M. Rejmanowski
Województwo bydgoskie (1955-58)
Ochrona Zabytków 11/1-2 (40-41), 130-134
Ryc. 139. Inowrocław — kościół NMP. Ryc. 140. Kruszwica, pow. Inowrocław —
w nętrze kolegiaty, 1957.
WOJEWÓDZTWO BYDGOSKIE (1955-58)* Z a g a d n i e n i a u r b a n i s t y c z n e
W zw iązku z koniecznością uporządko w ania zabudowy m iast i pracami nad pla nem ich zagospodarowania przestrzennego na terenie woj. bydgoskiego opracowano szereg studiów historyczno-urbanistycz- nych takich m iast jak: Golub, Koronowo, Pakość, Kruszwica, Radzyń. Studia te sta nowią podstawę naukową do w szelkich za mierzeń uzdrowienia zaniedbanych ośrod ków historycznych i ustalenia przew idy wanego rozwoju przestrzennego miast. Po nadto opracowany jest plan zagospodaro wania i aktyw izacji zabytkowego miasta Chełmna, celem ożywienia ruchu tury stycznego na tym terenie.
M i e j s k i e b u d o w n i c t w o o b r o n n e
C h e ł m n o — średniowieczne m u r y m iejskie, będące jednymi z niew ielu zacho w anych w Polsce w takim stanie. Ostatnio
przeprowadzane były prace zabezpiecza jące odcinka murów od ul. Toruńskiej do ul. 22 stycznia.
G r u d z i ą d z — „ B r a m a W o d n a ” u w ylotu ul. Spichlerzowej będąca
pozosta-* P o r . S p r a w o z d a n i a z a l a t a w c z e ś n ie j s z e , „ O c h r . Z a b . ” , 1952, n r 2, S tr. 123 o r a z 1955, n r 3, s t r . 204.
Ryc. 141. Grudziądz — fragment fasady pałacu Opatek.
łością dawnych obwarowań m iejskich, zniszczona w 1945 r. została obecnie odbu dow ana i adaptowana na siedzibę PTTK. T u c h o l a — m u r y m iejskie z XIV i XV w . w ykonane były z kam ienia i ce gły. Po pożarze m iasta z 1781 r. brano m a teriał budowlany z murów na odbudowę m iasta. Do dziś zachował się fragment tych m urów wraz z dawnym i fosami. Obecnie przeprowadzono prace zabezpieczające m u ry przed dalszą dewastacją.
M i e j s k i e b u d o w n i c t w o u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z n e j C h e ł m n o — r a t u s z z końca XVI w iek u , na planie prostokąta zwieńczony piękną, renesansową attyką. Od strony wschodniej znajduje się wieża, w narożni kach 4 w ieżyczki każda o odmiennym k ształcie i w ysokości. W 1956 r. w zm ocnio no konstrukcję w ięźby dachowej. Ponadto osuszono mury przez drenowanie, jak rów nież dokonano odkrywek w ątku i detali pochodzących ze średniowiecznego ratusza.
Z budynków m ieszkalnych w yrem onto w ano cztery d o m к i klasycystyczne w N i e s z a w i e , w I n o w r o c ł a w i u dom przy ul. Obrońców Pokoju 6 oraz w G r u d z i ą d z u dom w Rynku nr 20.
Z a m k i , p a ł a c e , d w o r y K i k ó ł (pow. Lipno) — p a ł a c kla- sycystyczny będący w łasnością rodziny Zboińskich, zniszczony po w ojnie jest obecnie odbudow yw any i adaptowany na dom w czasow y (ryc. 137).
Ryc. 142. Świerczynki, pow. Toruń — Pieta w kościele par.
Ryc. 143. Golub-Dobrzyń — polichromia w kościele św. Katarzyny, 1958.
Ryc. 144. Bydgoszcz — polichromia stropu kościoła klarysek po konserwacji, 1954.
R a d z i k i D u ż e (pow. Rypin). W ru inach z a m k u średniowiecznego przebu dowanego w 1510 r. przez M ikołaja R adzi kow skiego zabezpieczona została w Г957 r. korona muru, jak i partie boczne (ryc. 136).
R o g o ź n o (pow. Grudziądz) — z a m e k w ybudow any ok. 1280—1290, spłonął w czasie w alk Zakonu z miv.stami pomor skim i w 1454 r. Zniszczony ponow nie w czasie w ojny szwedzkiej popadł w 1686 r. w ruinę. B ył to jeden z w iększych zam ków krzyżackich posiadający 7 bram i 22 w ieże. W 1956 r. zabezpieczono dach w ieży zam kowej, w zm ocniono konstrukcję dachową oraz naprawiono schody i drzwi.
S w i e с i e — ruiny z a m k u z I poł. XIV w., zbudowanego przez Krzyżaków ja ko siedziba kom turów na m iejscu d aw ne go zamku księcia pomorskiego Ś w iętop eł ka. Zniszczony w czasie w ojen szwedzkich zachował się dziś jako m alow nicza ruina z potężną okrągłą basztą. Prace konserw a torskie zm ierzały do zabezpieczenia koro ny w ieży zam kowej, osłabionej silnym i wiatram i (ryc. 138).
A r c h i t e k t u r a s a k r a l n a B y d g o s z c z — k o ś c i ó ł rektorski (klarysek), późnorenesansowy. Odsłonięto 8 okien-lunet, pierw otnie zam urowanych. W szczycie kościoła obniżono okrągłe okna i przywrócono zamurowaną w nękę.
C h e ł m n o — k o ś c i ó ł pofrancisz- kański. Budowla gotycka z surowej cegły, trzynawowa, hallow a, zorientowana, prez biterium prosto zam knięte. Przeprowadzo no prace zm ierzające do zabezpieczenia w ięźby dachowej oraz przełożono dach.
C h o j n i c e — k o ś c i ó ł pojezuicki, wybudowany w latach 1718—33. Budowla barokowa, ceglana, trzynawowa. W k oś ciele zabezpieczono pęknięcia murów. Obecnie projektowana jest rekonstrukcja jednego hełmu.
C z a r n o w o (pow. Toruń) — k o ś c i ó ł parafialny p.w. św. Marcina. Data budowy kościoła nieznana, po raz pierwszy w zm iankow any w dokumencie z 1445 r. Według podania kościół fundow ał i w y sta w ił m ieszczanin toruński Jan Heitmant. Przełożono dach oraz założono instalację elektryczną. Ponadto wzm ocniono i osza lowano wieżę.
I n o w r o c ł a w — k o ś c i ó ł N.M.P. (ryc. 139). W ybudowany w X III w. Należy do cenniejszych zabytków budownictwa rom ańskiego na naszym terenie. Spalony w 1834 r. stał przez długie lata jako ruina. Obecnie prowadzone są w dalszym ciągu prace m ające na celu rekonstrukcję w n ę trza.
K o r o n o w o (pow. Bydgoszcz) — k o ś c i ó ł św. Andrzeja zbudowany w latach 1382—96 a przebudowany w 1599 r. Prze staw iono w ieżę oraz uzupełniono konstruk cję.
K r u s z w i c a (pow. Inowrocław) — k o l e g i a t a z II poł. XII w. W X V III w. kościół otrzym ał nowy w ystrój wnętrza, które częściowo zniekształciła restauracja z 1856—59 r. Obecnie przeprowadzana jest rekonstrukcja wnętrza (ryc. 140).
K w i e c i s z e w o (pow. Mogilno) — k o ś c i ó ł p.w. św. Marii M agdaleny w y budowany na przełom ie XV /X VI w. W 1945 r. cały kościół uległ spaleniu. Od 1954 r. rozpoczęto prace przygotowawcze do odbudowy kościoła. W 1955 r. został przełożony dach nad prezbiterium i zakry stią a w r. 1956 nad nawą głów ną. W 1957 roku wykończono szczyt w schodni i sygna turkę. Otynkowano prezbiterium i zakry stię.
M o g i l n o — k o ś c i ó ł pierw otnie ro m ański przebudowany w okresie później szym w stylu barokowym. W 1957 r. prze budowano sklepienie kruchty kościoła.
O b o r y (pow. Rypin) — k l a s z t o r karm elitów, barokowy. Przeprowadzono prace rem ontowe wnętrza kościoła oraz przestawiono wieżę.
T r z e m e s z n o (pow. Mogilno) — k o ś c i ó ł N.M.P. barokowy z reliktam i ro m ańskim i, pochodzący z pierwotnego koś cioła w ybudow anego w X II w . Przepro wadzono rekonstrukcję w nętrza oraz od budowano dwa hełm y na w ieżach.
B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e W celu zachowania zabytków budow nictwa drewnianego, ulegającego w sto sunkowo krótkim czasie znacznemu znisz czeniu, przeprowadzono inw entaryzację 104 obiektów, w tym 4 kościołów. Ponad to przeprowadzono prace konserwatorskie takich obiektów jak:
C i e c h o c i n e k (pow. Aleksandrów Kuj.) — t ę ż n i e w ybudow ane w 1827 r. z inicjatyw y Stanisław a Staszica, stano w ią dziś jedyny tego rodzaju przykład obiektów przem ysłow ych w Europie. Pra ce konserwatorskie dotyczyły zabezpiecze nia konstrukcji drewnianej tężni.
W ł o c ł a w e k — d w o r e k m odrze w iow y z końca X V III w . Rekonstrukcja dworku z przeznaczeniem na Muzeum im. J. Marchlewskiego.
L e ś n o (pow. Chojnice) — k o ś c i ó ł drewniany, pochodzący z końca XVII w., należy do nielicznie już dziś zachowanych kościółków na naszym terenie. Przeprow a dzono im pregnację i w ym ianę zm
Ryc. 145. Bydgoszcz — ucho ołtarza gł. ko ścioła klarysek.
łych belek, wzm ocniono konstrukcję da chową oraz pokryto dach gontem.
J a r a n t o w i c e (pow. Wąbrzeźno) — k o ś c i ó ł drewniany poew angelicki z końca X V III w. W zmocniono drewnianą konstrukcję dachową oraz przeprowadzo no rekonstrukcję w nętrza z przeznacze niem na kościół filialny.
K o ś c i e s z k i (pow. Mogilno) — k o ś c i ó ł św. Anny w ybudow any w 1766 г., restaurowany w latach 1835 i 1865. W 1955 roku usunięto płyty cem entowe pokryw a jące kościół dookoła oraz zabezpieczono budynek przed niebezpiecznym w ych y le niem. Obecnie pokryto dach gontem oraz dokonano oszalow ania k aplicy i kruchty. W nawie bocznej zerwano posadzkę ce mentową a na jej m iejsce położono po dłogę drewnianą.
Ryc. 146. Runowo Kraińskie, pow. Sępól no — portret E. Orzelskiej po konserw acji..
M ł y n i e c (pow. Toruń) — к o ś с i ó- ł e к p.w. św. Idziego z XVIII w . Przepro wadzono oszalowanie części kościoła oraz pokryto dach gontem.
P r z y p u s t (pow. A leksandrów Kuj.)— k o ś c i ó ł e k drew niany z XVIII w. Prze prowadzono oszalow anie kościoła oraz pokryto dach gontem.
M a l a r s t w o i r z e ź b a
B y d g o s z c z — w kościele rektor skim (klarysek) przeprowadzono konser w ację o ł t a r z a gł. z 1636 г., będącego fundacją Anny Modlibogowej z Kruszyna (ryc. 145). Rew indykow ano drugą k r a t ę żelazną X V II-w ieczną z kościoła farnego w Bydgoszczy i osadzono na pierwotnym m iejscu w kaplicy św. Teresy. Uzupełnio no s t r o p k a s e t o n o w y nowym i l i stw am i oraz zrekonstruowano pew ne par tie X V II-w iecznej p o l i c h r o m i i (ryc, 144).
Ryc. 147— 149. Toruń — gospoda „pod Mo drym Fartuchem ”. Stan przed, w czasie
i po konserwacji.
Katarzyny. konserwację na płótnie, z XVIII w. C h e ł m n o — w sali gotyckiej ratu sza przeprowadzono konserwację m a l o w i d e ł z 1743 r. (sygn. Jan Roszkowski) przedstawiających sceny z życia Salomona, Parysa, Daniela, oraz założyciela (legen darnego) miasta.
D u l s k (pow. Golub) — w miejscowym kościele przeprowadzono konserwację trzech o ł t a r z y barokowych.
Z a m a r t e — kościół p.w. N aw iedze nia N.M.P. W 1958 r. oddano do konserw a cji o b r a z z o ł t a r z a gł. przedstaw ia jący stygm atyzację św. Franciszka na tle „Panoramy W arszaw y”.
G o l u b — kościół św. Przeprowadzono również o b r a z u malowanego wyrażającego M.B. Bolesną
Obraz dublowano a ponadto usunięto gru bą w arstw ę pociemniałego w erniksu i w y punktowano. W 1955 r. podczas robót w nawie głównej odkryto X V -w ieczne m a l*o w i d ł o ścienne, przedstawiające Pana Jezusa w Ogrójcu (ryc. 143).
O r l e (pow. Radziejów) — przeprowa dzono konserwację 2 r z e ź b z feretronu z XIV w., wyobrażających Madonnę z D zie
ciątkiem.
R u n o w o K r a j e ń s k i e (pow. Sępól no Kraj.) — przeprowadzono konserwację dwóch p o r t r e t ó w X V III-wiecznych Anny i Elżbiety Orzelskich (ryc. 146).
S w i e r c z y n k i (pow. Toruń) — prze prowadzono konserwację P i e t y z kościo ła św. Jana Chrzciciela (ryc. 142).
T r z e m e s z n o (pow. Mogilno) — zre konstruowano zniszczone partie p o l i c h r o m i i Fr. Sm uglewicza, znajdującej się w kopule kościoła N.M.P.
Ż n i n — zabezpieczono m i ę P ie ty p och odzącej z II z kościoła św. Floriana. Pracownie K onserwacji w Toruniu przeprowadzają 8 r z e ź b drewnianych z 1730 r., pocho dzących z b. pałacu „Opatek” w Grudzią dzu, przedstawiających biskupów i opatki klasztoru benedyktynek w Grudziądzu.
M. R e j m a n o w s k i MIASTO TORUŃ (1956— 1957)
W roku 1956 przystąpiono w szerszym zakresie do prac przy g o s p o d z i e „P od M o d r y m F a r t u c h e m ”. Obiekt ten powstał według tradycji w 1489 r.; w dzisiejszej jednak formie stanowi przy kład typowego X V III-w iecznego budyn ku m ieszczańskiego. Przed rozpoczęciem robót w ykazyw ał on 80% zniszczenia
p o 1 i с h r o- poł. XVI w.
Zabytków konserwację
