Siły Powietrzne RP (SP RP) stanowią jeden z najważniejszych rodzajów Sił Zbrojnych RP5 o określonej strukturze organizacyjnej, składzie bojowym i uzbro-jeniu. Jak stwierdza M. Marszałek. Siły powietrzne są bytem realnym, a zatem ich zawartość bytowa jest pełna, choć nigdy nie jest do końca zbadana. Z kolei zawar-tość treściowa modelu sił powietrznych, czyli ich konceptualne odwzorowanie, jest z założenia niepełna, ograniczona tylko do wybranych właściwości, które są bada-ne. Zawartość treściowa jest więc uschematyzowana i niedookreślona, dlatego może być uzupełniana nowymi treściami w procesie poznania naukowego6. E. Za-błocki w opracowaniu Siły powietrzne, wskazuje na dwa zasadnicze ujęcia sił po-wietrznych – strukturalne i funkcjonalne7. W ujęciu strukturalnym siły powietrzne to rodzaj sił zbrojnych o określonej strukturze organizacyjnej, składzie bojowym i uzbrojeniu8. W skład bojowy tak rozumianych sił powietrznych wchodzą:
5 Pozostałe rodzaje sił zbrojnych to: wojska lądowe, marynarka wojenna oraz wojska specjalne.
6 M. Marszałek, Siły powietrzne w operacjach reagowania kryzysowego, AON, Warszawa 2007, s. 74.
7 E. Zabłocki, Siły powietrzne, AON, Warszawa 2007, s. 7-8.
8 Tamże, s. 7.
10
two i naziemne środki obrony powietrznej oraz podsystemy dowodzenia, rozpo-znania i logistyki. W ujęciu funkcjonalnym natomiast, siły powietrzne to całość lotnictwa i sił obrony powietrznej, występujących we wszystkich rodzajach sił zbrojnych, np. danego państwa lub sojuszu9. W tym znaczeniu, na co zwraca uwa-gę cytowany autor, podstawę do prowadzenia analiz merytorycznych stanowią przeznaczenie oraz funkcje i zadania tych sił w operacjach, bez względu na ich formalny podział organizacyjny. W takim też rozumieniu dokonano ich dalszej identyfikacji. Zatem Siły Powietrzne RP przeznaczone są do realizacji zadań zwią-zanych z obroną przestrzeni powietrznej państwa przed rozpoznaniem i uderze-niami z powietrza, a w czasie kryzysu lub wojny także do zdominowania prze-strzeni powietrznej i wsparcia działań bojowych Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej.
W czasie pokoju SP RP zachowują zdolność bojową i są przygotowane do realizacji zadań bojowych, wydzielając część potencjału do pełnienia dyżurów w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej NA-TO (NATINAMDS – NANA-TO Integrated Air and Missile Defence System), w celu zapewnienia nienaruszalności przestrzeni powietrznej kraju i państw sygnatariuszy Sojuszu Północnoatlantyckiego. Siły Powietrzne RP stanowią także trzon organi-zowanego przez Dowódcę Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych systemu Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej, służącego ochronie granicy powietrznej państwa i przeciwdziałaniu zagrożeniom terrorystycznym z powietrza, typu RE-NEGADE10. Do typowych zadań Sił Powietrznych w czasie pokoju, należy także utrzymanie systematycznych dyżurów ratowniczych w systemie poszukiwawczo-ratowniczym (Serach And Rescue – SAR), w polskim obszarze informacji lotniczej (FIR Warszawa) utworzonym z sił i środków wydzielanych ze wszystkich rodza-jów sił zbrojnych.
W czasie kryzysu Siły Powietrzne RP oprócz zadań czasu pokoju, aktywują w pierwszej kolejności elementy systemu reagowania kryzysowego Sił Powietrz-nych oraz podwyższają gotowość bojową sił i środków, stosownie do potrzeb i rysującego się zagrożenia. Jeżeli zagrożenie ma charakter niemilitarny (np. stan klęski żywiołowej, katastrofa ekologiczna, katastrofa przemysłowa czy inne nega-tywne zjawisko), to zadania realizowane przez Siły Powietrzne RP będą miały głównie charakter zabezpieczający, skupiający się na wsparciu zasadniczych zgru-powań sił ratowniczych. W tej sytuacji będą one zabezpieczać transport lotniczy, prowadzić rozpoznanie zagrożonych rejonów, organizować lotnicze porty
9 Tamże, s. 7-8.
10 Terminem „Renegade” określa się statek powietrzny, który może być użyty, jako środek ataku terrorystycznego z powietrza. Obiekty tego typu ze względu na stopień spełnienia określonych kryte-riów dzieli się na trzy kategorie: Suspected Renegade (podejrzany), Probable Renegade (prawdopo-dobny) oraz Confirmed Renegade (potwierdzony). Źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie postępowania przy stosowaniu środków obrony powietrznej w stosunku do obcych statków powietrznych niestosujących się do wezwań państwowego organu zarządzania ru-chem lotniczym, (Dz.U. Nr 279, poz. 2757) oraz B. Grenda, Renegade – przeciwdziałanie zagroże-niom w polskiej przestrzeni powietrznej, „Zeszyty naukowe WSOSP”, nr 1(18)/ 2012,s. 28-29.
11
dunkowe, w których organizowane będzie przyjęcie zagranicznej pomocy humani-tarnej (jeżeli zaistnieje taka potrzeba). W sytuacji, gdy zagrożenie ma militarny charakter zasadniczy wysiłek Sił Powietrznych RP będzie skupiony na wzmacnia-niu systemu obrony powietrznej kraju poprzez: obniżenie dolnej granicy pola ra-diolokacyjnego i jej wzmocnienie na zagrożonym kierunku oraz w obszarze kryzy-sowym, wprowadzenie dodatkowych stanowisk bojowo-rozpoznawczych do dyżu-ru bojowego, wydzielenie dodatkowych sił lotnictwa do dyżudyżu-ru bojowego, wpro-wadzenie do dyżuru sił i środków obrony przeciwlotniczej oraz walki elektronicz-nej, wydzielenie dodatkowych sił do systemu ratownictwa lotniczego oraz przeję-cie wojskowego nadzoru nad przestrzenią powietrzną.
W okresie wojny Siły Powietrzne RP realizować będą zadania ofensywnej i defensywnej walki przeciwko siłom powietrznym przeciwnika, osłabienia jego potencjału oraz prowadzić będą operacje wspierające siły lądowe, morskie i spe-cjalne w operacji obronnej na obszarze kraju lub poza nim.
Zgodnie z obowiązującym podziałem Siły Powietrzne RP składają się z trzech rodzajów wojsk: Wojsk Lotniczych (WL), Wojsk Obrony Przeciwlotniczej (WOPL) i Wojsk Radiotechnicznych (WRt.). Ponadto, w skład Sił Powietrznych wchodzą jednostki: rozpoznania i walki elektronicznej, dowodzenia i łączności oraz jednostki szkolne i zabezpieczające (rys. 1.1.). Powyższe jednostki z dniem 01.01.2014r. podporządkowane zostały pod Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (jednostki operacyjne i zabezpieczające) oraz Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych (jednostki dowodzenia).
Rys. 1.1. Struktura organizacyjna SP RP
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://dgrsz.mon.gov.pl [dostep.14.06.2014 r.].
12
Wojska Lotnicze Sił Powietrznych (WL SP) są głównym rodzajem wojsk sił powietrznych, najlepiej przystosowanym do skutecznego przeciwdziałania zagro-żeniom bezpieczeństwa państwa oraz do uczestniczenia w operacjach stabilizacyj-nych, reagowania kryzysowego i wojennych zarówno narodowych, jak i sojuszni-czych, na obszarze kraju i poza nim11. Uzbrojenie i wyposażenie Wojsk Lotniczych pozwala na zwalczanie obiektów powietrznych, naziemnych i nawodnych, a także na prowadzenie rozpoznania z powietrza w ramach zadań wykonywanych przez Siły Zbrojne RP. Wojska Lotnicze SP wykonują również zadania w systemie ra-townictwa lotniczego oraz są głównym źródłem mobilności powietrznej dostarcza-nej elementom systemu bezpieczeństwa i obronności państwa12. Struktura organi-zacyjna WL SP wynika głównie z jego przeznaczenia, charakteru wykonywanych zadań bojowych, aktualnego stanu i właściwości taktyczno-technicznych sprzętu bojowego, zasad użycia oraz możliwości systemu dowodzenia. Obecnie WL SP są zorganizowane w cztery związki taktyczne (1. i 2. Skrzydło Lotnictwa Taktyczne-go, 3. Skrzydło Lotnictwa Transportowego oraz 4. Skrzydło Lotnictwa Szkolnego) oraz oddziały bezpośrednio podporządkowane pod skrzydła lotnicze w postaci baz lotnictwa taktycznego, baz lotnictwa transportowego, a także baz lotnictwa szkol-nego oraz komendy lotnisk.
Wojska Obrony Przeciwlotniczej Sił Powietrznych (WOPL SP) stanowią in-tegralny element Systemu Obrony Powietrznej, w którym realizują zadania na rzecz systemu obronnego państwa, zwalczając środki napadu powietrznego prze-ciwnika (ŚNP)13 w ramach pełnienia dyżurów bojowych samodzielnie lub we współdziałaniu z lotnictwem oraz siłami i środkami OPL Wojsk Lądowych i Ma-rynarki Wojennej14. W okresie pokoju Wojska OPL SP realizują działalność szko-leniową, zapewniając utrzymanie gotowości bojowej do działań i sprawność sprzę-tu. W okresie kryzysu wykonują zadania mobilizacyjne, osiągając gotowość do działań. Natomiast w czasie konfliktu, Wojska OPL SP realizują zadania bojowe w ramach Narodowego Systemu Obrony Powietrznej oraz Zintegrowanego Syste-mu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej NATO (NATINAMDS), organizują, stosownie do możliwości, osłonę strefową i obiektowo-strefową wojsk, a także ważnych obiektów i centrów administracyjno-gospodarczych państwa oraz poten-cjału bojowego sił powietrznych w strefie działań bojowych. Strukturę organiza-cyjną Wojsk Obrony Przeciwlotniczej sił powietrznych tworzy 3. Warszawska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej w składzie sześciu dywizjonów rakieto-wych oraz jednego dywizjonu zabezpieczenia).
11 J. Wołejszo, R. Jakubczak, Obronność teoria i praktyka, Bellona, Warszawa 2013, s. 290.
12 http://www.sp.mil.pl/pl/struktura [dostęp: 09.06.2014 r.].
13 Środki napadu powietrznego to bojowe aparaty latające wykorzystywane do wykonywania uderzeń z powietrza na obiekty naziemne, podziemne, nawodne i podwodne, a także do niszczenia celów przeciwnika w powietrzu. Są to zarówno nosiciele środków rażenia, jak również same środki rażenia mogące w jakikolwiek sposób oddziaływać na cele lądowe, powietrzne lub morskie. Źródło:
M. Huzarski, J. Wołejszo (red. nauk.), Leksykon obronności Polska i Europa, Bellona, Warszawa 2014, s. 150.
14 Regulamin Działań Sił Powietrznych D.D/3.3, Warszawa 2004, s. 63.
13
Wojska Radiotechniczne Sił Powietrznych (WRt SP)·stanowią podstawę sys-temu rozpoznania radiolokacyjnego SZ RP. Przeznaczone są do prowadzenia cią-głego rozpoznania radiolokacyjnego oraz radiolokacyjnego zabezpieczenia działań sił powietrznych, które są też elementem składowym sojuszniczego systemu roz-poznania radiolokacyjnego zasilając systemy dowodzenia NATO w informacje o sytuacji powietrznej nad terytorium Polski i jej najbliższego otoczenia. Rozznanie radiolokacyjne realizowane jest poprzez ciągłą obserwację przestrzeni po-wietrznej, wykrywanie, śledzenie i identyfikację obiektów powietrznych wydzielo-nymi siłami i środkami WRt SP oraz przekazywanie informacji do stanowisk do-wodzenia obroną powietrzną w celu współtworzenia rozpoznanego obrazu sytuacji powietrznej (Recognised Air Picture – RAP)15. Radiolokacyjne zabezpieczenie działań bojowych sił powietrznych obejmuje zabezpieczenie działań bojowych Wojsk Lotniczych SP, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej SP i pododdziałów zakłó-ceń radioelektronicznych. Strukturę organizacyjną Wojsk Radiotechnicznych SP tworzy jeden związek taktyczny w formie brygady (3. Wrocławskiej Brygady Ra-diotechnicznej) z podporządkowanymi czteroma batalionami radiotechnicznymi.
Pozostałe jednostki Sił Powietrznych RP to między innymi: 1 Ośrodek Ra-dioelektroniczny, Centrum Wsparcia Teleinformatycznego, Centrum Szkolenia Inżynieryjno - Lotniczego, Centralny Poligon Lotniczy itp.
1 Ośrodek Radioelektroniczny w Grójcu przeznaczony jest do prowadzenia rozpoznania łączności radiowej KF i satelitarnej SP i OP państw obcych, celem uprzedzenia systemu OP o możliwości naruszenia przestrzeni powietrznej RP.
Szczególna uwaga skierowana jest na działalność lotnictwa rozpoznawczego wy-konującego loty wzdłuż granic RP oraz na możliwość wykonania ataków terrory-stycznych z użyciem statków powietrznych. Zadaniem Centrum Wsparcia Telein-formatycznego Sił Powietrznych (CWT SP) w Warszawie jest zarządzanie syste-mami teleinformatycznymi i łączności Sił Powietrznych na terenie całego kraju, zapewnienie ciągłości dowodzenia poprzez zapewnienie sprawnej komunikacji pomiędzy głównymi elementami dowodzenia Sił Powietrznych. Centrum Szkole-nia Inżynieryjno - Lotniczego w Dęblinie (CSIL) przeznaczone jest do szkoleSzkole-nia żołnierzy zawodowych w specjalnościach służby inżynieryjno-lotniczej, prowa-dzenia przeszkolenia studentów wyższych uczelni cywilnych oraz kształcenia sze-regowych na kursach specjalistycznych organizowanych dla potrzeb Sił Zbrojnych RP i szkolenia żołnierzy służby przygotowawczej. Centralny Poligon Lotniczy w Ustce przeznaczony jest do zabezpieczenia szkolenia w zastosowaniu bojowym lotnictwa Sił Zbrojnych RP oraz armii innych państw z wykorzystaniem lotniczych środków bojowych (LŚB) do zwalczania naziemnych celów poligonowych oraz prowadzenia oceny strzelań i bombardowań realizowanych na poligonie.
15 Podręcznik działań taktycznych Wojsk Radiotechnicznych Sił Powietrznych, DSP, Warszawa 2008, s. 39.
14