SYSTEM WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BOGDAN GRENDA

SYSTEM WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WARSZAWA 2014

2 Recenzenci:

prof. dr hab. Eugeniusz ZABŁOCKI prof. dr hab. Romuald MAŃKOWSKI

Projekt okładki: EMENTON

Monika Niewirowska

©Copyright 2014 by EMENTON Monika Niewirowska Wydanie I

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Żaden fragment tej książki nie może być reprodukowany, powielany, przechowy- wany w systemach odtwarzających albo w jakiejkolwiek innej formie za pomocą urządzeń mechanicznych i elektronicznych, fotokopiujących, zapisujących lub innych bez wcześniejszej zgody wydawcy.

ISBN 978-83-65009-01-2

Wydawca:

EMENTON Monika Niewirowska ul. Płocka 40 lok. 11

01-173 Warszawa tel.: (22) 252-15-54

e

-

Druk i oprawa:

Drukarnia cyfrowa ELPIL ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce tel.: (25) 643-50-42, fax: (25) 643-43-46 info@elpil.com.pl

www.elpil.com.pl

3 SPIS TREŚCI

WSTĘP ... 4

Rozdział 1. ISTOTA SYSTEMU WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RP ... 9

1.1. Ogólna charakterystyka Sił Powietrznych RP ... 9

1.2. Identyfikacja systemu walki Sił Powietrznych RP ... 14

1.3. Dekompozycja systemu walki Sił Powietrznych RP ... 21

1.4. Zasady użycia systemu walki Sił Powietrznych RP ... 40

1.5. Otoczenie systemu walki Sił Powietrznych RP ... 57

1.6 System walki Sił Powierzonych w NATO ... 65

Rozdział 2. UWARUNKOWANIA DETERMINUJĄCE FUNKCJONOWANIE SYSTEMU WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ ... 72

2.1. Uwarunkowania operacyjne ... 73

2.2. Uwarunkowania doktrynalne ... 83

2.3. Uwarunkowania ekonomiczne ... 97

2.4. Uwarunkowania organizacyjne ... 103

2.5. Uwarunkowania techniczne i technologiczne ... 107

Rozdział 3. DIAGNOZA SYSTEMU WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RP ... 114

3.1. Charakterystyka podsystemów walki Sił Powietrznych RP ... 114

3.2. Wymagania ogólne wobec systemu walki Sił Powietrznych RP ... 140

3.3. Ocena systemu walki Sił Powietrznych RP ... 155

3.4. Powiązania informacyjne systemu walki SP RP ... 187

Rozdział 4. DOSKONALENIE SYSTEMU WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RP ... 193

4.1. Założenia ogólne dotyczące budowy nowego systemu walki Sił Powietrznych RP ... 193

4.2. Zmiany w podsystemie walki Sił Powietrznych RP ... 195

4.3. Zgrywanie systemu walki Sił Powietrznych RP ... 234

ZAKOŃCZENIE... 243

BIBLIOGRAFIA... 245

SPIS RYSUNKÓW, TABEL I WYKRESÓW ... 254

ZAŁĄCZNIKI ... 256

4 WSTĘP

Podstawową wartością organizacji wojskowych powinna być umiejętność do- stosowywania swoich struktur, koncepcji i zdolności operacyjnych do zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa¹.

Współczesne podejście do spraw bezpieczeństwa oraz obronności państwa wymaga, aby organizacje militarne były przygotowane do realizacji szerokiego spektrum zadań. Zakres i treści tych zadań będą uzależnione od sytuacji politycz- no-militarnej oraz operacyjno-taktycznej, a także od konieczności wypełnienia zobowiązań sojuszniczych. Ze względu na przeznaczenie, posiadany sprzęt oraz poziom wyszkolenia, Siły Powietrzne Rzeczypospolitej Polskiej (SP RP) są naj- ważniejszym i najbardziej predysponowanym podmiotem wykorzystywanym do bezpośredniego zapobiegania wszelkim formom zagrożeń. SP RP jako jeden z najbardziej manewrowych komponentów Sił Zbrojnych, mogą zostać użyte do obrony przed agresją potencjalnego przeciwnika, prowadzonej w ramach wojny globalnej, jak również do wykonywania zadań związanych z bezpieczeństwem lokalnym i utrzymywaniem pokoju. Zatem wyzwaniem dla systemu walki Sił Po- wietrznych RP jest realizacja zadań w obszarze bezpieczeństwa powietrznego pań- stwa (zapewnienie nienaruszalności granic powietrznych) poprzez zagwarantowa- nie odpowiedniego stopnia reakcji własnych sił na pojawiające się zagrożenia.

Do wykonywania tych zadań mogą być zaangażowane wszystkie komponen- ty wchodzące w skład systemu walki SP RP. W ujęciu systemowym można go rozpatrywać jako układ elementów: kierowania, wykonawczych i zasilających, których wzajemna kooperacja² pozwoli osiągnąć efekt synergii a w rezultacie cel działań. Zatem system walki SP RP składa się z szeregu podsystemów (obecnie dowodzenia, rozpoznania, rażenia, wsparcia inżynieryjnego, obrony przed bronią masowego rażenia, obrony przeciwlotniczej, zabezpieczenia logistycznego i me- dycznego) realizujących różne cele, zadania, posiadających odrębną strukturę, ob- sadę personalną oraz procedury działania, procesy (procedury) i otoczenie³.

Z dotychczasowych analiz wynika, że system walki SP RP, jak i jego pod- systemy są różnie postrzegane i definiowane. Występują rozbieżności w typologii i klasyfikacji podsystemów walki, a także zasad ich tworzenia. Obecne rozwiązania nie przystają także do funkcjonujących w NATO.

1 Na podstawie: M. Gocuł, Strategiczne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP [w:] J. Wołejszo, A. Lis, R. Reczkowski (red. nauk.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych T.2, CDiS SZ, Bydgoszcz 2013, s. 13.

2 Kooperacja jest warunkiem sine gua non efektu synergicznego generującego wartość dodaną po- przez efektywne wykorzystanie zasobów współpracujących organizacji. Źródło: R. Koch, How to create, pursue and deliver a winning strategy, Prentice Hall, Harlow 2011, s. 349.

3 Por. S. Kowalkowski, W. Kawka, Zgrywanie podsystemu (systemu) działań inżynieryjnych w ra- mach systemu walki wojsk lądowych w działaniach wojennych, AON, Warszawa 2012, s. 6.

5

Można jednak stwierdzić, że pomimo niedoskonałości system walki Sił Po- wietrznych RP jest ciągle modyfikowany i dostosowywany do współczesnych za- grożeń, utechnicznienia pola walki oraz nowych teorii walki zbrojnej. Dostrzeżono bowiem, iż natura współczesnej wojny się zmienia, a przez to Siły Powietrzne RP jutra powinny posiadać nowe zdolności. Te zdolności to między innymi wymaga- nia w stosunku do systemu walki zapewniające możliwość do przetrwania, ciągłość i gotowość działania, mobilność oraz interoperacyjność. Jednakże na obecny kształt oraz tempo i kierunki zmian w systemie walki SP RP wpływa wiele czynni- ków, które w znacznym stopniu stymulują rozwój poszczególnych podsystemów.

Szybkość i racjonalność zmian w systemie walki SP RP zależy od polityki bezpie- czeństwa, założeń doktrynalnych i możliwości finansowych RP. Zmiany te są także wynikiem nowych uwarunkowań geopolitycznych i militarnych w Europie Środ- kowo-Wschodniej.

Należy zaznaczyć, że osiągnięte dotychczas przeobrażenia w systemie walki SP RP nie wypełniły jednak dostatecznie luki, jaka powstała w okresie transforma- cji strukturalno-technicznej i wciąż nie zapewniają sprawnego funkcjonowania systemu walki SP PR na oczekiwanym poziomie. Dlatego też, poszukiwanie opty- malnych i racjonalnych rozwiązań w sferze organizacyjnej, technicznej jak i pro- ceduralnej stanowi nieodłączny element rozwoju systemu walki SP RP.

Przedstawione powyżej problemy określają obszar dociekań autora w obrę- bie tworzenia i rozwoju systemu walki Sił Powietrznych RP. Wychodząc z powyż- szego, przyjęto, że przedmiotem badań jest system walki Sił Powietrznych RP rea- lizujący zadania na rzecz systemu obronnego państwa w każdym stanie gotowości obronnej. Uwzględniając przedstawioną wagę tematu i wykazaną potrzebę uzupeł- nienia wiedzy z tego obszaru założono, że celem badań będzie wypracowanie zało- żeń rozwojowych systemu walki Sił Powietrznych RP w poszczególnych obszarach działania przez wzgląd na sprawność jego funkcjonowania w układzie narodowym i sojuszniczym.

Wstępne rozważania, a szczególnie sytuacja problemowa pozwoliły na spre- cyzowanie powyższego głównego celu badań postrzeganego w kategoriach po- znawczych (teoretycznych) i praktycznych (utylitarnych). Cel poznawczy sprowa- dził się do poszerzenia i uporządkowania stanu wiedzy w możliwych obszarach funkcjonowania systemu walki SP RP w dającym się przewidzieć otoczeniu bliż- szym i dalszym. Natomiast cel praktyczny sformowano jako dokonanie oceny ak- tualnego stanu systemu walki SP RP oraz określenie kierunków jego modyfikacji.

Wnioski uzyskane z przeprowadzonych badań wstępnych oraz przyjęty cel badań stanowiły podstawę do określenia głównego problemu badawczego, który sformułowano w postaci następującego pytania: w jaki sposób powinien być zorga- nizowany i wyposażony system walki Sił Powietrznych RP, aby sprostać wymaga- niom operacyjnym systemu obronnego państwa?

Przyjęty zakres dociekań naukowych oraz zakreślony przedmiotowo ocze- kiwany rezultat badań wymaga rozwiązania problemów badawczych poprzez uzy- skanie odpowiedzi na następujące pytania:

6

1) Jakie elementy wpływają na kształt systemu walki SP RP?

2) Jakie uwarunkowania i w jaki sposób determinują organizację systemu walki Sił Powietrznych RP?

3) Jakie są niedoskonałości systemu walki Sił Powietrznych RP, i w jakim stopniu jest on przygotowany do działania na współczesnym polu walki?

4) Jakie powinny być racjonalne rozwiązania w organizacji i wyposażeniu systemu walki Sił Powietrznych RP w świetle powyższych uwarunko- wań?

Następstwem przyjęcia problemu badawczego było sformułowanie hipotezy roboczej, czyli przypuszczenia, domysłu naukowego, wysuniętego teoretycznie dla wyjaśnienia faktów, wymagających weryfikacji. Autor przyjął następującą hipote- zę, którą w toku badań należało zweryfikować, aby uzyskać odpowiedź na główny problem badawczy i osiągnąć cel badań:

Przypuszczam, że podejmowane w ostatnich latach działania, zmierzające do poprawy efektywności funkcjonowania systemu walki SP RP, przyniosły w wielu obszarach wymierne skutki, jednak wciąż istnieją obszary wymagające doskonale- nia. Obecne rozwiązania organizacyjne, technologiczne oraz operacyjne nie w pełni umożliwiają zapobieganie współczesnym zagrożeniom ze strony środków napadu powietrznego oraz nie zapewniają interoperacyjności z NATO. Wymaga to, na nowo sformowania struktur organizacyjnych poszczególnych podsystemów wal- ki SP RP, pozyskania nowoczesnego uzbrojenia i adekwatnego do prognozowanych zagrożeń operacyjnego wykorzystania i rozlokowania sił i środków.

Złożoność i zmienność podjętej w monografii problematyki jest tak duża, że wyczerpująca charakterystyka wszystkich obszarów działania przerasta możliwości indywidualnego badacza oraz praktyczną objętość niniejszego opracowania. Z tego powodu prowadzone rozważania zostały ograniczone wymiarem podmiotowym, przedmiotowym, przestrzennym i czasowym. Podmiot opracowania stanowią po- szczególne podsystemy walki SP RP. Zakres przedmiotowy badań dotyczy uwa- runkowań, które w bezpośredni sposób będą oddziaływać na system walki w każ- dym stanie gotowości obronnej państwa. Zakres przestrzenny pracy obejmuje tery- torium Polski. Zakres czasowy w perspektywie ex post zamyka rok 2013, w per- spektywie ex ante dotyczy lat 2014-2030.

Rozwiązanie sprecyzowanego problemu badawczego wymagało specyficz- nego podejścia metodologicznego. Poszukiwanie takiego podejścia ułatwia analiza teoretyczna podstaw analizy systemowej zawarta w literaturze przedmiotu. Umoż- liwiło to poznanie specyfiki wybranych problemów z zakresu organizowania i funkcjonowania systemu walki. Za najważniejszy w procesie badawczym uznano fakt, że każda organizacja (system) stworzona została w określonym celu działania.

Za kluczowy dla organizacji wojskowych uznano przetrwanie w warunkach kon- fliktu zbrojnego. Wobec powyższego poznanie czynników kształtujących system walki SP RP umożliwiło zrozumienie badanego zjawiska.

W procesie badawczym w pierwszej kolejności wykorzystano metody teo- retyczne – analizę, syntezę, uogólnianie, abstrahowanie, wnioskowanie, analogię

7

i porównanie. Stosując metody analizy i syntezy, dokonałem dekompozycji przed- miotu badań na poszczególne elementy składowe, co umożliwiło identyfikację i uchwycenie istoty najważniejszych czynników determinujących funkcjonowanie systemu walki SP RP. Dzięki podejściu analitycznemu ustaliłem także cele, zada- nia oraz struktury organizacyjne poszczególnych elementów składowych systemu walki. Metody te pozwoliły zdiagnozować system walki SP PR oraz określić kie- runki dalszego doskonalenia. Uogólnienie wykorzystywano w trakcie poszukiwań badawczych do ujawniania cech i zjawisk powtarzalnych, a poprzez to - do formu- łowania relatywnie trwałych, uniwersalnych, rekomendacji w zakresie organizacji i funkcjonowania systemu walki SP RP. Zastosowanie analogii i porównania umożliwiło wyodrębnienie podobieństw i cech wspólnych w rozwiązaniach stoso- wanych w systemie walki SP PR w szerszym horyzoncie czasowym. Dało to pod- stawy do formułowania bardziej ogólnych konkluzji i rekomendacji w zakresie wymagań dla systemu walki SP RP oraz kierunków jego doskonalenia. Wykorzy- stanie metody wnioskowania pozwoliło na sformułowanie nowego kształtu syste- mu walki SP RP. Dzięki temu możliwe było zaprezentowanie nowej wiedzy w zakresie przedmiotu badań, opartej na wiedzy już istniejącej. Metody te zostały wykorzystane w badaniach literatury przedmiotu, dokumentów doktrynalnych, a także w procesie interpretacji danych uzyskanych metodami empirycznymi. Me- tody empiryczne były uzupełnieniem metod teoretycznych, które umożliwiły wery- fikację sformułowanych w trakcie badań spostrzeżeń i wniosków oraz założeń doskonalenia przedmiotowego systemu, będących założonym celem badań.

Jako narzędzie badawcze, stosowano postrzeganie sposobów funkcjonowania poszczególnych podsystemów walki sił powietrznych zarówno w NATO jak i w Polsce. Metodę tę z powodzeniem wykorzystywano w trakcie narodowych i mię- dzynarodowych ćwiczeń⁴, a zebrane podczas ich trwania materiały i doświadczenia oraz wysunięte wnioski były bardzo przydatne w trakcie opracowania założeń do- skonalenia systemu walki Sił Powietrznych RP.

Ważnym elementem weryfikacji wniosków i sformułowanej hipotezy w trakcie badań wstępnych była metoda dialogowa. Niesformalizowane rozmowy i dyskusje ze specjalistami SP RP prowadzone były indywidualnie lub w grupach, w sposób swobodny. Metoda ta została wykorzystana przy rozwiązywaniu wszyst- kich szczegółowych problemów badawczych. Umożliwiło to wnikliwe poznanie przedmiotu badań od strony teoretycznej i praktycznej, a tym samym zweryfiko- wanie hipotezy roboczej.

Badanie literatury, która zawarta została w bibliografii niniejszej publikacji, podzielono na kilka części. Stosując podejście normatywne odwoływano się przede wszystkim do obowiązujących regulaminów i założeń doktrynalnych zarówno

4 Autor opracowania wielokrotnie brał czynny udział w międzynarodowych i narodowych ćwicze- niach np.: Nato Air Meet, Strong Resorve, Air Shield (AON Warszawa); (Ecole Militaire Paryż – Francja); JAEX (Air Uniwersity Montgomery – AFB Maxwell, USA), Airex (Fuhrungsakademie Hamburg, Niemcy), Zefir (Dowództwo Sił Powietrznych), Anakonda (Dowództwo Operacyjne RSZ) itd.

8

narodowych, jak i zagranicznych. Wykorzystywano również opracowania zwarte w postaci monografii, bądź efekty prac naukowo-badawczych. Uzupełniającym źródłem informacji były artykuły naukowe i popularno-naukowe, jak również ma- teriały internetowe.

Wyniki badań zostały ujęte w czterech rozdziałach merytorycznych, podpo- rządkowanych określonemu celowi oraz zdefiniowanym problemom badawczym.

Rozdział pierwszy wskazuje na istotę i zasady funkcjonowania w określo- nym otoczeniu systemu walki Sił Powietrznych RP. Przedstawiono w nim ogólne informacje o Siłach Powietrznych RP. Zaprezentowano istotę i genezę systemu walki SP RP oraz scharakteryzowano poszczególne jego komponenty składowe.

W dalszej części omówiono zasady użycia systemu walki SP RP oraz jego otocze- nie bliższe i dalsze. Zidentyfikowano system walki SP NATO oraz wybranych krajów.

W rozdziale drugim, zaprezentowano wyniki badań w obszarze determi- nantów charakteryzujących kształtowanie przedmiotowego systemu oraz przekła- dających się na jego sprawność działania. Wśród najważniejszych determinantów funkcjonowania systemu walki SP RP uznano uwarunkowania operacyjne, doktry- nalne, ekonomiczne, organizacyjne oraz techniczne i technologiczne.

Trzeci rozdział stanowi diagnozę istniejącego systemu walki SP RP. Przed- stawiono w nim charakterystykę systemu walki, odnosząc się do każdego podsys- temu z osobna, wskazano także na wymagania, jakie powinien spełnić ten system.

Dokonano jego oceny w kontekście ilościowym, jakościowym i operacyjnym.

W ostatnim, czwartym rozdziale przedstawiono propozycję doskonalenia istniejącego systemu walki SP RP, co jednocześnie stanowiło założony cel badań.

Proponowane rozwiązanie jest tylko ogólnym przedstawieniem nowej organizacji systemu walki SP i funkcjonowania poszczególnych jego elementów w odniesieniu do zidentyfikowanych mankamentów opisanych w rozdziale trzecim.

W zakończeniu przedstawione zostały wyniki prowadzonych ocen i analiz dotyczących nowelizacji systemu walki SP RP. Monografię kończą konkluzje uo- gólniające, odniesienia oceniające stopień osiągnięcia celu i realizacji założeń ba- dawczych oraz wskazania perspektywiczne kierunków dalszych badań.

Przedstawiony materiał nie powinien być traktowany jako stały i niezmien- ny, ponieważ w systemie walki Sił Powietrznych RP nie ma stagnacji. Trwa proces ciągłych zmian wymuszanych potrzebą dostosowania się do nowych wyzwań.

9 Rozdział 1.

ISTOTA SYSTEMU WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RP

W nowożytnej wojnie niezbędne jest posiadanie sprawnie działającego sys- temu walki, zapewniającego właściwe warunki do organizacji i prowadzenia dzia- łań militarnych. Bez sprawnego systemu walki niemożliwe jest szybkie reagowanie na różnego rodzaju zagrożenia oraz elastyczne zarządzanie siłami i środkami w turbulentnym środowisku walki. Szczególnie, dynamika działań lotnictwa wy- maga organizacji nowoczesnego i efektywnego systemu. Systemu z odpowiednio sformowanymi strukturami organizacyjnymi funkcjonującymi według określonych zasad, wyposażonego w nowoczesne systemy rozpoznania i dowodzenia, środki rażenia oraz transportu, a także w elementy zapewniające żywotność i sprawność działania. Dlatego też, kształtowanie systemu walki w Siłach Powietrznych RP jest procesem ciągłym, a obecne rozwiązania ewaluują w kierunku mobilności i siecio- centryczności oraz kompatybilności z NATO.

System walki w Siłach Powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej (SP RP) jest pojęciem stosunkowo nowym, przechodzącym ewolucję wraz ze zmieniającymi się na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat poglądami odzwierciedlonymi w literaturze przedmiotu i dokumentach normatywnych. Określenie pozycji systemu walki w otaczającej nas złożonej rzeczywistości (systemu ogólnego czy też systemu dzia- łania) stanowiło istotny problem, ze względu na jego złożoność. To otoczenie by- wa bowiem bardzo dynamiczne ze względu na zmiany w użyciu sił powietrznych oraz rozwój teorii walki.

1.1. Ogólna charakterystyka Sił Powietrznych RP

Siły Powietrzne RP (SP RP) stanowią jeden z najważniejszych rodzajów Sił Zbrojnych RP⁵ o określonej strukturze organizacyjnej, składzie bojowym i uzbro- jeniu. Jak stwierdza M. Marszałek. Siły powietrzne są bytem realnym, a zatem ich zawartość bytowa jest pełna, choć nigdy nie jest do końca zbadana. Z kolei zawar- tość treściowa modelu sił powietrznych, czyli ich konceptualne odwzorowanie, jest z założenia niepełna, ograniczona tylko do wybranych właściwości, które są bada- ne. Zawartość treściowa jest więc uschematyzowana i niedookreślona, dlatego może być uzupełniana nowymi treściami w procesie poznania naukowego⁶. E. Za- błocki w opracowaniu Siły powietrzne, wskazuje na dwa zasadnicze ujęcia sił po- wietrznych – strukturalne i funkcjonalne⁷. W ujęciu strukturalnym siły powietrzne to rodzaj sił zbrojnych o określonej strukturze organizacyjnej, składzie bojowym i uzbrojeniu⁸. W skład bojowy tak rozumianych sił powietrznych wchodzą: lotnic-

5 Pozostałe rodzaje sił zbrojnych to: wojska lądowe, marynarka wojenna oraz wojska specjalne.

6 M. Marszałek, Siły powietrzne w operacjach reagowania kryzysowego, AON, Warszawa 2007, s. 74.

7 E. Zabłocki, Siły powietrzne, AON, Warszawa 2007, s. 7-8.

8 Tamże, s. 7.

10

two i naziemne środki obrony powietrznej oraz podsystemy dowodzenia, rozpo- znania i logistyki. W ujęciu funkcjonalnym natomiast, siły powietrzne to całość lotnictwa i sił obrony powietrznej, występujących we wszystkich rodzajach sił zbrojnych, np. danego państwa lub sojuszu⁹. W tym znaczeniu, na co zwraca uwa- gę cytowany autor, podstawę do prowadzenia analiz merytorycznych stanowią przeznaczenie oraz funkcje i zadania tych sił w operacjach, bez względu na ich formalny podział organizacyjny. W takim też rozumieniu dokonano ich dalszej identyfikacji. Zatem Siły Powietrzne RP przeznaczone są do realizacji zadań zwią- zanych z obroną przestrzeni powietrznej państwa przed rozpoznaniem i uderze- niami z powietrza, a w czasie kryzysu lub wojny także do zdominowania prze- strzeni powietrznej i wsparcia działań bojowych Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej.

W czasie pokoju SP RP zachowują zdolność bojową i są przygotowane do realizacji zadań bojowych, wydzielając część potencjału do pełnienia dyżurów w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej NA- TO (NATINAMDS – NATO Integrated Air and Missile Defence System), w celu zapewnienia nienaruszalności przestrzeni powietrznej kraju i państw sygnatariuszy Sojuszu Północnoatlantyckiego. Siły Powietrzne RP stanowią także trzon organi- zowanego przez Dowódcę Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych systemu Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej, służącego ochronie granicy powietrznej państwa i przeciwdziałaniu zagrożeniom terrorystycznym z powietrza, typu RE- NEGADE¹⁰. Do typowych zadań Sił Powietrznych w czasie pokoju, należy także utrzymanie systematycznych dyżurów ratowniczych w systemie poszukiwawczo- ratowniczym (Serach And Rescue – SAR), w polskim obszarze informacji lotniczej (FIR Warszawa) utworzonym z sił i środków wydzielanych ze wszystkich rodza- jów sił zbrojnych.

W czasie kryzysu Siły Powietrzne RP oprócz zadań czasu pokoju, aktywują w pierwszej kolejności elementy systemu reagowania kryzysowego Sił Powietrz- nych oraz podwyższają gotowość bojową sił i środków, stosownie do potrzeb i rysującego się zagrożenia. Jeżeli zagrożenie ma charakter niemilitarny (np. stan klęski żywiołowej, katastrofa ekologiczna, katastrofa przemysłowa czy inne nega- tywne zjawisko), to zadania realizowane przez Siły Powietrzne RP będą miały głównie charakter zabezpieczający, skupiający się na wsparciu zasadniczych zgru- powań sił ratowniczych. W tej sytuacji będą one zabezpieczać transport lotniczy, prowadzić rozpoznanie zagrożonych rejonów, organizować lotnicze porty przeła-

9 Tamże, s. 7-8.

10 Terminem „Renegade” określa się statek powietrzny, który może być użyty, jako środek ataku terrorystycznego z powietrza. Obiekty tego typu ze względu na stopień spełnienia określonych kryte- riów dzieli się na trzy kategorie: Suspected Renegade (podejrzany), Probable Renegade (prawdopo- dobny) oraz Confirmed Renegade (potwierdzony). Źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie postępowania przy stosowaniu środków obrony powietrznej w stosunku do obcych statków powietrznych niestosujących się do wezwań państwowego organu zarządzania ru- chem lotniczym, (Dz.U. Nr 279, poz. 2757) oraz B. Grenda, Renegade – przeciwdziałanie zagroże- niom w polskiej przestrzeni powietrznej, „Zeszyty naukowe WSOSP”, nr 1(18)/ 2012,s. 28-29.

11

dunkowe, w których organizowane będzie przyjęcie zagranicznej pomocy humani- tarnej (jeżeli zaistnieje taka potrzeba). W sytuacji, gdy zagrożenie ma militarny charakter zasadniczy wysiłek Sił Powietrznych RP będzie skupiony na wzmacnia- niu systemu obrony powietrznej kraju poprzez: obniżenie dolnej granicy pola ra- diolokacyjnego i jej wzmocnienie na zagrożonym kierunku oraz w obszarze kryzy- sowym, wprowadzenie dodatkowych stanowisk bojowo-rozpoznawczych do dyżu- ru bojowego, wydzielenie dodatkowych sił lotnictwa do dyżuru bojowego, wpro- wadzenie do dyżuru sił i środków obrony przeciwlotniczej oraz walki elektronicz- nej, wydzielenie dodatkowych sił do systemu ratownictwa lotniczego oraz przeję- cie wojskowego nadzoru nad przestrzenią powietrzną.

W okresie wojny Siły Powietrzne RP realizować będą zadania ofensywnej i defensywnej walki przeciwko siłom powietrznym przeciwnika, osłabienia jego potencjału oraz prowadzić będą operacje wspierające siły lądowe, morskie i spe- cjalne w operacji obronnej na obszarze kraju lub poza nim.

Zgodnie z obowiązującym podziałem Siły Powietrzne RP składają się z trzech rodzajów wojsk: Wojsk Lotniczych (WL), Wojsk Obrony Przeciwlotniczej (WOPL) i Wojsk Radiotechnicznych (WRt.). Ponadto, w skład Sił Powietrznych wchodzą jednostki: rozpoznania i walki elektronicznej, dowodzenia i łączności oraz jednostki szkolne i zabezpieczające (rys. 1.1.). Powyższe jednostki z dniem 01.01.2014r. podporządkowane zostały pod Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (jednostki operacyjne i zabezpieczające) oraz Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych (jednostki dowodzenia).

Rys. 1.1. Struktura organizacyjna SP RP

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://dgrsz.mon.gov.pl [dostep.14.06.2014 r.].

12

Wojska Lotnicze Sił Powietrznych (WL SP) są głównym rodzajem wojsk sił powietrznych, najlepiej przystosowanym do skutecznego przeciwdziałania zagro- żeniom bezpieczeństwa państwa oraz do uczestniczenia w operacjach stabilizacyj- nych, reagowania kryzysowego i wojennych zarówno narodowych, jak i sojuszni- czych, na obszarze kraju i poza nim¹¹. Uzbrojenie i wyposażenie Wojsk Lotniczych pozwala na zwalczanie obiektów powietrznych, naziemnych i nawodnych, a także na prowadzenie rozpoznania z powietrza w ramach zadań wykonywanych przez Siły Zbrojne RP. Wojska Lotnicze SP wykonują również zadania w systemie ra- townictwa lotniczego oraz są głównym źródłem mobilności powietrznej dostarcza- nej elementom systemu bezpieczeństwa i obronności państwa¹². Struktura organi- zacyjna WL SP wynika głównie z jego przeznaczenia, charakteru wykonywanych zadań bojowych, aktualnego stanu i właściwości taktyczno-technicznych sprzętu bojowego, zasad użycia oraz możliwości systemu dowodzenia. Obecnie WL SP są zorganizowane w cztery związki taktyczne (1. i 2. Skrzydło Lotnictwa Taktyczne- go, 3. Skrzydło Lotnictwa Transportowego oraz 4. Skrzydło Lotnictwa Szkolnego) oraz oddziały bezpośrednio podporządkowane pod skrzydła lotnicze w postaci baz lotnictwa taktycznego, baz lotnictwa transportowego, a także baz lotnictwa szkol- nego oraz komendy lotnisk.

Wojska Obrony Przeciwlotniczej Sił Powietrznych (WOPL SP) stanowią in- tegralny element Systemu Obrony Powietrznej, w którym realizują zadania na rzecz systemu obronnego państwa, zwalczając środki napadu powietrznego prze- ciwnika (ŚNP)¹³ w ramach pełnienia dyżurów bojowych samodzielnie lub we współdziałaniu z lotnictwem oraz siłami i środkami OPL Wojsk Lądowych i Ma- rynarki Wojennej¹⁴. W okresie pokoju Wojska OPL SP realizują działalność szko- leniową, zapewniając utrzymanie gotowości bojowej do działań i sprawność sprzę- tu. W okresie kryzysu wykonują zadania mobilizacyjne, osiągając gotowość do działań. Natomiast w czasie konfliktu, Wojska OPL SP realizują zadania bojowe w ramach Narodowego Systemu Obrony Powietrznej oraz Zintegrowanego Syste- mu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej NATO (NATINAMDS), organizują, stosownie do możliwości, osłonę strefową i obiektowo-strefową wojsk, a także ważnych obiektów i centrów administracyjno-gospodarczych państwa oraz poten- cjału bojowego sił powietrznych w strefie działań bojowych. Strukturę organiza- cyjną Wojsk Obrony Przeciwlotniczej sił powietrznych tworzy 3. Warszawska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej w składzie sześciu dywizjonów rakieto- wych oraz jednego dywizjonu zabezpieczenia).

11 J. Wołejszo, R. Jakubczak, Obronność teoria i praktyka, Bellona, Warszawa 2013, s. 290.

12 http://www.sp.mil.pl/pl/struktura [dostęp: 09.06.2014 r.].

13 Środki napadu powietrznego to bojowe aparaty latające wykorzystywane do wykonywania uderzeń z powietrza na obiekty naziemne, podziemne, nawodne i podwodne, a także do niszczenia celów przeciwnika w powietrzu. Są to zarówno nosiciele środków rażenia, jak również same środki rażenia mogące w jakikolwiek sposób oddziaływać na cele lądowe, powietrzne lub morskie. Źródło:

M. Huzarski, J. Wołejszo (red. nauk.), Leksykon obronności Polska i Europa, Bellona, Warszawa 2014, s. 150.

14 Regulamin Działań Sił Powietrznych D.D/3.3, Warszawa 2004, s. 63.

13

Wojska Radiotechniczne Sił Powietrznych (WRt SP)·stanowią podstawę sys- temu rozpoznania radiolokacyjnego SZ RP. Przeznaczone są do prowadzenia cią- głego rozpoznania radiolokacyjnego oraz radiolokacyjnego zabezpieczenia działań sił powietrznych, które są też elementem składowym sojuszniczego systemu roz- poznania radiolokacyjnego zasilając systemy dowodzenia NATO w informacje o sytuacji powietrznej nad terytorium Polski i jej najbliższego otoczenia. Rozpo- znanie radiolokacyjne realizowane jest poprzez ciągłą obserwację przestrzeni po- wietrznej, wykrywanie, śledzenie i identyfikację obiektów powietrznych wydzielo- nymi siłami i środkami WRt SP oraz przekazywanie informacji do stanowisk do- wodzenia obroną powietrzną w celu współtworzenia rozpoznanego obrazu sytuacji powietrznej (Recognised Air Picture – RAP)¹⁵. Radiolokacyjne zabezpieczenie działań bojowych sił powietrznych obejmuje zabezpieczenie działań bojowych Wojsk Lotniczych SP, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej SP i pododdziałów zakłó- ceń radioelektronicznych. Strukturę organizacyjną Wojsk Radiotechnicznych SP tworzy jeden związek taktyczny w formie brygady (3. Wrocławskiej Brygady Ra- diotechnicznej) z podporządkowanymi czteroma batalionami radiotechnicznymi.

Pozostałe jednostki Sił Powietrznych RP to między innymi: 1 Ośrodek Ra- dioelektroniczny, Centrum Wsparcia Teleinformatycznego, Centrum Szkolenia Inżynieryjno - Lotniczego, Centralny Poligon Lotniczy itp.

1 Ośrodek Radioelektroniczny w Grójcu przeznaczony jest do prowadzenia rozpoznania łączności radiowej KF i satelitarnej SP i OP państw obcych, celem uprzedzenia systemu OP o możliwości naruszenia przestrzeni powietrznej RP.

Szczególna uwaga skierowana jest na działalność lotnictwa rozpoznawczego wy- konującego loty wzdłuż granic RP oraz na możliwość wykonania ataków terrory- stycznych z użyciem statków powietrznych. Zadaniem Centrum Wsparcia Telein- formatycznego Sił Powietrznych (CWT SP) w Warszawie jest zarządzanie syste- mami teleinformatycznymi i łączności Sił Powietrznych na terenie całego kraju, zapewnienie ciągłości dowodzenia poprzez zapewnienie sprawnej komunikacji pomiędzy głównymi elementami dowodzenia Sił Powietrznych. Centrum Szkole- nia Inżynieryjno - Lotniczego w Dęblinie (CSIL) przeznaczone jest do szkolenia żołnierzy zawodowych w specjalnościach służby inżynieryjno-lotniczej, prowa- dzenia przeszkolenia studentów wyższych uczelni cywilnych oraz kształcenia sze- regowych na kursach specjalistycznych organizowanych dla potrzeb Sił Zbrojnych RP i szkolenia żołnierzy służby przygotowawczej. Centralny Poligon Lotniczy w Ustce przeznaczony jest do zabezpieczenia szkolenia w zastosowaniu bojowym lotnictwa Sił Zbrojnych RP oraz armii innych państw z wykorzystaniem lotniczych środków bojowych (LŚB) do zwalczania naziemnych celów poligonowych oraz prowadzenia oceny strzelań i bombardowań realizowanych na poligonie.

15 Podręcznik działań taktycznych Wojsk Radiotechnicznych Sił Powietrznych, DSP, Warszawa 2008, s. 39.

14

1.2. Identyfikacja systemu walki Sił Powietrznych RP

Badanie funkcjonowania systemu walki Sił Powietrznych RP wymagało się- gnięcia do języka i metod badawczych używanych na gruncie nauk społecznych.

Zabieg ten wpłynął na interpretację badanej rzeczywistości, był konieczny do stworzenia aparatu pojęciowego opracowanego zgodnie z zasadą, że jakość wszel- kich wniosków teoretycznych jest zależna od stopnia precyzji stosowanej termino- logii, a słowa używane jako nazwy desygnatów muszą posiadać specyficzne i ściśle określone odniesienia¹⁶.

Do definiowania kluczowych pojęć opracowania wykorzystano jako narzę- dzia badawcze metody zaczerpnięte z metodologii nauk, logiki i językoznawstwa¹⁷. Potrzeba konstruowania nowych definicji, głównie o charakterze sprawozdawczym i projektującym¹⁸ wynikła z dynamicznego rozwoju myśli wojskowej oraz dotych- czasowego braku wyjaśnień terminologicznych w dokumentach normatywnych.

Na tym etapie badań skupiono się przede wszystkim na określeniu podstawy terminologicznej przedmiotu badań. Operacją, która pozwoliła na wygenerowanie definicji rozpatrywanych terminów, było określenie definicji sprawozdawczych ich komponentów, a tam gdzie było to konieczne stworzenie definicji projektujących, obowiązujących w niniejszym opracowaniu.

Głównymi składnikami terminu „system walki sił powietrznych” są terminy cząstkowe: „system” i „walka”, komponentem składowym wymagającym również zdefiniowania jest: „siły powietrzne” (jednakże z uwagi na fakt, iż został on omó- wiony w podrozdziale 1.1., w tej części opracowania zostanie pominięty). W nau- kowym podejściu do powyższych terminów konieczne było także uchwycenie ich właściwego sensu oraz istoty związanych z nimi zjawisk.

Powszechnie przyjęło się, iż system jest to „zestaw (zbiór) wzajemnie po- wiązanych elementów funkcjonujących jako całość”¹⁹. Do teoretyków, którzy

16 S. Bieleń, Podejścia teoretyczne w brytyjskiej nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:] J. Ku- kułka (red.), Zmienność i instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 1988, s. 38–39.

17 T. Kotarbiński, Ontologia, teoria poznania i metodologia nauk, Ossolineum, Warszawa 1961;

K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, Wyd. PWN, Warszawa 1975; K.K. Popper, Logika odkrycia naukowego, PWN, Warszawa 1977; R. Carnap, Logiczna składnia języka, PWN, Warszawa 1995, J. Such, M. Szcześniak, Filozofia nauki, UAM, Poznań 1997.

18 Definicja sprawozdawcza (analityczna) jest to definicja zdająca sprawę z przyjętego w danym języku znaczenia wyrazu. Definicja sprawozdawcza: odtwarza takie znaczenie wyrazu, jakie ma on w danym języku; składa sprawozdanie z tego, jaka grupa ludzi posługuje się pewnym wyrażeniem (terminem); podajemy ją komuś, kto nie zna ustalonego już w danym języku znaczenia wyrazu (ter- minu). Definicja projektująca (syntetyczna) wprowadza nowe znaczenie słów na zasadzie konwencji terminologicznej. Definicja projektująca ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość, ustanawia regułę znaczeniową wyrazu (terminu) na przyszłość. Jest ona definicją konstrukcyjną, gdy ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie uwzględniając jego dotychczasowych konotacji. Jest definicją regulującą, jeżeli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu biorąc jednak pod uwagę dotychczasowe nieostre znaczenie wyrazu. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna…, op.

cit. s. 62.

19 Ibidem, s. 50.

15

przyczynili się do rozwoju teorii systemów należy zaliczyć: Alfreda North White- heada, Anatola Rapoporta, Kennetha Bouldinga, Paula A. Weissa, Ralpha Gerarda, Kurta Lewina, Roya R. Grinkera, Williama Graya, Nicolasa Rizza, Karla Mennin- gera, Silvana Arieti, a także Ludwiga von Bertalanffy²⁰. Ten ostatni podaje kla- syczną definicję systemu (general system theory – GST) w następującym brzmie- niu „system to całość złożona z materii i energii²¹ utożsamiana z […] kompleksem elementów znajdujących się we wzajemnej interakcji, a w szerszym znaczeniu […]

zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych, ściślej skonfigurowanych elementów wza- jemnie ze sobą powiązanych w taki sposób, iż tworzą całość”²². Z kolei P. Sien- kiewicz zdefiniował system jako „obiekt wyróżniony z rzeczywistości i rozpatry- wany jako całość, którą tworzy zbiór elementów i relacji między nimi; celowo zo- rientowana i zorganizowana całość”²³. W. Kieżuń za system uważa „wyodrębnio- ną cześć otaczającej nas rzeczywistości, mającą pewną wewnętrzną strukturę, a więc składającą się z części uporządkowanych według ustalonych reguł, określa- jących ich wzajemne relacje”²⁴. W Leksykonie Wiedzy Wojskowej system określa- ny jest jako: wszelki, skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę układ elementów; zespół sposobów (metod) działania, wykonywania złożonych czynności; całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł obowiązujących w danej dziedzinie; całościowy i uporządkowany zespół zadań powiązanych ze sobą określonymi stosunkami logicznymi; problematyką systemu w sensie najogól- niejszym zajmuje się prakseologia i cybernetyka²⁵. Interesujące podejście do termi- nu system prezentuje A. Czupryński, który stwierdza, iż: „system to przede wszyst- kim relacje pomiędzy jego podsystemami, utrzymujące zależności funkcjonalne mogące kreować jego dodatkowe podsystemy. Oznacza to, że zbiór podsystemów lub elementów zdefiniowanych na początku jego diagnozy stanowi liczbę zmienną, ponieważ w trakcie jego funkcjonowania mogą powstać dodatkowe podsystemy wykreowane przez relacje i interakcje”²⁶. W przytoczonych powyżej definicjach, a także innych występujących w literaturze, zauważamy pewne cechy wspólne, tj.:

• system jest zbiorem elementów, które mogą być rozpatrywane jako ca- łość, której właściwości są różne niż suma właściwości poszczególnych elementów;

20 A. Laszlo, S. Krippner, Systems Theories: Their Origins, Foundations, and Development, J.S. Jordan (Ed.), Amsterdam 1998, s. 2.

21 J. Leon, J. Frąckiewicz, Poradnik sprawnego i efektywnego kierowania, Wyd. Antyk – Marcin Dybowski, Warszawa 2000, s. 36.

22 L. von Berta Bertalenffy, General System Theory, Jurnal of Social General Research, nr 1/1956, s. 4.

23 P. Sienkiewicz, Analiza systemowa. Podstawy i zastosowania, Wyd. Bellona, Warszawa 1994, s. 268.

24 W. Kieżuń, Sprawne zarządzanie organizacją, SGH, Warszawa 1997, s. 13.

25 Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 426.

26 A. Czupryński, System walki czy system działania wojsk w kształtowaniu bezpieczeństwa [w:] W. Kieźun, J. Kręcikij, J. Wołejszo (red nauk.), Zgrywanie systemu walki Wojsk Lądowych Sił Zbrojnych RP AON, Warszawa 2006, s. 56.

16

• elementy systemu są zintegrowane ze sobą i powiązane wzajemnie sil- nymi sprzężeniami (relacjami) stanowiącymi jego strukturę;

• system jest związany z otoczeniem;

• system zajmuje określone miejsce w hierarchii systemów, tj. system mo- że być elementem systemu wyższego rzędu, składającego się z podsys- temów będących systemami niższego rzędu.

Na potrzeby niniejszego opracowania autor proponuje następującą definicję systemu: „system jest to wyodrębniony zbiór elementów materialnych lub abstrak- cyjnych (przynajmniej dwóch), powiązanych relacjami, rozpatrywany jako całość z określonego punktu widzenia, posiadający przy tym takie właściwości, których nie posiadają jego składowe elementy”.

Z kolei termin walka, oznacza przezwyciężanie czegoś, zmaganie się z kimś lub z czymś bądź też działanie mające na celu osiągnięcie, uzyskanie, zdobycie, odzyskanie, utrzymanie kogoś lub czegoś. J. Rudniański interpretuje pojęcie walki jako współdziałanie o celach niezgodnych jednostek lub zespołów znajdujących się w „gęstym” społecznym otoczeniu. Autor ten uzasadnia silne wzajemne relacje między podmiotami działającymi w walce oraz ukazuje możliwości stosowanych sposobów prowadzenia walki (głównie niezbrojnej)²⁷. W znaczeniu militarnym walka definiowana jest jako „zorganizowane działanie sił zbrojnych stron prze- ciwnych, dążących do pobicia przeciwnika, ścieranie się, bicie się z kimś, czymś;

bitwa, bój, potyczka; w znaczeniu ogólniejszym: wojna”²⁸.

Zasadniczym celem każdej walki jest zwycięstwo, polegające na pokonaniu przeciwnika. O wyniku walki decyduje wiele czynników, wśród których na pierw- szym planie pojawia się człowiek, jego wiedza i umiejętności, jego sposób myśle- nia i walory psychofizyczne, jego morale i sprawność działania. Ciekawe spostrze- żenie w tej kwestii formułuje J. Konieczny w pracy Cybernetyka walki uważając, że „walka jest to wzajemne niszczenie się stron o celach niezgodnych”²⁹. Zatem walka polega na kooperacji negatywnej, czyli na przeszkadzaniu. Nie sposób także pominąć w rozważaniach o walce ujęcia prezentowanego przez K. von Clausewit- za, według którego celem walki jest narzucenie przeciwnikowi swej woli. Tezę tę autor uzasadnia następująco: „Jeśli bowiem wojna, jest aktem przemocy, aby zmu- sić przeciwnika do wykonania naszej woli, to powinno zawsze chodzić jedynie i wyłącznie o powalenie wroga, to znaczy o obezwładnienie”³⁰.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na potrzeby niniejszego opracowa- nia przyjęto definicję walki S. Kozieja brzmiącą: „walka to bezpośrednie, wzajem- ne destrukcyjne oddziaływanie (starcie) przeciwstawnych zgrupowań wojsk w skali taktycznej za pomocą posiadanych środków rażenia ukierunkowane na fizyczne niszczenie i psychologiczne obezwładnianie przeciwnika jako przeszkody na drodze

27 J. Rudniański, Elementy prakseologicznej teorii walki, Warszawa 1983, s. 98.

28 Słownik języka polskiego, Warszawa, PWN 1995, s. 608.

29 J. Konieczny, Cybernetyka walki, Wyd. PTC, Warszawa 1970, s. 78.

30 C. Clausewitz, O wojnie, Warszawa 1958, s. 27.

17

do celu”³¹. W literaturze przedmiotu doszukać się można także interpretacji pojęcia system walki, czyli obu analizowanych powyżej terminów zestawionych razem.

Pojęcie systemu walki w teorii działań Sił Powietrznych RP zaistniało dość późno. W latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku w literaturze spotyka się pojęcia system ognia oraz system obrony. Pierwszy termin zarówno w Małej ency- klopedii wojskowej jak i w Leksykonie wiedzy wojskowej, definiuje się jako „wza- jemne powiązanie ognia wszystkich rodzajów wojsk, w połączeniu z zaporami inży- nieryjnymi, organizowane zgodnie z zamiarem dowódcy, wykonywanymi zadania- mi, charakterem terenu itp. (…). System ognia stanowi wynik pełnej integracji i ścisłego powiązania ognia artylerii, lotnictwa, czołgów, broni strzeleckiej, a także wojsk rakietowych. System ognia umożliwia szybkie i zdecydowane ześrodkowanie ognia na ważne cele grupowe i nacierające wojska nieprzyjaciela, osłonę tyłów, skrzydeł, luk oraz ułatwia manewr ogniem”³². Z kolei system obrony rozumiany jest jako skoordynowany wewnętrznie i wzajemnie powiązany układ zasadniczych elementów obrony tworzących określoną całość, zgodnie z zamiarem prowadzenia działań dla osiągnięcia celu walki, bitwy, lub operacji³³. Aktualnie obowiązujące w siłach zbrojnych dokumenty normatywne definiują system walki jako „skoordy- nowany wewnętrznie zbiór wzajemnie powiązanych sił, środków i działań ukierun- kowanych na osiągnięcie celu walki zgodnie z zamiarem dowódcy”³⁴. Podobną definicję systemu walki zawarto w Doktrynie szkolenia Sił Zbrojnych RP DD/7, w której przedstawia się go jako: skoordynowany wewnętrznie zbiór wzajemnie powiązanych sił, środków i różnorodnych działań, ukierunkowanych na osiągnięcie celu walki (operacji) w sposób zgodny z zamiarem dowódcy i przy jak najmniej- szych stratach własnych³⁵.

Wykorzystując przedstawione ogólne definicje systemu walki oraz charakte- rystykę jego wyróżników (funkcji, elementów i ich uporządkowania), autor zapro- ponował następującą definicję: system walki Sił Powietrznych RP to siły i środki ze składu tego rodzaju sił zbrojnych etatowo lub czasowo rozwinięte i ugrupowane w powietrzu³⁶ i na lądzie, połączone więzami organizacyjnymi zapewniającymi realizację założonej koncepcji dowodzenia, rozpoznania, rażenia, zabezpieczenia logistycznego oraz przetrwania w celu kontroli działań w przestrzeni powietrznej, a tym samym zwiększenia skuteczności (szybkości i precyzji) działań Sił Powietrz- nych RP i innych wspieranych komponentów (rodzajów sił zbrojnych).

Pod względem funkcjonalnym system walki SP RP stanowi część (podsys- tem) systemu walki Sił Zbrojnych RP. System walki składać się także będzie z wielu podsystemów, zwanych również systemami po ich wyodrębnieniu z całości

31 Por. S. Koziej, Teoria sztuki wojennej, Bellona, Warszawa 1993, s. 16-17.

32 Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 427.

33 Tamże, s. 427.

34 Instrukcja zgrywania systemu walki w Siłach Zbrojnych RP DD/7.1.2., SGWP, Warszawa 2011, s. 6.

35 Doktryna szkolenia Sił Zbrojnych RP DD/7A, MON, Warszawa 2010 r. s. 48.

36 Takim przykładem jest ugrupowanie bojowe samolotów – COMAO (ang. Composite Air Opera- tions).

18

systemu. Podsystem to wyodrębniona część systemu walki, charakteryzująca się zbieżnością funkcjonalną realizowanych zadań z systemem walki ukierunkowana na osiągnięcie celu działania³⁷. Podsystem realizując zadania autonomicznie może być traktowany jako system. Z kolei najmniejszy wyodrębniony fragment systemu walki (podsystemu) mogący samodzielnie realizować zadania i nieposiadający organu dowodzenia to element wykonawczy systemu walki³⁸.

Po raz pierwszy podział systemu walki zaprezentowany został we wdrożonej w roku 2004 w Siłach Zbrojnych RP doktrynie: „Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP – DD/7.1”.

W rozpatrywanym dokumencie w „Załączniku G” tj. w „Ramowym planie zgrywania systemu walki” w „Części II – zatytułowanej – Plan zgrywania syste- mów walki, wsparcia i zabezpieczenia działań bojowych” znajduje się zapis

„...system walki składa się z: systemu dowodzenia, systemu priorytetowego, sys- temu rażenia, systemu wsparcia, systemu zasilania”. W omawianym dokumencie można było dostrzec pewną niekonsekwencję i nieścisłość, gdyż w punkcie 4005 (tejże doktryny) zapisano, iż system walki składa się z: „...systemu informacyjne- go, systemu rażenia, systemu wsparcia oraz systemu zasilania”³⁹. Z kolei w opra- cowanej dwa lata później Doktrynie szkolenia Sił Zbrojnych RP DD/7 w Siłach Zbrojnych RP wyróżniono następujące systemy walki: ugrupowanie bojowe, do- wodzenie, rozpoznanie, rażenie, wsparcie bojowe, zabezpieczenie logistyczne oraz uzupełnianie⁴⁰. W tym samym czasie na potrzeby szkolenia sił zbrojnych w Sztabie Generalnym WP dokonano podziału systemu walki i wyróżniono w nim siedem zasadniczych podsystemów: dowodzenia, rozpoznania, rażenia, wsparcia, ugrupo- wania bojowego, zabezpieczenia logistycznego i uzupełniania oraz dodatkowo wyspecyfikowano trzy: wsparcie przez państwo gospodarza – HNS, ugrupowanie bojowe i reagowanie.

Również w Dowództwie Sił Powietrznych podjęto próbę zidentyfikowania systemów walki w odniesieniu do tego rodzaju wojsk sił zbrojnych. W zapropono- wanej typologii wyróżniono jednak tylko cztery podsystemy walki sił powietrz- nych tj.: podsystem informacyjny, rażenia, wsparcia i zasilania. W skład systemu informacyjnego wchodziły następujące podsystemy: dowodzenia operacyjnego, dowodzenia pozaoperacyjnego, rozpoznania radiotechnicznego; rozpoznania elek- tronicznego, rozpoznania powietrznego, łączności, powiadamiania i ostrzegania o zagrożeniach powietrznych oraz podsystem obrony elektronicznej. Podsystem rażenia składał się z: podsystemu rażenia lotniczego, podsystemu rażenia Wojsk OPL oraz podsystemu oddziaływania elektronicznego. W podsystemie wsparcia wyróżniono: podsystem ubezpieczenia, maskowania, powszechnej obrony przeciw-

37 Por. S. Kowalkowski, W. Kawka, Zgrywanie podsystemu (systemu) działań inżynieryjnych w ra- mach systemu walki wojsk lądowych w działaniach wojennych, AON, Warszawa 2012, s. 8.

38 Ibidem, s.73.

39 Na podstawie: Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP - DD/7.1, SG WP, Warszawa 2004.

40 Doktryna szkolenia Sił Zbrojnych RP DD/7, MON, Warszawa 2006 r. s. 29.

19

lotniczej, zabezpieczenia inżynieryjnego, obrony przed bronią masowego rażenia, podsystem zabezpieczenia geograficznego oraz zabezpieczenia meteorologicznego.

Podsystem zasilania tworzyły: podsystem uzupełnienia personalnego oraz podsys- tem zabezpieczenia logistycznego (zabezpieczenie techniczne, zabezpieczenie ma- teriałowe, zabezpieczenie transportowe, zabezpieczenie medyczne, zabezpieczenie infrastruktury oraz wsparcie przez państwo gospodarza).

Analizując powyższy podział systemu walki sił powietrznych, można zau- ważyć niespójność z typologią zamieszczoną w obowiązujących w owym czasie dokumentach normatywnych, dotyczącą zarówno ilości podsystemów jak i ich nazewnictwa. Stąd główne założenia organizacyjne dotyczące systemu walki sił powietrznych zostały znormalizowane w „Wytycznych Dowódcy SP z dnia 19 czerwca 2006 r. w sprawie zgrywania systemów walki na lata 2006-2010”. W do- kumencie zawarto ogólne ramy, zasady, systemy priorytetowe oraz relacje zgry- wanych systemów walki dla poszczególnych szczebli dowodzenia poziomu tak- tycznego. Autorzy Wytycznych … uwzględniając zapisy zawarte w Doktrynie szko- lenia Sił Zbrojnych RP DD/7 zaproponowali nowy podział systemu walki w odnie- sieniu do sił powietrznych oraz dokonali dalszej dekompozycji na podsystemy.

W podsystemie dowodzenia wyróżniono dodatkowo podsystem dowodzenia ope- racyjnego, pozaoperacyjnego i łączności. W skład systemu rozpoznania zaliczono podsystemy: rozpoznania radiolokacyjnego, rozpoznania elektronicznego; obser- wacji i rozpoznania powietrznego sytuacji naziemnej, a także podsystem powiada- miania i ostrzegania o zagrożeniach z powietrza. Podsystem rażenia składał się z: podsystemu rażenia lotniczego, podsystemu rażenia Wojsk OPL oraz podsyste- mu przeciwdziałania elektronicznego. W podsystemie wsparcia wyróżniono: pod- system ubezpieczenia, maskowania, powszechnej obrony przeciwlotniczej, zabez- pieczenia inżynieryjnego, obrony przed bronią masowego rażenia, podsystem za- bezpieczenia geograficznego, zabezpieczenia meteorologicznego oraz podsystem wsparcia dowodzenia (nowy wcześniej nie występujący w tej kategorii podział).

Podsystem zabezpieczenia logistycznego składał się z: podsystemu zabezpieczenia technicznego, zabezpieczenia materiałowego, zabezpieczenia transportowego, za- bezpieczenia medycznego, zabezpieczenia infrastruktury, oraz podsystemu wspar- cia przez państwo gospodarza). Ostatni podsystem uzupełnienia personalnego po- dzielono na: podsystem zarządzania kadrami, uzupełniania strat, postępowania z jeńcami.

W roku 2010 dokonano nowelizacji Doktryny szkolenia Sił Zbrojnych, w której zawarto też nową typologię systemu walki. W dokumencie systemy walki zostały podzielone jedynie na główne i pozostałe⁴¹, zauważalny jest brak dalszej ich typologii. Z kolei w znowelizowanej w 2010 roku doktrynie Organizacja szko- lenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP – DD/7.1 (A) spotkać można podział systemu walki na systemy główne i pozostałe. W dokumencie do systemów głównych zalicza się: dowodzenie, rozpoznanie i rażenie, zaś do pozostałych:

41 Doktryna szkolenia Sił Zbrojnych RP DD/7A, MON, Warszawa 2010 r. s. 27.

20

wsparcie inżynieryjne, obrona przed bronią masowego rażenia, obrona przeciwlot- nicza, zabezpieczenie logistyczne oraz zabezpieczenie medyczne⁴².

Na inny podział wskazano w Instrukcji zgrywania systemów walki w Siłach Zbrojnych RP DD/7.1.2.. W dokumencie wyróżnia się podsystemy: dowodzenia;

rozpoznania; rażenia; wsparcia inżynieryjnego; obrony przed bronią masowego rażenia; obrony przeciwlotniczej; zabezpieczenia logistycznego oraz zabezpiecze- nia medycznego⁴³. Na podstawie Instrukcji… w siłach powietrznych opracowano Wytyczne Dowódcy SP z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie zgrywania systemów walki na lata 2011-2014. W dokumencie zawarto także klasyfikację systemu walki dla Sił Powietrznych RP (rys. 1.2.) uwzględniając zapisy zawarte w dokumencie Instrukcja zgrywania systemów walki w Siłach Zbrojnych RP, a nie te zawarte w doktrynie Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP.

Zgodnie z zapisami zawartymi w Wytycznych… podsystem dowodzenia składa się z: podsystemu organizacji dowodzenia, podsystemu proces dowodzenia oraz podsystemu środki dowodzenia. W kolejnym podsystemie rozpoznania wy- różniono: podsystem rozpoznania obrazowego, podsystem rozpoznania elektro- nicznego oraz podsystem rozpoznania radiolokacyjnego. W skład podsystemu ra- żenia autorzy dokumentu zaliczyli: podsystem rażenia ogniowego oraz podsystem walki elektronicznej.

Rys. 1.2. Elementy składowe systemu walki Sił Powietrznych RP

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wytycznych Dowódcy SP, DSP, Warszawa 2006, s. 8.

Do kolejnych podsystemów walki SP RP zaliczono: podsystem wsparcia in- żynieryjnego, podsystem obrony przed bronią masowego rażenia oraz podsystem obrony przeciwlotniczej, w którym dokonano dalszego podziału na: podsystem

42 Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP – DD/7.1(A), MON, Warszawa 2010, s. 22.

43 Instrukcja zgrywania systemów walki w Siłach Zbrojnych RP DD/7.1.2, MON, Warszawa 2011, s. 6.

21

dowodzenia (kierowania) ogniem OPL, podsystem rozpoznania przestrzeni po- wietrznej, podsystem ognia OPL i podsystem powszechnej OPL. Następny element systemu walki to podsystem zabezpieczenia logistycznego, w którym zidentyfiko- wano pięć kolejnych podsystemów tj.: podsystem kierowania, podsystem materia- łowy, podsystem techniczny, podsystem transportu i ruchu wojsk oraz podsystem infrastruktury wojskowej. Ostatnim wyszczególnionym komponentem składowym systemu walki jest podsystem zabezpieczenia medycznego.

W styczniu 2014 nastąpiła reorganizacja systemu dowodzenia Sił Zbrojnych RP. Zgodnie z podziałem kompetencji organizatorem systemu walki jest Dowódz- two Operacyjne RSZ. Dowództwo to powinno zatem opracować wytyczne w sprawie zgrywania systemów walki. Jednakże z informacji uzyskanych podczas konsultacji z kadrą DO RSZ wynika, że zostaną one opracowane dopiero po wprowadzeniu w życie nowej Instrukcji zgrywania systemów walki w Siłach Zbrojnych RP (prace nad dokumentem trwają w SG WP). Stąd do dalszych rozwa- żań przyjęto podział dokonany w Wytycznych Dowódcy Sił Powietrznych z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie zgrywania systemów walki na lata 2011-2014.

1.3. Dekompozycja systemu walki Sił Powietrznych RP

Na podstawie treści zaprezentowanych w podrozdziale 1.2. można aksjoma- tycznie przyjąć, że podczas identyfikowania systemu walki sił powietrznych tytu- łowy podsystem dowodzenia zwykle charakteryzowany jest w pierwszej kolejno- ści. Sprawne działanie tego systemu uwarunkowane jest pewną bazą, którą stano- wią „funkcjonalne i wewnętrznie skoordynowane elementy organizacyjne, ludzkie i materiałowe, wzajemnie ze sobą powiązane i uzależnione od siebie”⁴⁴. Odpo- wiednio zaprojektowany i zorganizowany system dowodzenia stanowi integralną część systemu działań, umożliwiającą sprawne przygotowanie tych działań i efek- tywne dowodzenie wojskami⁴⁵. J. Michniak tego typu rozważania rozszerza two- rząc definicję systemu dowodzenia jako zespołu „elementów w postaci stanowisk dowodzenia, sieci telekomunikacyjnych, sieci teleinformatycznych, stacji i samo- dzielnych urządzeń telekomunikacyjnych, teleinformatycznych i pocztowych sprzę- żonych relacjami dowodzenia wraz z elementami podsystemu informacyjnego, sprzętem specjalistycznym i pomocniczym, organami dowodzenia, całą infrastruk- turą zabezpieczenia logistycznego i operacyjnego systemu, współpracujący z sobą według przyjętych i uzgodnionych wcześniej zasad i wymagań”⁴⁶.

W literaturze przedmiotu można spotkać dwa podejścia do opisu systemu dowodzenia. Z jednej strony można go rozpatrywać jako proces informacyjno- decyzyjny, a z drugiej jako strukturę organizacyjną, w której eksponowane są ele- menty decyzyjne, tzw. „receptory” decyzji i jednocześnie „przetworniki” decyzji

44 Regulamin działań Wojsk Lądowych, WWL, Warszawa 1999, s. 54.

45 J. Kręcikij, System dowodzenia Sił Zbrojnych RP, AON, Warszawa.2006, s. 9.

46 J. Michniak, Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, AON, Warszawa 2003, s. 22.

22

w czynności wykonawcze, elementy wykonawcze oraz elementy informacyjne, tzw. „efektory” informacji pierwotnych (źródłowych)⁴⁷. Na płaszczyźnie funkcjo- nalnej S. Antczak odnosi się do działalności informacyjno-decyzyjnej i określa system dowodzenia jako podsystem określonej organizacji militarnej (sił zbroj- nych, rodzaju sił zbrojnych, rodzaju wojsk itp.), który stanowi zbiór elementów decyzyjnych i zbiór elementów informacyjnych oraz relacji między nimi i elemen- tami otoczenia, niezbędnymi do osiągania zamierzonych celów walki, bitwy lub operacji⁴⁸. Jest to przejrzysty opis, jednak szereg wątpliwości dotyczy powiązań pomiędzy elementami decyzyjnymi i informacyjnymi. Interpretacja E. Zabłockie- go, przyjmuje podejście strukturalne i kładzie nacisk na cechy „organizacyjno- techniczne”, stąd system dowodzenia rozumiany jest jako uporządkowana według określonych zasad całość (zbiór elementów), złożona z powiązanych informacyjnie organów dowodzenia oraz środków dowodzenia rozmieszczonych na różnego typu stanowiskach dowodzenia i wszystkich szczeblach organizacyjnych (strategicz- nym, operacyjnym i taktycznym) ⁴⁹.

Według słownika NATO (AAP-6) system dowodzenia jest to zintegrowany system obejmujący: doktrynę, procedury, strukturę organizacyjną, zespoły dowód- czo-sztabowe, wyposażenie techniczne i wspomaganie ułatwiające wykonywanie zadań oraz komunikację, zapewniający decydentom na wszystkich szczeblach aktu- alne i adekwatne dane do planowania, koordynowania i kontrolowania przebiegu operacji⁵⁰.

Z kolei w narodowych dokumentach normatywnych system dowodzenia traktuje się jako uporządkowaną, zgodnie z zasadami sztuki wojennej całość, zło- żoną z organów i środków dowodzenia, sprzężonych ze sobą informacyjnie, za- pewniającą podejmowanie stosownych decyzji na wszystkich poziomach dowo- dzenia i szczeblach organizacyjnych oraz ich sprawną, terminową realizację⁵¹. W skład systemu dowodzenia wchodzą trzy składniki:

• organizacja dowodzenia, która obejmuje ogólne zasady działania, sposób zorganizowania dowództw, relacje pomiędzy nimi, uprawnienia i odpo- wiedzialność dowództw oraz podział i strukturę funkcjonalną dowództw na stanowiskach dowodzenia;

• proces dowodzenia realizowany przez dowództwa na wszystkich pozio- mach dowodzenia;

• środki dowodzenia, wydzielone do wykorzystania w systemie dowodze- nia.

Nieco innego znaczenia pojęcia system dowodzenia doszukać się można w Regulaminie działań Sił Powietrznych. W dokumencie tym system dowodzenia SP definiowany jest jako zintegrowane i sprzężone informacyjnie organy dowodze-

47 P. Sienkiewicz, Inżynieria systemów, MON, Warszawa 1983, s. 215.

48 S. Antczak, Podstawy dowodzenia Siłami Powietrznymi, AON, Warszawa 1997, s.20.

49 E. Zabłocki, Dowodzenie Siłami Powietrznymi, cz. I, AON, Warszawa 2004, s. 46.

50 Słownik terminów i definicji NATO AAP-6(U), s. 74.

51 Doktryna Systemu Dowodzenia Sił Zbrojnych RP DD/6.1.B, MON, Warszawa 2013, s. 11.

23

nia rozmieszczone na stanowiskach dowodzenia i funkcjonujące według ustalonych procedur. Przeznaczone są do zapewnienia dowódcom danych do planowania, organizowania, kierowania i oceny (kontroli) działań bojowych⁵². Według zapisów regulaminowych system dowodzenia SP tworzą: organy dowodzenia, stanowiska dowodzenia oraz systemy automatyzacji dowodzenia, informatyki i łączności (elementy wsparcia dowodzenia).

Analizując zatem zapisy zawarte w narodowych dokumentach doktrynal- nych, doszukać się można pewnych różnic w definiowaniu samego pojęcia syste- mu dowodzenia jak również i w identyfikacji jego składowych. W doktrynie SZ RP DD/6.1. główny nacisk kładzie się na procedury, które zapewnić mają spraw- ność działania wszystkich organów dowodzenia na poszczególnych szczeblach dowodzenia, z kolei w doktrynie Sił Powietrznych DD/3.3, najważniejszym pod- miotem są organy dowodzenia.

W odniesieniu do składowych systemu, w obu dokumentach wyszczególnia się inne elementy. Uogólniając można stwierdzić, iż system dowodzenia sił po- wietrznych jest zbiorem organów dowodzenia wyposażonych w środki instrumen- talizacji (głównie techniczne środki dowodzenia przeznaczone do zdobywania, przekazywania, przechowywania i przetwarzania informacji), hierarchicznie sprzę- żonych ze sobą kanałami organizacyjnymi, w których przepływają oddziaływania informacyjno-decyzyjne. Przeznaczony jest do spełniania funkcji dowodzenia po- legających na sprawnym przygotowaniu i podjęciu racjonalnych decyzji, postawie- niu zadań wykonawcom, wszechstronnym zabezpieczeniu i spowodowaniu spraw- nej realizacji tych zadań, a także na osiąganiu celów i misji, jakie mają do spełnie- nia siły zbrojne. Biorąc powyższe pod rozwagę wyróżnić można w systemie dowo- dzenia SP RP trzy zasadnicze komponenty: organa dowodzenia, proces dowodze- nia oraz środki dowodzenia.

Organ dowodzenia to wyodrębniony pod względem strukturalnym i funkcjo- nalnym zespół o charakterze dowódczym, sztabowym lub pomocniczym (dowódz- two, sztab, oddział, wydział, sekcja) powołany do przygotowania i zabezpieczenia realizacji decyzji dowódcy. Na czele organu dowodzenia stoi dowódca, szef, ko- mendant lub kierownik⁵³. Organ dowodzenia jest ogólną nazwą występującą na wszystkich szczeblach struktury dowodzenia w odniesieniu do osób lub grup osób realizujących określone funkcje: decyzyjne, sztabowe lub pomocnicze. Zasadniczą funkcją organów dowodzenia funkcjonujących w podsystemie dowodzenia jest planowanie, dowodzenie i kierowanie siłami podległymi i czasowo przydzielony- mi, w celu realizacji przydzielonych im zadań.

Proces dowodzenia, jako drugi z elementów systemu dowodzenia rozumiany jest jako ciąg czynności informacyjno-decyzyjnych realizowanych przez dowódz- twa polegający na cyklicznym zbieraniu i opracowywaniu informacji oraz przetwa- rzanie ich w decyzje, które w postaci zadania doprowadza się do wykonawców.

52 Regulamin Działań Sił Powietrznych D.D/3.3, Warszawa 2004, s. 89-90.

53 Dowodzenie w Siłach Zbrojnych RP. Podręcznik normalizacyjny, MON, Warszawa 2008, s. 81.