R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V I I I , N r 3-4, W A R S Z A W A 1977
A LO JZY KOW A LKOW SKI
DYNAM IKA ROZW OJU PÓ Ź N O PLEJSTO C EN SK IC H I H O LO C EtfSK IC H GLEB Z PIA SK Ó W WYDMOWYCH
W POM ORSKU 1
Z akład G leboznaw stw a i N aw ożenia I n s ty tu tu B adaw czego L eśnictw a, W arszaw a-S ęk o cin
W STĘP
Paleopedologiczne bad ania w środkow ej Europie w skazują na m ożli wość pow stania gleb rdzaw ych z żó łto b ru n atn y m poziom em w ietrzenio w ym B v z piasków różnej genezy w środow isku pery g lacjaln y m późne go glacjału. N atom iast w środow isku klim atycznym holocenu w ytw orzyły się z piasków w podobnych w aru nk ach geom orfologicznych słabo w y kształcone gleby z profilem A-C, zaliczane do rankerów . W edług J ä g e- r a i К o p p a [2] poziom B v m a istotn ą w artość diagnostyczną dzięki znajdow anym w nim a rtefak to m k am iennej epoki k u ltu ro w ej. P rz ed sta w ione poglądy budzą jednak k o n tro w ersy jn e dyskusje, gdyż podw ażają rozpow szechnioną hipotezę o holoceńskim w ieku w ielu gleb u m iark ow a n ej stre fy klim atycznej.
D ynam iczno-czasow a in te rp re ta c ja rozw oju gleb posługuje się zazw y czaj m etodam i w ypracow anym i dla gleb współczesnych. W iadomo jednak, że m etody te zastosow ane do gleb kopalnych nie zawsze w łaściw ie n a św ietlają ich genezę [1, 10]. Z tej przyczyny w a k tu a ln ej fazie badań pa- leopedologicznych konieczne jest łączenie m etod datow ania bezw zględ nego lub w zględnego z m etodam i diagnostyki pedogenezy w szerokim sensie ich rozw oju w czasie i przestrzeni.
Do kom pleksow o in te rp re to w a n y ch fizyczno-geograficznych m ezoobsza- rów w Polsce należy k rajo b raz w ydm ow o-jeziorny w P om orsku z dato
w anym i różnym i m etodam i osadam i jeziornym i i eolicznymi. Dzięki u p rzejm em u zaproszeniu D ra B. Now aczyka [8] zostały zrealizow ane w latach 1969-1974 badania pedologiczne, który ch głów nym celem jest
nanie budow y m orfologicznej oraz właściwości fizycznych i chem icznych w sekw encjach kopalnych i w spółczesnych gleb zin terp reto w an y ch w d y nam icznym aspekcie ich genezy w czasie i przestrzeni.
O BIEK T I METODY BADAŃ
Duże pole w ydm ow e okolic Pom orska leży w zachodniej części P rad o - lin y W arszaw sko-B erlińskiej. B adania przeprow adzono we fragm encie w ydm y poprzecznej rozciągającej się na kraw ędzi m iędzy III a I terasą pradolinną. Terasa III leży na wysokości około 54 m n.p.m . W osadach budu jących tę terasę w y stęp u ją kliny zm arzlinow e, których szerokość wynosi 4-6 cm, natom iast długość ponad 1 m. W edług N o w a c z y k a [8] od północy, na odcinku około 1 km, do terasy III przylega ry n n a gla- cjalna. Dno tej ry n n y zbudow ane z piasków leży n a wysokości 40 m n.p.m . Sam a zaś ry n n a w ystęp u je w obrębie I tera sy pradolinnej.
Z poszczególnych m orfologicznie zaznaczających się w arstw i pozio mów glebow ych (rys. 1) pobrano próbki w p rzekrojach A, B, C. W yko nano w nich analizy: uziarnienia m etodą sitow ą i areom etry czną w edług
Rys. 1. B udow a geologiczna w ydm y w P o m o rsk u (według N ow aczyka [8])
1 — p i a s k i w o d n o lo d o w c o w e d n a r y n n y g l a c j a l n e j , 2 — g y t i a w a p i e n n a f a z y s o s n o w e j A l l e r ö d u ,
3— s t a r s z e p i a s k i e o lic z n e , p i e r w s z a p o ło w a m ło d s z e g o d r y a s u , 4 — s t a r s z e p i a s k i e o lic z n e f a c j i s u b a e r a l n e j , p i e r w s z a p o ło w a m ło d s z e g o d r y a s u , 5 — g y t i a w y a p i e n n a , d r u g a p o ło w a m ł o d s z e g o d r y a s u , 6 — g y t i a w a p n i o w a m u s z l o w a , h o lo c e n , 7 — t o r f n i s k i b e z s p ia s z c z e ń , 8 — t o r f n i s k i s p i a s z c z o n y , 9 — m ło d s z e i n a j m ł o d s z e p i a s k i e o lic z n e z z a c h o w a n ą l a m i n a c j ą i b e z s t r u k - t u r a l n e , 10 — p o z io m y h o l o c e ń s k i c h g le b k o p a l n y c h , U — p o z io m g l e b y k o p a l n e j m ło d s z e g o
d r y a s u , 22 — b a d a n e p r z e k r o j e g le b o w e
G eological s tru c tu re of th e dune a t P om orsko (after N ow aczyk [8])
2 _ w a t e r - g l a c i a l s a n d s o f t h e b o t t o m o f a g l a c i a l t r o u g h , 2 — c a l c a r e o u s g y t t j a o f t h e p in e p h a s e o f t h e A l le r ö d , 3— o l d e r e o lic s a n d s , t h e f i r s t h a l f o f t h e y o u n g e r D r y a s , 4— o l d e r e o lic s a n d s o f t h e s u b a e r a l f a c ie s , t h e f i r s t h a l f o f t h e y o u n g e r D r y a s , 5 — c a l c a r e o u s g y t t j a , t h e s e c o n d h a l f o f t h e y o u n g e r D r y a s , 6 — c a l c a r e o u s s h e l l g y t t j a , o f t h e H o lo c e n e , 7 — lo w p e a t w i t h o u t s a n d i n g , 8 — s a n d e d lo w p e a t , 9 — y o u n g e r a n d y o u n g e s t e o lic s a n d s w i t h t h e p r e s e r v e d l a m i n a t i o n a n d s t r u c t u r e l e s s , 10 — h o r i z o n o f f o s s i le H o lo c e n e s o ils , 11 — h o r i z o n o f f o s s i le s o il o f t h e y o u n g e r D r y a s , 12 — p r o f i l e i n v e s t i g a t e d
G leby ko p aln e piasków w ydm ow ych 21
Bouyoucosa i Prószyńskiego po uprzednim zredukow aniu p erhyd ro lem su b stan cji organicznych i C a C 0 3 za pomocą HC1 na gorąco, ciężar w łaści w y m etodą piknom etryczną, ciężar objętościow y w próbkach objętości 100 cm 3 o n a tu ra ln e j stru k tu rz e , porow atość ogólną z w artości ciężaru objętościow ego i właściwego, k ap ilarn ą pojem ność w odną przez nasycenie wodą z podsiąku, m aksym alną higroskopijność nad nasyconym roztw o rem H 2S 0 4, w ilgotność w iędnięcia przez przem nożenie w artości m ak sy m alnej higroskopijności przez czynnik 1,7, С organiczny m etodą T iurina, skład kationów zasadow ych p rzy eluacji CH3COONH4 pH 7, kwasowość hydro lity czną zm odyfikow aną m etodą K appena, skład m ikroelem entów spek tro g rafem H ilgera w ysokiej dyspersji oraz łatw o rozpuszczalny Ca zm odyfikow aną m etodą S purw aya.
BUDOWA M ORFOLOGICZNA ORAZ W A ŻN IEJSZE W ŁA ŚCIW OŚCI GLEB
W p rze k ro ju A na w ierzchołku w ydm y 61,1 m n.p.m . (rys. 2) znale ziono sekw encję w spółczesnej gleby początkowego stadiu m rozw ojow ego
A6-C5 na kopalnym ran k erze A w k - C w z licznym i odłam kam i węgla
N
0 1 2S
Przekrój -Cross section A
A6 Г °1 C5 Alwk Bv1k : ^ 1 * --- * cm Bv2k 1 0 0 -С 2 0 0
-Rys. 2. P rz ek ró j glebow y w w ierzchołko w ej części w ydm y
Soil profile in apical p a r t of th e dune
drzew nego i na kopalnej późnoplejstoceńskiej glebie rdzaw ej z profilem
B v l k - B v 2 k - C , datow anej a rte fa k tam i k u ltu ry św iderskiej i a h re n sb u r-
skiej, ze śladam i ciągłości zasiedlenia w okresie borealnym i a tla n ty c kim .
M orfologia w ym ienionych gleb przedstaw ia się następująco: A6 0-5 cm, jasnoszary 10 YR 6/1-6/2 piasek luźny d ro bnoziarn isty pylasty, próch nica w postaci drobnych agregatów niezw iązanych z białym i obtoczonym i ziarnam i kw arcu, drobne ziarna graniaste, ślady w ęgla drzew nego, p rz e j ście nierów ne w yraźne;
С5 5-45 cm, bardzo b lad o b ru n atn y piasek luźny d robnoziarnisty, b a r
i m atow e, p o k ry te częściowo słabym nalotem b ru n atn y m , sporadycznie drobne agreg aty su b stan cji organicznej, przejście nierów ne ostre, holocen;
A l w k 45-50 (60) cm, ciem no szaro b run atn y 10 YR 4/2 piasek luźny d ro b
noziarn isty słabo próchniczny, zazw yczaj kw arc bezbarw ny dobrze obto czony, częściowo p o k ry ty m słabym nalotem b ru n atn y m , drobne agregaty bezpostaciow ej substancji organicznej, pojedyncze ag reg aty kw arcow o-li- m onitowe, bardzo dużo odłam ków węgla drzew nego, przejście nierów ne i niew yraźne, holocen;
Cw 50 (60)-65 cm, żó łto b ru n atn y 10 YR 5/4 piasek luźny drobn oziarn isty
bardzo słabo próchniczny, ziarna kw arcu dobrze obtoczone z cienkim i otoczkam i żółtaw o b ru natny m i, bardzo dużo drobnych odłam ków k w arcu o pow ierzchni pom arańczow ej, odłam ki w ęgla drzew nego różnej w ielko ści, przejście w yraźne nierów ne, holocen;
B v l k 65-105 cm, b ru n a tn y 7,5 YR 4/4 piasek luźny d robnoziarnisty b a r
dzo słabo próchniczny, kw arc różnej wielkości dobrze obtoczony p o k ry ty otoczkam i b ru n atn y m i, o strokraw ędziste drobne odłam ki kw arcu, po je dyncze ag reg aty su bstancji organicznej, odłam ki i w ióry krzem ienia, d u żo różnej wielkości odłam ków węgla drzew nego, przejście stopniow e dy fuzyjne, m łodszy dryas;
B v 2 k 105-125 cm, żó łto b ru n atn y 10 YR 5/8 piasek luźny drobnoziarnisty,
ziarna kw arcu różnej średnicy obtoczone, p o k ry te otoczkam i p o m ara ń czowymi, pojedyncze a g re g a ty kw arcow o-lim onitow e, ślady drobnych agregatów su b stan cji organicznej, przejście n ieró w ne dyfuzyjne, młodszy dryas;
С od 125 cm, jasnożółty piasek luźny średnioziarnisty, biały kw arc obto czony, ślady i plam y otoczek żółtych, ślady próchnicy, w arstw ow anie
ukośne, plejstocen.
Na zboczu dy stalnym w przek ro jach В i С do głębokości 400 cm w y stęp u je seria gleb holoceńskich autogenicznych i hydrogenicznych. Są to kolejno współczesna gleba początkowego stadium rozw ojow ego A 6 - C 5 , seria kopalnych gleb m urszow atych i torfiasty ch AM 5k-C4ggor-C5ggr,
A M 4 k -C 3 g g r, A M 3 k -C 2 -g g r , A M 2 k , T2k, A M l k - C l g g r , kopalna gleba
torfow a T i k oraz kopalna gleba podw odna Gyk. M orfologiczną budow ę profilu przedstaw iono niżej.
A6 0-5 cm, jasnoszary 10 YR 6/1-6/2 piasek luźny drobnoziarn isty słabo
próchniczny, kw arc bezbarw ny obtoczony, częściowo m atow y, dużo drob nych ziaren płytkow ych, drobne agreg aty próchnicy, przejście nierów ne niew yraźne, holocen;
C5 5-98 cm, jasnożółty piasek luźny różnoziarnisty, w arstw ow an y pozio
mo, kw arc g ru b o ziarn isty bezbarw ny, drobne ziarna słabo obtoczone, ślady i plam y nalotów pom arańczow ych, sporadycznie drobne ag reg aty próchniczne. resztki korzenie, odłam ki węgla drzew nego, przejście ró w n e i ostre;
G leby k opalne piasków w ydm ow ych 23
ziarn isty próchniczny, kw arc bezbarw ny, pojedyncze naloty żółtoczer- wone, dobrze obtoczony, nie zw iązana próchnica w ag regatach niekiedy na pow ierzchni ziarn m ineralnych, w dolnej części nałożone konk recje żółtoczerw one i czerw onoczarne, przejście stopniow e i niew yraźne, ho locen;
C4ggor 125-130 cm, czerw onożółty 7,5 YR 6/8 z plam am i żółtoczerw ony-
m i 5 YR 4/8 piasek luźny d robnoziarnisty, kw arc częściowo bezbarw ny, częściowo zcem entow any otoczkam i żelazistym i, nasilenie k o n k recji w spągu, przebieg w arstw y poziom y niezależny od przebiegu poziomów gle bow ych, przejście n ierów ne ostre, holocen;
C4ggr 130-168 cm, sz aro b ru n atn y 10 YR 5/2 piasek luźny drob no ziarn i
sty, kw arc b ezb arw n y dobrze obtoczony, ślady agregatów organicznych, drobne ag regaty lim onitu, sporadyczne plam y lim onitow e, przejście
nierów ne dyfuzyjne, holocen;
A M 4 k 168-190 cm, bardzo ciem noszary z b ru n a tn y m odcieniem 10 YR 3/1
piasek luźny śred n io - i drobnoziarnisty, słabo próchniczny, kw arc dobrze obtoczony b ezbarw n y m atow y, ag reg aty su b stancji organicznej niezw iąza- nej, sporadyczne agreg aty pom arańczow e, przejście nierów ne dyfuzyjne, holocen;
СЗддг 190-238 cm, szarożółty 10 YR 6/2, z licznym i plam am i jasnoszary
m i 10 YR 7/1 i bardzo b lad o b ru n atn y m i 10 YR 7/3, piasek luźny średnio- i drobn oziarnisty zaledw ie próchniczny, kw arc bardzo obtoczony i m ato wy, ślady nalotów pom arańczow ych, sporadycznie drobne ag reg aty orga niczne, lokalne skupienia, przejście ró w n e i ostre, holocen;
A M 3 k 238-258 cm, szaropopielaty i szaroczarny 10 YR 2/2, z plam am i
pom arań czow o b runatnym i 10 YR 5/6, piasek luźny średnio- i drobnoziar nisty próchniczny, białe ziarna kw arcu różnej wielkości, duże ag reg aty su bstan cji organicznej torfow ej czarnej lub bru n atn o czarn ej, przejście nierów ne stopniow e;
C2ggr 258-260 cm, szaropopielaty piasek luźny drobnoziarnisty, przej'ście
nierów ne stopniowe;
A M 2 k 260-278 cm, czarny, częściowo czarnoszary 10 YR 2/1-4/1 piasek
luźny drobnoziarnisty, b ezb arw n y kw arc dobrze obtoczony, częściowo m atow y, nie zw iązany z su b stan cją organiczną, drobne ag reg aty su b stan cji organicznej, przejście stopniow e;
T 2k 278-280 cm, czarny to rf silnie rozdrobniony, czarnobru natne resztki
roślin, bardzo dużo ziaren k w arcu bezbarw nego dobrze obtoczonego, lo kalnie plam y lim onitu, piasek luźny drobnoziarnisty, przejście ostre i rów ne;
A M l k 280-290 cm, bardzo ciem no szaro b run atny 10 YR 3/2, z ciem nożół-
taw o b ru n atn y m i plam am i 10 YR 3/4, piasek luźny średnio- i drobno ziarnisty, bardzo dobrze obtoczony kw arc, próchnica częściowo w postaci czarnych agregatów , przejście rów ne i w yraźne;
różnoziar-nisty z b iałym kw arcem dobrze obtoczonym , pojedyncze duże skupienia i agreg aty c z arn o b ru n atn ej lub b ru n a tn e j sto rfiałej su b stan cji organicz nej, przejście nagłe;
T i k 350-426 cm, czarny to rf niski bardzo bogaty w drew no storfiałe,
wzbogacony w ziarna k w arcu o składzie m echanicznym piasku glinia stego mocnego drobnoziarnistego pylastego, duże ziarna dobrze obtoczone, ziarna py łu płytkow e, przejście ostre, boreał;
G y k od 426 cm, oliw kow oszara gytia z bardzo drobno ziarnistym m ine
raln y m osadem o składzie m echanicznym piasku gliniastego lekkiego śred nio- i drobnoziarnistego, niew ielka dom ieszka czarnej i b ru n a tn e j su b stancji organicznej tw orzącej zazw yczaj skupienia pokorzeniow e, woda g runto w a poniżej 440 cm, boreał, preboreał, druga połowa młodszego dry asu (rys. 2 i 3).
AM5k Ci g дог
iys. 3. P rz ek ró j glebow y na d ystalnym
sto k u w ydm y
Soil p ro file on th e d istal slope of th e du n e
Z tab eli 1 w ynika, że eoliczne piaski holoceńskie o n iew ielkim zróżni cow aniu uziarnienia zaw ierają w p rze k ro ju В od 1 do 2,5% części spła- w ialnych. K u pow ierzchni m aleje w nich zaw artość fra k c ji szkieletow ych od 3,3 do 0,3% i fra k c ji piasku grubego od 20,7 do 2,9%. W y jątek stan o wi poziom A6 i górna część C5, w skazujące na zm ieniające się w o sta tn ie j fazie w a ru n k i sedym entacji piasków.
T a b e l a 1 Skład m echaniczny g le b - M echan ical c o m p o sitio n o f s o l l e
P r o f i l P r o f i le Poziom H orizon G łębokość Lopth l n cm
C z ę ś c i z ie m is t e w procen tach - Earthy p a r t i c l e s Id percen t Ogćłem - ï o t a l 1 1ШП <^1 nsn 1 - 0 ,5 0 , 5 -0 ,2 5 0 ,2 5 -0 ,1 0 0 ,1 0 -0 ,0 5 oo 1 о о ro -. n i • 0 ,0 2 -0 ,-0 -0 5 i oo о о оо 1 1 1 < 0 ,0 0 2 1 , 0 -0 ,1 0 , 1 -0 ,-0 2 < 0 , 0 2 men A Аб 0 -5 0 ,3 9 9 ,7 4 ,7 1 9 ,4 4 7 ,2 2 5 ,2 0 ,5 0 ,5 1 ,5 1 ,0 7 1 ,3 2 5 ,7 3 ,0 C5 25-30 0 ,9 9 9 ,1 6 ,5 2 0 ,9 5 6 ,1 1 4 ,5 0 ; 5 0 ,0 0 ,5 1 ,0 С 3,5 1 5 ,0 1 ,5 Alwk 45-50 0 ,7 9 9 ,3 1 0 ,0 2 4 ,6 5 0 ,8 1 0 ,1 0 .5 1 ,5 1 ,5 1 ,0 8 4 ,5 1 0 ,6 4 ,0 , Cw 55-60 0 ,7 9 9 ,3 7 ,1 2 2 ,5 5 3 ,5 1 2 ,4 1*0 1 ,5 1 ,0 1 ,0 8 3 ,1 1 3 ,4 3 ,5 Bvlk 6 0 -8 5 - - - -Bv2k 105-110 0 ,7 9 9 ,3 8 ,0 2 3 ,2 5 2 ,7 1 4 ,1 0 ,5 0 ,0 0 ,5 1 ,0 8 3 ,9 1 4 ,6 1 ,5 С 1 30-135 0 ,5 9 9 ,5 5,6 2 3 ,5 5 1 ,7 1 8 ,7 0 ,5 0 ,0 0 ,0 0 ,0 8 0 ,0 1 9 ,2 0 ,0 В Аб 5 -1 0 0 ,9 9 9 ,1 1 2 ,5 2 3 ,9 4 3 ,0 1 1 ,6 1 ,5 0 .5 1 ,0 1 ,0 8 4 ,4 1 3 ,1 2 ,5 C5 40 -4 5 1 ,6 9 8 ,4 2 9 ,9 3 0 ,9 3 2 ,5 3 ,7 0 ,5 0 ,5 1 ,0 1 ,0 9 3 ,3 4 ,2 2 ,5 C5 55-60 0 , 3 9 9 ,7 2 ,9 2 2 ,4 5 0 ,0 2 2 ,2 1 ,0 0 ,5 0 ,5 0г5 7 5 ,3 2 3 ,2 1 ,5 AM5k 100-105 0 ,7 9 9 ,3 6 ,5 2 9 ,2 5 4 ,4 6 ,4 1 ,0 1 ,5 0 ,5 0 ,5 9 0 ,1 7 ,4 2 ,5 C4ggor 125-130 0 ,2 9 9 ,8 4 ,6 2 6 ,9 5 9 ,5 6 ,5 0 ,0 0 ,5 1 ,0 1 ,0 9 1 ,0 6 ,5 2 ,5 C4gg3f 1 45-150 0 ,2 9 9 ,8 4 ,7 2 7 ,1 5 9 ,2 7 ,5 0 ,5 0 ,0 0 ,5 0 ,5 9 1 ,0 8 ,0 1 ,0 AM4k 175-180 1 ,6 ‘9 8 ,4 1 7 ,2 3 8 ,5 42,8 2 ,5 1 ,5 1 ,5 0 ,5 0 ,5 9 3 ,5 4 ,0 2 ,5 C3ggr 210-215 1 ,2 9 3 ,8 1 4 ,5 3 3 ,3 4 0 ,2 9 ,0 1 ,0 1 ,0 0 ,5 0 , 5 8 8 ,0 1 0 ,0 2 ,0 AM3k 240-245 1 ,4 2 8 .6 1 8 ,2 3 3 ,1 4 2 ,2 4 ,5 0 ,5 0 ,5 0 ,5 0 ,5 9 3 ,5 5 ,0 1 ,5 C2sgr 245-230 1 ,5 9 8 ,5 1 3 ,8 2 9 ,1 4 7 ,9 6 ,7 0 ,0 1 ,0 0 ,5 1 ,0 90 , S 6 ,7 2 ,5 AM2k 265-270 1 .6 9 8 ,4 1 3 ,5 2 9 ,4 4 5 ,5 8 , 1 1 ,5 1 ,0 0 ,5 0 ,5 8 0 ,4 9 ,6 2 ,0 T2 275-280 1 ,2 3 8 ,8 1 1 ,0 2 3 ,2 4 6 ,2 9 ,1 3 ,5 3 ,0 0 ,5 • 3 ,5 е о ,4 1 2 ,6 7 ,0 AMlk 230-290 2 ,1 9 7 ,9 1 8 ,1 3 1 ,9 4 0 ,4 4 ,1 3 ,0 1 ,0 0 ,0 1 ,5 9 0 ,4 7 ,1 2 ,5 C lggr 300-310 3 ,3 9 6 ,7 2 0 ,7 3 9 ,8 3 0 ,5 6 ,0 1 ,0 0 ,5 1 ,0 0 ,5 9 1 ,0 7 ,0 2 ,0 С Ï1 4 0 5 -Ą10 0 ,4 9 9 ,6 4 ,2 1 6 ,6 3 9,0 2 3 ,7 1 ,0 4 ,5 7 ,0 4 ,0 5 9 ,8 2 4 ,7 1 5 ,5 Gy 420-425 0 ,0 1 0 0 ,0 1 2 ,1 2 5 ,6 33 •13,2 0 ,0 6 ,0 3 ,0 2 ,0 7 5 ,3 1 3 ,2 1 1 ,0 G le b y k o p a ln e p ia sk ó w w y d m o w y c h
Rów nież c h a rak tery sty czn a jest podw yższona w torfach i gytii w a piennej zaw artości fra k c ji pyłow ych i spław ialnych, w yw iew anych z p ia sków eolicznych i ak um ulow anych w środow isku w odnym . N atom iast w p rze k ro ju A piaski w poziom ach B v istniejących już w pierw szej połowie młodszego dryasu, a także w pok ry w ający ch je poziom ach A 6 , C5, A l w k i Cw są 2-3-krotnie bogatsze we frak cje pyłow e od holoceńskich piasków w p rze k ro ju B.
Z u ziarnieniem ko relu ją na ogół właściwości w odno-fizyczne (tab. 2). Je d n ak sub stan cja organiczna zakum ulow ana w różnych ilościach w ko palnych poziom ach glebow ych pow oduje pro po rcjo nalne zm iany ciężaru właściwego i objętościowego, porow atości ogólnej i wilgotności więdnięcia.
Z aw artości sub stan cji organicznych różne i m alejące w kolejnych po ziom ach glebow ych nad T i k są zw iązane z m alejącą w ilgotnością i jej okresow ym i w ahaniam i w holocenie. O dzw ierciedleniem tych w arunków , a także praw dopodobnie okresowo nasilającej się działalności człowieka są gleby synsedym entacyjne, np. A M 2 k i A M 4 k oraz postsedym entacyjne, np. A M 3 k i AM 5k.
Poligenetyczny c h a ra k te r gleb m urszow atych, k ształtu jący ch się pod w pływ em wód g runto w ych lub jeziornych bogatych w w apń, zn ajd u je swoje odzw ierciedlenie w w ysyceniu kom pleksu sorpcyjnego katio nam i zasadow ym i w ynoszącym od 14,8 do ponad 90%. Istotn ą rolę od gryw a tu w ym ienny w apń, którego zaw artość m aleje ze zm niejszającym się w iekiem osadów eolicznych i gleb (tab. 3). Będąc niew ątp liw ie w skaź nikiem n a ra stają ce j w holocenie przew agi procesów przem yw ania nad podsiąkiem w ysycenie w apniem starszych osadów i gleb jest skutkiem podw yższonej wówczas zaw artości kw aśnych w ęglanów w chłodnych je ziornych wodach i m igrujący ch wodach podpow ierzchniow ych [6, 7].
Rozpuszczanie w ęglanów i ich wodna m igracja nasilały się w otacza jących terenach, jak w ynika z badań N o w a c z y k a [8], od fazy brzo- zowej A llerödu i trw a ły bez p rzerw y w okresie młodszego dryasu, p re- boreału i boreału. Także zbadane palinologicznie przez Tobolskiego (za B. Now aczykiem [8]) serie gytii w apiennych płytkiego zbiornika w odne go w ry n n ie pobliskiego jeziora Ośno, leżącego w K otlinie K argow skiej,
nie po tw ierdzają uogólnienia P r u s i n k i e w i c z a i N o r y ś k i e -
w i с z [9] o panow aniu w późnym plejstocenie w arunków klim atycznych nie sp rzy jający ch procesom d ekalcytacji osadów glacjalnych rów nież na obszarach ostatniego zlodowacenia.
Prócz w ym ienionych fito- i hydrogenicznych cech uw agę zw raca duże w ysycenie w ym iennym sodem poziomów B v l k , B v 2 k i C, istniejących od młodszego dryasu w p rzek ro ju A . Z jaw iska tego nie stw ierdzono w m ineralny ch poziom ach C lg g r , C2ggr i СЗддг w p rze k ro ju B, m im o że w przeszłości znajdow ały się one pod bezpośrednim w pływ em wód roz szerzającego się jeziora holoceńskiego. Jezioro to osiągnęło głębokość około 170 cm, na co w skazuje w arstw a C4ggor. B rak jednak odpow
ia-N iek tó re w ła ś c iw o ś c i w odnofizyczne Same h y d r o lo g ic o - p h y e ic a l p r o p e r tie s T a b e l a 2 P r o f i l P r o fi le Poziom H orizon Głębokość w cm Depth in cm C ięża r w ła ściw y S p e c i f i c g r a v it y C iężar o b jęto śc io w y Bulk d e n s ity Porow atość og ó ln a % ob j , T o ta l p o r o s ity in v o l , % K apilarn a pojemność wodna maksymalna % o b j . C a p illa r y w ater ca p a c ity m a x .,in v o l* % Maksymalna h ig r o s k o p ijn o ś ć % wag. Maximal h ig r o e c o p ic it y i n w eig h t % W ilg o tn o ść w ię d n ię c ia % ob j • M oisture o f w i l t i n g i n vol.% A Аб 0-5 2 ,5 6 1 ,3 6 4 6 ,9 3 5 ,0 0 ,4 4 1 ,0 2 C5 25-30 2 ,6 0 1 ,5 7 3 9 ,6 3 5 ,9 0 ,2 2 0 ,5 9 Alwk 45-50 2 ,5 3 1 ,3 8 4 6 ,5 3 6 ,7 0 ,7 4 1 ,7 4 Cw 55-60 2 ,5 5 1 ,5 7 3 8 ,4 3 4 ,6 0 ,6 6 1 ,7 6 B vlk 80-85 2 ,6 0 1 ,4 9 4 2 ,7 3 5 ,8 0 ,9 5 2 ,4 1 Bv2k 105-110 2 ,5 8 1 ,6 2 3 7 ,2 3 2 ,9 0 ,4 4 1 ,2 1 С 130-135 2 ,6 0 1 ,6 4 3 6 ,9 3 3 ,0 0 ,2 6 0 ,7 2 В Аб 5-10 2 ,6 5 1 ,3 9 4 8 ,1 2 1 ,8 0 ,7 6 2 ,1 8 C5 40-45 2 ,6 7 1 ,6 5 3 9 ,1 1 7 ,1 0 ,2 7 0 ,7 6 C5 55-60 2 ,6 6 1 ,6 2 4 0 ,6 2 3 ,4 0 ,3 0 0 ,8 3 AM5k ICQ-105 2 ,6 3 1 ,3 7 4 9 ,3 2 8 ,0 1 ,0 4 2 ,4 2 C4ggor 125-130 2 ,6 9 1 ,4 7 4 7 ,3 3 4 ,5 0 ,6 1 1 ,5 2 C4ggr 145-150 2 ,6 7 1 ,5 7 4 2 ,9 3 3 ,0 0 ,2 2 0 f 58 AM4k 175-180 2 ,6 4 1 ,4 9 4 5 ,4 2 8 ,3 1 ,5 4 3 ,9 0 C3ggr 210-215 2 ,6 8 1 ,6 3 4 1 ,3 2 7 ,7 0 ,1 2 0 ,3 3 AM3k 240-245 2 ,6 2 1 ,5 0 4 7 ,7 3 2 ,2 1 ,6 9 4 ,3 1 C2ggr 245-250 2 ,6 5 1 ,5 0 4 5 ,0 2 8 ,1 0 ,3 7 0 ,9 4 AM2k 265-270 2 ,6 0 1 ,3 4 50p6 3 9 ,5 2 ,2 8 I t 32 T2k 275-280 2 ,3 6 0 ,7 7 6 8 ,4 5 9 ,9 7 ,7 4 1 0 ,1 3 AMlk 280-290 2 ,5 9 1 ,3 9 4 3 ,8 4 1 ,9 1 .3 5 3 ,1 9 Clggr зоо-зю 2 ,6 3 1 ,6 4 4 2 ,4 3 7 ,2 0 ,2 3 0 ,6 4 С Tik 405-410 1 ,8 7 0 ,3 6 8 4 ,6 _ 15*90 9 ,7 3 Gy 420-425 2 ,6 5 1 ,0 4 6 4 ,9 ' 1 ,5 0 2 ,6 5 G le b y k o p a ln e p ia sk ó w w y d m o w y c h
lïtektc'ro w ła ś c iw o ś c i fizy k o ch em iczn e - Зсээ p h y e ie o -c h e n ic b l p r o p e r tie s P r o f i l P r o f i l e Poziom H c ïiso n G łębokość lîapth CLl С 5Ь Hh Ca2+ Me"* K+ I1 Hr+ !Гj Th S V % c .e * г г 100 g м1еЪу - m„ö , ps:r 100 g оГ чзo i l A Аб 0 -5 0 ,4 9 ^ ,8 8 0 ,2 2 C,G4 0 ,0 5 0 ,0 3 3 ,2 2 0 ,3 4 1 0 ,5 С5 25*’30 0 ,0 6 1 .1 1 0 ,1 2 0*02 0 .0 1 0 ,0 2 1 ,2 8 0 ,1 7 1 3 ,2 Alwk 45-50 0 ,7 2 2 ,2 3 0 ,1 6 cf03 0 ,0 2 04 2*43 0 ,2 5 lOpO Cw 55-60 0 ,2 4 1 ,6 2 0,02 0,03 0 ,0 2 o/.e 1,77 0 ,1 5 8,Л Bvlk 8 0 -8 5 0 ,2 7 1,86 0 ,0 4 0 ,0 5 0 ,0 3 0 ,2 2 2 с 21 0 ,3 5 1 5 ,8 Bv2k 105-110 0 ,0 5 0*96 о о o,o4 0,02 0„ 25 1,31 0 ,3 5 2 6 ,7 С 130-135 0 ,0 2 0 ,8 2 0 ,0 5 G g Об 0 ,0 2 0,33 1 ,2 9 0 ,4 7 3 6 ,4 В Ao 5-10 0 ,9 8 4 ,9 0 0,67 0 ,0 3 0 ,0 4 0 ,0 5 5fr78 0 ,8 8 1 5 ,2 C5 40-45 0 ,1 2 1,10 0,19 0,C4 0,02 о о <-\ 1,39 0 ,2 9 2 0 ,8 C5 55-60 0 ,0 9 1,26 0 ,1 4 0 ,0 4 0 ,0 2 0 ,0 2 1.4Ô 0 ,2 2 1 4 ,3 AM5k 100-105 1 ,2 5 6 ,2 4 С ,27 0 ,0 S 0 ,0 2 0 ,0 3 6,72 0 ,3 8 5 ,6 C4ggor 125-130 0 ,1 8 l f 2u 1 ,4 3 0 ,1 0 0 ,0 2 0 ,0 5 2 ,8 6 1 ,6 0 55p9 C4ggr 145-150 0 ,0 7 0 ,8 0 0 ,8 1 0 ,0 6 0 ,0 1 0 ,0 3 1 ,7 1 0 ,9 1 5 3 ,2 ЛЩк 175-130 1 ,8 3 2 ,2 3 6 ,2 0 0 ,2 0 0 ,0 1 0 ,0 9 7 ,7 3 7 ,5 0 9 7 ,0 C3ggr 210-215 0 ,0 8 0 ,7 4 0 ,6 7 0 ,0 4 0 ,0 1 0 ,0 3 1 ,4 9 0 ,7 5 5 0 ,3 Ail 3k 240-245 2 ,1 1 2,60 7 ,1 ß 0,26 0 ,0 1 0 ,1 0 9 ,1 5 7 ,5 5 8 2 ,5 C2ggr 245-250 0 ,4 6 0 ,9 5 2 ,0 0 0 ,0 8 0 ,0 1 0 ,0 5 3 ,0 9 2 ,1 4 6 9 ,2 AM 2k 265-270 3 ,3 6 2 ,8 2 1 0 ,2 0 0 ,4 6 0 ,0 2 0 ,1 5 1 3 ,6 5 1 0 ,8 3 7 9 ,3 T2 275-280 1 5 ,0 9 5 ,9 0 2 0 ,0 0 0 ,9 5 0 ,0 4 0 ,4 6 2 7 ,3 5 2 1 ,4 5 3 1 ,8 АШ-к 280-290 2 ,1 7 1,26 6 ,0 5 0 ,2 6 0 ,0 1 0 ,1 1 8 ,6 9 7 ,4 3 3 5 ,5 Clggx 300-310 0 ,1 9 0 ,5 6 1 ,4 0 0 ,0 6 0 ,0 2 0 ,0 4 2 ,0 8 1 ,5 2 7 3 ,0 G T1 405-410 2 2 ,4 5 1 3 ,6 6 0 ,9 6 0 ,0 8 0 ,0 1 0 ,1 8 1 4 ,7 9 1 ,1 3 7 ,6 Gy 420-425 1 ,3 0 --- !I
--G leby ko p aln e piasków w ydm ow ych 29
dającego poziom u próchniczego m ożna uw ażać za cechę, krótkotrw ałości tego stanu.
Bardzo m ała zasobność w ym ienionego potasu, m agnezu i w apnia, a także niska pojem ność sorp cy jn a m in eraln y ch poziomów w ytw orzonych z eolic'znie przesegregow anych piasków , przy ich dużej przesiąkliw ości i przew iew ności, by ły w w a ru n k ach głębokiego lu stra wód g runtow ych czyn
nikiem słabego rozw oju roślinności, łatw o u legającej zniszczeniu lub przekształceniom , szczególnie przez człowieka.
Typow e dla piasków eolicznych ubóstw o składników m ineralny ch w yk azuje analiza m ikroelem entów (tab. 4). W yraźniejsze zróżnicow anie istnieje w ogólnej zaw artości ty ta n u i m anganu. G leby rdzaw e młodszego dry asu i znajd u jący się pod nim i piasek eoliczny w p rzek ro ju A są bo gatsze w ty ta n niż piaski m łodszych holoceńskich gleb w p rze k ro ju B. P odobieństw o zaw artości ty ta n u w tw orzących pokryw ę poziom ach A 6 , C5, A l w k i Cw do poziomów B v l k i B v 2 k w skazuje na jedność pocho dzenia m ateriałó w m in eraln y ch bud u jący ch zespół różnow iekow ych po ziomów w p rze k ro ju A. M angan nato m iast w ykazuje związki z ak u m u la cją próchnicy, ilości jego jed n ak są m ałe, szczególnie we współczesnych glebach A6-C5 oraz w poziom ach B vk.
PODSUM OW ANIE W YNIKÓW
W s tra ty g ra fii badanych przek ro jó w А, В, С zaznaczają się cechy ro'z- w oju w czasie i p rzestrzen i dw u serii gleb — hydrogenicznych środow i ska w odnego i półw odnego oraz autogenicznych środow iska lądowego. N iew ątpliw ie stw ierdzone zazębianie się ty ch dw u grup gleb jest zw ią zane z położeniem badanego obiektu. B adana poprzeczna w ydm a zn ajdu je się n a kraw ędzi ry n n y glacjalnej w ypełnianej piaskam i n ajpraw dopodob niej od początku Allerödu.
N ajstarsze zachow ane hydrogeniczne gleby w dnie doliny, któ re uległy ew olucji od Al'lerödu do boreału, należą do gytii w apiennych. Są one osadzone w p ły tk ich zbiornikach w odnych rzadko zarastający ch ro ślinnością bagienną, gdzie zostały silnie spiaszczone w suchszym i zim niej szym okresie m łodego dryasu. G leby te pow stały w m iejscach w ytap iania się w A łlerodzie b ry ł lodowych. Faza ta kończy się rozw ojem bagiennych gleb torfow ych w okresie borealnym , po obniżeniu lu stra wód g ru n towych.
S ilne zapiaszczenie gytii w pierw szej połowie młodszego dryasu, a n a w et lokalne przedzielenie jej w arstw ą piasków , św iadczy o p rzeb ieg ają cych w ty m okresie w środow iskach terestry czn y ch procesach eolicznych w w aru n k ach 'tu n dry z dom inującą ro lą roślinności zimnego step u [8]. Z drug iej połowy tego okresu pochodzą lokalnie zachow ane gleby rdzaw e z poziom em Bv. G leby te zaw ierają zespoły arte fa k tó w k u ltu r św ider skiej, ah ren sb u rsk iej, kom ornickiej i janisław ickiej, d atujących okres ich
T a b e l a 4 Zawartość mikroelementów w poziomach glebow ych - C ontent o f tr a c e e le m e n ts l n s o i l h o r iz o n s
P r o f i l P r o f i le Poziom H orizon G łębokość Depth cm
M ikroelem enty w mg/kg glo b y Trace e le m e n ts i n mg/kg o f s o i l
Mn T i Pb Cu Zn Mo Hi V A Аб 0 -5 1 6 0 ,0 200 3 ,0 1 ,7 < 5 0 Z 2 < 5 <10 С5 25-30 2 4 0 ,0 1950 3 ,5 1 ,2 < 5 0 < 2 < 5 <10 Alwk 45-50 4 2 3 ,0 2700 3 ,2 1 ,7 < 5 0 4 2 < 5 < 1 0 Cw 55-60 1060,0 2830 < 3 1 ,4 <50 2 ,3 < 5 13 Bvlk 8 0 -8 5 1 7 6 ,0 2450 < 3 1 ,9 <50 < 2 < 5 < 1 0 Bv2k 105-110 1 5 6 ,0 2000 3 ,1 1 ,5 <50 < 2 < 5 <10 С 130-135 37.3,0 2200 3 ,2 1 , 3 <50 < 2 5 ,0 15 В Аб 5-10 6 5 ,0 649 <з < 1 < 5 0 < 2 < 5 < 1 0 C5 40-4 5 8 7 ,3 1600 < 3 <1 <50 2 ,0 < 5 18 C5 55-60 1 2 6 ,6 590 < 3 1 ,2 <50 < 2 < 5 < 1 0 AM5k 100-105 1 6 6 ,0 155 < 3 1 ,4 <50 < 2 <5 <10 C4ggor 125-130 2 6 3 ,0 380 <3 1 ,1 <50 < 2 < 5 <10 C4ggr 145-150 1 1 5 ,0 590 3 ,1 < 1 <50 < 2 <5 <10 AM4k 175-180 1 0 6 ,0 600 < 3 <1 < 50 < 2 <5 < 10 C3ggr 210-215 7 0 ,0 650 < 3 <1 <50 < 2 < 5 <10 AM3k 240-245 9 8 ,3 350 3 ,1 1 ,4 < 50 < 2 < 5 <10 C2ggr 245-250 106,0 145 3 ,0 1 ,5 < 5 0 < 2 <5 <10 AM2k 265-270 1 2 0 ,0 900 3 ,5 1 ,0 < 5 0 < 2 <5 <10 T2 275-280 32 3 ,0 575 4 ,2 3 ,5 65 2 ,2 8 ,0 15 AMlk 280-290 8 1 ,0 390 3 ,0 1.3 < 50 < 2 < 5 < 1 0 Clggr 300-310 7 7 ,3 700 3 ,9 <1 <50 <2 <5 <10 с T1 405-410 6 3 0 ,0 125 3 ,7 4 ,5 55 2 ,8 5 ,8 115 Gy 420-425 .. K o w a lk o w s k i
G leby k opalne piasków w ydm ow ych 31
istnienia i kolejnych faz zasiedlania przez człow ieka od młodszego dryasu do A tlanticum . Z poszczególnym i fazam i pojaw iania się człow ieka zw ią zane są kolejne fazy u ru cham ian ia — praw dopodobnie od okresu boreal- nego do końca atlantyckiego lub n aw et subborealnego — procesów eolicz- nych w sk utek niszczenia słabo rozw iniętej pokryw y roślinnej i n a ru sz a nia fizycznej rów now agi w środow isku glebow ym .
Procesy te spow odow ały częściowe zniszczenie późnoplejstoceńskich gleb rdzaw ych, a m iejscam i p rzy kry cie ich cienką w yklinow ującą się p okryw ą piasków eolicznych, tw orzących pozorny uk ład m orfologiczny gleb bielicow ych. Na ich profil składają się jednak: m łoda współczesna gleba o niew ykształconym p rofilu A 6 -C 5 , niekiedy przew arstw io na po ziom am i próchniczym i zaw ierającym i węgle drzew ne, w ytw orzona n a j częściej w okresie atlan ty ck im , oraz b ru n a tn e do żó łto bru natnych pozio m y B v l k i B v 2 k datow ane od młodszego dryasu.
G leby o podobnej m orfologii opisuje K o n e c k a - B e t l e y [5] w Całow aniu. A utork a uw aża je jednak za p ro d u k t jedno- do dw uk ro tnie n ak ład ających się różnych form procesu bielicow ania w okresach p re- bo realn o-b orealny m i subbo realn y m na glebę być może rdzaw ą z końca okresu młodszego dryasu. Poziom B v w ytw orzony w m łodszym dryasie
uw aża za poziom diagnostyczny gleb bielicow ych.
W opisanych w aru n k ach w ydm y w Pom orsku, bez gleb bielicow ych w ich p rzek ro ju , poziom B v jest diagnostyczny dla środow iska glebo- tw órczego młodszego d ry asu z inten sy w n ym pery g lacjaln y m w ietrzeniem m inerałów w tu n d rz e i zim nym stepie. N akładające się n a ten poziom cechy późniejszych procesów glebotw órczych należy trak to w ać jako w tó r ne cechy w ykazujące poligeniczne pochodzenie gleb.
S eria hydrogenicznych gleb kopalnych i współczesna autogeniczna gleba A 6 -C 5 , w y stęp ująca w osadach eolicznych zakum ulow anych na zboczu dy staln y m w ydm y, dostarczają dalszych dowodów w artości diag nostycznej poziom u Bv, a także przebiegu procesu glebotw órczego w ho- locenie.
O sadzanie to rfu leżącego na g ytii w apiennej zostało p rzerw an e a k u m ulacją eolicznych piasków praw dopodobnie w początku okresu b oreal- nego, po pojaw ieniu się człow ieka k u ltu ry kom ornickiej niszczącego lasy sosnowe w m iejscach zasiedlenia. Seria czterech poziomów hydrogenicz nych pow stała w zm ieniających się okresowo w aru n k ach w odnych pod w pływ em jeziora przylegającego bezpośrednio od północy do w ydm y.
Duża porow atość piasków w poziom ach C1-C4 w skazuje na eoliczne ich pochodzenie. N atom iast najm łodsze w arstw ow ane piaski w poziom ie
C5 są silnie zbite, co jest zw iązane z ich ak u m ulacją w procesach sto
kowych.
W stropie pierw szej serii piasków eolicznych pow stała bogata w sub stancję organiczną gleba m urszow ata A M l k . Stopniow o przekształcała się ona w to rfiastoglejow ą glebę T2 k pod w pływ em w zrastającej wilgotności
środow iska i pojaw iania się obfitej roślinności bagiennej. W krótce w y stępujące ponow ne osuszenie i uruchom ienie piasków pow odow ało rozw ój syn sed y m en tacy jn ej gleby A M 2 k , przechodzącej w dy sk o rd an tn y poziom
C2ggr o n a ra stają ce j miąższości ku ce n traln e j części w ydm y. Poziom ten
kończy się w stropie now ą glebą AM 3k. Rów ne i ostre odcięcie jej stro p u jest w ynikiem całkow itego u stan ia procesów eolicznych i pokrycia gleby roślinnością darniow ą. N astępna faza eoliczna z osadam i СЗддг ulega za kłóceniu przez pojaw iającą się roślinność i w ytw orzenie słabo próchnicz- nej gleby A M 4 k , o bardzo n iere g u la rn y m przebiegu w spągu i stropie. N ajbogatsza w próchnicę jest środkow a część tego poziomu. P o w stanie tej su b sek w en tnej dw uczęściow ej gleby m ożna tłum aczyć procesam i a k u m ulacji m ateriałów glebow ych lub też syn sed y m en tacy jn ą jej genezą w zm ieniających się w a ru n k ach w ilgotnościow ych. N astępna faza ak u m u lacji piasków eolicznych tw orząca poziom C4ggr kończy się rozw ojem dobrze u kształtow anej gleby m urszow atej A M 5 k z rów no i ostro odciętym stropem . W najm łodszej fazie rozw oju na tej glebie zostały osadzone piaski stokow e C5 oraz w ytw orzona z nich gleba A6 początkowego sta dium rozw ojow ego pod zbiorow iskam i roślinności leśnej. Gleba ta odpo w iada wiekowo glebie A6-C5 w p rzek ro ju A.
N iew ątpliw ie seria gleb holoceńskich składa się w badanej w ydm ie ze w spółczesnej gleby o niew ykształconym profilu oraz z kopalnych h y- drogenicznych gleb m urszow atych i to rfiasty ch glejow ych pow stających w fazie zabagniania. B rak cech poziom u iluw ialnego w przekro jach В i С świadczy, że proces ten od ok resu borealnego nie m iał w aru nk ów do jego rozw inięcia m im o w ielokrotnych naw rotów roślinności leśnej. Oczywiście nie jest to w skaźnik niem ożliwości bie'licowania w holocenie piasków w ydm ow ych, w ym agającego jed n ak określonych w aru nk ów klim atu gle
bowego.
W N IO SK I
1. W yniki badań w ydm y w P om orsku potw ierdzają poglądy o w y stępow aniu w glebach środkow ej Europy, w ytw orzonych z piasków, diag nostycznego rdzaw ego poziom u B v ukształtow anego w pery g lacjaln y m środow isku późnego glacjału i datow anego na m łodszy dryas.
2. N akładające się na poziom B v w ytw orzony w m łodszych dryasie cechy późniejszych procesów glebotw órczych należy trak to w ać rozdzielnie jako w tórn e diagnostyczne cechy poligenezy gleb w czasie.
3. W długich okresach klim atycznych holocenu — od boreału — m ogą pow staw ać słabo rozw inięte autogeniczne gleby początkowego stadiu m rozw ojow ego z profilem A -C . W p rzypadkach ak u m ulacji m ateriałów eolicznych na relik to w ym poziomie B v i w ytw orzeniu w ich strop ie po ziomów A - C realizu ją się sekw encje nierów now iekow ych poziomów o m orfologii profilu pozornie zbliżonej do gleb bielicow ych.
G leby ko p aln e piasków w ydm ow ych 33
4. N ajstarsze b adane gleby należą do hydrogenicznych gytii w apien
nych o różnym stopniu spiaszczenia i ciągłości rozw oju od A llerödu do boreału. P o tw ierd zają one pogląd o powszechności in ten syw ny ch proce sów odw apnienia peryglacjalnego osadów lodowcowych w późnym gla- cjale i w czesnym holocenie, rów nież w dużej części obszarów n ajm ło d szego zlodow acenia.
LITER A TU R A
[1] B r u n n a c k e r K.: K rite rie n zu r re la tiv e n D atieru n g q u a rtä re r Palöaböden. Z eitschr. f. G eom orphologie NF. 14, 1970, 3, 354-360.
[2] J ä g e r K. D., K o o p D.: Z u r archöologischen A ussage von P ro fila u fsc h lü sse n n o rd d eu tsc h er Sandböden. A usgratbungen und F unde. 14, 1969, 3, 111-122. [3] J ä g e r K. D.: Zum A ussageverm ögen b eg ra b e n e r B öden fü r bodengene-
tische U n tersu c h u n g en zu r ak tu e lle n B odendecke in M itteleu ro p a. P T G -V Ko m isja n r 25, W arszaw a 1973, 25-50.
[4] K o p p D.: Zum B ildungsm ilieu der w ich tig sten an h y d ro m o rp h en B öden im m itteleu ro p äisch en T iefland. P T G -V K om isja n r 25, W arszaw a 1973, 51-70. [5] K o n e c k a - B e t l e y K.: P óźnoplejstoceńskie i holoceńskie gleby kopalne
i relik to w e okolic O tw ocka. Rocz. glebozn. 25, 1974, 3, 101-118.
[6] K o w a l k o w s k i A.: G łów ne k ie ru n k i rozw oju gleb w w a ru n k a c h śro d o w iska m orfogenetycznego W zgórz D ałkow skich. Rocz. glebozn. 16, 1966, 2, 357-411.
[7] K o w a l k o w s k i A.: G eneza i podstaw y k la sy fik ac ji gleb w ytw orzonych z utw o ró w p ery g la cja ln y c h . P rz ew o d n ik Z jazd u N aukow ego pod hasłem „G eneza gleb w ytw orzonych z u tw o ró w p rzekształconych p e ry g la cja ln ie na Niżu P o l s k i”. S'upl. W arszaw a 1973, 93-129.
[8] N o w a c z y k B.: G eneza i rozw ój w ydm śródlądow ych w zachodniej części P ra d o lin y W a rsza w sk o -B erliń sk ie j w św ietle b ad a ń s tr u k tu r y u ziarn ien ia i s tr a ty g ra fii b u d u ją cy c h je osadów. P o zn ań 1973. M aszynopis ro zp raw y d o k to r skiej.
[9] P r u s i n к i e w i с z Z., N o r y ś k i e w i c z B.: G eochem iczne i paleopedo-logiczne asp ek ty genezy k re d y jeziornej ja ‘ko sk a ły m acierzystej północnopol- sk ich iędzin. A cta Univ. Cop. Geogr. X I, 35, 1975, 115-127.
[10] S i r e n k o N. A.: Som e problem s of p ro ce d u re for p ale oped ologicail studies. Paileopedologia, K iev 1974, 15-27. А. Ковальковски ДИ Н А М И К А Р А ЗВ И Т И Я П О ЗД Н ЕП Л ЕЙ СТО Ц ЕН О ВЫ Х И ГОЛОЦЕНОВЫ Х ПОЧВ И З Д Ю НН Ы Х П ЕСКОВ В П ОМ ОРСКЕ О тделение почвоведения и удобрения, Н ауч но-исслед овательский институт лесного хозяйства, В арш ава-С енкоцин Р е з ю м е В западной части В ар ш авск о -Б ер л и н ск о й П радолины и зу ч ал и м орф ологи ческое строение, ф и зи ч ески е и хим ические свойства секвенции погребенны х и соврем енны х почв с интерпретированием в динам ическом аспекте их ген ези са во времени и пространстве.
Н а верш ине дю ны в р азр езе А находится секвенция современной почвы А6-С 5 на погребенной почве A w k -C w с м ногочисленны ми обломками др евес ного угля. Ещ е н и ж е л е ж а щ а я почва B v 2 k - B v lk содерж ит а р т е ф а к т ы к у л ь ту р свидерской, аренсбурской, ком орницкой и яниславицкой, указы в аю щ и е на з а селение человеком от периода младш его Д риаса по А тлантикум . Н а д и с та л ь ном склоне в р азр е за х В и С вы ступает секвен ц и я современной автогенной почвы А6-С 5 и гидрогенны х голоценовы х погребенны х м урш евоглеевы х почв А М 4 к -А М 1 к, то р ф я н и сто -гл еев ы х почв Т 2к и то р ф я н ы х почв Т 1к , залегаю щ их на к альц и евой гитти — G yk с разн ой степенью опесчаненности, датированной по методам полинологическим от А ллерзд а по бореальны й период. Самые древние исследованны е почвы G yk п одтверж даю т мнение о повсеместной и н тенсивной пери гляц и альн ой декал ьц и н ац и и л ед н и ковы х отлож ений во врем я позднего гл ац и ал а и раннего голоцена тож е и на территории последнего ол ед е нения. В п ери глациальной среде позднего гл ац и ал а образовался горизонт B v, диагностический д л я р ж а в ы х почв. Н ак л ад ы ваю щ и еся на этот горизонт более поздны х процессов почвообразования следует рассм атри вать к а к вторичны е диагностические черты полигенезиса ш-чв во времени. В д л и тел ьн ы х к л и м ат и ческих периодах голоцена могут образовы ваться из дю нны х песков слабо р а з виты е почвы инициальной стадии со строением п р о ф и л я А -С . В случ ае а к к у м улирования эолических м атериалов на реликтовом горизонте B v и образо вания в и х своде горизонтов A -С р еали зую тся секвенции неравновозрастны х горизонтов с м орф ологией п р о ф и л я мнимо близкой м орф ологии подзолисты х почв. A . K O W A L K O W S K I
D EVELOPM ENT DYNAMICS OF LA TE PLEISTO C EN E AND HOLOCENE SOILS FROM DUNE SANDS AT POM ORSKO
D ep a rtm e n t of S oil Science an d F ertilizatio n , F o re st R esearch In s titu te a t W arszaw a-S ęk o cin
S u m m a r y
In th e w estern p a r t of th e W a rsa w -B e rlin p rev a lley m orphological s tru c tu re as w ell as phy sical and chem ical p ro p e rtie s of sequences of fossile an d rec e n t soils, in te rp re te d u n d e r th e d y n am ical aspect of th e ir genesis in tim e an d space, w ere studied.
On a dune apex in th e A p ro file (Fig. 1 an d 2) th e sequence of -the rec en t
A6-C 5 soil lay in g on th e fossile A w k -C w soil occurs. In it n u m ero u s fra g m en ts
of ch a rco al can be en co u n tered . In th e fossile ru sty soil B v 2 k - B v lk situ a te d low er a rte fa c ts of th e Ś w ider, A h re n sb u rg , K om orniki an d Ja n isła w m en c u ltu re can be found, p ro v in g th e se ttle m e n t of m en in th e p eriod fro m th e younger D ryas to th e A tlan ticu m . On a d istal slope, in th e В and С p ro files (Fig. 1 an d 3), th e sequence of th e co n tem p o rary autogenic A6-C 5 soil and of h y drogenic H olocene fossile m u ck y -g ley A M 4 k - A M lk soils as w ell as p e a ty -g le y T 2k and p e a t T l k «oils, laying on th e calcareous G yk g y ttja w ith d iffe re n t san d in g degree, d ated palynologically fro m th e A lleröd to th e bo real period, occurs. T he o ldest G y k soils confirm th e opinions ab o u t g en e ral in te n siv e p erig lacial décalcification of glacial sed im en ts in th e la te g lacial and e a rly H olocene also o v er th e are a s of th e la st glaciation. In th e p erig lacial m edium of th e la te g lacial th e B v horizon, diag
G leby k opalne piasków w ydm ow ych 35
n ostic fo r ru s ty soil, developed. T he fe a tu re s of la te r processes, of o v erla p p in g th is horizon, ought to be re g a rd e d as seco n d ary diagnostic fe a tu re s of th e p o lygenesis of soils in tim e. O ver long clim atic p eriods of th e H olocene, w eakly developed soils of th e in itia l d evelopm ent stage, w ith th e A -С p ro file could form fro m dune sands. In case of accu m u latio n of eolian m a te ria l on th e relic B v h o rizon a n d of d evelopm ent of th e A -С horizons in th e ir roof, th e sequences of ho rizons of u n e q u a l age, w ith th e p ro file m orphology ap p ro x im a tin g th a t of podzol soils, can form .
Doc. d r hah. A lo jz y K o w a lk o w sk i
I n s ty tu t B a d a w c zy L eśn ic tw a w S ęko cin ie
