Rutkowska, Grażyna
"Dzieje kariery politycznej w
średniowiecznej Polsce. Dymitr z Goraja
1340-1400", Kazimierz Myśliński, Lublin
1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 74/4, 764-769
1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
o p a ń s tw a o lig a rc h ic z n e . T a k ż e w A te n a c h s p o ty k a m y p o d o b n ą s y tu a c ję przy p r z e w ro c ie o lig a rc h ic z n y m 411 r . Je ż e li, j a k się w y d a je , th e c i m ie li b y ć w ów czas c a łk o w ic ie p o z b a w ie n i p r a w p o li ty c z n y c h 11, to ozy n a le ż y w ta k i m w y p a d k u dalej z a lic z a ć ic h do „ s ta n u o b y w a te ls k ie g o ”, czy te ż r a c z e j u z n a ć za in n y , odręb n y s ta n ? W y d a je się, że w rz e c z y w is to ś c i ś w ia ta g re c k ie g o V w ie k u p ro b le m taki is tn ie je , bo W z n a n e j ty p o lo g ii u s t r o jó w o lig a rc h ic z n y c h u A r y s to te le s a m am y do c z y n ie n ia w ła ś n ie z ta k i m i o lig a rc h ia m i, w k tó r y c h ja k a ś część o b y w a te li polis z o s ta je p o z b a w io n a p r a w p o lity c z n y c h .
O b ję to ś ć k s ią ż k i s p o w o d o w a ła c z a s e m p o w ie rz c h o w n e p o tr a k to w a n ie w ielu z ja w is k , w ty m ta k ż e p r o b le m a ty k i d e m o k r a c ji r o z p a tr y w a n e j p rz e z a u to r a w y łą c z n ie z p u n k tu w id z e n ia r e a lió w a te ń s k ic h . O c z y w is te je s t, że u s tr ó j p a ń stw a 1 d e m o k r a ty c z n e g o z n a m y ty lk o z A te n , a o in n y c h d e m o k r a c ja c h w ie m y t y l e tylko, że is tn ia ły , a le c z y te ln ik m o ż e c z a se m o d n ie ś ć w ra ż e n ie , że e w o lu c ja f o r m p a ń s tw o w o ś c i i u s tr o ju o m a w ia n a w k s ią ż c e n a p r z y k ła d z ie A te n je s t z ja w is k ie m ty p o w y m d la c a łe j G re c ji, p o d c z a s g d y A te n y s ta n o w iły ra c z e j w y ją te k .
Z a w ie lk ą z a le tę k s ią ż k i tr z e b a u z n a ć k o n s e k w e n tn e s k u p ie n ie n a r r a c j i w okół o k re ś lo n e j lin ii p rz e w o d n ie j. J e s t n ią , o b o k k o n s e k w e n tn ie p rz e p r o w a d z o n e j tezy o s ta n o w y m c h a r a k t e r z e s p o łe c z e ń s tw a w ś w ie c ie g re c k im , s p r a w a u d z ia łu po s z c z e g ó ln y c h g r u p sp o łe c z n y c h (ju ż w o b rę b ie „ s ta n u o b y w a te ls k ie g o ”) w e w ład zy p o lity c z n e j i w z w ią z k u z ty m z a g a d n ie n ie e lit sp o łe c z n y c h i p o lity c z n y c h . P o d o b n ie j a k i p rz y n ie k tó r y c h in n y c h z a g a d n ie n ia c h , ta k i p rz y p r o b le m a ty c e a r y s to k r a c ji g re c k ie j n ie u n ik n ą ł a u t o r p e w n y c h u p ro s z c z e ń czy d y s k u s y jn y c h s tw ie rd z e ń , co sp o w o d o w a n e z o sta ło g łó w n ie k o n ie c z n o ś c ią s k r ó to w e g o u ję c ia . N ie z m ie n ia to f a k t u , że je s t to p o z y c ja w te j c h w ili n ie z a s tą p io n a , b e z k tó r e j n ie b ę d z ie m ógł się o b e jś ć ż a d e n b a d a c z d z ie jó w sp o łe c z n y c h czy u s tr o jo w y c h G re c ji.
W ło d z im ie r z L e n g a u e r
K a z im ie rz M y ś l i ń s k i , D z ie je k a r ie r y p o lity c z n e j w ś r e d n io
w ie c z n e j P olsce. D y m itr z G o ra ja 1340— 1400, W y d a w n ic tw o L u b e lsk ie ,
L u b lin 1981, s. 282, il.
P o d ję t y p rz e z K a z im ie rz a W ie lk ie g o w y s iłe k z m ie rz a ją c y d o u m o c n ie n ia p o l s k ic h w p ły w ó w w k s ię s tw ie h a lic k o -w ło d z im ie rs k im , u m o ż liw ił a w a n s ty m p r z e d s ta w ic ie lo m m ie js c o w e j lu d n o ś c i, k tó r z y a p r o b o w a li t e z a m ie r z e n ia . Z inależli się w ś ró d n ic h K o rc z a k o w ie , w y n a g ro d z e n i w 1353 r . n a d a n ie m k lu c z a w k a s z te la n ii b ie c k ie j i u rz ę d a m i. P io tr a K o rc z a k a m ia n o w a n o w o je w o d ą ż y d a c z o w sk im , jego sy n D y m itr u z y s k a ł u r z ą d p o d s k a r b ie g o i s z a n s ę k a r i e r y . W o s ta tn ic h la ta c h p a n o w a n ia K a z im ie rz a D y m itr m i a ł u tr a c ić z a u f a n ie w ła d c y . N a jw a ż n ie js z y m ze z n a n y c h p o w o d ó w m ia ły b y ć je g o z w ią z k i z J a n e m z B u s k a , o s k a r ż o n y m o s f a ł sz o w a n ie p a p ie s k ic h d o k u m e n tó w . K o rc z a k a n ie p o z b a w io n o je d n a k u r z ę d u z u w a gi n a je g o w p lý w y w ś ró d sp o łe c z e ń s tw a R u si C z e rw o n e j. S y tu a c ję z m ie n iło o b ję c ie rz ą d ó w p rz e z L u d w ik a W ę g ie rsk ie g o . M y ś l i ń s k i u w a ż a , że D y m itr o d p o c z ą tk u s t a n ą ł p o s t r o n ie L u d w ik a i w p e łn i p o p ie r a ł d ą ż e n ia k r ó la do p o d p o rz ą d k o w a n ia R u s i C z e rw o n e j p a ń s tw u w ę g ie rs k ie m u . W sp ó ł p r a c o w a ł i z W ła d y sła W e m O p o lc z y k ie m , a p o te m z w ę g ie r s k ą a d m in is tr a c ją , w ie r n i e słu ż ą c je j in te re s o m . Z a s w o ją s łu ż b ę z o s ta ł w y n a g ro d z o n y h o jn y m i n a d a n ia m i, a le po śm ie rc i k ró la o d su n ę ło K o rc z a k a to s a m o s tr o n n ic tw o a n d e g a w e ń -11 J e s t to p r z e d m io t d y s k u s ji. P o r . G. E. M . d e S t e . C r o i x , T h e C o n s titu tio n
o f th e F iv e T h o u s a n d , „ H is to r ia ” t. V, 1956, s. 1—23 i P . J . R h o d e s , T h é F ive T h o u s a n d in th e A th e n ia n R e v o lu tio n o f 411 B.C., „ J o u r n a l o f H e lle n ic S tu d ie s ”
ііе, k tó r e p o p ie r a ją c z w ią z e k P o ls k i i W ę g ie r, o d m ie n n ie p o jm o w a ło p rz y s z ło ść ^lity czn ą R u s i C z e rw o n e j.
D y m itr p o z o sta ć m ia ł z w o le n n ik ie m w ę g ie rs k ic h rz ą d ó w n ą R u s i i o p o w ia d a ć
ę za w y b o re m M a r ii n a k ró lo w ą P o ls k i. P r z e d u t r a t ą u rz ę d u m ia ły u c h ro n ić
Korczaka p o n o w n ie je g o w p ły w y n a R u s i.
R ó w n ie ż k o r o n a c ja J a g ie łły n ie w z m o c n iła p o z y c ji p o d s k a rb ie g o . N ie w z ią ł .działu w w y p r a w ie n a R u ś w 1387 r., w p a ź d z ie r n ik u t.r. u z n a w a ł je s z c z e w ę gierskie rz ą d y , m im o ic h n ie m a l p e łn e g o w ó w c z a s z lik w id o w a n ia . D y m itr n a w ią z a ć dał b liż sz e k o n ta ik ty z d w o re m d o p ie ro w k o ń c u m a ja 1389 г., k ie d y p o g o d ził
z tr w a ło ś c ią z m ia n p o lity c z n y c h n a R u s i. N ie o d z y s k a ł je d n a k z a u f a n ia . N ie trzym ał od J a g ie łły ż a d n e g o n a d a n ia , a od r. 1390 w y s tę p u je n a d o k u m e n ta c h ako m a r s z a łe k , n ie u c z e s tn ic z ą c w w a ż n ie js z y c h w y d a rz e n ia c h . O s ta tn ic h d ziesięć at je g o ż y c ia a u t o r u w a ż a za s c h y łe k k a r i e r y p o lity c z n e j b y łe g o p o d s k a rb ie g o .
P r z e d s ta w io n e p rz e z M y ś liń s k ie g o d z ie je k a r i e r y D y m itra z G o ra ja , z a p r o p o nowane e ta p y je g o a w a n s u s p o łe c z n o -p o lity c z n e g o , a p o te m u p a d k u z n a c z e n ia , budzą w w ie lu p u n k ta c h w ą tp liw o ś c i.
W ro z d z ia le p o św ię c o n y m d z ie jo m K o rc z a k ó w z a rz ą d ó w K a z im ie rz a W ie lk ie g o autor z a k w e s tio n o w a ł p o g lą d o sz c z e g ó ln y c h ła s k a c h k r ó la w o b ec D y m itra . A r g u mentem p rz e m a w ia ją c y m za u t r a t ą z a u f a n ia b y ło p rz y z n a n ie w 1354 r . K lę c ia Klasztorowi w T y ń c u p rz e z k ró le w s k ic h k o m is a rz y . O c o fn ię c iu n a d a n ia d la K orczaków św ia d c z y ć m a ró w n ie ż p o z w o le n ie n a p rz e n ie s ie n ie w 1367 r . z p r a w a polskiego n a n ie m ie c k ie w s i b ę d ą c y c h w ła s n o ś c ią k la s z to ru , w ty m i K lę c ia .
P o s tę p o w a n ie w ła d c y n ie b y ło ta k je d n o z n a c z n e . W 1360 r. K a z im ie rz ze z w o lił Piotrow i (o jc u D y m itra ) n a p rz e n ie s ie n ie m .in . K lę c ia n a p ra w o n ie m ie c k ie (K D M łp.
I, n r 255). O ty m , że K le c ie p o z o sta ło w p o s ia d a n iu K o rc z a k ó w , ś w ia d c z ą też następne d o k u m e n ty . W 1377 r. D y m itr w y s tę p o w a ł ja k o w ła ś c ic ie l te j w s i (Z D M łp. cz. IV , n r 1036). J a g ie łło z a tw ie r d z ił p o d z ia ł d ó b r m ię d z y K o rc z a k a m i. T u ró w n ie ż w ym ienione z o s ta ło K le c ie (Z D M łp. cz. V I, n r 1525), a w r. 1389 tr a n s u m o w a ł p r z y k le j K a z im ie rz a W ie lk ie g o n a d a ją c y K o rc z a k o m m .in . K le c ie (Z D M łp. cz. V I, nr 1554). C y to w a n y p rz e z a u to r a d o k u m e n t U r b a n a V I z 1378 r., w k tó r y m c z y ta m y o z a b o rz e p rz e z D y m itra z ie m k la s z to r u w T y ń c u , m o ż e św ia d c z y ć o c z y m ś p r z e ciwnym, n iż to c h c ia ł w y k a z a ć a u t o r (s. 64—65). S k a r g i z a k o n n ik ó w d o w o d z ą bowiem n ie w y k o n a n ia d e c y z ji z 1354 r . J e s t to z g o d n e z p o lity k ą K a z im ie rz a , za panow ania k tó r e g o p r z e p r o w a d z a n o k o n tr o lę ty tu łó w w ła s n o ś c i p o sia d ło śc i, z re s z tą aie ty lk o k o ś c ie ln y c h .
T a k w ię c s p r a w a K lę c ia n ie m oże b y ć a r g u m e n te m p rz e m a w ia ją c y m za te z ą o n ie ła s c e k ró le w s k ie j w s to s u n k u do D y m itra .
K o le jn y m d o w o d e m m a ją c y m p o tw ie r d z ić p o g lą d o n ie p o r o z u m ie n ia c h z m o n archą je s t, w e d łu g a u to r a , b r a k K o rc z a k a n a d o k u m e n ta c h z o s ta tn ic h l a t je g o rządów. M y ś liń s k i tw ie r d z i, że k o m p e te n c je D y m itra z o s ta ły w ó w c z a s o g ra n ic z o n e đo z a rz ą d z a n ia ż u p a m i s o ln y m i (s. 68). W y w ó d te n n ie je s t p rz e k o n y w a ją c y . O tr z y - tnane n a p o d s ta w ie s t a t u t u o u r z ą d z e n iu ż u p z 21 k w ie tn ia 1368 u p r a w n ie n ia św iadczą o p e łn y m z a u fa n iu w ła d c y d o p o d s k a r b ie g o . B y ło to z a ję c ie d o ch o d o w e, ale p o w o d o w a ć m o g ło n ie p o r o z u m ie n ia z ty m i, k tó r y c h p o z b a w io n o d o ty c h c z a s o wych z y sk ó w z e k s p lo a ta c ji ż u p . K ró l a n u lo w a ł s z e re g p rz y w ile jó w d la o só b św ie c kich, d u c h o w n y c h i d la in s ty tu c ji k o ś c ie ln y c h . Z re a liz o w a n o je d n a k g łó w n y cel Ustawy, tj . u c z y n io n o z ż u p s o ln y c h p o w a ż n e ź ró d ło d o c h o d ó w p a ń s tw o w y c h , Uzyskując za p a n o w a n ia K a z im ie rz a 18 ty s . g rz y w ie n , czyli je d n ą c z w a r tą w s z y s t kich w p ły w ó w p ie n ię ż n y c h K r ó le s tw a *. P e łn io n a p rz e z D y m itr a fu n k c ja , o p is a n a ^ w y żej w y m ie n io n y m s ta tu c ie , n ie p o w in n a b y ć w ię c p o m n ie js z a n a . K o rc z a k ja k o człow iek „ n o w y ” , n ie p o w ią z a n y z ż a d n y m z u g r u p o w a ń lo k a ln y c h , n a d a w a ł się
id e a ln ie d o w y p e łn ia n ia f u n k c ji, k tó r e m o g ły b y in n y c h n a r a ż a ć n a konflikty z w ła s n y m śro d o w isk ie m . D y m itr ś w ia d k u je z re s z tą ja k o p o d s k a r b i n a dokum encie k ró le w s k im w y d a n y m w O lk u sz u 22 c z e rw c a 1368 (Z D M łp. cz. IV , n r 994).
P o tw ie r d z e n ie m u t r a t y n ie ty lk o ła s k i k r ó le w s k ie j, a le i u rz ę d u , j e s t d la Myś- liń s k ie g o d o k u m e n t K a z im ie rz a W ie lk ie g o z 24 lu te g o 1370 (Z D M łp. cz. IV , n r 1005). D y m itr p o ja w ia się t u t a j b e z t y t u ł u p o d s k a rb ie g o , a u to r u z n a ł w ięc, że n ie piasto w a ł o n ju ż sw e g o s ta n o w is k a . B liższe z a p o z n a n ie s ię z d o k u m e n te m s k ła n ia jednak do w ię k s z e j o stro ż n o śc i. Z n a m y je d y n ie s tre s z c z e n ie te g o d o k u m e n tu , w którym n ie p o d a n o d a ty ro c z n e j, a n i ty tu łó w u rz ę d n ic z y c h w ięk szo ści p o z o s ta ły c h św iadków .
A u to r z a ra z e m n e g u je w a rto ś ć lis ty ś w ia d k ó w n a d o k u m e n c ie z 4 listopada 1370 (K D M łp. t. I, n r 308), p o n ie w a ż z o s ta ł o n s p is a n y n a d z ie ń p rz e d śm iercią k ró la , a „w g o rą c z k o w y c h c h w ila c h n ie p rz e s trz e g a n o z a p e w n e śc iśle dw orskiej f o r m a lis ty k i” (s. 69). J e d n a k w ła ś n ie p o d w z g lę d e m f o r m a ln y m d o k u m e n t ten n ie b u d z i z a s trz e ż e ń . L is ta ś w ia d k ó w w y m ie n ia m .in . p o d s k a r b ie g o D y m itr a . Po z o s ta li ś w ia d k o w ie p e łn ili w cza sie w y s ta w ia n ia te g o d o k u m e n tu u rz ę d y , z któ ry m i w y s tę p u ją . A u to r z a k ła d a z a te m , iż e w e n tu a ln a p o m y łk a m o g ła dotyczyć j e d y n ie D y m itra .
N ie z o s ta ła ró w n ie ż w y ja ś n io n a s p r a w a J a n a z B u sk a , u s u n ię te g o z pod- k a n c le r s t w a w 1366 r. U p a d e k je g o , w e d łu g a u to r a , m ia ł z a g ro z ić k a r i e r z e D ym itra, ze w z g lę d u n a ic h b lis k ie z w ią z k i (s. 77—78). U b o g i m a t e r i a ł ź ró d ło w y n ie pozw ala n a o p o w ie d z e n ie się za w s p ó łz a le ż n o ś c ią k a r i e r p o d k a n c le rz e g o i p o d sk arb ieg o . M o żn a je d y n ie s tw ie rd z ić , że p o z b a w ie n ie J a n a z B u s k a u rz ę d u , a z d e c y z ją tą k ró l z w le k a ł — n ie p o c ią g n ę ło za so b ą d y m is ji D y m itra .
W ro z d z ia le I I w ą tp liw o ś c i w z b u d z a f r a g m e n t o p is u ją c y z ja z d w W y szeh rad zie w 1338 r. M y ś liń s k i u z n a ł, że n ie p r z y b y ł tu t a j B o le sła w J e r z y I I h a lic k o -w ło d z i- m ie rs k i, lecz in n y p r z e d s ta w ic ie l R u s i, p r z y g o to w u ją c y się d o o b ję c ia p o nim w ła d z y , o k re ś la n y w ź ró d ła c h j a k o „ L o th a ” (s. 47). P o n ie w a ż K a z im ie rz W ielki b y ł w W y sz e h ra d z ie o k o ło 11 c z e rw c a , a ó w „ L o th a ” o k o ło 29 c z e rw c a , a u to r w ą tp i w ta k d łu g i p o b y t n a W ę g rz e c h p o ls k ie g o k ró la . T r u d n o je d n a k przy p u ścić, a b y k r o n i k a b u d z iń s k a n a z y w a ła m ia n e m d u x R u th e n o r u m w ła d c ę in n e g o , niż p a n u ją c e g o w te d y B o le sła w a J e r z e g o II , w p ro w a d z o n e g o n a tr o n p rz e z Ł o k ietk a .w sp o m a g a n e g o p o s iłk a m i w ę g ie rs k im i. N a tu r a l n ą z aś b y ło rzeczą, że k sią ż ę ten z a g ro ż o n y ze s tr o n y L itw y i T a ta r ó w o ra z p rz e z o p o zy cję b o ja r s k ą , s t a r a ł się 0 z a c ie ś n ie n ie d o b ry c h s to s u n k ó w z d w o re m p o ls k im i w ę g ie rs k im . A u to r nie p o d ją ł p r ó b y id e n ty f ik a c ji o w eg o „ L o th a ” z in n y m z k s ią ż ą t r u s k ic h . D o d a jm y , że p r ó b y ta k i e b y ły ju ż c z y n io n e , a le b e z r e z u lta tu * .
K o le jn y ro z d z ia ł p o ś w ię c o n y c z a so m L u d w ik a W ę g ie rs k ie g o n a le ż y do n a j le p s z y c h w k sią ż c e . U s ta le n ia w n im z a w a r te w e jd ą z a p e w n e n a s t a łe d o h is to rio g ra f ii. J e d y n e z a s trz e ż e n ie b u d z i s to p ie ń w y k o rz y s ta n ia ź ró d e ł. „N ie p o sia d a m y b o w ie m — p is z e a u to r — a n i je d n e g o d o k u m e n tu p o tw ie r d z a ją c e g o o b ecn o ść D y m i tr a i je g o o so b is ty u d z ia ł w c z y n n o ś c ia c h c z y to k ró lo w e j E lż b ie ty czy in n y ch r e p r e z e n ta n tó w w ła d z y p a ń s tw o w e j” (s. 128). N ie j e s t to ścisłe. P o d s k a r b i D y m itr p o ja w ia się n a 4 d o k u m e n c ie E lż b ie ty w y s ta w io n y m w K ra k o w ie 11 lis to p a d a 1379 (K D m K cz. I, n r 55) i n a d o k u m e n c ie z 12 c z e rw c a 1381 (K D W lk p . t. I I I , n r 1824), w y s ta w io n y m p rz e z p o ls k ą k a n c e la r ię w im ie n iu L u d w ik a , k t ó r y p o ś m ie rc i E lż b ie t y (k o n ie c g r u d n ia 1380 r.) p o w ie rz y ł r z ą d y w P o ls c e b is k u p o w i k ra k o w s k ie m u 2 S. Z a k r z e w s k i , W p ły w s p r a w y r u s k ie j n a p a ń s tw o p o ls k ie w X I V w.. P H t. X X II I, 1932, s. 99, p ró b o w a ł id e n ty f ik o w a ć ksdęaia o k re ś la n e g o ja k o „ L o th a ” z b o ja r e m z o to c z e n ia B o le sła w a J e r z e g o II. H is to ry c y p rz y jm u ją , że je ś li n a w e t n ie b y ł w W y s z e h ra d z ie s a m B o le sła w , t o i ta k p o s e ls tw o z 1338 r . p o c h o d z iło od n ieg o . P o r. H . P a s z k i e w i c z , P o lity k a t u s k a K a z im ie r z a W ie lk ie g o , W a rs z a w a 1925, s. 41 o ra z B. W ł o d a r s k i , P o ls k a i R u ś 1194— 1340, W a rs z a w a 1966, s. 288 1 p rz y p is 64.
i c z te re m w ie lk o rz ą d c o m . J e d n y m z n ic h b y ł s t a r o s t a k r a k o w s k i S ę d z iw ó j z S z u b in a , k tó r e g o t e n d o k u m e n t d o ty c z y ł.
W k o le jn y m d o k u m e n c ie w y s ta w io n y m w K ra k o w ie 12 m a r c a 1378 te n ż e S ę d ziw ó j z S z u b in a p o tw ie r d z ił s p r z e d a ż d w ó c h w si k o śc io ło w i w M y s ło w ic a c h p rz e z O tto n a z P ilc z y i P io t r a S z a f r a ń c a (K D M łp . t. I, n r 329). I t u D y m itr p o ja w ia się w o to c z e n iu E lż b ie ty i n a d o k u m e n ta c h w ie lk o rz ą d c ó w . J e g o s to s u n k i ze s t r o n n ic tw e m a n d e g a w e ń s k im o ż y w iły się je s z c z e w r a z z o d e jś c ie m O p o lc z y k a . O sła b ia to p o g lą d a u to r a (s. 163) o w y łą c z n y m k o n c e n tr o w a n iu się K o rc z a k a n a s p r a w a c h r u s k ic h .
N ie p rz e k o n y w a ró w n ie ż w iz e r u n e k D y m itr a ja k o p o lity k a o d s u n ię te g o o d w p ły w ó w z a rz ą d ó w J a d w ig i. A u to r, p o w o łu ją c się n a lis ty ś w ia d k ó w d o k u m e n tó w w y d a n y c h od s ty c z n ia do g r u d n ia 1385 r. s tw ie rd z ił, że D y m itr n ie p o ja w ia się n a n ic h (s. 171). N a te j p o d s ta w ie u z n a ł, iż p rz e b y w a ł o n w ó w c z a s z a p e w n e n a R u si, a w ię c n ie w n a jb liż s z y m o to c z e n iu k ró lo w e j; P r a w d a , że 28 g ru d n ia ' 1384 p o d s k a r b i D y m itr f i g u r u je n a liśc ie ś w ia d k ó w d o k u m e n tu w y d a n e g o w K ra k o w ie . M y ś liń s k i p is z e o n im : „ Z ja w ił się n a d w o rz e , a le n ie doszło d o p e łn e g o p o ro z u m ie n ia i ju ż w r o k u n a s tę p n y m n ie w id a ć go w je j o to c z e n iu ” (s. 172). A u to r n ie u w z g lę d n ił d w ó c h d o k u m e n tó w w y s ta w io n y c h w K ra k o w ie 7 s ty c z n ia i 12 m a ja 1385, n a k tó r y c h li s t y ś w ia d k ó w w y m ie n ia ją D y m itr a (C D P ol. t. I I I , n r 169 i K D M łp . t. I, n r 370). W ty m m ie js c u w a r to o d n o to w a ć , ż e u r z ą d p o d s k a r b ie g o o d g ry w a ł n ie w ą tp l i w ie w a ż n ą r o lę w c e n tr a ln y m a p a r a c ie w ła d z y , a le s a m i p o d s k a r b io w ie n ie ś w ia d - k o w a li z b y t c z ę sto n a d o k u m e n ta c h . D la te g o te ż ta k m a ło o n ic h w ie m y i n ie d y s p o n u je m y k o m p le tn ą lis tą u r z ę d n ik ó w . W h ie r a r c h i i g o d n o śc i s t a li n iż e j n iż w o je w o d o w ie , k a s z te la n o w ie , a r c y b is k u p i czy k a n c le rz e . B y ł t o p o w ó d , d la k tó r e g o “ n ie r a z b r a k o w a ło d la n ic h m ie js c a n a liś c ie ś w ia d k ó w * .
Ź ró d ła n ie p o tw ie r d z a ją te ż p o g lą d u a u to r a n a te m a t u p a d k u z n a c z e n ia K o r c z a k a z a rz ą d ó w J a g ie łły . Z a w a r ty p rz e z D y m itr a u k ła d n a p rz e ż y c ie z P io tr e m Z a b ą , p o tw ie r d z o n y p rz e z w ę g ie rs k ie g o s t a r o s t ę r u s k ie g o A n d rz e ja , m a b y ć d o w o d e m n a u z n a w a n ie p rz e z K o r c z a k a w ę g ie rs k ic h r z ą d ó w n a R u si, co b y sp o w o d o w a ło o d s u n ię c ie g o o d d w o ru . P o b y t u A n d rz e ja M y ś liń s k i tłu m a c z y c h ę c ią z a ła t w ie n ia s p r a w y p r y w a tn e j, w y k lu c z a ją c e w e n tu a ln ą m is ję z le c o n ą p rz e z J a g ie łłę (s. 207). J e d n a k o p o w ia d a n ie się w ó w c z a s za w ę g ie rs k ą p o lity k ą b y ło b y d o w o d e m w y ją tk o w e g o b r a k u p o lity c z n e g o ro z e z n a n ia . P rz y n a le ż n o ś ć p a ń s tw o w a R u s i C z e r w o n e j b y ła w p a ź d z ie rn ik u 1387 r. p rz e s ą d z o n a . W y p ra w a J a d w ig i n a p o c z ą tk u te g o r o k u p o d p o rz ą d k o w a ła P o ls c e w ię k sz o ś ć ty c h ziem . J e d y n i e n a p o łu d n iu b r o n ił się s t a r o s t a H a lic z a B e n e d y k t. S k a p itu lo w a ł w s ie rp n iu , za c o J a g i e łł o z a tw ie r d z ił g o w p o s ia d a n iu k il k u w s i (Z D M łp. cz. V I, n r 1529). N a ty m d o k u m e n c ie , w y d a n y m w Z y d a c z o w ie 14 p a ź d z ie r n ik a 1387 w y s tę p u je ja k o ś w ia d e k p o ls k i s t a r o s ta g e n e r a ln y R u s i J a n z T a r n a w a . B y ł te ż w ó w c z a s p r z y k r ó lu p o d s k a r b i D y m itr o ra z B ie ń k o z Ż a b o k ru k . O b a j o d k r ó la p o je c h a li w ła ś n ie d o L w o w a , g d z ie K o rc z a k 16 p a ź d z ie r n ik a z a w a r ł u k ła d z Z a b ą , B ie ń k o z a ś b y ł je d n y m ze ś w ia d k ó w te j c z y n n o śc i p r a w n e j . . W e d łu g M y ś liń s k ie g o D y m itr ry z y k o w a ł c a łą sw o ją k a r i e r ę p o lity c z n ą , g d y ż „d o k o ń c a t r w a ł p r z y k o n c e p c ji z w ią z a n ia R u si z W ę g ra m i” (s. 192). W ta k im ra z ie n ie p o w in ie n b y ł ś w ia d k o w a ć n a d o k u m e n c ie b ę d ą c y m 8 A. G ą s i o r o w s k i , R o ta c ja e li ty w ła d z y w ś r e d n io w ie c z n e j P o lsce, [w :] S p o łe c z e ń s tw o P o ls k i ś r e d n io w ie c z n e j t. I, p o d re d . S . K . K u c z y ń s k i e g o , W a r s z a w a 1981, s. 280— 281 i p rz y p is 67. P o tw ie r d z a to ró w n ie ż z e s ta w ie n ie osób ś w ia d - k u ją c y c h n a d o k u m e n ta c h J a g ie łły s p o r z ą d z o n e p rz e z I. S u ł k o w s k ą - K u r a - s i o w ą. D o ra d c y W ła d y s ła w a J a g ie łły , [w?:] S p o łe c z e ń s tw o P o ls k i ś r e d n io w ie c z n e j t. II, p o d re d . S. K . K u c z y ń s k i e g o , W a rs z a w a 1982, s. 210. W la ta c h 1386— 1434 p o d s k a r b io w ie w y s tę p u ją n a lis ta c h ś w ia d k ó w 34 r a z y , co u m ie sz c z a ic h n a 37 m ie js c u te j listy .
p o tw ie r d z e n ie m w y n a g ro d z e n ia B e n e d y k ta za p o d d a n ie H a lic z a , ty m b a rd z ie j że ś w ia d k ie m b y ł t u n o w y p o ls k i s t a r o s t a R u si. Ż a d n a z osób, k tó r a p o m a g a ła w z a w a r c iu u k ła d u D y m itra z Ż a b ą , n ie d o z n a ła z te g o p o w o d u k ró le w s k ie j n ie ła s k i. P o p a r c ie m J a g i e łły c ie s z y ł się B ie ń k o z Ż a b o k ru k (Z D M łp. cz. V I, n r 1532) i M ic h a ł A w d a n ie c (Z D M łp. cz. V I, n r 1584). B ie ń k o z K u c h a r (z Ż a b o k ru k ) i tr z e c i ś w ia d e k u k ła d u n a p rz e ż y c ie J a ś k o M a z o w sz a n in p o ja w ia ją się w r a z z p o d s k a r b im D y m itr e m n a d o k u m e n c ie J a g ie łły w y d a n y m w e L w o w ie 27 w rz e ś n ia 1389 (Z D M łp. zz. V I, n r 1561). P ie r w s z y m ś w ia d k ie m b y ł t u J a n z T a m o w a z ty tu łe m w o je w o d y sa n d o m ie rs k ie g o i s ta r o s ty R u si. 14 p a ź d z ie r n ik a D y m itr b y ł z J a g i e łł ą w Ż y d a - jzo w ie, a 16 p a ź d z ie rn ik a w e L w o w ie s p o tk a ł się z r u s k im s t a r o s t ą w ę g ie rs k im A n d rz e je m . T a z b iez n o ść d a t, j a k i p ó ź n ie js z y b r a k k ró le w s k ie j n ie ła s k i, w sk a z u ją , że te m a te m ro z m ó w m o g ły b y ć je d n a k s p r a w y p o lity c z n e , a sz c z e g ó ln ie o s ta te c z n a lik w id a c ja w ę g ie rs k ic h rz ą d ó w n a R u si. N ie m o ż n a w p e łn i p r z y ją ć te ż s tw ie r d z e n ia a u to r a , że n ie z n a jd u je m y D y m i tr a n a d o k u m e n ta c h w y s ta w ia n y c h p rz e z k ró lo w ą J a d w ig ę w la ta c h 1386 i 1387 (s. 208). Is to tn ie n ie m a go n a d o k u m e n tá c ii J a d w ig i z te g o o k re s u , a le p a m ię ta ć m u s im y , iż n a 9 d o k u m e n tó w w y d a n y c h o d m a łż e ń s tw a J a d w ig i z J a g i e łł ą do k o ń c a 1387 r . je d y n i e d w a m a j ą lis tę ś w ia d k ó w (Z D M łp. cz. IV , n r 1074 i Z D M łp. cz. V III, n r 2539). P o d z ia ł la ty f u n d iu m k o rc z a k o w s k ie g o je s t d la M y ś liń s k ie g o w y n ik ie m b e z p o ś r e d n ie g o z a a n g a ż o w a n ia się w tę s p r a w ę k ró la , k tó r y d ą ż y ć m ia ł d o o s ła b ie n ia p o z y c ji p o lity c z n e j i g o sp o d a rc z e j D y m itr a (s. 212—215, 260, 272). P ie r w s z y p o d z ia ł d ó b r n a s tą p ił w 1387 lu b 1388 r. m ię d z y b r a ć m i Iw a n e m i D y m itre m . N ie tr z e b a d o p a tr y w a ć się w ty m in n y c h p rz y c z y n p o n a d to , że z o s ta ł sp o w o d o w a n y p la n o w a n y m p rz e z D y m itra m a łż e ń s tw e m z B e a tą z B ożego- d a ru . D e c y d u ją c s ię n a m a łż e ń s tw o , K o rc z a k m u s ia ł p rz e p r o w a d z ić podziiał d ó b r z b r a te m . N ie m ó g ł z a b e z p ie c z a ć p o sa g u i w ia n a ż o n y n a m a j ą t k u I w a n a . P ó ź n ie j szy ro z p a d f o r tu n y m o ż n a tłu m a c z y ć b r a k ie m s u k c e s o ra . D y m itr m ia ł je d y n ie c ó rk i. T r u d n o tu d o p a tr y w a ć się złej w o li k r ó la (u w a g ę n a to z w ró c ił m i p ro f. A. G ą s io r o w sk i).
N ie w y d a je się te ż s łu s z n e tw ie r d z e n ie , że D y m itr n ie o tr z y m a ł od J a g ie łły ż a d n e g o n a d a n ia . D o k u m e n te m w y s ta w io n y m w N o w y m K o rc z y n ie 2 lis to p a d a 1389 k r ó l n a d a ł K o rc z a k o w i W ło szczo w ą (Z D M łp. cz. V III, n r 2543). N a d a n ie to p o tw ie r d z a d o k u m e n t J a d w ig i z 13 lis to p a d a 1398, w k tó r y m k r ó lo w a z a ś w ia d c z y ła o d s tą p ie n ie p rz e z D y m itra te jż e w s i P io tr o w i z R a d o m in a . W ło szczo w a, j a k in f o r- • m u je d o k u m e n t, n a d a n a z o s ta ła D y m itro w i p rz e z J a g ie łłę (Z D M łp . cz. VTII, n r 2555). J e d n o z n a c z n o ś ć te g o n a d a n ia k o m p lik u je z a p is d łu g u J a d w ig i d o k o n a n y w r . 1392, o c z y m in f o r m u je je d y n ie w z m ia n k a w M e try c e K o ro n n e j (Z D M łp. cz. IV , n r 1100). M y ś liń s k i tw ie r d z i, że p ie r w s z y m k r o k ie m d o p o n o w n e g o n a w ią z a n ia k o n ta k t ó w m ię d z y K o rc z a k ie m a d w o re m b y ło s p o tk a n ie p o d s k a r b ie g o z k ró le m w L u b lin ie p o d k o n ie c m a j a 1389 r . (s. 223—224). I s tn ie j ą je d n a k d o w o d y n a to, że g d y b y n a w e t 4 e z w ią z k i z o s ta ły w c z e ś n ie j z e rw a n e , to ic h p o n o w n e o d tw o rz e n ie n a s tą p iło w c z e śn ie j. 6 k w ie tn ia te g o r o k u D y m itr ś w ia d k o w a ł n a d o k u m e n c ie J a g ie łły d la p r e p o z y ta m ie c h o w s k ie g o (Z D M łp. cz. V I, n r 1550). N a s tę p n e g o d n ia w y d a w a ł w N o w y m K o rc z y n ie ro z p o r z ą d z e n ia z p o le c e n ia k r ó l a 4. 15 m a j a w id z im y go w N ie p o ło m ic a c h w to w a r z y s tw ie J a d w ig i, J a g ie łły , k s ię c ia S ie m o w ita m a z o w ie c k ie g o o ra z W ła d y s ła w a O jlo lczy k a 5.
O m a w ia ją c m a łż e ń s tw o D y m itr a z B e a tą z r o d u A w d a ń c ó w a u t o r p is z e z w a h a n ie m , że „ D y m itr — — m ó g ł się z e tk n ą ć z M ic h a łe m A w d a ń c e m n a d w o rz e 4 R a c h u n k i d w o r u k r ó la W ła d y s ła w a J a g ie łły i k r ó lo w e j J a d w ig i z la t 1388
d o 1420, w y d . F . P i e k o s i ń s k i , K r a k ó w 1896, s. 96.
R E C E N Z J E
η
g g --- O p a lc z y k a i p ó ź n ie j n ie s t r a c i ł z n im k o n t a k t u ” (s. 231). A u to r s a m w s p o m n ia ł już w c z e śn ie j (s. 116— 117) d o k u m e n t O p o lc z y k a z 23 lis to p a d a 1374, w k tó r y m św ia d k ie m , o b o k D y m itra , b y ł A w d a n ie c . I p ó ź n ie j te d w ie o so b y w y s tę p u j ą ra z e m na d o k u m e n ta c h , n p . 27 w rz e ś n ia 1389 (Z D M łp. cz. V I, n r 1 1561) i 1 p a ź d z ie r n ik a 1389 (Z D M łp. cz. V I, n r 1562). P o d o b n ie z b ę d n a je s t w ą tp liw o ś ć , cz y D y m itr b y ł w K r a k o w ie w c z a sie w y s ta w ia n ia d o k u m e n tu w d n iu 14 p a ź d z ie r n ik a 1389, w k t ó ry m z a p is a ł część d ó b r sw o im b r a t a n k o m (s. 260— 261). O b e c n o ść je g o p o tw ie r d z a d o k u m e n t w y s ta w io n y d z ie ń w c z e ś n ie j (Z D M łp. cz. V III, n r 2555). S p ro s to w a n ia J ř y m a g a te ż u w a g a , ż e p o D y m itrz e o b ją ł u r z ą d p o d s k a r b ie g o H in c z k a z P r z e m a n - k o w a (s. 227— 228). R a c h u n k i d w o r u in f o r m u ją , iż p rz e d 1393 r . p o d s k a r b im b y ł D z ie rz k o Ł o p a c iń s k i (R ach ., s. 164). N a to m ia s t D y m itr ja k o m a r s z a łe k k o ro n n y p o ja w ia się w ź ró d ła c h n ie o d 26 p a ź d z ie r n ik a 1390, ja k p o d a je a u t o r (s. 227), lecz ju ż od 5 s ie r p n ia t.r. (K D K K cz. II, n r 369), co p o tw ie r d z a d o k u m e n t z 16 s i e r p n ia 1390 (K D m K cz. I, n r 74).M im o d y s k u s y jn o ś c i n ie k tó ry c h te z k s i ą ż k a K a z im ie rz a M y ś liń s k ie g o w a r t a je s t le k tu r y . S ta n o w i o n a w a ż n y w k ła d do p o d e jm o w a n y c h w o s ta tn ic h la ta c h b a d a ń n a d k a r i e r a m i sp o łe c z n o -p o lity c z n y m i w ś r e d n io w ie c z n e j P o lsce. P o n a d to tn a c e n n ą z a le tę — d o b rz e się j ą c z y ta , a n o w e — n a w e t k o n tr o w e r s y jn e — o ce n y i w n io s k i in s p ir u j ą d o d a ls z e j d y s k u s ji.
G r a ż y n a R u tk o w s k a
D. J a . R e z u n , O c z e r k i is 'o r ii iz u c z e n ija sib tr s k o g o g o ro d a k o n c a
X V I — p ie r w o j p o ło w in y X V I I I w ie k a , p od re d . O. N. W i ł k o w a ,
A k a d e m ija N a u k S S S R , S ib i r s k o je O td ie le n ie , I n s t i t u t I s to r ii, F iło ło g ii i F iło so fii, I z d a tie ls tw o „ N a u k a ” , N o w o s ib irs k 1982, s. 220.
R e c e n z o w a n a t u k s ią ż k a je s t c z w a r tą z k o le i p o z y c ją z s e r ii re d a g o w a n e j p rz e z 0 . N. W i ł к o w a, a p o św ię c o n e j h is to r ii m ia s t n a S y b e r ii w o k r e s ie d o R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j. O ile p o p rz e d n ie tr z y to m y s k ła d a ły się k a ż d y z k il k u n a s t u r o z p ra w r ó ż n y c h a u to r ó w i o ro z m a ite j te m a ty c e o ty le o m a w ia n y t u t a j to m n a p i sa n y z o s ta ł w c a ło ś c i p rz e z je d n e g o b a d a c z a i p o św ię c o n y je d n e m u z a g a d n ie n iu : k s z ta łto w a n iu się h is to r io g r a f ii m ie js k ie j i św ia d o m o śc i h is to ry c z n e j w m ia s ta c h s y b e r y js k ic h od c z a s u ich p o w s ta n ia w o s ta tn im d w u d z ie s to le c iu X V I w . a ż d o p o ło w y X V II I s tu le c ia . v
T e m a t to w a ż n y n ie ty lk o z p u n k tu w id z e n ia h is to r ii h is to rio g ra fii, h is to rii n a u k i a lb o d z ie jó w k u ltu r y , lecz ta k ż e d la te g o , ż e g r o m a d z e n ie w ie d z y o p rz e s z łości i z w ią z a n e z ty m k s z ta łto w a n ie ś w ia d o m o ś c i h is to ry c z n e j j e s t b a r d z o w a ż n y m z ja w is k ie m sp o łe c z n y m , c z y n n ik ie m k o n s o lid u ją c y m w ie lk ie g r u p y sp o łe c z n e . H is to ria w ie d z y o p rz e s z ło ś c i m ia s t s y b e r y js k ic h i s y b e r y js k ie j h is to r io g r a f ii m ie j sk iej m o ż e o k a z a ć się n ie z w y k le w a ż n a d la p o z n a n ia p ro c e s ó w f o r m o w a n ia się sp o łe c z e ń s tw a k o lo n ia ln e g o n a S y b e r ii i je g o św ia d o m o śc i, a co za ty m id z ie p o z n a nia w o g ó le h is to r ii k o lo n iz a c ji S y b e rii. J a k w ia d o m o s y b e r y js k ie m ia s ta o d e g r a ły w k o lo n iz a c ji te j k r a i n y sz c z e g ó ln ą i d o n io s łą ro lę , czeg o d o w o d z i m .in . f a k t, że S y b irs k i p r ik a z b y ł o b o k R a z ria d n o g o p r í k a z u je d n y m z d w ó c h u rz ę d ó w c e n tr a ln y c h in ic ju ją c y c h i n a d z o r u ją c y c h b u d o w ę n o w y c h m i a s t w p a ń s tw ie ro s y js k im w X V I 1. X V I I w . * H is to r ia m ia s t s y b e r y js k ic h to h is to r ia m i a s t k o lo n ia ln y c h , a t a j e s t d o tą d sła b o z b a d a n a . S t ą d d u ż e z n a c z e n ie s tu d ió w p ro w a d z o n y c h p rz e z D. J . R e - z u n a ta k ż e d la ś w ia to w e j h is to r io g r a f ii m i a s t k o lo n ia ln y c h . 1 Z ob. P H t. L X X I, 1980, n r 2, s. 377—386. 2 G. W . A l f i e r o w a , O rg a n iz a c ja s tr o itie ls tw a g o ro d o w w r u s s k o m g o s u d a r - s tw ie w X V I — X V I I w ie k a c h , „ W o p ro sy I s to r i i” 1977, n r 7, s. 50— 66.
