Dygo, Marian
"Plemięta, średniowieczny, gródek w
Ziemi Chełmińskiej", pod. red. Andrzeja
Nadolskiego, Warszawa [etc.] 1985 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 77/2, 424-425
1986
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
424
Z A P I S K Inego K ra k o w a. Je rz y Ł o j к o p o d ejm u ją c p ro b lem zaginionych źró d eł Długosza ze b rał (jed n a k skąpe) p rz e sła n k i za istn ien iem „R ocznika m og ileń sk ieg o ” . Z w ró cił te ż uw agę na zespół czterech au to b io g ra fic z n y c h zapisek w m szale W ojciecha J a strz ę b c a (1399—1428). H en ry k S a m s o n o w i c z rozw ażył k u ltu rę p ra w n ic z ą m iast polskich w średniow ieczu k ła d ąc nacisk na te n ajliczn iejsze — śred n ie i m ałe. R y szard M a r c i n i a k w y ja ś n ił obecność w A rchiw um K o ro n n y m w XVI w . sie d m iu ce sa rsk ich p rzy w ile jó w le n n y ch dla w ładców P om orza Z ac h o d niego a rb itra ż e m K azim ierza Ja g iello ń cz y k a w sporze k siążąt z B ra n d e n b u rg ią w 1469 r. Z y g m u n t W i e l g o s z z e b ra ł d a n e z dziejów re fo rm a c ji w K o ścianie w XVI w. H elena C h ł o p o c k a p rz e d sta w ia ją c w y siłek e d y to rsk i E ra zm a z Ro- te rd a m u sku p iła się na k u lisac h jego p rac y : m e to d ach i a u to re fle k sji. Z bysław W o j t k o w i a k rozw ażył o d w o łan ia w tek ście k ro n ik i M acieja S try jk o w sk ieg o („O p o c z ą tk a c h ...) do „staro d aw n eg o h is to ry k a ” i n ap isan e g o przez H iero n im a z P ra g i „starego k o m e n ta rz y k a o L itw ie ”. Ja k o o sta tn i S ta n isła w A l e k s a n d r o w i c z p rze k o n u jąc o p rz y p isa ł a u to rstw o m a p y k się stw a ośw ięcim skiego i Z ator skiego (1563 r.) W acław ow i G ró d eck iem u p rzy z n ają c S ta n isła w o w i P o rę b sk iem u tech n iczn y je j m o n taż i szatę g raficz n ą. D anych d o starczy ły w cześniejsze m apy m a jątk o w e .
i '. O .
P lem ięta, śred n io w ieczn y, g ró d ek w Z ie m i C h e łm iń sk iej, pod red .
A n d rz e ja N a d o l s k i e g o , T o w arzy stw o N aukow e w T o ru n iu , „P race A rcheologiczne” n r 7, P ań stw o w e W ydaw nictw o N aukow e, W a rsza w a— —P o zn ań —T o ru ń 1985, s. 217.
Tom z a w ie ra zespołow ą p u b lik a cję w y n ik ó w b a d a ń p ro w a d zo n y c h w la ta c h 1974— 1977 n a g ro d zisk u w P le m ię ta c h k /R ad z y n ia C hełm ińskiego. S p ra w o z d an ie z b a d a ń zam ieścił R y szard B o g u w o l s k i (G rudziądz), s. 17—28. O d k ry to ta m re sz tk i założenia obronnego ty p u la m o tte. O c a stru m w P lem ięta ch w sp o m in a ją źródła p isa n e z p ie rw sz ej połow y X IV w., a le in fo rm ac je te odnoszą się do po cz ątk u o sta tn ie j ćw ierci poprzed n ieg o stu lec ia. P oza ty m o obiekcie ow ym je st w źró d łach p isa n y c h głucho. Z nalezione m o b ilia m ożna d ato w ać m iędzy począt k iem X IV a p o czątkiem X V w. A n d rz ej N a d o 1 s к i (Łódź) w u w ag a ch w stę p n y ch (s. 5—15) w y su w a hipotezę, że g ró d ek został zniszczony w tra k c ie w ojny p o lsk o -k rzy ż ack iej w 1414 r. N ato m iast J a n P o w i e r s к i (G dańsk) opow iada się za r. 1410, w zględnie 1422 („Ś redniow ieczne P le m ię ta w św ie tle źró d eł p is a n y ch ” , s. 29— 47). A rg u m e n ta c ja A. N adolskiego w y d a je się b a rd z ie j p rze k o n u jąc a. Z e b ra a y przez J . P o w iersk ieg o m a te ria ł w sk a z u je , że P lem ięta były w p o sia d a n iu p olskich rodów ry ce rsk ich .
O dkrycie w P lem ięta ch p rz e d sta w ia duży in te re s nie tylk o dla h isto ry k a
sensu stricto, b ad a ją ce g o np. u stró j p a ń stw a zakonnego, a le ta k ż e dla znaw cy
śred n io w ie cz n ej k u ltu ry m a te ria ln e j. D obrze zachow ana p o dziem na część w ieży m ie sz k aln e j pozw oliła na -hipotetyczną r e k o n s tru k c ję b ry ły b udow li i je j p r o g ra m u użytkow ego. Był to ob iek t d re w n ia n y (G e ra rd W i 1 к e. T o ru ń , s. 49—62). N iezw ykle b ogaty jest zespół zaby tk ó w m etalow ych. A n d rzej K o l a (Toruń) o p ra co w a ł żelazny osprzęt w ieży (s. 63—83), n arz ęd zia i p ó łfa b ry k a ty k o w a ls k o -ślu sa r- skie (s. 139—147) oraz n arz ęd zia do o b róbki d re w n a (s. 149—157). N ato m ia st n a rzę d zia m i ro ln iczy m i i g o spodarskim i, ‘iń e talo w y m i elem e n ta m i odzieży oraz sp rz ę tem g o sp o d a rstw a dom ow ego z a ją ł się M a ria n K o c h a n o w s k i (G rudziądz), s. 159— 164 i 165—183. W śród licznych m ilita rió w n ie k tó re z a słu g u ją n a m ian o re w e la c ji: z u zb ro je n ia ochronnego (A ndrzej N adolski, E m ilia G r a b a r c z y k
o-Z A P I S K I
425
w a, Łódź, s. 85—98)) pozostałości k ry te g o k iry su folgow ego i d w a k a p a lin y , z b ro n i strze lc ze j (A n d rzej K ola, s. 107—128) — części sk ła d o w e kuszy oraz g ro ty za p alają ce . Z naleziono ta k że okazy b ro n i siecznej (M arian G ł o s e k , Lódź, s. 96— 106), o ra z elem e n ty rzę d u końskiego i oporządzenia jeździeckiego (A ndrzej N o- w а к o w s к i, s. 129—138). O sobną g ru p ę zabytków sta n o w i ce ra m ik a , n iezw ykle bogato re p re z e n to w a n a (W iesław a M a t u s z e w s k a - K o l a , T o ru ń , s. 185—204).
W tra k c ie b a d a ń w ydobyto szczątk i 9 osobników , o fia r a ta k u n a gró d ek ; op raco w ał je A n d rzej F l o r k o w s k i (Toruń), s. 105—209. Z id e n ty fik o w a n o kości 2 m ężczyzn, 3 k o b ie t i 4 dzieci. Z d an iem A. N adolskiego, byli to ludzie służebni w łaściciela gró d k a.
M. D.
M a t e u s z z K r a k o w a , Serm o n es de sanctis, w y d a ła , w stępem i n o ta m i k ry ty c z n y m i o p a trz y ła Bożena C h m i e l o w s k a , „T extus e t stu d ia H istó riá m T heologiae in P olonia e x c u lta e s p e c ta n tia ” vol. XV II, fasc. 1—2, A k ad e m ia Teologii K ato lick iej, W arszaw a 1984, s. 264, 268; M attltaei de C racovia, Lec tu r a super B ea ti im m a cu la ti, e d id it W acław B u c i c h o w s k i , tam że vol. X IX , fasc. 1—2, s. 223, 247. U rodzony około 1345 r. w K ra k o w ie M ateusz (zm. 1410), z czasem p ro fe so r u n iw e rs y te tu w P ra d ze , n a s tę p n ie w H eid elb erg u , b isk u p w o rm a c k i (1405) i do r a d c a c e sa rz a B u p re c h ta , p o zo staw ił po sobie bardzo zn aczn ą spuściznę p isa rsk ą. Z r a c ji czynnego u cz estn ictw a w p ro b lem ach n u rtu ją c y c h K ościół sw ojej epoki, sław y teologa, rozległego o d d z ia ły w a n ia głoszonych poglądów i sta ły c h zw iązków ze śro d o w isk iem k ra k o w sk im jego postać je st przed m io tem w ielu b ad ań . W r a m ach ta k zasłużonej dla p u b lik a c ji średniow iecznego p iśm ien n ictw a se rii „T ex tu s” W. S e ń k o i A. L. S z a f r a ń s k i o p u b lik o w ali (vol. II, fasc. 1, 1974) już d ro b n e p ra c e M ateusza dotyczące spow iedzi i k om unii, a w o b sz ern y m w stęp ie dali n ajp e łn ie jsz y w lite ra tu rz e po lsk iej przegląd jego życia i tw órczości. T rzeba też w spom nieć, że teologiczne poglądy M ateusza są od la t p rze d m io te m studiów Z. K a ł u ż y („S tudia M e d iew isty czn e” t. X V III, 1977, z. 1 i t. X X , 1980, z. 1).
O becna ed y c ja u d o stę p n ia d w a dotychczas n ie p u b lik o w a n e dzieła a u to ra „ P ra k ty k k u r ii rz y m sk ie j” . P ie rw sz e je st je d n ą z k ilk u kolek cji jego k a z a ń gło szonych przed e w szy stk im dla p o p raw y obyczajów k le ru . J a k w y ja ś n iła we w stę p ie Bożena C h m i e l o w s k a ,.Serm ones de sa n c tis” są je d n ą z n a jo b sz e r n ie jsz y ch i b ard z o p o p u la rn ą p o sty llą p ra sk ą doby p rze d h u sy c k ie j. P o w stała ona w czasie p e łn ie n ia przez M ateu sza fu n k c ji p le b an a kościoła N ajśw iętsz ej M arii P a n n y na T y n ie w la ta c h 1392—1395. P o d sta w ą edycji je st kopia z końca X IV w. zach o w a n a w ręk o p isie V III D 2. B ib lio te k i U n iw e rsy te c k ie j w P ra d ze . T ek st został sk o la cjo n o w a n y z inną kop ią też z końca X IV w. z rę k o p isu E X X V I B i blio tek i K a p itu ln e j, a d o d atk o w o w k ilk u d ziesięciu m ie jsc ac h z k o le jn y m w sp ó ł czesnym p o p rzed n im o d p ise m z ręk o p isu E L X II. O p u b lik o w an a przez W acław a B u c i c h o w s k i e g o „ L e ctu ra su p e r B eati im m a c u la ti” je st k o m e n ta rz e m do P sa lm u 118, w k tó ry m M ateusz do strzeg ł p rzed e w szy stk im zapis p ra w a m o ra l nego obow iązującego c h rz eśc ija n . P o w sta ł on p rzed objęciem k a te d ry teologii n a U n iw ersy te cie P ra sk im w 1382 r. E d y cja o p a rła się n a ręk o p isie C. 178 B ib lio tek i U n iw e rsy te c k ie j w U psali, p o p ra w ia n y m w ra z ie konieczności le k c ja m i dw u r ę kopisów g d ań sk ich (M ar. F 139 i 268). W obu w y d a n ia c h b ra k n ie ste ty indeksów .
