System walki Sił Powietrznych RP, bez względu na to, w jakich uwarunko-waniach będzie tworzony i utrzymywany, wymaga określonych nakładów finan-sowych. Zarówno środki materiałowe, infrastruktura, uzbrojenie, środki łączności i informatyki, jak i szkolenie oraz utrzymanie personelu generują określone koszty.
Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Sztokholmski Międzynaro-dowy Instytut Badań nad Pokojem (ang. Stockholm International Peace Research Institute – SIPRI) wydatki wojskowe na świecie utrzymują tendencję rosnącą (wy-kres. 2.1.). Wzrost wiąże się przede wszystkim ze stosowaniem nowocześniejszych technologii, które pochłaniają oszczędności związane ze zmniejszeniem liczebno-ści armii.
Kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2007 roku na amerykańskim rynku kredytów hipotecznych o podwyższonym ryzyku, doprowadził do znacznych zabu-rzeń i niepewności w globalnym systemie finansowym196. Skutki kryzysu są wi-doczne także w sektorze obronnym wielu państw świata, w tym również w krajach NATO. Światowa recesja oraz europejski kryzys ekonomiczny postawiły rządy wielu państw przed decyzją o zweryfikowaniu wydatków ponoszonych na bezpie-czeństwo i obronność. W ciągu ostatnich dwóch lat wydatki na obronność wszyst-kich europejswszyst-kich członków zmniejszyły się o 45 mld euro. Jak obrazują wyniki badań przeprowadzone w NATO (na podstawie The Military Balance) największe wydatki obronne (zarówno w porównaniu na jednego mieszkańca, jak i żołnierza) ponoszą Stany Zjednoczone (wykres. 2.2.). Na tle pozostałych krajów europejskich Polska wypada pozytywnie i plasuje się w okolicach 8 miejsca.
196 B. Prosser: Globalny kryzys finansowy, FIN-FOCUS 2008, nr 5. s. 1-8.
98
Wykres 2.1. Światowe wydatki na obronność w roku 2013
Źródło: SIPRI Yearbook 2013 Armaments, Disarmament and International Security, Stock-holm International Peace Research Institute, Oxford, London 2013, s. 10.
Wykres 2.2. Wydatki obronne polski na tle innych państw NATO (w przeliczeniu na jednego żołnierza w tys. USD)
Źródło: http://mon.gov.pl/z/pliki/dokumenty/rozne/2014/04/podstawowe_informacje_o_
budzecie_resortu_ON_na_2014_r.pdf [dostęp: 30.06.2014 r].
99
Wydatki resortu obrony są zdeterminowane celami i zadaniami aktualnie re-alizowanymi. Do priorytetowych należą:
• realizacja celów sił zbrojnych NATO, wymagań oraz Zobowiązań Pra-skich na rzecz Zdolności Obronnych (ang. PCC – Prague Capabilities Commitment);
• wydatki związane z przygotowaniami do misji poza granicami kraju oraz utrzymanie w gotowości sił wydzielonych do operacji;
• wdrażanie nowego sprzętu i uzbrojenia do eksploatacji;
• uczestnictwo w programach sojuszniczych: NSAC i NAPMO (NSAC – NATO Strategic Airlift Capability – Program Budowy Zdolności Trans-portu Strategicznego NATO, NAPMO – NATO Airborne Early Warning and Control Programme Management Organisation – Powietrzne Siły Wczesnego Ostrzegania i Naprowadzania)197.
Podstawą do formułowania budżetu MON są założenia przyjęte do kon-strukcji budżetu państwa przez Ministerstwo Finansów. Przewidują one m.in.: war-tość Produktu Krajowego Brutto (PKB) w 2014 r., co jest podstawą do ustalenia wartości wydatków obronnych; średnioroczny wzrost cen towarów i usług.
Stosownie do postanowień ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz.U.Nr 76 poz.
804 z 2001 r.) na cele związane z obronnością z budżetu państwa przeznacza się corocznie niemniej niż 1,95% Produktu Krajowego Brutto z roku poprzedniego.
W 2004 r. w znowelizowanej ustawie zapisano, że będą one wynosić nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego. Spowodowało to, iż wzrost gospodarczy przekła-dał się na finansowanie wydatków obronnych198.
Powiązanie wartości wydatków obronnych z wartością PKB zapewnia sta-bilną ścieżkę finansowania w kolejnych latach i gwarantuje, że są one bezpośred-nim beneficjentem rozwoju gospodarczego państwa. Zestawiając powyższą formu-łę z prognozami makroekonomicznymi, ustalono, że wydatki obronne w 2014 r.
wyniosą łącznie 31,17 mld zł, z tego na działalność podstawową przeznaczono 19,6 mld (tabela 2.1.). Na kwotę tę składają się wydatki ujmowane w budżecie Ministerstwa Obrony Narodowej (29. część budżetu państwa). Pozostałą część stanowią wydatki związane z obronnością, lecz ujmowane w innych częściach budżetu państwa (w budżecie innych ministerstw i jednostek samorządu terytorial-nego), na co składają się wydatki na: realizację projektów badawczych i celowych w dziedzinie obronności; zabezpieczenie realizacji zadań wynikających z Progra-mu Mobilizacji Gospodarki na lata 2009-2018; realizację PrograProgra-mu Pozamilitar-nych Przygotowań ObronPozamilitar-nych.
197 23 października 2012 Minister Obrony Narodowej na spotkaniu ministrów państw NATO w Bruk-seli ponownie zadeklarował przystąpienie Polski do programu AGS (ang. Alliance Ground Surveil-lance – System Obserwacji Obiektów Naziemnych z Powietrza). Wcześniej Polska partycypowała już w tym programie, jednak ze względu na kryzys ekonomiczny w 2009 r. wycofała się z tego projektu.
198 J. Nowak, System dowodzenia Lotnictwem Sił Powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej w aspekcie uwarunkowań geopolitycznych, ekonomicznych i doktrynalnych, AON, Warszawa 2013, s.156.
100
Tabela 2.1. Budżet MON w wybranych latach na działalność podstawową SZ RP
Lata
05 07 010 011 012 013 014
Budżet na obronę narodową (dział 752 - działalność podstawowa SZ) 12.107,3
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.mon.gov.pl/pl/strona/37/LG_49_
175, [dostęp: 11.07. 2014 r.].
Zaplanowana na bieżący rok (2014) wartość budżetu MON jest o 0,6 mld zł większa w stosunku do roku poprzedniego, co stanowi 1,9%. Ta tendencja wzro-stowa ma się utrzymać, zwłaszcza w kontekście wypowiedzi Prezydenta Bronisła-wa Komorowskiego, który w dniu 03.06.2014r. podczas wspólnej konferencji z prezydentem USA Barackiem Obamą zapowiedział podniesienie poziomu nakła-dów na obronę w Polsce do 2 % PKB. W związku z powyższym należy się spo-dziewać nowelizacji budżetu MON jeszcze w bieżącym roku. Wydatki w latach 2011-2014 r. w obszarze bieżących wydatków rzeczowych, koordynowanych przez poszczególnych gestorów Sił Powietrznych przedstawia tabela 2.2. Z analizy da-nych tabelaryczda-nych wynika, że największym beneficjentem środków finansowych są Wojska Lotnicze, a wydatki na pozostałe rodzaje wojsk SP PR także uległy zwiększeniu w porównaniu do minionych lat. W nakładach na modernizację nastą-pił też w ostatnich latach stopniowy wzrost udziału wydatków majątkowych.
Oznacza to, że podstawową formą modernizacji są zakupy nowoczesnych syste-mów uzbrojenia oraz modernizacja sprzętu posiadanego. W Planie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w latach 2011-2012, zatwierdzonym przez Ministra Obrony Narodowej w dniu 05.04.2011 r. w części dotyczącej sił powietrznych w 2011 r. założono wydatki na kwotę 1 154,74 mln zł (ze środków budżetowych).
Na dzień 31.12.2011 r., w wyniku przeprowadzonych zmian (korekt), wartość przedmiotowego planu obniżyła się o 271,64 mln zł i wyniosła 883,10 mln zł.
101
Tabela 2.2. Bieżące wydatki rzeczowe Sił Powietrznych w latach 2011-2014
Koordynator Realizacja
2011 r.
Realizacja 2012 r.
Realizacja 2013 r.
Realizacja 2014 r.
Szefostwo Szkolenia 3 502 382 2 971 082 3 180 868 4 869 500
Zarząd A-2 SP 79 950 31 875 100 000 480 000
Zarząd A-4 SP 118 410 78 437 48 080 2 919 000
Zarząd A-5 SP 1 460 047 1 357 729 0 29 000
Zarząd A-6 SP 7 331 577 263 561 153 607 160 000
Wojska Lotnicze 11 278 954 25 214 976 26 743 340 51 336 500 Oddział Kontaktów
Zagranicznych 5 851 165 6 429 304 7 537 318 10 480 000 Szefostwo Służby Zdrowia 953 542 61 996 1 706 078 2 200 000
WOPLiRt 4 980 698 347 1 837 105 2 507 000
Oddział Wychowawczy 934 680 1 158 327 755 698 822 000 Szefostwo Sł. Ruchu Lot. 542 429 682 231 2 080 583 835 000
Szefostwo Sł. Hydrometeo. 0 0 594 468 600 000
OGÓŁEM 32 058 115 38 947 864 44 737 414 77 238 000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.mon.gov.pl/pl/strona/37/LG_49_
175, [dostęp: 11.07. 2014 r.].
Główny wysiłek finansowania w ramach modernizacji technicznej w 2011 r.
skierowany był na zakup samolotu M-28 i śmigłowców W-3WA, sprzętu lotni-skowego, doposażenie samolotów MiG-29 w celu zwiększenia ich możliwości operacyjnych, modernizację samolotów MiG-29 samolotów PZL-130 TC-I Orlik do wersji TC-II GARMIN, śmigłowców W-3, zakup stacji rozpoznania pokłado-wych systemów elektronicznych pk. GUNICA, a także remonty samolotów, śmi-głowców i silników. W drugim półroczu 2011 r. wartość planu modernizacji tech-nicznej uległa znacznemu obniżeniu. Główną przyczyną powyższego stanu było odwołanie przetargu w zakresie zadania „Zintegrowany System Szkolenia Persone-lu Lotniczego SZ RP (poziom LIFT)”, a tym samym wycofanie środków finanso-wych w kwocie 195,2 mln zł, a także znaczące ograniczenie realizacji zadania
„Lotnicze środki bojowe” w związku z brakiem możliwości zakończenia procedury związanej z offsetem (wycofano środki finansowe w kwocie 64,38 mln zł).
W 2012 r. w części dotyczącej Sił Powietrznych plan finansowy zakładał wydatki na kwotę 1 035,83 mln zł199. Główny wysiłek finansowania200 skierowany był na zakup: samolotów transportowych C-295M CASA (3 szt.), radiolokacyjne-go systemu lądowania/radar precyzyjneradiolokacyjne-go lądowania GCA, samolotów M-28
199 Pismo ZPR-P8 SG WP nr P8/Pf-155/12 z dnia 08.05.2012 r.
200 Wartości zadań wynikają z planu modernizacji technicznej po korekcie K.14/2012, zatwierdzonej przez Ministra Obrony Narodowej w dniu 21.12.2012 r.
102
(3 szt.) oraz śmigłowca do przewozu pasażerów W-3WA SOKÓŁ w wersji do przewozu pasażerów w warunkach szczególnego bezpieczeństwa i podwyższonego komfortu. Kontynuowano modernizację samolotów MiG-29, samolotów PZL-130 TC-I ORLIK do wersji TC-II GARMIN (6 szt.) oraz śmigłowców W-3 (2 szt.).
Kontynuowano zakup sprzętu lotniskowego, stacji rozpoznania pokładowych sys-temów elektronicznych GUNICA oraz samochodów ogólnego przeznaczenia śred-niej ładowności (119 szt.). Prowadzono remonty samolotów i śmigłowców. Przed-stawione wartości zadań w 2012 r. wynikają z „Planu modernizacji technicznej SZ RP w latach 2012-2013” po korekcie Nr K.14/2012 (zatwierdzonej przez Ministra Obrony Narodowej w dniu 21.12.2012 r., tj. po ostatniej korekcie, która wpłynęła do sił powietrznych).
Łączna kwota zaplanowana na 2013 rok na wydatki bieżące sił powietrznych wyniosła 1.534,9 mln zł, co stanowiło 4,9 % budżetu MON. W stosunku do wydat-ków ujętych w ustawie budżetowej na 2012 rok były one wyższe o 7,9%. Powyż-szy wzrost wynikał z reorganizacji systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP, zwią-zanej z tworzeniem w oparciu o bazy lotnicze wojskowych oddziałów gospodar-czych oraz modernizacją sprzętu lotniczego. W ubiegłym roku kontynuowano za-kup trójwspółrzędnych, manewrowych stacji radiolokacyjnych średniego zasięgu – ODRA. Ponadto dokonano zakupu i montażu 14 ekstraktorów do systemów IFF201 stacji radiolokacyjnych. W obszarze rozpoznania i walki elektronicznej realizowa-no zakupy systemu GUNICA. Kontynuowarealizowa-no także modernizację techniki lotni-czej oraz rozbudowę infrastruktury lotniskowej.
W 2014 roku w ramach modernizacji technicznej, zgodnie ze wstępnym pro-jektem „Planu modernizacji technicznej SZ RP w latach 2014-2015”, zaplanowane wydatki w obszarze modernizacji technicznej sił powietrznych wynoszą 1 243,60 mln zł202. Główny wysiłek finansowania skupiony jest na uruchomieniu zakupów zintegrowanego systemu szkolenia zaawansowanego (AJT), w tym planowanych dostaw 8 samolotów w latach 2015-2016 oraz śmigłowców w wersji poszukiwaw-czo-ratowniczej SAR dla sił powietrznych w oparciu o wspólną platformę. Kolejne zakupy obejmowały 3 stacje rozpoznania pokładowych systemów elektronicznych pk. GUNICA. Ponadto środki finansowe przeznaczone będą na modernizację 10 samolotów MiG-29 oraz dwóch śmigłowców W-3.
Reasumując, czynniki ekonomiczne można traktować jako ograniczenia dla systemu walki Sił Powietrznych RP. Tylko najbogatsze kraje są w stanie rozwijać swoje zdolności obronne nie bacząc na nakłady finansowe. Kraje rozwijające się (takie jak Polska) powinny analizować sytuację w innych państwach i na podstawie obserwacji wdrażać tylko te rozwiązania, które w obecnej sytuacji finansowej (i światowej recesji) służyć mogą rozwojowi przedmiotowego systemu. Nadszedł czas armii mniejszych, bardziej mobilnych, wyposażonych w nowoczesne systemy uzbrojenia, łączności oraz rozpoznania i walki elektronicznej, w których siły
201 Wojskowy system identyfikacji „swój-obcy” IFF (ang. Identification Friend or Foe).
202 Po aktualizacji PMT 2014-2015 – pismo ZPR-P8 SG WP Nr P8/PF264/13 z dnia 14.08.2013 r.
103
wietrzne odgrywają kluczową rolę. Dla krajów mniej zasobnych finansowo roz-wiązaniem staje się uczestniczenie w programach sojuszniczych, gdzie moderniza-cja następuje na zasadzie wspólnego finansowania. Obecne uwarunkowania eko-nomiczne pomimo złożonej sytuacji gospodarczej raczej sprzyjają rozwojowi sys-temu walki Sił Powietrznych RP. Ustawowe uregulowanie wysokości budżetu MON, pomimo pewnych niekorzystnych tendencji dotyczących finansowania Sił Powietrznych RP, stabilizuje sytuację finansową całych sił zbrojnych, co jest zja-wiskiem pozytywnym.