o c o d o teg o , p rz e c iw k o k o m u i o co to c z y s ię p o s tę p o w a n ie (a r t. 237). S tą d te ż w y p ły w a u c ią ż liw y — b y ć m o że — o b o w ią z e k k a ż d o ra z o w e g o w y d a w a n i a n o w e g o p o s t a n o w ie n ia o p r z e d s ta w ie n iu z a r z u tó w w m i a r ę z m ie n ia ją c y c h się o k o lic z n o ś c i W s p r a w ie , p rz e d s ta w ie n ia p o d e jr z a n e m u n o w e g o z a r z u t u i p r z e s łu c h a n ia go n a o k o lic z n o śc i te g o z a r z u t u (a r t. 237, 238, 245 :). I n s ty tu c j a t a w r a z z r o z s z e rz e n ie m z a s a d y k o n c e n tr a c ji n a p o s tę p o w a n ie p r z y g o to w a w c z e (p rz e z w p r o w a d z e n ie u s ta w o w y c h te r m in ó w t r w a n i a ś le d z tw a i d o ch o d z e n ia ) m a p r z e d e w s z y s tk im za b e z p ie c z y ć p r a w o r z ą d n o ś ć w ty m s ta d iu m p o s tę p o w a n ia k a rn e g o , m a c h ro n ić o b y w a te li p rz e d z b y t p o c h o p n y m p o c ią g n ię c ie m do- O d p o w ied zialn o ści s ą d o w e j. J e s t z ro z u m ia łe , że ty m s a m y m ro z s z e rz o n e z o s t a ły m o ż liw o śc i o b r o n y p o d e jr z a n e g o p rz e d s ta w ia n y m i m u z a rz u ta m i.
J e d n a k ż e g w a r a n c je d l a p o d e jr z a n e g o , k tó r e w y p ły w a ją w sz czeg ó ln o ści z p r z e d s ta w ie n ia z a rz u tó w , i o d p o w ia d a ją c e ty m g w a r a n c jo m o b o w ią z k i o r g a n ó w ś c ig a n ia U sta n o w io n e z o s ta ły d la z a b e z p ie c z e n ia p ra w id ło w e g o to k u p o s tę p o w a n ia p r z y g o to w aw czeg o .
46 A d o l f D ą b Nr 7—8 (67—68)
C o p r a w d a , g w a r a n c je te n ie k o ń c z ą się z c h w ilą z a n ik n ię c ia ś le d z tw a (d o c h o d z e n ia ). P o tr z e b a z m ia n y z a r z u tó w m o ż e się w y ło n ić ró w n ie ż w d a ls z y m t o k u p o s tę p o w a n ia . W m y ś l a r t . 2451 k .p .k ., je ż e li p r z y s p o r z ą d z a n iu a k t u o s k a r ż e n ia z a c h o d z i p o tr z e b a (...) o s k a r ż e n ia o in n y cz y n a n iż e li z a rz u c a n y p o d e jr z a n e m u w p o s ta n o w ie n iu o p r z e d s ta w ie n iu z a rz u tó w , s p o r z ą d z a s ię n o w e p o s ta n o w ie n ie o p r z e d s ta w ie n i u z a rz u tó w , o g ła s z a się je p o d e jr z a n e m u i p r z e s łu c h u je go n a tr e ś ć
z a r z u tó w , a w r a z ie p o tr z e b y u z u p e łn ia się ś le d z tw o . P r z e p is te n z a w ie r a w y r a ź n ą w s k a z ó w k ę u s ta w y , że z g o d n ie z w y m a g a n ia m i p r a w d y o b ie k ty w n e j z a r z u ty p rz e z c a ły c zas p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o p o w in n y k s z ta łto w a ć się z g o d n ie z o d tw a r z a n y m rz e c z y w is ty m p rz e b ie g ie m w y d a rz e ń , a je ż e li po z a m k n ię c iu p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o a k tu a l n e s ię s ta n ie s p o r z ą d z e n ie a k t u o s k a r ż e n ia , to tr e ś ć je g o p o w in n a o d p o w ia d a ć p r a w id ło w y m u s ta le n io m f a k ty c z n y m <i p ra w n y m ) , a co za ty m id z ie — a k tu a l n y m w c h w ili z a m k n ię c ia ś le d z tw a (d o c h o d z e n ia ) z a rz u to m .
Z te g o p u n k t u w id z e n ia w y m a g a n ie , a b y is tn i a ła c a łk o w ita z g o d n o ść m ię d z y z a r z u t e m p r z e d s ta w io n y m p o d e jr z a n e m u p rz e d z a m k n ię c ie m ś le d z tw a (d o c h o d z e n ia ) a z a r z u te m o k r e ś lo n y m w a k c ie o s k a r ż e n ia , n ie im oże b u d z ić w ą tp liw o ś c i.
P o g lą d t a k i w y n ik a ró w n ie ż z f a k t u , że o b o w ią z u ją c a u n a s z a s a d a s k a r g o w a n ie o z n a c z a b y n a jm n ie j , iż p o s tę p o w a n ie s ą d o w e (z w y łą c z e n ie m t r y b u p r y w a tn o s k a r g ó - w eg o ) m o że s ię ro z p o c z ą ć o d w n ie s ie n ia p rz e z u p ra w n io n e g o o s k a r ż y c ie la s k a r g i d o s ą d u . P rz e c iw n ie , p o s tę p o w a n ie s ą d o w e m u s i b y ć (zg o d n ie z a r t . 233 k .p .k .) p o p r z e d z o n e p rz e z p o s tę p o w a n ie p rz y g o to w a w c z e , w k tó r y m w s z y s tk ie p rz e w id z ia n e d la te g o p o s tę p o w a n ia r y g o r y m u s z ą b y ć p r z e s tr z e g a n e . 2. C zy je d n a k n ie z a c h o w a n ie ta k ie g o o b o w ią z k u p rz e z p r o k u r a t o r a w n o sz ą c e g o a k t o s k a r ż e n ia d o s ą d u w y w ie r a s k u t k i w p o s tę p o w a n iu są d o w y m ? J e s t to z a g a d n ie n ie b a r d z ie j s k o m p lik o w a n e i w y m a g a s z e rs z e j a n a liz y . P rz e d e w s z y s tk im p rz y p o m n ie ć n a le ż y , że n a s z p ro c e s n ie zn a „ są d o w e g o o d d a n ia p o d s ą d ”, że p o s ta w ie n ie m w s t a n o s k a r ż e n ia , a co za ty m id z ie — p o c z ą tk ie m p o s tę p o w a n ia są d o w e g o j e s t w n ie s ie n ie a k t u o s k a r ż e n ia p rz e z u p r a w n io n e g o o s k a r ż y c ie la . A k t o s k a r ż e n ia m u s i o c z y w iśc ie o d p o w ia d a ć o k re ś lo n y m w a r u n k o m p r z e w id z ia n y m w a r t . 247 i 248 k .p .k . D o ty c h w a r u n k ó w n a le ż y m .in .: a) d o k ła d n e o k r e ś le n ie z a rz u c a n e g o c z y n u (...) i b) w s k a z a n ie p rz e p is u u s ta w y k a r n e j (...). J e ż e li a k t o s k a r ż e n ia ty m w a r u n k o m o d p o w ia d a , p re z e s s ą d u z g o d n ie z a r t . 250 k .p .k . z a r z ą d z a d o rę c z e n ie o s k a r ż o n e m u a k t u o s k a r ż e n ia , a n a s tę p n ie (a r t. 252) w y z n a c z a te r m i n ro z p r a w y . T re ś ć a r t . 247 k .p .k . n ie u le g ła d o ty c h c z a s ż a d n e j z m ia n ie i je ż e li a k t o s k a r ż e n ia z a w ie r a d o k ła d n e o k re ś le n ie z a rz u c a n e g o o s k a r ż o n e m u c z y n u , to j e s t r z e c z ą co n a jm n ie j w ą tp liw ą , czy p re z e s o w i s ą d u p r z y s łu g u je p r a w o k o n tr o li z g o d n o śc i t a k •o k reślo n eg o c z y n u z p r z e d s ta w io n y m i p o d e jr z a n e m u w p o s tę p o w a n iu p r z y g o to w a w c z y m z a rz u ta m i. P o c z y n ić t u ty lk o n a le ż y p e w n e z a s trz e ż e n ia . Z a tr e ś ć a k t u o s k a r ż e n ia o d p o w ia d a p r o k u r a to r . N a n im te ż cią ż y o b o w ią z e k u d o w o d n ie n ia w in y . T o te ż g d y b y p r o k u r a t o r w z a łą c z o n y m d o a k t u o s k a r ż e n ia w y k a z ie n i e p o w o ła ł d o w o d ó w w c e l u u d o w o d n ie n ia z a w a r te g o w a k c ie o s k a r ż e n ia z a r z u tu , to p re z e s m ia łb y n ie ty lk o p r a w o , a le i o b o w ią z e k z w ró c ić m u a k t o s k a r ż e n ia d o u z u p e łn ie n ia b r a k ó w (a rt. 249), a g d y b y u w a ż a ł, że w ta k ie j s y t u a c ji n a le ż y śle d z tw o (d o ch o d z e n ie ) u z u p e łn ić , t o p o w in ie n w n ie ś ć s p r a w ę n a p o s ie d z e n ie n ie ja w n e (a r t. 251 § 1 li t. d).
N r 7—8 (67—68) Z a rzu t to p o stę p o w a n iu p r z yg o t. i to a kcie oska rżen ia 47
T a k ie j e d n a k o b o w ią z k i c ią ż ą n a p r e z e s ie s ą d u ty lk o o ty le , o ile w y m a g a n e od p r o k u r a t o r a c z y n n o śc i n ie z b ę d n e są d l a n a le ż y te g o p rz y g o to w a n ia r o z p r a w y g łó w n e j. R ó w n ie ż w y łą c z n ie p o d ty m k ą te m w id z e n ia m ó g łb y s ą d n a p o s ie d z e n iu n i e ja w n y m z o b o w ią z a ć p r o k u r a t o r a d o u z u p e łn ie n ia ś le d z tw a czy d o c h o d z e n ia . G d y b y p re z e s czy s ą d u z n a ł, ż e t a k a k o n ie c z n o ś ć n ie z a c h o d z i, to a k t o s k a r ż e n ia s ta łb y się p o d s t a w ą d a ls z e g o p o s tę p o w a n ia . J e s t rz e c z ą z ro z u m ia łą , że p o w y ż s z e z a g a d n ie n ie p o w in n o b y ć o c e n ia n e ró w n ie ż p o d k ą t e m w id z e n ia e w e n tu a ln e g o o g r a n ic z e n ia czy u t r u d n ie n i a o s k a r ż o n e m u o b ro n y . W y d a je się je d n a k , że t a k i z a r z u t n ie b y łb y tr a f n y . P rz e d e w s z y s tk im n a le ż y z a u w a ż y ć , że z a n ie c h a n ie ś c ig a n ia z a czy n o b ję ty p o s ta n o w ie n ie m o p r z e d s ta w ie n iu z a r z u tó w , a śc ig a n ie z a czy n i n n y — n ie k o n ie c z n ie s tw a r z a s y tu a c ję g o rs z ą d la o s k a r ż o n e g o . S y tu a c ja t a m o ż e b y ć tr u d n ie j s z a w ła ś n ie d la o s k a r ż y c ie la . N ie m n ie j j e d n a k o s k a r ż o n y d o w ia d u je się o n o w y m z a rz u c ie z o d p is u a k tu o s k a r ż e n ia . P r z e w id z ia n e d l a o s k a r ż o n e g o w a r t . 256 i 253 k .p .k . u p r a w n ie n ia d a j ą m u d o s ta te c z n e m o ż liw o ś c i d o o d p ie r a n ia n o w eg o z a rz u tu . W p ra w d z ie n ie c o in n a je s t s y tu a c ja w s p r a w a c h ro z p o z n a w a n y c h w tr y b ie u p ro s z c z o n y m (a rt. 8 lit. e u s ta w y z d n ia 20 lip c a 1950 r. — Dz. U . z 1961 r. N r. 53, p o z . 296), a le — j a k w ia d o m o — tr y b u u p ro s z c z o n e g o n ie s to s u je s ię w z g lę d e m p o d e jr z a n e g o , k tó r y p o z o s ta je w a r e s z c ie ty m c z a s o w y m ( a r t. 10 te jż e u s ta w y ). A w ię c r ó w n ie ż i w ty m w y p a d k u o s k a r ż o n y m oże je s z c z e p rz e d r o z p r a w ą z a p o z n a ć s i ę z z a r z u te m z a w a r ty m w a k c ie o s k a r ż e n ia , m im o ż e n ie d o rę c z a m u s ię o d p is u a k t u o s k a r ż e n ia . W ty m m ie js c u w a r to z a u w a ż y ć , ż e w k o n k r e tn y m w y p a d k u — w ła ś n ie ze w z g lę d u n a i n n y z a r z u t — o s k a r ż o n y m ó g łb y zło ży ć teg o r o d z a j u w n io s k i d o w o d o w e , k t ó r y c h n a ro z p r a w ie u z u p e łn ić n ie m o ż n a . D o ta k ic h w n io s k ó w m o ż n a b y z a lic z y ć k o n ie c z n o ś ć p r z e p r o w a d z e n ia r e w iz ji, p o s z u k iw a n ia o só b , d o w o d ó w rz e c z o w y c h i t p . S to s o w n ie d o o k o lic z n o ś c i s p r a w y k a ż d y z ta k i c h w n io s k ó w m ó g łb y b y ć p rz e z s ą d u z n a n y z a u z a s a d n io n y , co w k o n s e k w e n c ji s ta n o w iło b y p o d s ta w ę d o z w ro tu a k t o s k a r ż y c ie lo w i c ele m u z u p e łn ie n ia ś le d z tw a lu b d o c h o d z e n ia (a r t. 305). J a k w id a ć , p o tr z e b a s k ie r o w a n ia a k t d o u z u p e łn ia ją c e g o ś le d z tw a lu b d o c h o d z e n i a b y ła b y o c e n ia n a p rz e z są d z p u n k t u w id z e n ia m e ry to ry c z n e g o , a n ie z p u n k tu w id z e n ia słu s z n o ś c i z a r z u t u fo r m a ln e g o , p o le g a ją c e g o n a n ie p r z e s tr z e g a n iu f o r m p r o c e s o w y c h p rz e z p r o k u r a t o r a p r z y s p o r z ą d z a n iu a k t u o s k a r ż e n ia .
3. P o g lą d t a k i n a tle tw ie r d z e n ia , że p o w in n a is tn ie ć z g o d n o ść p o m ię d z y z a r z u te m p r z e d s ta w io n y m p o d e jr z a n e m u w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m a z a r z u te m o k r e ś lo n y m w a k c ie o s k a r ż e n ia , m o że się w y d a w a ć n ie k o n s e k w e n tn y . W rz e c z y w is t o ś c i je d n a k t e n b r a k k o n s e k w e n c ji w y n ik a z n ie z h a r m o n iz o w a n ia p rz e p is ó w -o p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m z p rz e p is a m i o a k c ie o s k a r ż e n ia i o p rz y g o to w a n i u do r o z p r a w y g łó w n e j. N a le ż y p a m ię ta ć , że g w a r a n c je u s ta n o w io n e d la je d n e g o s ta d iu m p o s tę p o w a n ia k a r n e g o ze w z g lę d u n a s p e c y f ik ę te g o s t a d iu m n i e z a w sz e m o g ą b y ć w p e łn i — czy t o w d ro d z e a n a lo g ii, czy w y k ła d n i ro z s z e r z a ją c e j — s to s o w a n e w in n y m s t a d i u m p o s tę p o w a n ia . P r z y k ła d ó w ta k ic h w k .p .k . n ie b r a k , b liż sz e j e d n a k ich ■ om aw ianie n ie n a le ż y d o te m a tu .
N ie m oże u le g a ć w ą tp liw o ś c i, że o m a w ia n e w y ż e j ro z b ie ż n o ś c i (je ż e li z d a r z a ją s i ę w p r a k ty c e ) s ta n o w ią p o w a ż n e u c h y b ie n ie p ro c e s o w e . W ię c e j n a w e t : ta k ie j c z y n n o ś c i j a k p r z e d s ta w ie n ia z a r z u t u w p o s tę p o w a n iu s ą d o w y m d o k o n a ć n i e m o ż
48 A l f r e d K a f t a l Nr 7—8 (67—68) n a , a w ię c a k t o s k a r ż e n ia m u s i b y ć m i a r o d a j n y d la s ą d u i d la s tr o n . Co g o rs z a , o ile w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m n a w s z e lk ie d e c y z je i c z y n n o śc i p r o w a d z ą cego ś le d z tw o (d o c h o d z e n ie ) o r g a n u p r z y s łu g u je p o d e jr z a n e m u z a ż a le n ie , o t y l e w ty m n ie n a z w a n y m p rz e z u s ta w ę s t a d iu m p o s tę p o w a n ia , ja k i m je s t s p o r z ą d z e n ie a k tu o s k a r ż e n ia i w n ie s ie n ie go d o s ą d u , z a ż a le n ie w tr y b ie p r z e w id z ia n y m p r z e p is a m i k .p .k . n ie p rz y s łu g u je . R e a s u m u ją c , z p rz e p is ó w w y n ik a ty lk o ty le , że p re z e s o w i i s ą d o w i p r z y s łu g u je je d y n ie k o n tr o la , czy a k t o s k a r ż e n ia o d p o w ia d a p rz e w id z ia n y m d la n ie g o w a r u n k o m fo r m a ln y m , a p o n a d to że s ą d o w i p r z y s łu g u je p ra w o ż ą d a n ia o d o s k a r ż y c ie la , a b y w p o s t ę p o w a n i u p r z y g o t o w a w c z y m z o s ta ły p rz e p r o w a d z o n e te w s z y s tk ie c z y n n o śc i, k tó r y c h n a r o z p r a w ie u z u p e łn ić n ie m o żn a.
R o z u m ie się sa m o p r z e z się, że z a g a d n ie n ie to w y g lą d a ło b y in a c z e j, g d y b y w p r z y s z ły m k o d e k s ie p o s tę p o w a n ia k a r n e g o w p r o w a d z o n a z o s ta ła in s ty t u c ja są d o w e g o o d d a n ia p o d sąd , k tó r e j is to t ą je s t m .in . b a d a n ie d o s ta te c z n o ś c i p o s z la k , a w ię c m e r y to r y c z n a (a n ie ty lk o f o r m a ln a ) k o n tr o la aiktu o s k a r ż e n ia .
ALFRED KAFTAL
