[2016/Nr 3] Nr 3/2016 (pełna wersja)

(1)

tom 72 · nr 3 rok 2016 marzec issn 0014‑8261

„Farmacja Polska” ukazuje się raz w miesiącu. Pre

numeratorami czasopisma są farmaceuci, apte

ki ogólnodostępne i szpitalne, hurtownie farma

ceutyczne, producenci środków farmaceutycznych i materiałów medycznych. Pismo dociera też do sa

morządu aptekarskiego, Naczelnej Izby Lekarskiej, okręgowych izb lekarskich, lekarzy wojewódzkich oraz niektórych bibliotek.

Cena prenumeraty krajowej na rok 2016 wynosi 233,10 zł (w tym 5% VAT), zagranicznej – 200 USD.

Emeryci – członkowie Polskiego Towarzystwa Far

maceutycznego otrzymują zniżkę 50%, toteż na blankiecie wpłaty należy podać numer emerytury.

W dziale finansowym PTFarm można nabywać po

jedyncze zeszyty czasopisma. Prenumeratę należy opłacać w dowolnym banku lub urzędzie poczto

wym na rachunek bankowy:

Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne

Millennium SA 29 1160 2202 0000 0000 2770 0281

Farmacja Polska zamieszcza płatne reklamy.

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń.

Redakcja nie zwraca niezamówionych materiałów.

Prezentowane przez autorów prace są wyrazem ich poglądów naukowych i redakcja nie ponosi za nie odpowiedzialności.

Farmacja Polska jest indeksowana w Chemical Abs

tracts, Analytical Abstracts, Biochemical Abstracts, International Pharmaceuticals Abstracts i EMBASE (Excerpta Medica).

Czasopismo jest także indeksowane w Index Copernicus (ICV = 34,80) oraz umieszczone na liś

cie czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (8 pkt).

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE

KOMITET REDAKCYJNY

dr hab. Iwona Arabas (Warszawa), dr Lucyna Bułaś (Sosnowiec), mgr Lidia Czyż (Rzeszów),

prof. dr hab. Zbigniew Fijałek (Warszawa), prof. dr hab. Barbara Filipek (Kraków), dr Katarzyna Hanisz (Łódź),

prof. dr hab. Renata Jachowicz (Kraków), prof. dr hab. Roman Kaliszan (Gdańsk), prof. dr hab. Aleksander A. Kubis (Wrocław), dr Jadwiga Nartowska (Warszawa),

mgr Zbigniew Niewójt (Warszawa), prof. dr hab. Krystyna Olczyk (Sosnowiec), prof. dr hab. Daria OrszulakMichalak (Łódź), prof. dr hab. Jan Pachecka (Warszawa), prof. dr hab. Janusz Pluta (Wrocław), prof. dr hab. Wiesław Sawicki (Gdańsk), dr hab. Agnieszka Skowron (Kraków), dr Elwira Telejko (Białystok),

prof. dr hab. Marek Wesołowski (Gdańsk), prof. dr hab. Witold Wieniawski (Warszawa), dr hab. Katarzyna Winnicka (Białystok) REDAKCJA

Redaktor naczelny: dr Bożena Karolewicz Redaktor statystyczny: dr Dominik Marciniak Redaktor techniczny: Joanna Czarnecka Korekta: Izabela Pranga

ADRES REDAKCJI

00238 Warszawa, ul. Długa 16, tel. 22 831 02 41 w. 12 WYDAWCA

Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne

Dział Wydawnictw – Redaktor prowadzący: Hanna Plata 00238 Warszawa, ul. Długa 16

tel./faks 22 635 84 43 tel. 22 831 02 41 w. 15

Kolportaż: tel. 22 831 79 63 w. 19, 20

email: wydawnictwa@ptfarm.pl, zamowienia@ptfarm.pl

Adres dla autorów: redakcja@ptfarm.pl

Strona PTFarm w Internecie: http://www.ptfarm.pl

ISSN 00148261

Skład i łamanie: Joanna Czarnecka

Druk: Oficyna WydawniczoPoligraficzna Zygmunt Siemieniak, Ząbki, tel. 22 781 51 02, faks 22 398 78 15, www.siemieniak.pl

Nakład: 5000 egz.

Printed on acidfree paper.

(2)

tom 72 · nr 3 rok 2016 marzec issn 0014‑8261

Spis treści

134 praca oryginalna • technologia postaci leku · Optymalizacja sporządzania recepturowych czopków z ichtamolem

Aldona Maciejewska, Krzysztof Niwiński, Renata Jachowicz 142 farmacja społeczna · Apteka w służbie zdrowia publicznego –

konfrontacja stanu świadomości społecznej z aktualną sytuacją prawną na przykładzie województwa pomorskiego

Damian Świeczkowski, Katarzyna Czogała, Karina Jeleniewska, Bartosz Petrykowski, Bartosz Pietrzak, Natalia Susłowska, Joanna Szczepańska, Agnieszka Zimmermann

147 prawo w farmacji · Charakter prawny umowy na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę

Agnieszka Jachowicz

153 analiza farmaceutyczna · Wybór analitu w badaniach równoważności biologicznej – przypadek prasugrelu Piotr J. Rudzki, Monika Filist, Katarzyna Buś-Kwaśnik

157 praca oryginalna • toksykologia farmaceutyczna · Ocena zawartości miedzi w witaminowo-mineralnych suplementach diety Magdalena Łoboziak, Krzysztof Rajczykowski, Danuta Wiechuła 163 bromatologia farmaceutyczna · Rola nutrigenomiki

oraz nutrigenetyki w zapobieganiu rozwoju zmian miażdżycowych Anna Lisiecka, Bolesław Karwowski

167 farmacja społeczna · Bezpieczne leki OTC? Pozamedyczne wykorzystanie kodeiny

Jolanta B. Zawilska, Agata Woldan-Tambor, Marcin Możdżan 172 historia farmacji · Przepisy z aptekarskich manuałów

Zbigniew Bela

175 wydarzenia · X Jubileuszowy Przegląd Prac Magisterskich z Zakresu Historii Farmacji

Anna Trojanowska

Farmacja po dyplomie

177 technologia postaci leku · Terapia spersonalizowana. Czy można zaprojektować i wydrukować lek?

Małgorzata Gradolewska, Paulina Przychodzeń, Małgorzata Sznitowska 183 farmakologia kliniczna · (Nie)bezpieczna farmakoterapia depresji

Justyna Palacz, Dominika Pagacz, Joanna Rymaszewska, Kinga Truś, Magdalena Hurkacz, Anna Wiela-Hojeńska

190 technologia postaci leku · Tunichromy – przeciwbakteryjne biomateriały przyszłości

Kaja Rudnicka-Litka, Krzesimir Ciura, Joanna Nowakowska

Wstęp

Ichtamol (Ammonii bituminosulfonas) jest znanym surowcem farmaceutycznym stosowa

nym do sporządzania leków recepturowych. Wy

stępuje w postaci gęstej, ciągnącej się brunatnej cieczy o charakterystycznym zapachu i smaku.

Otrzymywany jest z mezozoicznych łupków bitu

micznych, poddawanych suchej destylacji w tem

peraturze 480

°

C. Destylat jest sulfonowany, na

stępnie zobojętniany wodorotlenkiem amonu. Wg Farmakopei Polskiej X substancja zawiera ponad 10,5% siarki związanej organicznie, nie więcej niż 20% siarki w postaci siarczanów i od 4,5%

do 7% amoniaku [1]. Ichtamol jest rozpuszczalny w wodzie w stosunku 1:10, w etanolu 1:1, glice

rolu 1:9. Miesza się z wazeliną, lanoliną, nie mie

sza się z parafiną ciekłą i olejami tłustymi. Może dawać niezgodności, m.in. z: substancjami anio

nowo czynnymi obniżającymi napięcie powierzch

niowe, z substancjami kationowo czynnymi (np.

sole alkaloidów, związki zawierające azot), z sub

stancjami o odczynie kwaśnym, zasadowym, jona

mi metali, np.: Cu⁺², Zn⁺², Pb⁺², Al⁺³,jodkami, nie

którymi antybiotykami [2].

Sulfobituminian amonu stosowany był w lecz

nictwie już w XIX w. W okresie poprzedzającym użycie antybiotyków, chemioterapeutyków, kor

tykosteroidów, odgrywał ważną rolę w leczeniu chorób skóry, tkanki podskórnej, błon śluzowych jako środek bakteriobójczy, grzybobójczy, pasoży

tobójczy, przeciwzapalny, przeciwobrzękowy oraz uśmierzający ból. Stosowano go również wewnętrz

nie w schorzeniach, takich jak: astma oskrzelo

wa, przewlekły nieżyt nosa, żołądka, jelit, gruźli

ca zwłaszcza u dzieci, blednica, zastoje żylne oraz przewlekły reumatyzm [3].

Obecnie ichtamol jest składnikiem prepa

ratów leczniczych o działaniu przeciwzapal

nym, przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym

Optimization of preparation compounded suppositories with

ichthammol · The aim of this study was to optimize the preparation of compounded suppositories with ichthammol, prepared using two types of the mixer Unguator® 2100 and Unguator® e/s and evaluation of the drug preparation’s quality. In compounding practice ichthammol is not miscible with cacao oleum, therefore addition of lanolin is recommended.

In this study, particular emphasis was placed on the possibility of preparing of the suppositories without lanolin. The homogeneity, consistency, mass uniformity and the total deformation time were analyzed. The quality of ichthammol rectal and vaginal preparations on the basis of cacao oleum depends on the mixing parameters. In case of the compounded suppositories, emulsifying with lanolin is required.

Keywords: Unguator®, Ichthammol, suppositories.

Optymalizacja sporządzania

recepturowych czopków z ichtamolem

Aldona Maciejewska, Krzysztof Niwiński, Renata Jachowicz

Adres do korespondencji: Krzysztof Niwiński, Katedra Technologii Postaci Leku i Biofarmacji, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, ul. Medyczna 9, 30688 Kraków, email: krzysztof.niwinski@uj.edu.pl

(4)

z ichtamolem zawarte są również m.in. w Farmako

pei Amerykańskiej USP 38, Ichthammol Ointment, w Farmakopei Brytyjskiej 2007, Zinc and Ichtham- mol Cream [7, 8]. W Deutscher Arzneimittel Codex Neues Rezeptur–Formularium, w dziale dotyczącym preparatów na skórę znajdują się monografie dla różnych postaci leku z sulfobituminianem amonu, m.in. w formie pudru płynnego (2,5%, 5%, 10%) i maści (5%, 10%, 20%, 50%) [9]. Zgodnie z FP X zalecane jest stosowanie ichtamolu zewnętrznie w formie 1–5% preparatów do przemywań oraz do stosowania na skórę w stężeniach 2–15%. Ichtamol jest również składnikiem czopków doodbytniczych i globulek dopochwowych.

Czopki z ichtamolem sporządzane są na podłożu hydrofilowym, np. żelatynowoglicerolowym lub lipofilowym oleju kakaowym. Ichtamol nie mie

sza się dobrze z olejem kakaowym, dlatego zalecane jest wstępne roztarcie z lanoliną przed połączeniem z podłożem. Obecność lanoliny może powodować jednak nadmierne mięknięcie czopków.

Wprowadzenie do praktyki recepturowej auto

matycznych mikserów recepturowych Unguator^® stwarza możliwości ułatwienia sposobu sporządza

nia preparatów z ichtamolem. Aktualnie dostęp

ne są trzy miksery recepturowe: Unguator^® e/s;

Unguator^® Q oraz Unguator^® 2100, który może być sterowany za pomocą programu komputerowego Unguator^® Assist. Dzięki oprogramowaniu moż

na stworzyć bazę leków recepturowych, dla któ

rych przypisane będą parametry pracy urządze

nia, np. szybkość i czas mieszania składników leku.

Oprogramowanie to umożliwia również przygoto

wanie etykiety na opakowanie leku. Głównym ele

mentem każdego miksera jest jednostka napędowa wyposażona w panel sterujący, który służy do mo

nitorowania procesu mieszania. Pozostałe elemen

ty systemu stanowią: mieszadła, pojemniki o różnej pojemności, zakrętki, dozowniki, aplikatory, pod

stawki, łączniki oraz zestaw do przetłaczania prepa

ratów z opakowań zbiorczych do pojemników jed

nostkowych.

Celem pracy była optymalizacja procesu techno

logicznego sporządzania czopków doodbytniczych i dopochwowych z ichtamolem przy użyciu mikse

ra recepturowego Unguator^® oraz ocena ich jakości.

Materiały i metody

Substancje lecznicze i pomocnicze

Acidum lacticum, Benzocainum, Hydrocortiso

num, Ammonium bituminosulfonas, Metronidazo

lum, Nystatinum, Saccharum lactis, Cacao oleum, Adeps lanae – Fagron sp. z o.o.

Produkty lecznicze

Biseptol^® 480 w postaci tabletek o zawar

tości 400 mg sulfametoksazolu, 80 mg trime

toprimu i masie 670 mg – Pabianickie Zakłady Farmaceutyczne Polfa S.A., Lakcid^® w postaci liofi

lizatu o zawartości 2 mld CFU pałeczek Lactobacil- lus rhamnosus i masie 85 mg – „BIOMEDLUBLIN”

Wytwórnia Surowic i Szczepionek Spółka Akcyjna.

Aparatura

Miksery recepturowe: Unguator^®2100 i Ungu

ator^®e/s, Gako Konietzko GmbH (Niemcy), tacho

metr cyfrowy z fotooptycznym pomiarem liczby obrotów PFM1205 (Polska), aparat fotograficzny Sony DSCH1 (Japonia), aparat do badania czasu całkowitej deformacji Erweka (Niemcy).

Sporządzanie czopków i globulek

Do badań wybrano czopki doodbytnicze i globul

ki dopochwowe, których składy zaczerpnięto z re

cept zebranych z województw Polski południowej.

Preparaty sporządzono przy użyciu mikserów recepturowych typ Unguator^®e/s i Unguator^® 2100, stosując program tryb ręczny. Zakres badań obej

mował:

kontrolę wypełnienia podłożem jednorazowych form z tworzywa sztucznego,

sporządzanie czopków i globulek z ichtamolem, Rodzaj miksera

recepturowego Unguator^®

2100 (tryb ręczny) e/s

Parametry mieszania:

obroty mieszadła - poziom/

czas – min/

winda - poziom

- 5 - 5 - 5

- 5 - 5 -

- 6 - 5 -

Konsystencja/

barwa

Masa czopkowa półpłynna/

kremowa półstała/

kremowa półpłynna/

kremowa

Wygląd, barwa, masa [g]

Czopki

kremowa

1,46 ± 0,42% kremowa

1,42 ± 0,54% kremowa

1,46 ± 0,65%

Globulki

kremowa

1,91 ± 1,04% kremowa

1,68 ± 13,49% kremowa 1,90 ± 1,55%

Tabela 1. Charakterystyka formulacji zawierających samo podłoże

(5)

wykonanie preparatów wieloskładnikowych, za

wierających ichtamol.

Sporządzanie postaci leku bez substancji czynnych

Rozdrobnione masło kakaowe odważano bezpo

średnio do pojemnika, o pojemności 50 mL i mie

szano do uzyskania półpłynnej konsystencji. Stoso

wano mieszadło wielokrotnego użytku. Pojemnik z mieszadłem montowano w uchwycie miksera re

cepturowego. Założono następujące parametry pro

cesu mieszania:

Unguator^®2100 program indywidualny: tryb ręczny

mieszanie poziom 5

podnośnik (winda) poziom 5

czas mieszania 5 min

Unguator^®e/s szybkość mieszania poziom 5 poziom 6

czas mieszania 5 min 5 min

Po zakończeniu mieszania przeprowadzono kontrolę zabarwienia i stopnia upłynnienia podło

ża (tabela 1). Na pokrywie pojemnika montowano aplikator dozujący i wylewano upłynnione podło

że do jednorazowych form z tworzywa sztuczne

go. Czopki pozostawiano ok. 15 min w temperatu

rze pokojowej do częściowego zestalenia, następnie umieszczano w lodówce, w temperaturze ok. 8

°

^C

do całkowitego stwardnienia. Po zestaleniu pod

łoża kontrolowano masę i zabarwienie czopków (tabela 1).

Sporządzanie czopków doodbytniczych i globulek dopochwowych z ichtamolem Sporządzono po 3 formulacje czopków dood

bytniczych (F₁F₃) oraz globulek dopochwowych (F₄F₆) zawierające jako substancję czynną ich

tamol (0,1; 0,2 lub 0,3 g w jednostce leku) oraz podłoże.

Do pojemnika wprowadzano rozdrobniony olej kakaowy, a następnie ichtamol. Dalej postępowano

Skład preparatu Ichthammoli 0,1 Cacao olei q.s.

Ichthammoli 0,2 Cacao olei q.s.

Ichthammoli 0,3 Cacao olei q.s.

Masa czopkowa Konsystencja/

barwa/

wygląd

półpłynna/

jasnobrązowa półpłynna/

brązowa półpłynna/

ciemnobrązowa

Czopki

F₁ F₂ F₃

jasnobrązowa 1,45 ± 0,49%

brązowa 1,55 ± 0,50%

ciemnobrązowa 1,6 ± 0,54%

Globulki

F₄ F₅ F₆

jasnobrązowa 1,91 ± 0,80%

brązowa 1,94 ± 0,73%

ciemnobrązowa 1,97 ± 0,50%

Tabela 2. Charakterystyka formulacji z ichtamolem (F₁ – F₆) – Unguator® e/s

(6)

w sposób opisany powyżej. Przyjęto następujące pa

rametry mieszania:

Unguator^®2100 program indywidualny: tryb ręczny

mieszanie poziom 5

podnośnik (winda) poziom 5

Unguator^®e/s szybkość mieszania poziom 6

Po zakończeniu mieszania przeprowadzono kon

trolę zabarwienia i stopnia upłynnienia masy czop

kowej, a po zestaleniu masy czopkowej, jednolitości rozproszenia ichtamolu w masie czopkowej i zabar

wienia (tabela 2).

Sporządzanie czopków i globulek wieloskładnikowych

Sporządzono 6 rodzajów preparatów zawiera

jących oprócz ichtamolu również inne substan

cje czynne (F₇F₁₂). Formulacje F₇F₁₀ sporządzo

no z substancjami leczniczymi pro receptura wg przedstawionego w tabeli 3 opisu.

Globulki dopochwowe F₁₁ i F₁₂ zawierały jako składniki także gotowe produkty lecznicze, tj. ta

bletki Biseptol^® 480 lub liofilizat Lakcid^® (tabela 4).

W oparciu o deklarowaną przez producenta zawar

tość substancji czynnej i praktycznie wyznaczoną masę preparatu, obliczono ilość jednostek leku ko

nieczną do sporządzenia globulek.

Dla każdego składu wykonano dwa rodzaje glo

bulek dopochwowych, tj. z dodatkiem lub bez la

noliny, jako składnika ułatwiającego rozproszenie ichtamolu.

· Z lanoliną

Do pojemnika odważano ichtamol i lanolinę, składniki mieszano przez 30 s, na 5 poziomie szyb

kości obrotów mieszadła. Po odłączeniu pojemni

ka dodawano rozdrobnione podłoże, sproszkowa

ne substancje stałe i kontynuowano mieszanie na tym samym poziomie szybkości obrotów miesza

dła przez 5 min.

· Bez lanoliny

Do pojemnika odważano obliczoną ilość roz

drobnionego oleju kakaowego, sproszkowane sub

stancje stałe oraz ichtamol. Pojemnik montowa

no w statywie miksera. Mieszanie prowadzono przez 5 min, stosując 5 poziom szybkości obro

tów mieszadła. Półpłynną masę czopkową wyle

wano do polipropylenowych form i pozostawia

no do zestalenia.

Po tym etapie sprawdzano zabarwienie i stopień upłynnienia masy czopkowej. Półpłynną masę roz

dozowano do jednorazowych form i pozostawiano do zestalenia. Ponownie sprawdzano zabarwienie i jednolitość rozproszenia ichtamolu w globulkach (tabela 5).

Formulacja Typ miksera

Parametry procesu Masa czopkowa

konsystencja/

zabarwienie

Czopek/globulka średnia masa/

wygląd/

zabarwienie mieszanie

[poziom/obr/min]

winda [poziom]

czas [min]

CZOPKI

F7 Benzocaini Ichthammoli Hydrocortisoni Cacao olei

aa 0,1 0,05 q.s.

2100

tryb ręczny 5 / 1250 5

5

półpłynna, jasnobrązowa 1,47

jednolite, jasnobrązowe

e/s 6 / 1500 -

1,47

F8 Benzocaini Ichthammoli Prednisoloni Cacao olei

aa 0,15 0,01 q.s.

2100

tryb ręczny 5 / 1250 5 1,48

e/s 6 / 1500 -

1,47

F9 Benzocaini Ichthammoli Cacao olei

aa 0,2 q.s.

2100

tryb ręczny 5 / 1250 5 półpłynna, brązowa 1,46

jednolite, brązowe

e/s 6 / 1500 - 1,46

jednolite, brązowe

GLOBULKI

F10 Nystatini Ichthammoli Metronidazoli Acidi lactici Lactosi Cacao olei

100 000j 0,2 0,5 aa 0,1 q.s.

2100

tryb ręczny 5 / 1250 5 półpłynna, brązowa 2,06

jednolite, brązowe

e/s 6 / 1500 -

półpłynna, ciemnobrązowa 2,06

jednolite, brązowe Tabela 3. Charakterystyka wieloskładnikowych formulacji F₇ – F₁₀

(7)

czopek zaostrzonym końcem do dołu i umieszczono na nim pręt szklany (C1). Dokonano pomiaru czasu od momentu wprowadzenia czopka do wewnętrz

nej rurki, do momentu gdy pręt osiąga przewęże

nie wewnętrznej rurki szklanej. Zebrane w tabeli 6 wyniki badań stanowią średnią z trzech pomiarów.

Omówienie wyników

Czopki dobrej jakości powinny spełniać wyma

gania farmakopealne. W przypadku użycia ich

tamolu zwraca się uwagę na homogenne rozpro

szenie substancji czynnej w masie czopkowej.

Zastosowanie automatycznych mikserów recep

turowych Unguator^®2100 i Unguator^®e/s umożli

wia upłynnienie masy czopkowej z jednoczesnym jednorodnym rozproszeniem składników. Proces homogenizacji regulowany doborem parametrów Badania czopków i globulek

Wykonano wizualną kontrolę wyglądu czop

ków i globulek, jednolitości rozproszenia ichtamolu w masie czopkowej oraz badanie jednolitości masy czopków i czasu całkowitej deformacji.

Badanie jednolitości masy pojedynczego czopka/globulki

Każdy czopek/globulkę ważono po wyjęciu z for

my, obliczano średnią masę, wyznaczano odchyle

nie procentowe od średniej masy oraz odchylenie standardowe (tabela 6).

Badanie czasu całkowitej deformacji czopków lipofilowych

Badanie przeprowadzono przy użyciu aparatu B wg FP X. Do termostatowanej rurki z wodą desty

lowaną o temperaturze 36±0,5

°

C wprowadzono

Formulacja Typ miksera Parametry procesu Masa czopkowa

konsystencja/

zabarwienie

Czopek/globulka średnia masa/

wygląd/

zabarwienie mieszanie

[poziom/obr/min]

winda [poziom]

czas [min]

F11 Biseptol Ichthammoli Lanolini Lactosi Cacao olei

0,3 0,2 - 0,3 q.s.

* 0,3 0,2 0,1 0,3 q.s.

2100 tryb ręczny

5 / 1250

*dla formulacji z lanoliną konieczny I etap:

5 /1250 przez 0,5 min

5 5

półpłynna, brązowa

2,45

jednolite, kruche, brązowe

*2,57

jednolite, miękkie, brązowe

F12 Metronidazoli Ichthammoli Lanolini Lactosi Lakcid Cacao olei

0,5 0,3 - 0,2 1 amp q.s.

* 0,5 0,3 0,15 0,2 1 amp q.s.

2100 tryb ręczny

5 / 1250

*dla formulacji z lanoliną konieczny I etap:

5 /1250 przez 0,5 min

półpłynna, ciemnobrązowa 2,23

niejednolite w przekroju, ciemniejsze w dolnej części, jaśniejsze w górnej, o zwartej strukturze

ciemnobrązowe

*2,29

jednolite w przekroju,

ciemnobrązowe, miękkie i maziste

Formulacja F11 F12

Wygląd masy czopkowej

Wygląd globulek

bez lanoliny z lanoliną bez lanoliny z lanoliną

Tabela 4. Charakterystyka wieloskładnikowych formulacji F₁₁ i F₁₂

Tabela 5. Porównanie mas czopkowych i globulek F₁₁ i F₁₂ – Unguator^® 2100

(8)

mieszania, tj.: szybkości obrotów mieszadła, cza

su mieszania, a w przypadku miksera typu 2100 również szybkości ruchu posuwistego podnośnika – windy, decyduje o stopniu upłynnienia podłoża i wypełnienia form. Prawidłowy tok postępowania wiąże się z wcześniejszym praktycznym określe

niem rzeczywistej pojemności formy na podstawie średniej masy czopka wykonanego z upłynnionego podłoża. Określone w tym celu parametry miesza

nia zależą od rodzaju aparatu. W przypadku użycia Unguatora^®e/s optymalny jest 6 poziom szybkości obrotów mieszadła i czas 5 minut. Przy zastosowa

niu niższego, 5 poziomu półstała konsystencja pod

łoża uniemożliwia całkowite wypełnienie formy (tabela 1). W przypadku Unguatora^® 2100, 5 po

ziom szybkości obrotów mieszadła i 5 poziom ru

chu posuwistego podnośnika w ramach programu tryb ręczny jest optymalny. Czas mieszania 5 min również jest wystarczający. Stopień upłynnienia otrzymanej masy czopkowej umożliwia dokładne wypełnienie zaplanowanej liczby form. Zwiększe

nie szybkości mieszania lub wydłużenie jego czasu

powoduje większe upłynnienie masy czopkowej, lecz po jej zestaleniu stopień rozproszenia ichtamo

lu jest niejednorodny. Rzeczywista masa czopków sporządzonych z samego podłoża wynosi 1,46 g, globulek 1,90 g. Kremowe zabarwienie podłoża po upłynnieniu pozostaje bez zmian również po jego zestaleniu (tabela 1).

Wszystkie preparaty z ichtamolem sporządzo

no z zachowaniem w/w parametrów, określonych dla obu rodzajów mikserów recepturowych. Jed

noskładnikowe czopki doodbytnicze (F₁F₃) i glo

bulki dopochwowe (F₄F₆), charakteryzowały się prawidłowym wyglądem, jednorodnym zabarwie

niem, którego intensywność zwiększała się wraz ze zwiększeniem stężenia ichtamolu w prepara

tach (tabela 2). Wyniki badań jednolitości masy tych preparatów wskazują na niewielkie odchyle

nia (0,5–0,8%) od średniej masy czopka/globulki, co jest zgodne z wymaganiami FP X, gdyż dopusz

czalne odchylenie nie powinno przekraczać ±5%.

Czas całkowitej deformacji badanych prepara

tów był prawidłowy i wynosił w przypadku czop

ków (F₁F₃) od 2 min 55 s do 4 min 15 s, natomiast globulek (F₄F₆) od 4 min 10 s do 5 min (tabela 6).

Preparaty wieloskładnikowe (F₇F₁₀), zawie

rające oprócz ichtamolu również stałe substancje lecznicze, charakteryzowały się jednorodnym za

barwieniem i rozproszeniem ichtamolu (tabela 4).

Natomiast w przypadku globulek F₁₁ i F₁₂, zawie

rających ok. 15% ichtamolu i ponad 30% składni

ków stałych (F₁₁36%, F₁₂39%), w zależności od sposobu sporządzania stwierdzono różnice w wy

glądzie, barwie oraz stopniu rozproszenia ichtamo

lu. Globulki F₁₁ sporządzone bez lanoliny były ho

mogenne, twarde i kruche, natomiast z dodatkiem lanoliny (F₁₁*), charakteryzowały się jednorodnym rozproszeniem substancji czynnych, jednak były miękkie (tabela 5). Większe różnice stwierdzono w przypadku formulacji F₁₂. Globulki bez lanoliny wykazywały różne zabarwienie, ciemniejsze w dol

nej i jaśniejsze w górnej części. Natomiast sporzą

dzone z lanoliną (F₁₂*) charakteryzowały się prawi

dłowym wyglądem, jednorodnym rozproszeniem ichtamolu w masie czopkowej i brązowym zabar

wieniem, jakkolwiek były miękkie (tabela 5). Bio

rąc pod uwagę wskazane właściwości, należałoby poinformować pacjenta, że globulkę należy apliko

wać bezpośrednio po wyjęciu z formy, przechowy

wanej w lodówce.

Wszystkie czopki i globulki wieloskładnikowe spełniały wymagania farmakopealne. Masa czop

ków i globulek mieściła się w dopuszczalnych gra

nicach ±5% średniej masy (tabela 6). Czas całko

witej deformacji badanych preparatów był krótszy od wymaganego dla czopków na podłożu lipofilo

wym i wynosił od 3 min 15 s do 5 min w przypad

ku czopków oraz ok. 5 min w przypadku globulek.

Formulacja Unguator®

typ Jednolitość masy Czas całkowitej deformacji [min:sek]

średnia masa [g]

SD

[mg] %

F₁ 2100 1,46 100 0,68 3:55

e/s 1,45 72 0,49 3:40

F₂ 2100 1,55 67 0,44 4:00

e/s 1,55 78 0,50 3:35

F₃ 2100 1,61 90 0,56 4:15

e/s 1,6 87 0,54 2:55

F₄ 2100 1,93 121 0,63 4:40

e/s 1,91 152 0,80 5:00

F₅ 2100 1,96 111 0,57 4:10

e/s 1,94 142 0,73 4:15

F₆ 2100 1,98 109 0,55 4:25

e/s 1,97 98 0,50 5:00

F₇ 2100 1,47 7,4 0,5 4:05

e/s 1,46 6,9 0,47 4:20

F₈ 2100 1,48 20,1 1,4 3:15

e/s 1,47 18,4 1,25 3:45

F₉ 2100 1,46 8,4 0,57 3:50

e/s 1,47 9,7 0,66 3:35

F₁₀ 2100 2,06 13,1 0,64 5:05

e/s 2,07 8,5 0,41 5:05

F₁₁

2100

2,45 35,3 1,44 5:20

F₁₁* 2,57 40,2 1,57 2:17

F₁₂ 2,23 53,8 2,4 powyżej 30

F₁₂* 2,29 73,8 3,22 2:35

Tabela 6. Wyniki badań jednolitości masy i czasu całkowitej deformacji dla formulacji F₇ – F₁₂

(9)

Tylko w przypadku globulek z Lakcidem^® sporzą

dzonych bez lanoliny (F₁₂) czas całkowitej defor

macji przekraczał 30 minut. W początkowej fazie następowało stopienie podłoża czopkowego, które jako lżejsze wypływało na powierzchnię wody. Na skutek rozdziału składników pod prętem szklanym pozostawała ciemnobrązowa, twarda masa wstrzy

mująca opadanie pręta (tabela 6). W przypadku wprowadzenia lanoliny do składu leku (F₁₂*) czas deformacji był krótszy i wynosił 2 min 35 s. Obec

ność lanoliny wpływa na obniżenie temperatury topnienia podłoża, poprawia zwilżalność i ułatwia penetrację wody.

Wnioski

1. Sporządzanie recepturowych czopków z ichta

molem przy użyciu mikserów recepturowych Unguator^® 2100 i Unguator^® e/s gwarantuje uzyskanie preparatów dobrej jakości.

2. Właściwy tok postępowania i dobór parametrów mieszania zapewnia uzyskanie równomiernego rozproszenia ichtamolu w masie czopkowej.

3. W obliczeniach ilości oleju kakaowego, nie

zbędnego do sporządzenia czopków z ichtamo

lem, należy uwzględnić praktycznie wyznaczo

ną wartość masy, przy właściwych parametrach

mieszania w celu wyeliminowania strat masy czopkowej.

4. Sporządzanie czopków dopochwowych z dużą zawartością ichtamolu i sproszkowanych sub

stancji leczniczych wymaga dwuetapowego postępowania. Ichtamol należy wstępnie wy

mieszać z lanoliną przed dodaniem podłoża i po

zostałych składników.

Otrzymano: 2015.12.18 · Zaakceptowano: 2016.01.25

Piśmiennictwo

1. Farmakopea Polska X, Wydawnictwo: Polskie Towarzystwo Farma

ceutyczne, Warszawa 2014.

2. Schorn M.: Kompatibilitätsprüfung bei Individualrezepturen, PZ Pri

sma 2007, 14(2): 89–100.

3. Boyd A. S.: Ichthammol revisited, International Journal of Dermato

logy 2010, 49: 757–760.

4. Krawczyński M.: Farmakoterapia dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010.

5. Rowe S., Hilmi S., Wood F.: The use of ichthammol glycerin in burn wound care: a literature review, The Australian Journal of Wound Ma

nagement, Feb. 2007, 15(1): 29–32.

6. Muller J., Wilbrand G.: Dark sulfonated shale oil: comparison to acyc

lovir in the topical treatment of herpes simplex infections, Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 1999, 12(2 Suppl.).

7. The United States Pharmacopeia and National Formulary (USP 38 – NF 33), Rockville 2015.

8. British Pharmacopoeia, Londyn 2007.

9. Deutsch Arzneimittel Codex, Neues RezepturFormularium, Deut

scher Apotheker – Verlag, Stuttgart 2006.

(10)

gotowych. W zakresie wydawania i produkcji leków niezbędne są kwalifikacje związane przede wszyst

kim z zapewnieniem bezpieczeństwa obrotu le

ków i wyrobów medycznych [1]. Natomiast apteka jako podmiot jest zobowiązana do zagwarantowania właściwego dostępu m.in. poprzez spełnianie kryte

riów związanych z oferowaną pacjentowi przystęp

ną ceną, w tym umożliwienie zakupu leków w ma

łych opakowaniach, a także dopasowanie godzin pracy aptek do potrzeb pacjentów [2]. Typowy ob

szar działalności aptek (retail pharmacy) – współ

cześnie oceniany jako anachroniczny – funkcjonuje w niektórych krajach, w których jednocześnie far

maceutów uznaje się za grupę zawodową nadmier

nie wykształconą [3, 4].

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farma

ceutyczne (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. nr 45, poz. 271 z późn. zm.) definiuje aptekę jako pla

cówkę ochrony zdrowia publicznego, w któ

rej świadczone są usługi farmaceutyczne (art. 86 ust. 1). Tym samym ustawodawca wskazuje na jej szczególne miejsce nie tylko w systemie praw

nym, ale również w porządku społecznym i go

spodarczym. Cel wykonywania zawodu farmaceu

ty określono w art. 2a Ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jednolity Dz.U.

z 2014 r. 1429). Jest nim ochrona zdrowia pu

blicznego. W Polsce brakuje czytelnej koncepcji zdrowia publicznego zarówno w warstwie teore

tycznej, jak i w odniesieniu do jego praktycznych

T

radycyjną rolą apteki ogólnodostępnej jest do

starczanie pacjentom leków, a także ich pro

dukcja, chociaż na przestrzeni lat funkcje związa

ne z wytwarzaniem traciły na znaczeniu i obecnie zajmują niewielki obszar działalności aptecznej. Do wypełniania klasycznych zadań apteki jej personel fachowy nie potrzebuje szerokiej gamy uprawnień.

Wystarczające są te, które służą przygotowaniu le

ków recepturowych i dyspensowaniu preparatów Community pharmacy in the service of public health – confrontation of social awareness condition to current legal situation on the example of Pomorskie voivodeship · The legal definition of the community pharmacy and a pharmacist indicate the priority activities of the pharmacy, which is to protect public health. Services provided at the community pharmacy should therefore be primarily aimed to maintaining and improving public health. Meanwhile, the activity associated with health education and disease prevention has not been in any legal instrument classified as pharmaceutical services. In addition, the pharmacy services are not the same with health services, which include the right e.g. health promotion. In view of these surveys have been used to outline the image of the modern community pharmacy functions in society. Obtained and analyzed the results should be treated as a voice in the discussion on the role of pharmacies and pharmacists in public health.

Keywords: community pharmacy, public health, pharmacy law, pharmacist.

Apteka w służbie zdrowia publicznego

– konfrontacja stanu świadomości społecznej z aktualną sytuacją prawną

na przykładzie województwa pomorskiego

Damian Świeczkowski

^1,2

, Katarzyna Czogała

¹

, Karina Jeleniewska

¹

, Bartosz Petrykowski

¹

, Bartosz Pietrzak

¹

, Natalia Susłowska

¹

, Joanna Szczepańska

¹

, Agnieszka Zimmermann

³

1 Studenckie Koło Prawa Farmaceutycznego, Gdański Uniwersytet Medyczny

2 Katedra Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

3 Zakład Zarządzania w Pielęgniarstwie, Gdański Uniwersytet Medyczny

Adres do korespondencji: Agnieszka Zimmermann, Zakład Zarządzania w Pielęgniarstwie, Gdański Uniwersytet Medyczny, ul. Dębinki 7, 80952 Gdańsk, email: agnieszkazimmermann@gumed.edu.pl

(11)

FA R M A C J A S P O Ł E C Z N A

zastosowań. Wnioskowanie a priori pozwala jed

nak stwierdzić, że ustawodawca, definiując ap

tekę jako placówkę ochrony zdrowia publiczne

go i ustalając zdrowie publiczne jako cel działania zawodu farmaceuty, wskazał, że usługi farmaceu

tyczne świadczone w aptece należą do zakresu za

dań zdrowia publicznego [5].

Zdrowie publiczne jest strukturą służącą osią

ganiu celów zdrowotnych w skali makrospołecz

nej, lokalnej i środowiskowej w sferze zachowania i umacniania zdrowia społeczeństwa [6]. Podej

mowane działania polegają przede wszystkim na promocji zachowań sprzyjających zdrowiu, profi

laktyce problemów zdrowotnych szczególnie roz

powszechnionych lub szczególnie ważnych oraz tworzeniu higienicznych i zdrowotnie bezpiecz

nych warunków życia codziennego [7]. Zakres pojęcia „zdrowie publiczne” bez wątpienia ulega okresowej weryfikacji związanej z pojawianiem się nowych chorób cywilizacyjnych czy nowych od

kryć w nauce. W grudniu 2015 r. zaczęła obowią

zywać ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1916). Wyzna

cza ona ogólne kierunki działania w zakresie po

prawy stanu zdrowia Polaków. Nie odnosi się jed

nak w swojej treści ani do zadań apteki, ani do roli jaką odgrywać powinni farmaceuci w zdrowiu pu

blicznym.

Działalność aptek ogólnodostępnych w syste

mach ochrony zdrowia służy realizacji potrzeb zdrowotnych. Nawet w krajach, w których rozwi

nięte są farmaceutyczne usługi kognitywne, w tym opieka farmaceutyczna, znajdowane są kolejne za

dania dla farmaceutów. Innowacyjne spojrzenie pozwala na zoptymalizowanie usług farmaceu

tycznych i nakierowanie ich na konkretne i ciągle nowo rodzące się potrzeby zdrowotne pacjentów i społeczeństwa [8].

W systemie ochrony zdrowia wyróżnia się 3 równoważne elementy: świadczeniobiorców (pacjentów), świadczeniodawców (np. podmio

ty lecznicze) oraz płatnika (w polskim systemie Narodowy Fundusz Zdrowia) [9]. W myśl obecne

go polskiego ustawodawstwa apteka nie jest świad

czeniodawcą, nie świadczy zatem usług zdrowot

nych, natomiast jest miejscem świadczenia usług farmaceutycznych [10]. Do usług takich na gruncie obowiązującego prawa i praktyki aptecznej należą m.in.: wydanie leku na receptę lub OTC, przygo

towywanie leków recepturowych zaordynowa

nych na receptę lekarską, udzielanie informacji o lekach czy prowadzenie opieki farmaceutycznej.

Warto zauważyć, że ustawa Prawo farmaceutycz

ne nie wymienia ani edukacji zdrowotnej, ani pro

mocji zdrowia wśród usług farmaceutycznych ofe

rowanych w aptece. Należy zatem podkreślić, że istnieje znacząca różnica między zadaniami, jakie

postawił ustawodawca przed apteką w kontek

ście ochrony zdrowia publicznego, a rzeczywisty

mi możliwościami prawnymi aptek i pracujących w nich farmaceutów. Brakuje bowiem określenia adekwatnego do definicji ustawowej apteki zakresu uprawnień zawodowych [10]. Tymczasem apteka może być miejscem wykrywania grup szczególnie narażonych na rozwój chorób cywilizacyjnych, np.

nadciśnienia tętniczego i powikłań tego schorze

nia. Przykład australijskiego wykrywania zakażeń drobnoustrojem z rodzaju Chlamydia dowodzi, że apteka może być również ważnym miejscem pro

filaktyki chorób zakaźnych. Eksperyment z Can

berry polegający na przeprowadzaniu krótkiego wywiadu oraz zbieraniu próbek moczu stanowi istotny dowód na potrzebę ugruntowania miej

sca apteki w ochronie zdrowia publicznego [11].

Doświadczenia wielu krajów pokazują, że pro

ces ukierunkowania działalności aptek na ochro

nę zdrowia publicznego jest czasochłonny oraz wy

maga fundamentalnych zmian w systemie prawnym oraz przeobrażeń społecznych. Niemniej jednak za

angażowanie pracujących w aptekach ogólnodo

stępnych farmaceutów w edukację pacjentów czy promocję zdrowia przekłada się na konkretne ko

rzyści [12]. Również współczesne trendy w naucza

niu farmacji i popularyzacji zawodu aptekarza ukie

runkowane są na zmianę siły nacisku: od skupienia się na produkcie leczniczym do procesów skupio

nych na pacjencie. To pacjent, jego stan zdrowia i potrzeby, stają się centrum świadczonych w ap

tece usług [13].

Cel

Celem badania było dokonanie konfronta

cji stanu świadomości społecznej na temat funk

cji pełnionych przez apteki w systemie ochrony zdrowia z aktualną sytuacją prawną apteki oraz próba określenia ról apteki w ochronie zdrowia publicznego.

Metodyka

Podczas spotkań Studenckiego Koła Naukowe

go Prawa Farmaceutycznego na Gdańskim Uniwer

sytecie Medycznym opracowano autorską ankietę składającą się z 20 pytań merytorycznych i pytań metryczkowych (dotyczących wieku, płci, miej

sca zamieszkania oraz poziomu wykształcenia re

spondentów) skierowanych do pacjentów korzy

stających z usług aptek. Pytania miały charakter nieprojekcyjny. Formularze ankiety wypełniane były samodzielnie przez osoby badane. Uczestni

kami sondażu były osoby dorosłe, dobrowolnie wy

rażające zgodę na udział w badaniu. Zostały one poinformowane o celu i anonimowości ankiety.

(12)

Przedstawiony uczestnikom formularz składał się z trzech części:

I miała na celu poznanie wiedzy respondentów o aptece jako miejscu zaspakajania podstawo

wych potrzeb zdrowotnych, określenie warun

ków determinujących wybór apteki oraz czyn

ników wpływających na zakup leków, zbadanie społecznej potrzeby konsultacji farmaceutycznej i zapotrzebowania na dodatkowe usługi związane z ochroną zdrowia, a także określenie warunków prowadzenia konsultacji w aptece;

II pozwoliła na ocenę postrzegania apteki jako centrum informacji o leku;

III umożliwiła opisanie wizerunku farmaceuty w społeczeństwie i poznanie stanu wiedzy pa

cjentów na temat różnego statusu zawodowe

go osób świadczących usługi farmaceutyczne.

W pytaniach posłużono się skalą szacunkową, najczęściej 5stopniową skalą Likerta lub jej od

mianami.

Badanie przeprowadzano od kwietnia do czerw

ca 2014 r. Ankiety dystrybuowali studenci farmacji, członkowie koła naukowego, na terenie placówek ochrony zdrowia (głównie niepublicznych zakła

dów opieki zdrowotnej) na terenie Gdańska, Gdy

ni i Sopotu za zgodą ich kadry zarządzającej. Dobór badanych miał charakter celowy, uczestnikami były tylko osoby korzystające z usług farmaceutycznych w aptekach na terenie województwa pomorskiego.

Wyniki

Grupa respondentów była zróżnicowana pod względem płci, przeważały kobiety, które w bada

nej rzeczywistości częściej odpowiadają za organi

zację gospodarstwa domowego [14]. Badaniem ob

jęto 122 dorosłe osoby korzystające z usług aptek województwa pomorskiego, w tym 46 mężczyzn i 76 kobiet. 61 osób (50%) posiadało wykształcenie średnie, 49 osób (40%) wyższe, zawodowe 12, na

tomiast wykształcenie podstawowe zadeklarowała 1 osoba. Średni wiek ankietowanych to ok. 39 lat, najmłodszy respondent miał 18 lat, najstarszy 77.

Zdecydowana większość ankietowanych w badaniu zamieszkuje na stałe na terenie dużych ośrodków miejskich, tj. w miastach powyżej 50 tys. mieszkań

ców (70 osób – 57,4%), w małych miastach 27 osób (22,1%), a na wsi 25 osób (20,5%).

Respondenci stosunkowo często i systematycz

nie korzystają z usług aptek ogólnodostępnych (tabela 1).

Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że dla badanych najważniejsza podczas wizyty w aptece jest cena leku (37% odpowiedzi) oraz fachowość uzyskanej porady (33% odpowiedzi). Jednocze

śnie konsultacja farmaceuty (23%) stanowi pod

stawę do podjęcia decyzji o zakupie leku w aptece.

Natomiast dla 26% badanych wyznacznikiem nie jest porada, ale własne przekonanie i doświadcze

nie o skuteczności dotychczas stosowanego leku.

Gdy coś niepokojącego dzieje się ze zdrowiem, tyl

ko 24% badanych szuka porady w aptece i aż 20%

na własną rękę dociera do różnych informacji w in

ternecie.

Respondenci potwierdzili, że w aptece dba się o zachowanie intymności podczas udzielania usług farmaceutycznych (69% odpowiedzi). Wskazując przyczyny ewentualnego nierespektowania tego warunku komunikacji z pacjentem, wymieniano:

obecność szyby i przymus głośnego mówienia (47%),

obecność innych osób w kolejce (44%),

brak oddzielnego pomieszczenia na konsulta

cje (9%).

Dodatkowo 65% badanych uważa, że w apte

kach nie ma warunków do indywidualnej konsul

tacji z pacjentem. Duża część pacjentów (71%) nie ma potrzeby korzystania z porad aptekarza, cho

ciaż uzyskiwane w aptece informacje są ocenia

ne jako fachowe (80% odpowiedzi) i zrozumiałe (66%). Ewentualne niezrozumienie wynika z uży

wania specjalistycznego języka (31%) i obecności szyby (31%).

Badani wykazali potrzebę wykonywania w ap

tece pomiaru ciśnienia tętniczego krwi (82% re

spondentów), pomiaru masy ciała (63%), po

radnictwa z zakresu profilaktyki chorób (68%), konsultacji w walce z nałogiem palenia (63%) i in

nymi uzależnieniami (58%), a aż 68% responden

tów oczekuje wsparcia w redukcji masy ciała.

Pomimo wykazanego dużego zainteresowa

nia usługami kognitywnymi, farmaceuta jest po

strzegany jako osoba wykonująca zawód związa

ny z ochroną zdrowia tylko przez 14% badanych.

Pacjenci (78%) są świadomi podziału fachowe

go personelu apteki na magistrów farmacji i tech

ników farmaceutycznych, ale nie zwracają na to uwagi (77%). W 20% przypadków pracownicy ap

tek nie noszą identyfikatorów świadczących o ich statusie zawodowym, a dla 55% badanych taka in

formacja jest istotna.

Pacjenci wykazują duże zaufanie do farmaceu

tów (średnio 3,97 w 5stopniowej skali, gdzie:

1 – to brak zaufania, 5 – bardzo duże zaufanie, odchylenie standardowe wyniosło 0,79). Zawód Częstotliwość korzystania

z usług apteki Liczba udzielonych odpowiedzi

n=122

n %

Raz w tygodniu i częściej 21 17,2

Raz w miesiącu 53 43,4

Rzadziej niż raz w miesiącu 48 39,4

Tabela 1. Częstotliwość korzystania z usług apteki

(13)

FA R M A C J A S P O Ł E C Z N A

farmaceuty kojarzy się pacjentom ze spokojem i uprzejmością (21%) fachową wiedzą i poradą (38%) oraz dokładnością (16%).

Dyskusja

Dla respondentów cena jest głównym czynni

kiem, na który zwracają uwagę podczas wizyty w aptece, co świadczy o tym, że traktują aptekę przede wszystkim jako miejsce, w którym dokonu

je się zakupu leków. Podobne spostrzeżenia wyni

kają z badania przeprowadzonego w warszawskich aptekach w 2011 r. oraz w 3 miastach na terenie Estonii [15, 16]. W innej pracy wykazano zaś, że największe znaczenie dla pacjenta ma dostępność leków, których potrzebują [17]. Apteka głównie zaspokaja zatem potrzebę dostępu do leków i peł

ni role dystrybucyjne. W niektórych krajach, np.

w Wielkiej Brytanii, apteka zajmuje znaczące miej

sce w podstawowej opiece zdrowotnej nad pacjen

tem. Apteka w istocie jest ośrodkiem zdrowia pu

blicznego promującym profilaktykę – w tym kraju rozwija się koncepcja health living pharmacy [18].

Apteka definiowana przez polskie prawo farmaceu

tyczne jako placówka ochrony zdrowia publiczne

go nie jest więc tak kojarzona przez badanych pa

cjentów.

Uzyskane w badaniu wyniki świadczą o tym, że zawód farmaceuty kojarzy się pacjentom ze spoko

jem i uprzejmością (21%) fachową wiedzą i pora

dą (38%) oraz dokładnością (16%). Potwierdzają to również badania prowadzone na świecie. Na

wet gdy farmaceuci mają problem z rozwijaniem tzw. miękkich umiejętności, do których należą nie

wątpliwie umiejętności komunikacyjne, cieszą się dużym zaufaniem ze strony pacjentów [19]. Spo

ra część badanych (23%) wykazała, że konsulta

cja farmaceuty stanowi podstawę podjęcia decyzji o zakupie leku w aptece.

W oczach respondentów w aptece przestrzegane jest podstawowe prawo pacjenta – prawo do posza

nowania prywatności i intymności, chociaż istnie

ją bariery organizacyjne w osiągnięciu pożądanego stanu respektowania tych praw, a także zadowala

jącego poziomu komunikacji, co służy rozwojowi poradnictwa farmaceutycznego. Dane z literatu

ry przedmiotu wskazują, jak ważne jest zachowa

nie prywatności osoby korzystającej z usług apteki [20–22]. Brak możliwości przeprowadzenia in

tymnej rozmowy może być powodem, dla które

go aż 71% respondentów objętych badaniem nie wykazało potrzeby zaczerpnięcia informacji u far

maceuty. Działalność informacyjna prowadzona w aptece służy tymczasem podnoszeniu poziomu health literacy. Pojęcie to różnie tłumaczone (jako np. kompetencje zdrowotne, których brak ozna

cza analfabetyzm zdrowotny) ma szeroki zakres

znaczeniowy. Od podstawowych umiejętności nie

zbędnych do rozumienia ulotki leku, komuniko

wania się z personelem medycznym, po zdoby

cie wiedzy dotyczącej wpływu różnych czynników na zdrowie, ich ewentualnej modyfikacji, czyli w konsekwencji dokonywania właściwych wybo

rów zdrowotnych [23].

Prace pochodzące z innych krajów udowodnia

ją, że rozmowa prowadzona z farmaceutą nie jest intymna, gdy słyszana jest przez inne osoby po

stronne [24]. Badania holenderskie wykazały, że prywatność pacjenta jest bardziej chroniona w sy

tuacji, gdy w aptece przestrzega się odległości po

między osobą rozmawiającą z farmaceutą a kolejką i gdy kontuar posiada specjalne osłony [25]. Pa

cjenci widzą także potrzebę tworzenia specjalnej intymnej strefy przeznaczonej na konsultacje far

maceutyczne, a nawet specjalnie do tego wydzie

lonych pomieszczeń [26]. Pewne grupy chorych wykazują szczególną potrzebę uszanowania pry

watności, gdyż obawiają się stygmatyzacji [27].

Wynik badania wskazujący, że respondenci po

szukują porady prawie tak samo często w interne

cie, jak w aptece może świadczyć o zapotrzebo

waniu rozwinięcia eporadnictwa i ekonsultacji przez apteki ogólnodostępne, czyli o potrzebie roz

woju telefarmacji. Zachodnie badania wymieniają działania idące krok dalej. System przypominania o zażywaniu leków przesyłany w postaci krótkich wiadomości tekstowych przynosi znaczne korzy

ści w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych i po

prawia compliance. Mówi się o tzw. efekcie smart

fona [28].

Wyniki badania ukazały, że w 20% przypad

ków pracownicy aptek nie noszą identyfikatorów świadczących o ich statusie zawodowym. Choć przepisy prawa farmaceutycznego wprost tego nie przewidują, dobrym zwyczajem w praktyce ap

tecznej powinno być udostępnianie pacjentowi in

formacji związanej z kwalifikacjami personelu ap

teki, który udziela porad lub świadczy inne usługi.

Pacjent powinien być świadomy, czy rozmawia z technikiem farmaceutycznym, czy z farmaceu

tą. Postulowane byłoby posiadanie przez pracow

ników apteki identyfikatorów z opisem posiada

nego wykształcenia. Powyższe zalecenie można oprzeć na wytycznych WHO spisanych w Karcie Praw Pacjenta w części poświęconej prawu do in

formacji. Zapis odnosi się co prawda do personelu szpitala, jednak prawo pacjenta do zapoznania się ze statusem zawodowym osób udzielających mu świadczeń powinno się odnosić do wszystkich za

wodów medycznych i wszystkich sytuacji, w któ

rych personel ochrony zdrowia ma z nim bezpo

średni kontakt [29]. Prawo pacjenta do informacji o statusie zawodowym osoby, która udziela usługi farmaceutyczne, jak można wnioskować, wymaga

[2016/Nr 3] Nr 3/2016 (pełna wersja)

ISSN 0014­8261

Spis treści

Table of Contents

Wstęp

°

Optymalizacja sporządzania

recepturowych czopków z ichtamolem

Aldona Maciejewska, Krzysztof Niwiński, Renata Jachowicz

Materiały i metody

°

Omówienie wyników

°

Wnioski

Piśmiennictwo

T

Apteka w służbie zdrowia publicznego

– konfrontacja stanu świadomości społecznej z aktualną sytuacją prawną

na przykładzie województwa pomorskiego

Damian Świeczkowski

, Katarzyna Czogała

, Karina Jeleniewska

, Bartosz Petrykowski

, Bartosz Pietrzak

, Natalia Susłowska

, Joanna Szczepańska

, Agnieszka Zimmermann

Cel

Metodyka

Wyniki

Dyskusja

ISSN 00148261