Z jakich wzorów czerpali polscy symboliści? Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

Z jakich wzorów czerpali polscy symboliści?

Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

Symbole funkcjonowały w literaturze od samego początku jej istnienia. Człowiek tworzył na skałach malunki, rysował geometryczne kształty w przybytkach kultu, aby wyrazić stan swojej duszy. Do tego, oczywiście znacznie później, służyła mu także literatura zdolna ubrać w zdania treści niemożliwe do opisania w codziennym języku. Tę właśnie cechę sztuki słowa podkreślali działający w II połowie XIX wieku twórcy symbolizmu.

Twoje cele

Scharakteryzujesz twórczość artystów, którymi inspirowali się polscy symboliści.

Rozpoznasz główne cechy poezji francuskich symbolistów.

Porównasz utwory polskich symbolistów z wierszami francuskich reprezentantów symbolizmu.

Z jakich wzorów czerpali polscy symboliści?

Przeczytaj

Polski symbolizm rozwijał się od lat 90. XIX wieku, przede wszystkim pod wpływem literatury francuskiej i belgijskiej. Na łamach periodyków literackich zaczęły pojawiać się artykuły na temat nowej poetyki, w czym przodował Zenon Przesmycki (1861–1944), jeden z czołowych teoretyków Młodej Polski.

Późniejszy twórca czasopisma „Chimera” przybliżał polskiemu czytelnikowi najwybitniejsze dzieła zachodnich symbolistów – na początku lat 90. XIX wieku wydał wybór dzieł belgijskiego dramaturga Maurice’a Maeterlincka (1862–1949), który opatrzył wnikliwym studium na temat jego twórczości.

Pierwiastki symbolizmu szybko zaczęły się pojawiać w twórczości niemal wszystkich młodopolskich poetów.

Pejzaż wewnętrzny

Jednym z najistotniejszych elementów poetyki symbolistycznej, który rozpowszechnił się w poezji polskiej, był tak zwany pejzaż wewnętrzny. Twórcy chcieli uniknąć bezpośrednich opisów uczuć

podmiotu, dlatego zastępowali je lirycznymi krajobrazami o silnym nacechowaniu emocjonalnym. Pejzaż miał być odpowiednikiem stanu duszy – wyrażonym nie wprost, wieloznacznym, a przez to

nieoczywistym.

Witold Pruszkowski, Krajobraz księżycowy, 1870

Źródło: Muzeum Górnośląskie, Bytom, h p://www.pinakoteka.zascianek.pl/, licencja: CC BY 3.0.

Za pierwowzór takiego sposobu obrazowania wewnętrznych wrażeń można uznać wiersz Paula Verlaine’a (1844–1896) Światło księżyca, w którym pojawia się strofa:

Młodopolscy twórcy najczęściej przywoływali wizje sugerujące smutek i melancholię. Ich ulubioną porą roku była jesień, ulubioną porą dnia – zmierzch, a ulubionym zjawiskiem atmosferycznym – deszcz.

Paul Verlaine

Światło księżyca [2]

Dusza twa jest jak pejzaż wyszukany,

Gdzie wdzięcznych masek krążą roje płoche I bergamasek tłum w pląsy porwany;

Wszyscy w przebraniach, jakby smutni trochę.

Źródło: Paul Verlaine, Światło księżyca [2], [w:] Wybór poezji, oprac. A. Drzewicka, tłum. R. Kołoniecki, Wrocław 1980, s. 38.

“

Utrzymane w melancholijnym nastroju „krajobrazy duszy” pojawiały się w poezji z ogromną

częstotliwością, co później, w okresie dwudziestolecia międzywojennego, krytykowano jako przejaw zmanierowania literatury Młodej Polski.

Józef Chełmoński, Pejzaż z rzeką, 1905-1910

Źródło: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, www.pinakoteka.zascianek.pl, licencja: CC BY 3.0.

Tworzenie pejzaży wewnętrznych bywało podyktowane konwencją, jednak nierzadko artyści kreowali opisy oryginalne, nacechowane indywidualną ekspresją, takie jak ten pochodzący z wierszu Tadeusza Micińskiego (1873–1918) Zamek duszy:

Albatros – symbol poety

Jednym z najbardziej popularnych motywów okresu był albatros. W wizerunku morskiego ptaka dostrzegano symbol poety, który wznosi się w przestworza sztuki, lecz schwytany i sprowadzony na ziemię staje się niezdarny i godny pożałowania. Takie przedstawienie losu artysty zaczerpnięto z wiersza francuskiego prekursora symbolizmu Charles’a Baudelaire’a (1821–1867). Szereg późniejszych twórców przełomu wieków powracał do jego Albatrosa i zawartego w utworze porównania:

Tadeusz Miciński

Zamek duszy

Ty u bram moich, wiekuistny Boże!

wszak władcą grobów jestem i pustyni – nie władcą nawet, bo nieraz się korzę przed cieniem cienia – i smutek mię czyni bezwładnym, jako w krach zamarzłe morze.

Ale racz wstąpić do skalnej wieżycy, gdzie moje tygry wyściełam ajerem – przed Tobą, królu, stanę bez przyłbicy

i miód wyniosę przedni – sercem szczerem – sam jestem – Bór i Poświst moi służebnicy.

Źródło: Tadeusz Miciński, Zamek duszy, [w:] Wybór poezji, oprac. W. Gutowski, Kraków 1999, s. 130–131.

“

Charles Baudelaire

Jacek Malczewski, Natchnienie malarza, 1897

Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie, Sukiennice, www.pinakoteka.zascianek.pl, licencja: CC BY 3.0.

Podobieństwo albatrosa i poety zostało przez Baudelaire’a wskazane wprost – artysta wyjaśnił przesłanie wiersza w ostatniej strofie. Jego następcy, w tym polscy symboliści, unikali jednoznaczności. Kiedy sięgali po motyw albatrosa, pozostawiali czytelnika w domysłach, ta jak to uczynił w swoim Albatrosie

Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865–1940):

Albatros

O, jakiż jesteś marny, jaki szpetny z bliska, Ty, niegdyś piękny w locie, wysoko, daleko!

Ktoś ci fajką w dziób stuka, ktoś dla pośmiewiska Przedrzeźnia twe podrygi, skrzydlaty kaleko!

Poeta jest podobny księciu na obłoku, Który brata się z burzą, a szydzi z łucznika;

Lecz pędzony na ziemię i szczuty co kroku, Wiecznie się o swe skrzydła olbrzymie potyka.

Źródło: Charles Baudelaire, Albatros, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), tłum. W. Szymborska, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 13.

“

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Albatros

Cisza na oceanie, nie drgnie jedna fala,

ciemno‑modra płaszczyzna nieruchomo leży;

na fali, skąd już nie znać sinych wstąg wybrzeży, siadł albatros od lądów i ludnych wysp z dala.

Marzy i żaden gwar mu ciszy nie zamąca, marzy – – ziemia daleko i daleko życie…

utonąwszy oczyma w świetlistym błękicie,

na ciemno‑modrej wodzie bieli się wśród słońca.

Zadumane, niezmierne dokoła milczenie,

“

Lunatycy i ślepcy

Symboliści szukali inspiracji w niezwykłych wewnętrznych stanach. Interesowały ich wszelkie

doświadczenia wymykające się racjonalnemu poznaniu oraz ludzie szczególnie predysponowani do ich odczuwania, tacy jak mistycy.

Jacek Malczewski, Proroctwo Ezechiela, 1919

Źródło: Muzeum Sztuki w Łodzi, www.pinakoteka.zascianek.pl, licencja: CC BY 3.0.

Nie mniejszą uwagą obdarzali somnambulików oraz osoby niewidome. W świecie literackim szerokim echem odbił się dramat Maurice’a Maeterlincka Ślepcy. Tytułowe postaci można interpretować szeroko – nie tylko jako osoby pozbawione wzroku, lecz także jako wszystkich ludzi zagubionych w ogromie i tajemniczości świata.

w bezbrzeż sfer zapatrzony spokój, sen przedwieczny, zda się, w kryształ promienny ściął się krąg słoneczny i wielkie skrysztaliło się nieba sklepienie.

Ptak śni – i zdaje mu się, że Bóg ziemi jeszcze nie stworzył, tylko woda nieruchoma, senna leży pod sennym niebem, bezkreśna, bezdenna…

śni – sen mu przerwą wichry, pioruny i deszcze.

Wówczas na wielkich skrzydłach z szumem się podniesie, wrzący ocean muśnie po spienionej grzywie,

rzuci się w pierś orkanom huczącym straszliwie i ponad burzą w cichym zawiśnie bezkresie.

A gdy burza ucichnie, gdzieś na skale dzikiej usiądzie suszyć pióra od deszczu wilgotne, i patrząc w słońce, jak on, dumny i samotne, słuchać w skałę bijących fal sennej muzyki.

Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Albatros, [w:] Poezje wybrane, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 25–26.

Maurice Maeterlinck

Ważną cechą twórczości Maeterlincka był oniryzm. Dramaturg kreował swoje utwory na wzór marzeń sennych, inspirując się ich głębią i zagadkowością. Wizje doświadczane w czasie spoczynku doskonale wpisywały się w programową wieloznaczność symbolizmu. Motyw snu często powracał w poezji Leopolda Staffa (1878–1957), czego świadectwem jest na przykład wiersz Tajemnica:

Ślepcy

Pierwszy ślepy od urodzenia.

Coś spada koło nas!

Najstarszy śpieciec.

To leci z góry, nie wiem, co to jest…

Piąty ślepiec.

Któż to dotknął mych rąk? Spałem; dajcie mi spać!

Najstarszy ślepiec.

Nikt nie dotykał twych rąk.

Piąty ślepiec.

Któż to wziął mnie za ręce? odpowiadajcie głośno, nie dosłyszę trochę…

Najstarszy ślepiec.

My sami tego nie wiemy.

Źródło: Maurice Maeterlinck, Ślepcy, [w:] Wybór pism dramatycznych, tłum. Z. Przesmycki, Wrocław 1994, s. 57.

“

Leopold Staff

Tajemnica

Ja wiem, ja wiem,

Co o cichej północy się dzieje…

Błękitnym snem

Mego parku jaśnieją aleje…

Za sosny pień

Cisza trwożna, bez tchu i bez ducha, Skryła się w cień,

Oczy dłonią zasłania i słucha…

Krok cichych stóp

Śmierć przyspiesza, bo drży, że się spóźni…

Pachnie jej łup…

Nową kosę ukradła gdzieś z kuźni…

Wśród wonnych róż

Gra oślepły od długich łez grajek…

Dziś skona… Już

Najcudniejszą wyśpiewał z swych bajek…

Dziecię wśród łez

“

Władysław Podkowiński, Szał uniesień, 1894 Źródło: domena publiczna.

Jacek Malczewski, Melancholia, 1890-1894 Źródło: domena publiczna.

Symbolizm wywarł na lirykę Młodej Polski istotny wpływ, o czym świadczyły zbieżność tematów i poetyki utworów, a także liczne wzmianki w ówczesnych teoretycznych artykułach o poezji. Polskie realizacje nie były jednak kalką osiągnięć Verlaine’a czy Maeterlincka. Twórczość rodzimych artystów, takich jak Staff czy Tetmajer, z pewnością pozostawała pod wpływem symbolistów, lecz nie można jej w ten sposób jednoznacznie przyporządkować. Poeci inspirowali się różnymi kierunkami literackimi swoich czasów i brali z nich to, co uznali za odpowiednie do wyrażenia własnej wizji sztuki.

Słownik

ajer

ludowe określenie tataraku zwyczajnego

bergamaska

Szuka matki przez traw mknąc kobierzec…

Zgon dał jej kres…

Byle o tym dziesięciu nic nie rzec…

Wiem, co śni las…

Pełna cudów noc jasna, tęskniąca Zbyt długi czas

W myśl mą blaskiem wglądała miesiąca…

Zbyt długo, zbyt

We mnie ciszą wtapiała się głuszy…

I nim wstał świt,

Zakochała się noc w mojej duszy…

Miłosnym tchem

Teraz w głąb mą zwierzenia swe sieje…

Ja wiem, ja wiem,

Co o cichej północy się dzieje…

Źródło: Leopold Staff, Tajemnica, [w:] Wybór poezji, wybór M. Jastrun, Wrocław 1963, s. 21–22.

(wł. Bergamo – miasto w północnych Włoszech) XVIII‑wieczny taniec i melodia taneczna pochodzące z miasta Bergamo

„Chimera”

kierowane przez Zenona Przesmyckiego czasopismo literacko‑artystyczne wydawane w latach 1901–

1907, uznawane za jeden z najważniejszych periodyków o tematyce kulturalnej okresu Młodej Polski mistycyzm

(gr. μυστικός, mystikós) termin określający różnorodne przeżycia religijne oparte na indywidualnej więzi z rzeczywistością pozazmysłową, Bogiem

oniryzm

(gr. ὄνειρος, óneiros) konwencja literacka polegająca na kreowaniu świata przedstawionego na podobieństwo snu

poświst

w mitologii słowiańskiej demon uosabiający wiatr i powietrzne wiry; też: poświściel, pochwist, pogwizd somnambulizm

(łac. somnus – sen, ambulare – spacerować) potocznie lunatyzm, zaburzenie snu polegające na niezależnej od świadomości, niekontrolowanej, automatycznej aktywności ruchowej w czasie spoczynku

suges a

(łac. suggestio) w literaturze rodzaj wypowiedzi pośredniej, polegającej na stosowaniu aluzji, aby wywołać u czytelnika określony nastrój, wzruszenie lub refleksję

symbol

(gr. sýmbolon) wieloznaczny, postrzegany zmysłowo odpowiednik jakości niemających określenia w systemie językowym, opierający się na sugerowaniu wzruszeń i nastrojów, w przeciwieństwie do alegorii nie posiadający utrwalonego w kulturze znaczenia

Audiobook

Polecenie 1

Wysłuchaj wierszy i wynotuj cechy poetyki symbolizmu, które w nich zauważysz.

Paul Verlaine

Światło księżyca [2]

Dusza twa jest jak pejzaż wyszukany,

Gdzie wdzięcznych masek krążą roje płoche I bergamasek tłum w pląsy porwany;

Wszyscy w przebraniach, jakby smutni trochę.

Sławią miękkimi piosnki swej tonami Zwycięską miłość i żywot swobodny,

Lecz w szczęście swe nie wierzą, zda się, sami!

Bukiety nut w księżyca blask łagodny Wplata noc pełna smutku i urody

W koronach drzew ptaszęce budząc chóry I w spazm zachwytu zmieniając plusk wody, Rozbryzgi fontann chłoszczących marmury.

Źródło: Paul Verlaine, Światło księżyca [2], [w:] Wybór poezji, oprac. A. Drzewicka, tłum. R. Kołoniecki, Wrocław 1980, s. 38.

“

Charles Baudelaire

Albatros

Czasami dla zabawy uda się załodze Pochwycić albatrosa, co śladem okrętu Polatuje, bezwiednie towarzysząc w drodze, Która wiedzie przez fale gorzkiego odmętu.

Ptaki dalekolotne, albatrosy białe,

Osaczone, niezdarne, zhańbione głęboko, Opuszczają bezradnie swe skrzydła wspaniałe I jak wiosła zbyt ciężkie po pokładzie wloką.

O, jakiż jesteś marny, jaki szpetny z bliska, Ty, niegdyś piękny w locie, wysoko, daleko!

Ktoś ci fajką w dziób stuka, ktoś dla pośmiewiska Przedrzeźnia twe podrygi, skrzydlaty kaleko!

“

Poeta jest podobny księciu na obłoku, Który brata się z burzą, a szydzi z łucznika;

Lecz pędzony na ziemię i szczuty co kroku, Wiecznie się o swe skrzydła olbrzymie potyka.

Źródło: Charles Baudelaire, Albatros, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), tłum. W. Szymborska, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 12–13.

Maurycy Maeterlinck

Piosnka

– Zapaliliście w izbie lampy O, jak w ogrodzie słońce lśni!

Zapaliliście w izbie lampy;

Ja widzę słońca blask przez szpary, Otwórzcie do ogrodu drzwi! –

– – Klucze ode drzwi gdzieś zginęły;

Trzeba nam czekać, trzeba czekać! – – – Z wieży spadają klucze trzy! –

– – Trzeba nam czekać, trzeba czekać, Trzeba nam czekać innych dni.

Dni innych ciąg te drzwi otworzy;

Zazdrośnie rygli strzeże las. – – – Las cały płonie wkoło nas! – – – To zgniłe liście blaskiem zorzy U domu płoną tak przedproży. – – – Dni inne również są znużone;

Dni inne czują strach, jak my;

Nie przyjdą inne dni pragnione;

Dni inne umrą też, jak my;

My też umrzemy w ciemni tej…

Źródło: Maurycy Maeterlinck, Piosnka, [w:] Symboliści francuscy (od Baudelaire’a do Valéry’ego), tłum. Z. Przesmycki, wybór M. Jastrun, Wrocław 1965, s. 236–237.

“

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Wiersz Albatros Kazimierza Przerwy-Tetmajera jest:

utworem inspirowanym przez wiersz Charles’a Baudelaire’a, w którym nie zostaje wyjaśnione znaczenie tytułowego symbolu.

utworem inspirowanym przez wiersz Charles’a Baudelaire’a, w którym zostaje wyjaśnione znaczenie tytułowego symbolu.

tłumaczeniem wiersza Charles’a Baudelaire’a, w którym nie zostaje wyjaśnione znaczenie tytułowego symbolu.

tłumaczeniem wiersza Charles’a Baudelaire’a, w którym zostaje wyjaśnione znaczenie tytułowego symbolu.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tekst.

było, absurdalność, belgijskiego, somnambulizmem, nietypowych, francuski, tajemniczość, nie było, typowych, oniryzmem

Kształtowanie rzeczywistości dzieła literackiego na wzór marzenia sennego nazywamy ...

Konwencja ta była chętnie wykorzystywana przez symbolistów, którzy podkreślali zwłaszcza

... wizji doznawanych w trakcie spoczynku. Za jednego z głównych inspiratorów tego typu poetyki w okresie modernizmu uważa się ... dramaturga Maurice’a Maeterlincka.

Zainteresowanie snami ... przejawem szerszej tendencji do opisywania ...

stanów duszy i świadomości.

Ćwiczenie 3

Połącz nazwisko poety z wypowiedzią opisującą jego twórczość.

Poeta uważany za jednego z głównych inspiratorów popularnych w literaturze młodopolskiej pejzaży wewnętrznych., Jeden z polskich poetów zainspirowanych francuskim symbolizmem; wykorzystywał motywy zaczerpnięte z poezji Charles’a Baudelaire’a., Symbolista znany przede wszystkim z twórczości dramatycznej; w swoich dziełach kreował rzeczywistość na podobieństwo snu., Poeta, w którego twórczości widoczne były wpływy oniryzmu charakterystyczne dla twórczości Maurice’a

Maeterlincka., Poeta wyklęty, który w swoich wierszach opisywał między innymi los jednostek szczególnie uwrażliwionych; uważany za prekursora symbolizmu.

Charles Baudelaire

Paul Verlaine

Maurice Maeterlinck Kazimierz Przerwa- Tetmajer

Leopold Staff

Ćwiczenie 4

Które z poniższych cech można przypisać poecie z wiersza Charles’a Baudelaire’a Albatros? piękny w locie

wyśmiewany niezrozumiany niezdarny silny zwinny zwycięski Ćwiczenie 5

Sformułuj definicję pejzażu wewnętrznego.

Ćwiczenie 6

Z opisu pejzażu wewnętrznego zawartego w wierszu Paula Verlaine’a Światło księżyca wypisz pięć elementów przynależnych do świata natury oraz pięć elementów przynależnych do świata kultury i cywilizacji. Odpowiedz na pytanie, w czemu służy zestawienie elementów tych dwóch światów.

Ćwiczenie 7

Wskaż w wierszu Maurice’a Maeterlincka Piosnka cechy symbolizmu. Zwróć uwagę na elementy poetyki tego kierunku literackiego, które stały się szczególnie istotne także dla polskich symbolistów.

Ćwiczenie 8

Porównaj wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Orzeł morski z utworem Charles’a Baudelaire’a Albatros w rozprawce na 300 słów. Wskaż podobieństwa i różnice w tematyce, treści, poetyce i kreowanym w nich nastroju.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Orzeł morski

W cuchnącej menażerii, w niewielkiej drucianej klatce, na małym złomie bazaltowej skały, siedzi, odąwszy piersi, smutny, osępiały orzeł morski; tuż obok żółwie i pawiany.

“

Praca domowa

Pokrwawionego kędyś w stepach go ujęto, gdy mu kula złamała skrzydło pod obłokiem;

lata już całe bawi ludzi swym widokiem,

patrząc w pół ciemne okno źrenicą przymkniętą.

Bezduszne i bezmyślne gapią się nań tłumy, gniewa je nieruchomość, obumarłość ptaka, potrącają go, klatkę próbują zdjąć z haka, ale niczym nie mogą wyrwać go z zadumy.

W ciasnym, dusznym więzieniu dumny ptak królewski lat dziesiątki już ginie w męczarniach powoli;

za widok jego płacą, jego ból nie boli,

więc ginie, między druty zamknięty i deski.

A tam – szeroka, pusta niebiosów opona, jasny, wielki krąg słońca daleko, daleko…

hen, w dole, chmur srebrzyste tumany się wleką i płaszczyzna wód morskich, ciemna, nieskończona…

Tam – wysp zielone smugi i okrętów białe migocące się ławy i bory olbrzymie;

wulkany, grzmot w czerwonym ciskające dymie, i śnieg, srebrzący szarą górskich wierchów skałę.

I cicho… Tylko w głuszy słychać gdzieś dalekiej gwiazd toczących się w bezdni grzmiące kołowroty, z hukiem śmiga i pęka gdzieś meteor złoty – – cicho… tu gwarną falą nie suną się wieki...

Oto noc. Siadłszy kędyś na podniebnej skale, osrebrzony światłością księżyca, powoli olbrzymi ptak zasypia w światła aureoli, w majestacie potęgi i królewskiej chwale.

Śni mu się jego straszna moc i lot zuchwały, śnią mu się łowy, walki, burze, oceany…

cóż ci się tu śni, orle, w twej klatce drucianej?

i tu ci dano kawał bazaltowej skały!...

Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Orzeł morski, [w:] Poezje wybrane, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 44–45.

Poszukaj wśród młodopolskich wierszy utworów, w których pojawiają się pejzaże wewnętrzne o ponurym nastroju. Zastanów się, czy zachowały do dziś wartość artystyczną. Przygotuj się do dyskusji na ten temat.

Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska Przedmiot: Język polski

Temat: Z jakich wzorów czerpali polscy symboliści?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie

międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze

argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza, reportaż, felieton.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie;

kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

wskazuje najważniejsze cechy poetyki symbolistycznej, charakteryzuje m.in. pejzaż wewnętrzny;

interpretuje wybrane wiersze polskich symbolistów;

wskazuje związki między twórczością polskich symbolistów i twórczością poetów francuskich i belgijskich;

przedstawia środki artystycznego wyrazu charakterystyczne dla poezji i malarstwa symbolizmu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;

ćwiczeń przedmiotowych;

z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Z jakich wzorów czerpali polscy symboliści?”. Następnie prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z utworami w e‑materiale: Paula Verlaine'a, Tadeusza Micińskiego, Charles'a Baudelaire'a

i Kazimierza Przerwy‑Tetmajera zamieszczonymi w sekcji „Przeczytaj”. Uczniowie powinni utwory

przeczytać i przygotować się do ich omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić teksty w kontekstach, np. biograficznym i/lub historycznoliterackim.

2. Przekład intersemiotyczny. Chętni uczniowie przygotowują krótki film (teledysk) jako ilustrację do utworu poetyckiego w e‑materiale: Tajemnica Leopolda Staffa. Film mogą przygotować na telefonach komórkowych lub wykorzystać szablony do animacji dostępne w internecie.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Wybrany przed lekcją uczeń (uczniowie) prezentuje film ilustrujący wiersz Leopolda Staffa Tajemnica. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela oceniają trafność prezentacji, jej związek

z tekstem. Nauczyciel wykorzystuje tę dyskusję do rozpoczęcia rozmowy wprowadzającej, która ma pomóc ustalić cechy poetyki symbolistycznej.

2. Uczniowie przystępują do cichego czytania tekstu e‑materiału. Indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”. Notują w zeszytach najważniejsze hasła dotyczące poetyki symbolizmu.

Następnie wysłuchują audiobooka i wykonują ćw. 1 z sekcji „Audiobook”. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel ocenia poprawność wykonania zadania, prosząc wybranych uczniów o prezentację ich odpowiedzi.

3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. W ramach podsumowania uczniowie wykonują w parach ćw. 1‑3 i 5 z sekcji „Sprawdź się”. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonania zadań, omawiając je

z uczniami.

4. Ostatnie ćwiczenie, 7 z sekcji „Sprawdź się”, uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o zaprezentowanie odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie lekcji nauczyciel zadaje pytania podsumowujące: Do jakich poetów odwoływali się polscy symboliści? Wymień motywy typowe dla poezji symbolistycznej. Jakie środki artystycznego wyrazu wykorzystywali twórcy tego nurtu?

2. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”.

Praca domowa:

1. Poszukaj wśród młodopolskich wierszy utworów, w których pojawiają się pejzaże wewnętrzne o ponurym nastroju. Zastanów się, czy zachowały do dziś wartość artystyczną. Przygotuj się do dyskusji na ten temat.

2. Zainteresowani uczniowie mogą dodatkowo wykonać ćw. 8 z e‑materiału (rozprawka).

Materiały pomocnicze:

Anna Pilch, Hermeneutyka jako metoda interpretowania tekstów poetyckich, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

Zenon Uryga, Odbiór liryki w klasach maturalnych, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J.

Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.

Jean Cassou, Encyklopedia symbolizmu, Warszawa 1992.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Audiobook” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.