Karpiński, Rafał
"Commentarii de itinere Francogallico",
Simon Prxenus a Sudetis, edidt Dana
Martinková, Budapest 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/4, 866-867
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
8 6 6 Z A P ISK I
Jak z pow yższego p rzeg ląd u w ynika p race z aw arte w o m aw ian y m to m ie cechuje o g ro m n a ró ż n o ro d n o ść tak tem aty czn a, ja k i — z k onieczności — fo rm aln a. L e k tu rze całości to w arzy szą więc n ieodłącznie w ątpliw ości co d o koncepcji w ydaw niczej.
O m aw ian a k siążk a jest IX tom em serii m o n o g rafii w ydaw anych p rzez W ydział H u m a nistyczny L u b elskiego T o w arzy stw a N au k o w eg o . W y d aw ca z ad b ał o jej szatę zew n ę trzn ą ; za jed y n y m an k a m e n t uzn ać należy um ieszczenie ilu stra cji n a k o ń c u to m u , co całkow icie odryw a je od tekstów , k tó ry m w inny służyć.
W. T.
Ł u k a sz G órnicki i jeg o czasy, S ekcja W ydaw nicza Filii U niw ersy tetu W ar szaw skiego w B iałym stoku, B iałystok 1979, s. 206. ■
Z okazji 450-ej rocznicy u ro d z in Ł u k asza G ó rn ic k ie g o od b y ła się w B iałym stoku 21— 22 p aźd ziern ik a 1977 sesja n a u k o w a zo rg an izo w an a przez Z a k ła d Filologii Polskiej b iałostockiej filii U niw ersy tetu W arszaw skiego o ra z B iałostockie T o w a rz y stw o N au k o w e.
O p u b lik o w an e w k o ń c u ubiegłego ro k u m ate ria ły tej sesji p o d z ie lo n o n a trzy działy: historii, lite ratu ry i języ k o zn aw stw a. D la interesujących w y stąp ień h isto ry k ó w Ł u k asz G ó rn ick i był raczej ty lk o p retek stem . A n d rzej W y r o b i s z om ów ił bow iem d ro g i aw an su społecznego polsk ich m ieszczan w X V I w ieku posłu g u jąc się m iędzy w ielom a innym i p rzy k ład em a u to ra „ D w o rz a n in a ” . A ndrzej W y c z a ń s k i w ypow iedział się n a tem a t n azw isk ch ło p sk ich w Polsce w X V I w. a ta k u ją c d o tychczasow e u stalen ia histo rio g rafii d a tu ją c e pojaw ien ie się ich n a wiek X V III; stw ierdził m asow e w ystępow anie określeń id entyfikacyjnych o c h a ra k te rz e nazw isk, a nie przezw isk w śród ch ło p ó w sta ro stw a k o rczyńskiego w w ieku X V I. M arek M r ó w c z y ń s k i przedstaw ił szesnastow ieczne losy T y k o cin a i zw iązki Ł u k asza G ó rn ic k ie g o z tym m iastem .
R eferaty lite ratu ro zn a w c ó w dotyczyły ju ż b e z p o śre d n io tw órczości G ó rn ick ieg o . Ja k u b L i c h a ń s k i p o d d a ł szczegółow ej an alizie w alory je g o p ro zy — języ k , reto ry k ę i filozofię — sto sunek d o o taczającej rzeczyw istości, pog ląd y polityczne i lan so w an e w zorce obyczajow e. B ożena C h o d ź k o o m ów iła ram y n a rra c y jn e „ R o zm ó w A rta k ses a i E w a n d ra ” , a B a rb ara N o w o r o l s k a zajęła się p ro b lem em m an iery zm u w b a d a n ia c h h isto ry czn o -literack ich . O p ierając się n a p rzykładzie d ra m a tu „ T ro a s ” (a u to rsk ie g o sp olszczenia trag ed ii Seneki) sta rała się rozw iązać p ro b lem zasad n o ści zaliczania G ó rn ic k ie g o d o m aniery stó w .
W om aw ianym to m ik u o p u b lik o w a n o jeszcze trzy referaty języ k o zn aw có w — Iren y H a l i c k i e j , „N azw y św iadczeń i p o w inności w języku wsi pod lask iej w X V I w iek u ” , Ewy P r e c h i t k o , „P rzydaw ki w skład n i Ł u k a sza G ó rn ic k ie g o ” o raz tek st b u d ząceg o szczególnie żyw ą dyskusję w y stąpienia M a ria n a Ju rk o w sk ieg o („R en esan so w e m o d ele p rz ek ład o w e") — w yo d ręb n iająceg o ch arak tery sty czn e d la pisarzy renesansow ych po staw y tran sla to rsk ie.
W yrazić należy u b olew anie, że w tym sk ro m n iu tk im p o d w zględem technicznym w ydaw nic twie nie znalazły się w szystkie referaty w ygłoszone n a sesji (jak n a p rzy k ład Jan u sza P e l c a — „E u ro p ejsk o ść i p o lsk o ść naszego re n esa n su ” czy P rzem ysław a Z w o l i ń s k i e g o — „ Ł u kasz G ó rn ic k i ja k o slaw ista” , k tó re — ja k m o żn a w n io sk o w ać n a p o d staw ie o p ra co w an eg o przez J a k u b a L ich ań sk ieg o o m ów ienia dyskusji — w yw ołały żywy oddźw ięk w śród uczestników sesji). N ie m oże rów nież w yw ołać en tu zjazm u n a k ła d tej w artościow ej pub lik acji (100 egz.).
W . T .
S .
S im on P r o x e n u s a S u d e t i s , C om m entarii d e itinere Francogallico, edidt D a n a M a r t í n k o v á . „B ib lio th eca S c rip to ru m M edii R ecentisque A ev o ru m ". series n o v a, t. V, In stitu tu m L ittera ru m A c ad em iae S cien tiaru m H u n g aricae, ■ Sectio L ittera ru m R en asce n tu m , A k ad ém iai K ia d ó , B u d ap est 1979, s. 127.
V
S im on P roxenus a S udetis (1532— 1575), nazw iska w łasnego W irt, w ybitny czeski h u m a nista p ochodził z m ieszanego niem iecko-czeskiego m ałżeń stw a z Budziejow ic. W latach
Z A P IS K I
867
nad O d rą . W iten b erg a. Z o stal n a stęp n ie w y kłado cą filologii, filozofii i m atem tyki n a u n iw er sytecie p rask im . N o b ilito w a n y przyjął przy d o m ek a Sutletis ( 1553). Z w iązany z p o lity k ą cesarstw a zaan g ażo w an y byl w spraw y p o lsk ie: rozg ran iczen ie księstw a głogow skiego (1567) i elekcję E rn esta H a b sb u rg a . P ro x en u s uzupełnił w ykształcenie w L o w a n iu m , A ntw erp ii. D o u a i. P ary u i O rleanie, gdzie uzyskał d o k to ra t o b o jg a p raw (1564). S tu d ia te u m o /liw ilo m u za
a n g ażo w an ie się w c h a ra k te rz e p e d ag o g a Juliusza S chicka. w ysłanego przez ojca Jo ac h im a, h rab ieg o Passaw y i W eiskirchen, n a n au k ę za granicę.
P ro x en u s, a u to r p ro z a to rs k ic h i w ierszow anych u tw o ró w o tem atyce biblijnej, historycznej i politycznej, p o z o staw ił też łaciński diariu sz p o d ró ż y d o N id e rla n d ó w i F ran cji, k tó rą odbył ja k o p edagog. O pis pośw ięcony p eregrynacji d o N id erlan d ó w i p o b ytow i tam nie zachow ał się. F ra g m e n t dotyczący p o d ró ż y z D o u a i d o P ary ż a, p o b y to w tym m ieście i w O rlean ie stan o w i p rz ed m io t niniejszej, pierw szej edycji o p artej na rękopisie 48 z B iblio teki U niw ersyteckiej w Brnie.
O pis p o d ró ży , /y c ia c o d zien n eg o w obcym k ra ju , n a u k i, k o n ta k tó w z m iejscow ą lu d n o śc ią, ro d a k a m i, ojczystym k rajem , sytuacji religijnej i p olitycznej F ran cji, zaw iera ten ciekaw y i d ro b iazg o w y d iariu sz , obejm ujący okres od 28 lipca 1563 d o 19 k w ietnia 1564. Jest to interesujący tek st dla p ro b lem aty k i w p ro w ad z an e j o sta tn io d o naszej histo rio g rafii (A. M ą c z a k ) .
T ekst d iariu sza dzieli się n a X ro zd ziałó w czego nie uw zględ n io n o w spisie treści, nie zasto so w an o też żywej paginy z.iś indeks o d w ołuje się d o n u m eru ro /d z i iłu i kolejnego w nim w iersza co u tru d n ia k o rzy stan ie / edycji.
R. K.
W ł.idyslaw S m o l e ń s k i , P rzew rót um ysłow y Polsce wieku X V III. Studia historyczne, opr.icow ał i w stępem p o p rzed z ił A n d rzej W i e r z b i c k i , ..K lasycy
h isto rio g ra fii’' p o d red. A n d rzeja F eliksa G r a b s k i e g o , Państw ow y In sty tu t W ydaw niczy, W arszaw a 1979, s. 493.
Seria „K lasycy h isto rio g ra fii p o lsk iej” Państw o w eg o In sty tu tu W ydaw niczego p o dziew ięciu to m ach ja k ie w niej o g ło szo n o zm ieniła szatę i nazw ę. O becna jej nazw a — „K lasycy h isto rio g rafii” — po zw ala p rzypuszczać, że będzie się s k ła d ała z działu p o lskiego i pow szechnego. N ie sądzę, żeby u sp raw ied liw iało to zm ianę zew n ętrzn eg o w yglądu serii. M ożna było po zo staw ić „K lasy k ó w h isto rio g rafii polsk iej" w niezm ienionym k ształcie, d la książek n iepolskich stw orzyć no w ą fo rm u łę g raficzną. P ogląd tu w yrażony m o że k to ś uzn ać za p rz y k ład tępego k o n serw aty zm u ; jed n .ik p o zo staje dla m nie n iezro zu m iałe ja k b e ztro sk o o dnosim y się d o tw orzącej się n a naszych oczach tradycji.
Pierw szym ty tu łem now ej m utacji serii je s t p rz e d sta w ian a , głośna niegdyś książka S m o l e ń s k i e g o . Jej pierw sze w ydanie (1891) p rzy n io sło szereg recenzji, a w jednej z nich p o m ó w io n o a u to ra o „ w arch o lstw o sp o łeczn e” (Sz. A skenazy). P o w ó d d o a ta k u n a S m oleńskiego stanow ił rozdział I „U m y sło w o ść w d o b ie reakcji k a to lick iej". D o n ap isan ia tego rozdziału posłużyły a u to ro w i m . in. p ism a autorów ośw ieceniow ych w alczących z tym co stare i wsteczne! (K o łłątaj, Z ab ło ck i). I choć Sm oleński w ykorzystał tu rów nież w łasne b a d a n ia n a d ep o k ą saską, tak ie podejście z a w a /y ło na ogólnej c h a ra k te ry sty c e um ysłow ości polskiej, k tó rą u k a za n o w p ostaci k a ry k a tu r Inej. U bolew ać w ypada, że h isto rio g ra fia n asza nie p odjęła szczegółow ych stud ió w n a d tą p ro b le m a ty k ą , a u stalen ia S m oleńskiego, m im o głosu zw łaszcza T. K o rz o n a , fu n k cjo n u ją nad al w lite ratu rz e historycznej.
N iniejsze w ydanie o p iera się n a dru g im , z 1923 r., p o p ra w io n y m jeszcze przez Sm oleńskiego. A. W i e r z b i c k i , k tó ry o p raco w ał „ P rz e w ró t” , zw olniony b ył z p rezen tacji sylw etki Sm oleńskiego i jeg o d o ro b k u . W espół z M . H. S e r e j s k i m d o k o n a ł tego w w ydanym przez PIW „M ieszczaństw ie w arszaw sk im w k o ń cu X V III w .” (1976). Jeszcze raz je d n a k w ypada p o stu lo w ać by k siążki tej serii tr.ifiające d o w cale m asow ego czytelnika (n ak ład 10 tys.) c h a ra k te ry zo w an o n ie ty lk o pod k ą te m ich m iejsca w h istorii h isto rio g ra fii, ale by w skazyw ano rów nież gdzie i n a ile n a stęp n e b a d a n ia zm ien iają naszą wiedzę i poglądy. Sw oistym
