(C red it m obilier).
O INSTYTUCYACII KREDYTU PRZEMYSŁOWEGO.
( D o k o ń c z e n ie ) .
Niektórzy utrzymuje, że i nst yt uc j e kredytu pr zemy
sł owego, podżegaj;} gorączkę spekulacyj i ażiotarstwa.
Z kolei, przystąpmy do ocenienia t ego z ar zut u. — Duc h spekulacyi, w dobrem tego wyrazu znaczeniu, jest nie
zbędnym życia cywilizowanych n a r odów e l ement e m, bez kt órego wszelki postęp b y ^ y niepodobnym. Nad miarę, g o r ącz kowe oddawanie się spekulacjom, j est za pe wne szkodliwym, lecz, jak wyżej powiedzieliśmy, szkodliwem głównie dla tych, co temu szalowi ulegają; ogól zaś, bardzo często, w ostatecznym rezultacie korzyść odnosi, z awanturniczych nawet przedsiebierstw i spekulacyj, k t ó r e pierwotnych swych założycieli zgubiły.
Ażiotarstwo, we wfaściwem znaczeniu, j est naduży
ciem spekulacyi, jestlo, j akeśmy się wyżej wyrazili, spe
kulacja na handel korzyściami spodziewanemi, z zamie
rzonego lub pr owadzą cego się przedsięwzięcia. Szał ażiotarstwa czyli gry giełdowej, j e s t ziem niezaprzeczo
nym, dotykającćm społeczeństwa, na pewnym już stopniu 2 3
rozwinięcia st oj ące, — tak jak zapalenia i gorączki, k r w i stych głównie chwytają się t emp e r a me n t ów. Grę gieł
d o w ą widujemy tylko w krajach obfitujących w kapi
tały, mających różne na giełdzie wartości; w krajach zaś ubogich, nieprzedsigbiorczych, nie mających kapita
ł ów, a tern samem i papi erów, lub może wcale i giełdy pozbawionych, ażiotarstwa niema: bo go być nie może.
Gra giełdowa w ostatnich czasach miała głównie miejsce w Paryżu, a ztamtąd przeszła na giełdy znaczniejszych miast niemieckich.
Oper a cye giełdy wiedeńskiej, były prawie żadne, do
póki w Austryi źródła k r aj owego bogactwa były w uśpi e
niu, a przynajmniej st osunkowo do innych kr aj ów, na znacznie niższym stopniu rozwinięcia zostawały; gra zaś gi eł dowa ukazywać się i w wyższym stopniu objawiać poczęła, dopiero od chwili odrodzenia się w tern pań
stwie i r oz wo j u i n t e r es ó w materyalnych. Główniejsze r zeczonego odrodzeni a epoki, chwilowo tylko polityczne- mi przesileniami p r z e r y wa n e są.
1. Ustanowienie w 1 8 1 6 r. n a r od o we g o banku, któ
ry po ba nkr uct wi e, wysileniami wojennemi, za cza
sów rzeczypospolitej francuzkiej i ce sarst wa s po- w o d o wa n e m, wpłynął na podniesienie kredytu i przy
wróceni e obiegu monety.
2. Zaprowadzeni e w Austryi kolei żelaznych.
3. Po ostatnich rewolucyach politycznych, zorganizo
wanie kredyt owych instytucyj.
Jakkol wi ek spekulacye gi ełdowe, wzrostowi boga c t wa krajowego towarzyszą, niemniej wszakże powtarzamy, że ażiotarstwo j est złem, jest chorobą, albo raczćj sym- pt omat em gł ównej naszego wieku choroby, tojest,
1 7 9
nienasyconej żądzy zysków i używania, czyli przewagi materyalnych i nt er esów, nad intellektualną i moralną st r on ą człowieczeństwa. Rozbiór źródeł, oraz mor al nych i politycznych tej choroby przyczyn ('), zapędziłby nas zbyt daleko i odwi ódł od wł aś ci wego przedmi ot u, t oj est od czysto-finansowej strony kwestyi. Otóż, pod tym n a we t względem, złe z ażiotarstwa jest niezapr ze- czonem: ażiotarstwo bowi e m j est pasożytem żyjącym na koszcie kapitałów, od rolnictwa, przemysłu i handlu od
wiedzionych; ofiarami zaś j ego, stają się zazwyczaj naj
mniej bogaci, exploatowani przez kilka finansowych m a t adorów, którzy karty tej gry zabójczej w swym ręku trzy
mają. Zł e ukrócić, lub przynajmniej smutne jego nastę
pstwa łagodzić, i zbytniemu rozwinięciu zapobiedz, m o żna poniekąd przy st osownych urządzających przepi
sach; wszakże niepodobna zupełnie go wykorzenić, albo
wi em dopóki na świecie będą papiery publiczne i przed
siębiorstwa akcvjne, dopóty też handel temi papierami i akcyami w kursie będącemi, na giełdzie pr owadz onym, a z nim i ażiotarstwo istnieć musi.
W żadnym jednak razie, nie powinniśmy instytucyi kre dyt u przemysłowego obwiniać o zrodzenie owej g o rączki spekulacyj giełdowych, która dotyka rent, papie
r ó w pożyczek rządowych, akcyj przemysłowych t o w a rzystw, sł owem, wszelkich wartości, n a we t t o w a r ó w i p r o du kt ó w . Instytucyę kredytu prz emysł owego, już tę
(* ) C iekaw ych te g o p rz ed m io tu , o d sy łam y do a rty k u łu : O cho
robach w ieku, I. J . K ra sz ew sk ie g o , p rz e z p. L . G. w T om ie X X X . R oczn ik ó w G o s p o d a rs tw a K ra jo w e g o zam ieszczo n eg o .
( P r z y p . T ł u m . )
chorobg zastały w zupeł nem jej rozwinięciu, tak, jak sig nam ona dzisiaj przedstawia.
Na zwiększenie ażiotarstwa najsilniej wpłynęły, co
raz częściej powtarzające się i coraz większe pożyczki r ządowe. Dawniej, zaciąganie długu kr ajowego na 2 0 — 3 0 mi lionów, było ważnym wypadkiem finanso
wym; dziś pożyczki zaciągają się na sta milionów, i ta
kich pożyczek kilkaset w Eur opi e liczymy, W liczbie zaś zapisujących się na te pożyczki, znacznie większa cześć przyjmuje w nich udział, nie w zamiarze stałego ulokowania s we g o kapitału i zapewnienia sobie d o chodu, — ale głównie dla osiągnięcia zysków ze spekula- cyi, przewyżkami kursu g i eł dowego, nad pi er wot ną tych
że papierów emissyjną cenę. Ja k zaś z jednej sLrony pożyczki podżegają ażiotarstwo, tak z drugiej, ażiotar- stwo pożyczki ułatwia. Pr ócz tego, inne jeszcze przy
były, gre giełdową pobudzające el ementa, mianowicie:
akcye kolei żelaznych, i owe, najświeższego pomysłu, tak zw'ane pożyczki n ar odowe, przez dobr o wo l n e w ca
łym kraju podpisy zbierane, kt ór e najliczniejszej klassy mieszkańców, najdrobniejsze n a we t i najwięcej dotąd się ukr ywaj ą ce kapitały, na plac wyprowadzić zdołały. P o między prawdziwie chcącemi w tych dobrowolnych p o życzkach przyjąć udział, widziano na prowincyi, z pośród gminu, n o wo- i mpr owi z owa nyc h spekulantów, przedt ćm o podobnych operacyach finansowych wyobrażenia na
w e t nie mających, którzy zapisywali się na pożyczkę w wi
dokach czysto ażiotarskich,— co było tern ł atwiejszćm, że zapisując się na 1 , 0 0 0 franków, gotówką zaraz, tylko 1 0 0 f r anków płacić było pot r zeba, a odrazu wchodziło się w posiadanie papieru, nominalnej wartości 1 , 0 0 0 fran
181
ków, i od tego kapitału dochód przynoszącego. W i e l k a więc liczba uczestników pożyczki, gdy nadchodzi! t e r min zrealizowania następnych obowiązkowych wniosków, nie będąc w sianie t akowym zadosyć uczynić, pospieszyli sprzedać nabyte papiery,— co nie małą stało się przyczyną ogólnego na giełdzie paryzkićj spadnięcia kursu papie
r ów, oraz chwilowej trudności finansowej. Podobneż symptomata, mniej więcej objawiły się przy zaciąganiu
pożyczki narodowej w Austryi.
Zarzucają instytucyom kredyt u pr ze mysł owego, że przez wielkie fluktuacye kursu swych akcyj, pobudzają ażi ot arst wo, — jest t o wszakże wspólne, bezwa r unkowo wszystkim kredyt owym instytucyom i akcyjnym przedsię
biorstwom wielkie zyski zapowiadającym— w szczególno
ści więc instytucyj kredytu przemysł owego obwiniać o to nie można. Widzieliśmy naprzykład, jak akcye n ar od o wego banku wiedeńskiego, z pi er wot nej ceny emissyj- nńj 9 0 rs.. stopniowo doszły do 2 7 0 , i następnie znowu na 1 6 5 rs. spadły. Zresztą, trzeba zważyć, że w samym zawiązku i pierwszych chwilach rozwoju, każdego n o w e go przedsięwzięcia, szał spekulacyi jest jak największym, bo nowość, nieznane, lecz spodziewane widoki wielkich zysków, wpływają na wysokie podniesienie ceny nowych akcyj, po przejściu zaś t ego pierwszego szału, zapał zmniejsza się, rzeczywiste wypadki regulują cenę akcyj, i na naturalną sprowadzają ją drogę. I tak, akcye wielu towarzystw kolei żelaznych, w pierwszych chwilach, przez ciąg dni kilku, 1 0 do 15 ° / 0> z różnicy kursu przy
nosiły; dziś taż różnica, prócz doliczki właściwego bie
żącego procentu, zaledwie wynosi l ° / 0, na niektórych
n a w e t akcyacb damnum, czyli spadniecie kursu, niżej pierwotnej ceny emissyjnej przedstawia.
Wi ę c e j , przeciwko instytucyom k r e d y t u przemysło
we g o uzasadnioną uwragą jest, że same, wciągnięte w spe- kulacye, łatwo mogą zejść z drogi właściwego swego przeznaczenia.
W i d o k i wszelkich zysków, niewątpliwie silny wpływ wywi e r a j ą na radę komi t et ową akcyonaryuszów, której członkowie podwójnie w' zyskach są i nteresowani, raz, jako główni akcyonaryusze, a powtórnie, jako członko
wie administrującego komitetu, mający prawo do */.„
części wszelkich zysków, przewyższających 5ty od ka pitału procent. Ta więc naturalna, do zwiększania zy
sków instytucyi dążność, może niekiedy kierować kapi
tałami, raczej na korzyść zyskownych chwilowych spe- kulacyj, nie zaś na korzyść prawdziwie pożytecznych przedsiębierstw, jakim dopomagać instytucya właściwie j e s t przeznaczoną. J esl t o, jak powiedzieliśmy, ciemna instytucyi st rona, kt ó r ą ze wszystkićm odwrócić ni e podobna.
Instytucya kredytu przemysłowego, jakkolwiek poży
teczna, nie j est przecież instytucyą filantropijną, ani t o wa r z y s t we m dobroczynności, i rozsądnie rzeczy biorąc, od jej zarządu, czyli komitetu akcyonaryuszów, n i e podo
bna wymagać be zi nt er esownego wyrzeczenia się niektó
rych, zupełnie pr awnych operacyj, w zakres działalności instytucyi wchodzących, dlatego jedynie, że przez insty
tucyę na t e n cel przeznaczyć się mające kapitały, z wi ę kszym, bezpośredniejszym dla społeczeństwa pożytkiem, mogłyby inaczej być s ki er owane.
183
Dopóki instytucyę kre dyt u przemysłowego, prócz zy
skownych dla siebie operacyj giełdowych, bezpośredni lub pośredni brać będą udział w pożytecznych dla kraju przedsigwzieciach, dopóty słusznie nie można im wyrzu
cać zysków z ich spekulacyj osiąganych. O d takich i n- stytucyj, jedynie ze względu ważności udzielanego im przez rządy przywileju, mamy prawo, i powinniśmy wy
magać, aby od gł ównego pożytecznego nic odstępowały celu, i aby ich operacye nie zamieniły się w ażiotarstwo.
Dlatego też, artykuł 6 statutów, wyraźnie instytucyi pa- rvzkiej zabrania wszelkich pozornych sprzedaży, miano
wicie też: u m ó w o różnicę kursu i premiowych, (rentes a decouvert, achats a primes) (*), właściwą gre gi eł do
wą stanowiących. Ale oprócz tych nader słusznych, pr a - wuiych wyłączeń, pole dla zyskownych kapitałami s pe kulacyj, j e s t jeszcze bardzo o b s ze r n e m, i pozostaje nam tylko bezstronnie ocenić, czy owe wielkie zyski zupełnie legalnych spekulacyj, godzić podobna z głównem inst y- tucyj zadaniem, popierania i rozwijania publicznego uży
tku pr zedsiębierstw.
Rozbierając wszystkie korzyści, przez instytucyę k r e dytu pr zemysłowego osiągane, wykazaliśmy, iż do najzy
skowniejszych ich operacyj należą:
1. Nabywani e i korzystne w obieg wypuszczanie pa
p i er ów publicznych, nadewszystko akcyj pr zemy
sł owych towarzyst w.
(*) P atrz: O ‘papierachpublicznych, F . A. Zubelew ieza st. 36 i 43.
( P r z y p . t ł u m ) .
2. Operacye tak zwanych odroczeń sprzedaży tychże papierów, czyli raporty.
Instytucye mogą znaczne osiągać zyski z operacyj pier
wszej kategoryi, a zarazem popierać pożyteczne p rz e d siębiorstwa akcyjne. Te mu wszakże twierdzeniu niektó
rzy zaprzeczają, utrzymując, że instytucye zwykły nie za
chowywać akcyj t o wa r zy s t w przedsiębierczych, wr któ
rych przyjęły udział, lub którym dały początek, i że tyl
ko spekulują na zyski, z różnicy kur su rzeczonych akcyj.
Mówiliśmy już, że instytucye kredyt u przemysł owego, nie tyle są same przeznaczone na przedsiębierców i w y kon a wc ó w robót publicznych, ile raczej na popieranie swemi kapitałami i kredytem, czyli wspomaganie sposo
bem komandytowym tych r o b ó t i wszelkich pożytecznych przedsięwzięć. Dla osiągnięcia tego celu, instytucye nie potrzebują ciągle i stale zatrzymywać nabytych przez sie
bie akcyj, w których posiadanie przez subskrypcyę lub kupno weszł y, — takie bowi em uwięzienie i u ni e r u h o - micnie kapitałów, byłoby poniekąd przeciwnern instytu- cyj zasadzie, mocą której, o jak najczęstszy swemi kapi
tałami obrót starać się powinny, iżbv w danym czasie przyjść jak największćj liczbie pożytecznych przcdsię- bierstw w pomoc. Instytucye kredytu przemysłowego, podług st atutów są obowiązane, nabyte papiery zatrzy
mywać o tyle tylko, i w ilości potrzebnej na zabezpie
czenie własnych, przez nie wydawanych obligacyj, przy- czem wolno im każdego czasu nabyte papiery na inne zamieniać.
Skor o instytucyą kredytu przemysłowego, rozbiera pe wn ą liczbę akcyj nowo-zawiązującego się przedsię
wzięcia, lub nabywa akcye dawniejszych towarzystw,
185
w chwili nizkiego tych akcyj kursu, a następnie, gdy s k u
t kiem szczęśliwszego towar z yst w powodzeni a, akcye p o d niosą się, sprzedaje t a k o w e z zyskiem dla siebie, przez taką operacyę, nietylko prz e ds i ę bi e r s t wom nie szkodzi, ale nawet do ich powodzeni a pomaga. Podobna o p e r a - cya, wt e d y tylko byłaby dla kredytu t o w a r z ys t w p r z e d siębiorczych szkodliwą, gdyby dla sprawienia podwyżki lub obniżenia kursu ich papi er ów, instytucya dopuszczać się miała podstępów' giełdowych; wszakże od t ego p r a wdziwego ażiotarstwa, moralna a dmi ni s t r a t or ów insty—
tucyj gwarancya, opinia publiczna i ścisła kontrolla r z ą du, należycie zabezpieczać powinny.
Niektórzy dodają jeszcze, że i ns t yt uc j e kredytu pr ze
mysłowego, skłonniejszemi będą raczej do pr zedsi ę bi er st w widoki powodzenia na giełdzie mających, aniżeli do pr a
wdziwie pożytecznych. Na to jest odpowiedź: iż uż yt e
czność przedsięwzięcia z zyskami przedsiębiorcy, zbyt rzadko stawają w sprzeczności, i owszem, zazwyczaj cho
dzą w' parze, albow-iem przedsiębranie rzeczy pr a wdz i wej użyteczności i potrzeby publicznej, przy o d p ow i e dnim kierunku, powszechnie dobrą byw7a spekulacyą.
Co do ope r a c j i odroczeń sprzedaży papierów, czyli r e por t ów także wielkie zyski instytucyom kredytu przemysł o
we g o przynoszących r ównież powiedzieliśmy, iż do p e w n e go stopnia, instytucj e mogą przez nie, w chwilach braku na giełdzie bieżących kapitałów oddawać n a w e t ważne pod względem podniesienia kredytu przysługi. Nie można zaprzeczyć, że na gi e ł dowe spekulacye, akcyami przed- siębierczych t owar zys t w instytucye pośrednio wpływają, przez to, że kredyt em swoi m popierają, i coraz no we mnożą p r zeds i ębi er s t wa; — naturalnyto, wszakże w z r a
stającej liczby spółek bezimiennych skutek, który bez
w a r u n k o w o nastąpi, czy spółki te kapitałami instytucyj, lub innemi, popierane i zawiązywane będą.
Nie można powi edzi eć, aby instytucya wpł ywa ł a na powściągnięcie spekulacyj, wszedłszy bowi em w posi a
danie pewnej liczby akcyj t owa r zy s t w, pod jej zwierz
chni ct wem zostających, instytucya sprzedaje część tych akcyj, dr ugą część zatrzymuje na zabezpieczenie własnych papierów, lub zamieniając j e na inne papiery, bierze t ć m s a me m udział w giełdowych spekulacyach. W ogólności zaś, instytucya będąc zazwyczaj w posiadaniu większćj od innych pojedynczych b a nków ilości papierów, ma zna
komity wpł yw na wszystkie gi eł dowe operacye, i wpływ ten bywa zbawiennym, jeżeli przy obniżonej z jakichkol
wiek powo d ó w, cenie papi er ów publicznych, instytucya nabywaj ąc je, podt rzymuj e ich kredyt, a nie prędzej w obieg je puszcza, aż znowu się ustalą ceny gi e ł dowe, co tern ł atwićj czynić może i zwykła, że przez to nie- tylko trudności om g i eł d o wy m zaradza, ale nadto sama znaczne osiąga zyski. W p ł y w wszakże instytucyj na o p e racye giełdowe, byłby zgubnym, gdyby jedynie chęcią osiągnięcia tych zysków powodowana, podst ę pnemi ś r o d kami, zmianę k u r só w gi eł dowych wywoł ywać miała. J e s t rzeczą honor u instytucyj, aby podobny zarzut nigdy słu
sznie na niój nie ciążył.
P o d wzgl ędem tego przedmiotu, po wróćmy jeszcze do p.
F or c a de . Czyni on przypuszczenie, że instytucya kr edy
tu p rz e m y s ł o w e g o w Paryżu, stosownie do zostawionćj jej statutami możności, wypuści za 6 0 0 milionów swych obligacyj, kt óre rozspr zedane po cenie 2 8 0 z a 5 0 0 f r a n ków, przyniosą summę 3 3 6 milionów; ta kwota, wraz
I8T
z 6 0 milionami kapitału zakł a dowe go i 1 2 0 milionami w rachunkach ot wa r t ych będącemi, daje r a zem kapitał 5 1 6 milionów got ówki , którg instytucya na kr e d y t ko
ma ndyt owy i wszelkie g i e ł d o we operacye przeznaczyć może.
„ Ni epodobna zaprzeczyć, mówi pan Fo r c ad e , że in
stytucya przeszło pół miliardem wartości na raz r o z p o rządzająca, będzie przeważny wpł yw na kr e d y t posi ada
nych papierów wywi e r a ć , i zdoła papierom t o wa r zy s t w, pod jćj zwi e r zc hni ct wem zostających, znaczne nad i n n e - mi zapewnić korzyści. Zupe ł ną zaś mając, stosownie do wł asnego uznania, wolność sprzedawani a i zamieniania na inne, papierów' w jej kassie będących, instytucya staje się ws zechwł adną spekulacvj giełdowych pani ą. “
Pan Pe r e i r a , prezes komitetu administrującego insty- tucyą kredyt u pr zemysł owe go w e Francyi, zbijając czyniony instytucyi zarzut, jakoby podżegała spekulacye, oświadcza, iż o sta teczn ym operacyj instytucyi w y p a d kiem , będzie dana każdemu możność, korzystnego s w o ich funduszów' lokowania. P a n F o r c a d e o dpowi e dź tę odpierając, wyraża się:
„ Z a p e w n e , że gdyby instytucya zdolną była dojść do zamierzonego pr o g r a ma t e m celu: z la n ia 'w je d n ę całość p a p ie ró w p o je d y n c zy c h spółek p rzed sięb io rczy ch, i p r z e k sz ta łc e n ia ich n a w łasne je d n o sta jn e p a p ie r y , czyli ześrodkowania w sw'ćm ręku akcyj wszystkich t o wa rzyst w, i zamienienia ich na własne obligacye— w t e dy przyszlibyśmy do owe go ostatecznego w y p a d k u , ale tóż wt edy mielibyśmy z jednej strony tylko instytucyę kierującą wszystkiemi spółkami bezimiennemi, t ć m s a - mćm właścicielkę całego w e Francyi pr zemysł u, z d r u
giej zaś strony, posiadaczy obligacyj instytucyi, p obi e r a jących stały od owego kolosalnego monopolity dochód.
Ale zanim cel ten osiągniętym będzie, trzeba, aby summa obligacyj instytucyj, w y r ów n y wa ł a summi e wartości a k
cyj wszystkich t owa rzyst w. Aby zaś dojść do tego wy
padku, trzeba będzie w kilkakroć spół kowy kapitał po
większyć, a za każdem powiększeniem kapitału, na dzie
sięć razy większą summę wypuścić obligacyj. Do t ą d in
stytucya w ogóle nie zmniejsza spekulacyj, bo na s wo j e nie przekształca nabywanych papierów; im zaś takowych więcej w jej kassie, t ćm więcój obchodzi ją spekulacya, al bowi em dowol ni e zatrzymując lub w kurs puszczając p e w n e papiery, czyli zmniejszając lub zwiększając na giełdzie ich liczbę, instytucya silny wpł yw na kursa pa
pi e r ów wywi e r a ć bę dz i e. “
Wi dzi my więc, że pan F o r ca d e rozumuje w przypu
szczeniu, któr ego spełnienia sam podobnem nie uważa.
Wsza kż e, gdyby n a w e t instytucya emissyi swych obliga
cyj, dalćj jak dotąd, i bez nadwer ę żeni a swego be z p i e c zeńst wa posuwać nie miała, sądzimy, że ilość obecnie w jej kassie znajdujących się papierów, dostateczną jest, aby silny na operacye gi eł dowe wywi erać wpływ, który przy złym ki erunku instytucyi, ażiotarstwo podżegać może.
Podzielamy zdanie p. Fo rc a d e, że im więcej w s w e m r ęku instytucya różnych posiadać będzie pa pierów, tćm więcój będzie w stanie wpł yw na spekulacye giełdowe wy wi e r ać , wszakże mamy przekonanie, że wpł ywu tego jak wyżój powiedzieliśmy, instytucya tylko na d obr e, t o- j e s t w chwilach trudności giełdowych, na podtrzymanie kredytu użyje. — S ł o w e m , zarząd instytucyi j est w stanie i powinien o użyteczności jej exystencvi przekonać, — czy
nami wszelkie usunąć obawy. Gdyby zaś, zlvm dal się uwieść pokusom, a przyznajemy, że pokusy są wielkie, gdyby komandyty nadużywał i podstępami giełdowemi tylko na zyski ażiotarskie spekulował, — w takim razie, nie
zadługo straciłby zaufanie, i zachwiałby przyszłość insty
tucyi; te nast ępst wa, nie mogą ujść p r z ewi dywań ś wi a
tłych ludzi na czele instytucyi kredytu przemysł owego we Francyi stojących.
— Podł ug ogłoszonego przez instytucyę kre dyt u p r ze mys ł owe go u r z ędowego zdania sprawy f‘) , stan czynny instytucyi, na dniu 31 grudnia 1 8 5 5 r., wynosił s ummę 1 9 2 , 5 6 8 , 0 0 0 franków, składającą się z następujących aktywów:
1. Lolcacye stałe:
Renty, akcye kolei żelaznych i innych przedsiębiorczych spółek, oraz ob-
ligacye różnych towarzystw,. . . IV. 1 0 1 , 1 7 9 , 0 0 0 2. Lolcacye tym cza so w e:
Obligacye s k a r b o we i inne
papiery n a ... 1 4 , 0 2 9 , 0 0 0 fr.
R e p o r ty ... 3 7 , 7 9 3 , 0 0 0 „ Zaliczenia na akcye i obli
gacye . . ... 3 2 , 5 0 3 . 0 0 0 — 8 4 , 3 2 5 , 0 0 0 Do przeniesienia fr. 1 8 5 , 5 0 4 , 0 0 0
189
(*) T o z d an ie sp ra w y , w całości zam iesz czo n e, z n ajd u jem y w d o d a tk u d o l’ Independance B elge, z 2 7 k w ie tn ia 1 8 5 6 r.
( P r z y p . T ł u m . )
Z przeniesienia fr. 1 8 5 , 5 0 4 , 0 0 0 3. W nieruchomościach i nst yt ucj i , dywi
dendach, należnych wpływach, w sal
do banku francuzkiego, i g o t ó w ką
w k a s s i e ... 7 , 0 6 4 , 0 0 0 W o g ó l e , massa czynna, jak wyżej fr. 1 9 2 , 5 6 8 , 0 0 0 A k t y wa z 1 i 2 pozycyi, wynoszące razem 1 8 5 , 5 0 4 , 0 0 0 fr., stanowią wysokość właściwej summy operacyjnej i n stytucyi, z czego, jak widzimy, 101 milionów, czyli pr z e
szło 5 5 V2 °/0 w lokacyach stałych, — a 8 4 milionów, czyli 4 4 Yj % w lokacyach tymczasowych.
W pozycyi l e j , lokacyj stałych, wł aściwie znajdujemy:
R e n t y ... fr. 4 0 . 0 6 9 , 2 6 4 A k c y e ... 5 9 , 4 3 1 , 5 9 4 O b l i g a c y e ... 3 2 , 8 4 4 , 6 0 0 Razem fr. 1 3 2 , 3 4 5 , 4 5 8 Z czego potrącono wypłaty p rz e d
3 1 grudnia 1 8 5 5 r. w terminie
nie n a d e s z ł e ... „ 3 1 , 1 6 6 , 7 1 9 Skut ki em czego aktywa tćj k a t e go-
ryi zredukował y się d o ... fr. 1 0 1 , 1 7 8 , 7 3 9 Ponieważ potrącenie wypł at w t ermi ni e nie n a d e - szłych, odjętem j e s t z summy ogólnej, nie zaś po szcze
góle od każdego rodzaju wierzytelności, przet o z do k ł a
dnością wysokości ich oznaczyć nie można; zdaje się wszakże, że to potrącenie, właściwie tyczy się r ent , na które instytucya się zapisała, a które w dniu 31 gr udni a nie były jeszcze w zupełności zapłacone.
191
W t ć m przypuszczeniu, instytucyą miała istotnie w r ó żnych przedsiębiorstwach t owar zys t w akcyjnych, b e z po średnio lub pośrednio udział:
W akcyach...fr. 5 9 , 4 3 1 , 6 0 0 Obligacyach różnych t o w a r z y s t w . . . „ 3 2 , 8 4 4 , 6 0 0 Zaliczeniach na akcye i obligacye. . . » 3 2 , 5 0 3 , 2 0 0 Ra z e m na fr. 1 2 4 , 7 7 9 , 4 0 0 czyli 6 2 °/0 całego kapitału operacyjnego instytucyi, któ
ry, jak wyżej, wynosił 1 8 5 , 5 0 4 , 0 0 0 f ranków.
W kategoryi lokacyj tymczasowych, reporty p r z e d stawiają przeszło 3 7 milionów' franków’, czyli */. całego operacyjnego kapitału.
Doc hód brut t o, w ciągu roku 1 8 5 5 wynosił:
P r oc e n t a i zyski z akcyj kolei żelaznych, fr. 1 9 , 5 7 5 , 3 0 0
„ „ „ innych t o wa r zy s t w „ 6 , 4 4 0 , 3 0 0 Ra z e m z akcyj fr. 2 6 , 0 1 5 , 6 0 0 P r oc e n t a i zyski na r ent ach ... fr. 5 1 , 3 0 0 Procent a od różnych pa p i er ów . . . . 55 3 , 0 2 0 , 4 0 0 P r oc e n t a od zaliczeń i k o mmi ss o we . . 55 1 , 4 2 7 , 5 0 0 Zysk z r e p o r t ó w na rentach i akcyach . T) 1 , 3 3 6 , 8 0 0 Dochód kassy d e p o z y t o w e j ... n 1 9 , 2 0 0
— ---.— i W ogóle, dochód b r u t t o wynosił fr. 3 1 , 8 7 0 , 8 0 0 Rzucając okiem na to zdanie spraw'y, widzimy, jak niesłusznie czynionym jest, gł ówni e przez prassę ni e
miecką, zarzut, jakoby i n s t y t u c yą , więcej się zajmowała dorywczemi s p e k u l ac y a mi , wielkie przynosząccmi zyski, aniżeli popierała przemysł i p r a w d z i w i e pożyteczne przedsiębierstwa; z powyższego bowiem obrazu okazuje się, że 3/5 funduszów instytucyi, było bezpośrednio lub
pośr ednio w pr zcdsiębierstwach t owa r z ys t w bezimien
nych zajęte,— spekulacye zaś r e p o r t ó w , zaledwie ’/5 ka pitału ope r a cyj ne go wynosiły.
W zyskach instytucyi, gł ówne , jak widzimy, zajmują miejsce akcye kolei żelaznych i innych t o w a r z ys t w, — zyski z nich bowiem, stanowią więcej jak 4/5 całego d o chodu br ut t o. Zyski z r e p o r t ó w , wynoszą zaledwie 4 ° / 0 tegoż dochodu.
Żałujemy, iż w powyższóm zdaniu sprawy, procent a i zyski z różnych papi órów publicznych otrzymywane, są podane zbiorowo; al bowiem po rozdzieleniu dwóch tych kategoryi wpływów-, czyli po wykazaniu wiele wy - noszą pr oc e nt a od akcyj, a wiele zyski ze spekulacyj t a k o w e m i , — możnaby dopiero z dokładnością ocenić, wy
sokość istotnego udziału, przez instytucyę w przedsię- bi e r s t wa c h pr zemysł owych przyjętego, i zasadnie w y r o kowa ć o istotnym operacyj instytucyi kredyt u p r ze mysłowego pożytku.
I rzeczywiście, cyfra przeszło 2 6 milionów rocznego dochodu, złożonego z pr oc e nt u i zysków od akcyj, któ
rych zbiorowa wartość kapitalna 6 0 milionów nie wyno
si, stanowi .ogromny pr oc e nt 4 4 % przekonywający, że t e n dochód składa się gł ówni e z zyskownej sprzedaży akcyj, jakierni instytucya w ciągu t ego roku obracała.
Pr zec i wni e zaś, 51 tysięcy dochodu, od 4 0 milionów r e n t , jest niezmiernie małym dochodem, wtedy nawet, gdyby, jak powiedzieliśmy, od tego kapitału odtrąciwszy 31 milionów wypłat na dniu 31 grudnia 1 8 5 5 r. w t e r minie nicnadeszłych, kapitał ten, ostatecznie był nazna
czonym na 8 , 9 0 2 , 5 4 5 franków. Należy przypuszczać że większa część tych rent, świeżo przed 3 1 grudnia
193
byta nabytą i termina wypłaty ich kuponów procento - wych wcale w tym czasie nie nadeszły; w przeciwnym zaś razie, ten tak nizki od rent dochód, dowodziłby, że instytucya na rentach poniosła straty, czyli, że zmuszo
ną była pozbywać je, niżej ceny nabytku.
S ł o w e m, bilans ca ł or ocznych operacyj przez instytu- cyę publiczności przedstawiony, nie j e s t dość jasny, i wielu na to podejrzliwie powstaje. W ogóle sądzimy, że tak wielka jak kredytu przemysł owego instytucya, o g r o m e m i rozmaitością swych operacyj, oraz r ozci ągł o
ścią swe go pr z ywi l ej u, zaciągając nawzajem równi eż wielką wzglądem publiczności odpowiedzialność mo r al ną, powinnaby poczuwać się do r achunkowości j aśniej
szej i więcój szczęgółowój.
Między innemi byłyby ciekawemi wiadomości:
1. Rzeczywiste saldo r a c h u nk ów ot wartych;
2. Summa, krótko i długoterminowych obligacyj, przez instytucyę wypuszczonych;
3. Rzeczywista , szczegółowa w a r t o ś ć pa p i ćr ów p u - publ i cznych, przez i nstytucyę posiadanych, miano
wicie: r e n t , akcyj i obligacyj, a to po szczegóło- w e m od nich obliczeniu wszelkich potrąceń, i z w y mienieniem, czy ich cyfry poda wane są nominalnie, czy też podług dziennego i z jakiej daty, tych pa pi ć r ów, kursu;
4. Summa p r o c e n t ó w od papi er ów dł ugu kr a j owe go (rent ) i obligacyj t owa r z ys t w przemysł owych, oraz summa dywidend od akcyj;
5. Summa zysków i strat z emissyi i sprzedaży wszel
kich papi e r ów publicznych;
o s
wy instytucyi, mianowicie: z publicznych papie
r ó w, czy t e ż z gotówki.
Dokł adna r a c h u n k o w o ś ć , powyższe szczegóły obej
mująca, wz budzaj ą c w publiczności zaufanie do insty
tucyi, wpłynęłaby jeszcze na podniesienie kredyt u t a k o - wć j , a tern samóm j e st nawet , w jćj wł asnym dobrze zrozumianym interesie pożądaną.
Co się tyczy rozdziału dywidend, zwłaszcza w latach tak znacznych, jak w 1 8 5 5 r oku zysków', przeszło 4 0 ° / 0 wynoszących, gdy przytóm wypuszczone obiigacye, już dwa razy wzięty kapitał spółkowy pr ze n o s z ą , — radziliby
śmy, w przewidywaniu lat, mniej ś wi e t n e wypadki przy
nieść mogących, więcej na fundusz r e z e r w o w y , aniżeli postanowienia s t a t u t ó w wymagają, to j e st więcej aniżeli 5 ° / 0» odkładać.
Mimo wykazanych tu niedostateczności ra chunków, przez instytucyę kredyt u pr zemysł owego w e Francyi, do wiadomości publicznćj podanych, z których uzasadnio
nego i ostatecznego o jćj oper ac ya ch sądu wydać nie można, t r zeba je dnak przyznać, że te operacye p r o w a dzone są z niepospol i t ą rzeczy znajomością i świ et ne m powodzeni em, najzupełnićj usprawi e dl i wi aj ącem wielkie o użyteczności instytucyi nadzieje. W t ćm zaś zdaniu, nie zaślepia nas, ogr om zysków przez instytucyę osią
gniętych, one bowiem tylko akcyonaryuszom przynoszą korzyść i bez wa r un k o wo nie byłyby j eszc ze pożytku in
stytucyi świ ade c t we m; ale o rzeczywistych, przez insty
tucyę wyświadczonych przysługach wnioskujemy, z wi e lu znakomitych, użyteczności publicznej przedsięwzięć, skut ki em jćj starania p ows ta ł y c h , — z wielu przemysł o
195
wych spółek bezi mi ennych przez nią wspomożonych, i z t r ud n e g o położenia wydobytych,— nareszcie z doko
nanego przez nią zjednoczenia wielu pojedynczych po
żytecznych przedsi gbi erst w, pr z e dt e m z własną i pu
bliczności stratą zawistnie spółzawodniczących, kt ór e s kutkiem zbawi e nnego j ej p oś r edni c t wa, z wł asną i p u bliczności większą korzyścią, obecnie są p r owadzone .
Pr ócz tych ważnych krajowi oddanych posług, insty
tucya nie małą jeszcze wyświadczyła r z ądowi d o g o dność, przez przyjęcie w ostatniej pożyczce, zuakomite- go udziału (' ) , który dla niej właściwie nie pr z e d s t a wi a ł w i d ok ów korzyści;— jeżeli zaś, obok tych wszystkich po
sług, instytucya w swych operacyach przyjaznemi popić- rana okolicznościami, zdołała wielkie akcvonarvuszom swoi m przynieść dywidendy, czyż winić ją o to po
dobna?
— Niektórzy, powiadają jeszcze: któż nam zaręczy, że komitet administrujący instytucyą kredytu pr zemysło
we g o , tak jak teraz, będzie się zawsze składał z osób, k t ó r e obok wysokich zdolności finansowych, i maj ąt ko- wój rękojmi, moralną p r ze d s t a wi ą gwar ancyę, na n i e
poszlakowanej opierającą się opinii?
( ]) P o ż y c z k a r z ą d o w a w 1 8 5 5 r . w e F r a n c y i p r z e z d o b r o w o ln e p o d p isy z b ie ra n a , w y n o s iła 7 8 0 m ilionów fr. I n s ty tu c y a , n a p rz ó d sam a, z ap isa ła się n a 2 5 0 m ilionów ,— n a stę p n ie w dni k il
k a , n a A nglii, k ilk u p a ń stw n iem ieck ic h i je s z c z e sw ój w ła s n y ra c h u n e k , n a 3 7 5 m ilionów ; ra ze m o fiaro w a ła G25 m ilionów u d z ia łu . G d y zaś, og ó ł w szy stk ic h p o d p isó w , w k ilk a k ro ć p r z e n ió sł cy frę p rz e z r z ą d ż ą d a n ą ,— ta k o w e p o d p isy z o sta ły s to s u n k o w o zm n iejszo n e, a p ie rw sz e ń stw o zo staw io n e m niejszym k a p i
tało m ; o s ta te c z n ie w ięc, u d z ia ł w te j p o ż y c z c e p rz e z in s ty tu c y ę p r z y ję ty , w yniósł o k o ło 4 0 m ilionów fr. ( P r z y p . t ł u m ) .
t Wi ę ks zoś ć a kc yona r yus z ów st a nowi o wybor z e ko
mi t e t u, że zaś akcye są na okaziciela i ciągle z rąk do r ą k przechodzą, ich więc posiadacze mogą być więcej i nt er e sowani o wielkie dywi dendy, aniżeli o przyszłość i prawdzi wy instytucyi pożytek. W o l n o n a w e t wątpić, czy i teraźniejszy komitet byłby tak szczęśliwie obsa
dzonym, gdyby był wyszedł z łona powszechnego g ło sowania akcyonaryuszów, nie zaś, za p o t wi er dzeni em rządu, był wybr a nym z grona samychże pier wot nyc h za
łożycieli instytucyi. Zaś, przy tak wielkich przedsi ębi er- s t wac h i rozlicznych o p e ra c j a c h , w cóżby się instytucya zamieniła, gdyby jćj ki erunek spoczywał w ręku osób, mających mniejsze zdolności, mniej d o ś w i a d c z e n i a , i mniejszą mor al ną rękojmię przedstawiających,— z w ł a szcza, że gdy st at ut em, administratorom 10°/0 procent , o d całej dywidendy j e s t przyznany, nowi więc admi ni - s l r at or owi e mniejby może o przyszłe powodzenie i p o żytek instytucyi, jak o własną kieszeń dbając, p o h o p - mejszymi byliby do ryzykownych spekulacyj, kt ór e sko
r o się udadzą, wielkie przynoszą zyski.
Każdy z członków komi t et u administrującego insty
t uc j ą , przez cały ciąg swój kadencyi, obowiązany po
siadać 2 0 0 akcyj, których mu w tym czasie sprzedać nie wolno, j e s t wp r awd z i e o zapewnienie stałej pomyśl
ności i kredyt u instytucyi bezpośr e dni o i nt e r e s owa nym, wszakże ta gwar ancya, przy braku innych, i w o b e c po
kusy osiągnięcia 4 0 0/0* lub więcej, p ro ce n t ó w zysku, może nie być wystarczającą. Dla posiadacza 2 0 0 akcyj, przyszłe spadnięcie ich kursu, h a z ar downemi o p e r a c y a - mi instytucyi s p o wo d o wa n e , może być o bo j ęt n ó m, s k o
r o mu te ope r a c ye dziś, opr ócz 5 °/0 p r oc e n t u od kapi-
197
talu, oprócz 1 0 % pr ocent u od dywidendy, jako admi ni s t r a t o r o w i — przynoszę jeszcze, jako akcyonaryuszowi dywi d e n d ę , kt óra w lat parę cały' zwraca mu kapitał.
Nadto, gdy komitet, co lat pięć w całości się odnawia, a to w t en sposób, że z liczby 1 5 czł onków, trzech co rok wychodzi, większość, składać się zawsze będzie z członków, których mat eryal ne o przyszłość instytucyi int eresowani e się, nie będzie przenosić lat t rzech, bo po tych upływie, wolno im będzie pozbyć się posiada
nych akcyj. Dodajmy, że miłość własna i h on o r osobi
sty przyszłych a dmi ni st r at or ów, nie będą w powodzeni u i moralnem instytucyi pożytku, tak silnie, jak p i e r wo
tnych j e j założycieli zajęte.
Uwagi te sg bardzo ważne; wszakże z drugiej st r ony, t r z e ba uwzględnić, że od tych prawdo p o d o b n y c h n a d u żyć, poniekgd zabezpieczajg: j a wność czynności i r a c h un ków instytucyi, oraz kontrola r zgdowa;— dalej, że przy rozciggłości i rozmaitości swych o p e r a c yj , instytucyą od gł ó wn e g o poż ytecznego celu swego, wcal e nie o d- stępujgc, może jeszcze osiggać zyski dosyć znaczne, aby gł ównych swych akcyonaryuszów najzupełnićj zadawal- niajgc, zarazem w widokach ciągłych na przyszłość p o- dobnychże zysków, zachęcić icb do starania się o t r w a łość instytucyi, a tern samem odstręczać, od zbyt h a z a r - dowmych spekulacyj, moggcych jej kr edyt osłabić. Mi
mo t ego przyznajemy, że n a w e t przy tych wszystkich gwa r a n c y a ch i ostrożnościach, powodze ni e instytucy k r e d y t u przemysł owego, więcej aniżeli jaki ej kol wi ek- bgdź innój, st anowczo od w y b o r u kierujgcych nig osób zależćć będzie, wy b ó r zaś admi ni st r at or ów wszyst ki e
w sobie potrzebne warunki łączących, nie zawsze ła twym być może.
W banku handlowym, załatwiającym tylko interesa eskonty i zaliczeń na kaucye lub poręczenia, każdy d o
br e g o imienia używający kupiec, z handlem i operacya- mi gi e ł dowemi obeznany, może być dobrym administra
t o r em, i wszel ki e , w e x l o w e n a w e t interesa, należycie prowadzić. Członkowie zaś komitetu administrującego instytucyą kredyt u p r zemys ł owego, ze względu na wiel
kie przedsiębierstwa i rozmaitość operacyj, na jakie mają wpł ywać, powinni być nietylko znakomitościami fi
nansowymi , wielkiego w int eresach bankowych do
świadczenia, ale przy specj al nych wiadomościach, ogól
ne posiadać wykształcenie, być ludźmi postępowemi, z bieżącemi kwestyami obznajmionymi, iżby należycie poj mowa ć i korzystać z każdćj okoliczności i wypadku, mającego związek z r o z wo j e m pr zemysłowych i handlo
wych s t osunków.
Tr u dn o ś ć znalezienia takich ludzi, z postępem czasu będzie coraz mniejszą; pot r zeba bowi em, ludzi tw'orzy.
Ni e da wno, przy g wa l t owne m mnożeniu się kolei żela
znych, brakł o Francyi inżeni erów i admi ni st r at or ów;
dzisiaj Fr ancya, nietylko, że tę potrzebę ma należycie zaspokojoną, ale nadt o inżeni erów i admini st rat orów kolei żelaznych, innym krajom dostarcza i dostarczać będzie, dopóki w tych znowu krajach, skutkiem w y w o - łanćj potrzeby, takichże inżenierów i a d mi n i s tr at o r ów, dostateczna nie utworzy się liczba.— W krajach zaś, gdzie instytucye kredytu pr ze my s ł o we g o wcale jeszcze nie istnieją, przy ich zawiązywaniu, n adews zys t ko pod k a żdym względem na gwa r an c y ę założycieli baczyć należy
199
i rząd zastrzedz sobie powinien p r a w o potwierdzania a dmi ni s t r a t or ów, z gr ona a kc yona r yus z ów wybranych.
W niektórych państwach, obawi aj ą się instytucyi k r e dytu pr z emysł owego, aby przy obudzonym już, skutkiem licznych spół ek przedsiębiorczych, duchu spekulacyj
nym, instytucya, mnożąc liczbę papi er ów publicznych, n o wy m e l e me nt em s pekul acj i nie zwiększała, a przez to przesilenia f inansowego, nie stała się pow’o d em. Ob a wa ta, wydaj e się nam przesadzoną i płonną.
Powiedzieliśmy już wyżej, że duch spe kul ac j i i pr zed- siębierstw akcyjnych, j est duchem i potrzebą czasu i mi mo wyjątkowych, przemijających ni edogodności , w ogóle, w ostatecznym wypadku, zba wi e nne sprawia skutki, potrzeba tylko tym duchem owładnąć, i dobry nadać mu kierunek; otóż instytucya k r e dyt u pr zemysł o
wego dobr ze zorganizowana i prowadzona, celowi t emu odpowi edzi eć j e s t zdolna, ona bowi e m godzi i jednoczy c zęst okroć przeciwne i nt e r e s a , — wszystkie elementa p r o - dukcyi na wielką skalę w sobie koncentrując, oszczę
dniej znakomite i pożyteczne dokonywać może dzieła, k t ó r e b y przy odosobnieniu pojedynczych źródeł k re d y tu, kapitału i zdolności, z t r udnością tylko, niedołężnie,
lub wcale nie mogły być pr zedsiębr ane.
Ni ebezpi eczeńst wo zbytniego papićrów publicznych przepełnienia, za naszych czasów, nie jest tak wielkićm, jak to niektórzy sądzą. Emissya pa pi er ów, mniej więcćj zawsze, j est w stosunku potrzeby i wymagań i nt e r e sów, których coraz więcej wzrastająca massa, kr edyt u kom- ma ndyt owe go potrzebująca, ciągle no we pochł onj wa kapitały, z codziennych powst aj ące oszczędności. Ten st an rzeczy, uczynił niedostatecznemi dot ychczasowe
środki kredytu, st wor zy! potrzebę instytucyj kredytu pr zemysł owe go, a zarazem j est przyczyny, dla której, mimo ciągle mnożącój s,ię liczby papierów publicznych, w ogóle, ich cena utrzymuje sig wysoko.
Najwidoczniejszy tego postępu i wzrastającej p o t r z e by d ow ó d , przedstawia F r a n c j a . Bank francuzki, który pierwotnie filie swoj e miał w Rouen, Lyonie i Lille,— dla br a ku zajęcia i i nt e r e só w, jeszcze przed 1 8 1 0 roki em, musiał t a k o we zamknąć; od roku zaś 1 8 4 8 , t enże bank, o t wo r zy ł już 15 filii, kt ór e we wszystkich stronach k r a j u z najlepszćm istnieją powodze ni em, — mimo, że w tym
że czasie, prócz instytucyi kredyt u pr ze mysł owego, j e denaście nowych jeszcze ba nków akcyjnych powstało;
w liczbie tych ostatnich, założony w 1 8 4 0 r. kantor cen
tralny B o na r d ’a et Comp. w Paryżu, któr ego ob r ót c a łoroczny w 1 8 5 0 r. wynosił zaledwie 8 2 2 , 0 0 0 fr a n
k ów, miał już w 1 8 5 5 roku, 3 0 milionów franków o b r o tu. Ob o k tych nowych instytucyj bankowych, i tylu t o
w a r zy st w kolei żelaznych, kt ór e, pośród ważnych ws t r z ą - śnień politycznych, za kilkaset milionów wydały papić- r ó w , rząd francuzki w ostatnich latach, także przeszło za miliard r e nt w obieg wypuścił, a jednak ta cała mas- sa papi erów, mimo ni eurodzajów i wojny na Wsc h o d z i e , bez istotnej t r u d n o ś c i , znalazła odpowiednie pomi e szczenie.
W obec takiego doświadczenia, nie wolno twierdzić, abv w j akimkolwiek kraju, na drodze p os t ępowego r oz woju przemysłu i handlu stojącym, lub stanąć chcącym, w którym dotąd instytucyi kredyt u pr zemysł owego nie ma, jej zaprowadzenie szkodliwem być mogło i ob a wę zbytniego papierów przepełnienia wzbudzało.
201
Inst yt ucj e kr edyt u przemysłowego istnieją już zupeł nie zorganizowane w e Francyi, Austryi i Darmsztadzie, a zawiązują sig: w Hiszpanii, Szwajcaryi i kilku mia
stach niemieckich. Jeżeli te pierwsze próby, powiodą się tak, lub chociażby cośkolwiek mniej, jak we F r a n cyi, szczęśliwie, nic nie zdoła w cywilizowanych krajach mnożenia się tych instytucyj powstrzymać;— kraje zaś, któr e będą je uporczywie potępiać, i potrzeby ich, i nne- mi, kredyt komandytowy udzielającemi bankami, nie zastąpią, niezadługo będą w źródłach swego kredytu przez sąsiadów prześcignięte, a w następstwie, jak tego miewamy już przykłady, przewadze sąsiednich kapita
ł ów ulegać będą zmuszone.
Ni e da wno, w niektórych krajach, o użyteczności kolei żelaznych powątpiewano, wtedy, gdy t akowe w krajach sąsiednich, z olbrzymią pows t a wa ł y szybkością; dopiero doświadczeniem z błędnego wywiedzeni wyobrażenia, dziś, podwojonemi wysileniami, czas stracony wy n a g r o
dzić usiłują.
Skoro instytucje kredytu p r z e my s ł o we go , ustalą się w środkowych państwach Europy, będą przyciągać do siebie kapitały państw sąsiednich, instytucyj takich nie mających,— które we wszystkich większych przedsiębior
st wach i znakomitszych o p e ra c j a ch finansowych, od pierwszych zależnemi się staną.
Jak w e wszystkich gospodarst wa krajowego spr a
wach, tak szczególniej też w rzeczach finansów i kr e
dytu, ludzie stanu, potrzebę czasu rozumieć i przejmo
wać się nią powinni; inaczej— bieda krajowi ich rękom powi e r zonemu! — Niepowstrzymany potok postępu myśli i materyalnych potrzeb, daleko za sobą go pozostawi.
26
T reść i ostateczne w n io ski.
Instytucyę kre dyt u prze mysł owe go wyrodziły się z ogólnej coraz wyraźniej objawiającej się dążności s t o
warzyszenia kapitałów, czyli wzmocnienia, uporządko
wania i z eśr odkowania ź r ó d e ł kommandyl owego kr ed y tu. Ta zaś do stowarzyszeń dążność, powstała z olbrzy
miego i nt e r e s ów materyalnych rozwoju, przez który dzia
łalność myśli i ducha przedsiębiorczego j e st podżeganą.
Instytucyę kredytu pr z emysł owe go, dobrze z organi
zowane, zastosowane do finansowych potrzeb kraju, mogą, przy odpowiednim ich kierunku, stać się najpotę
żniejszą bogactwa krajowego dźwignią, a to: przez pr z ed
siębranie wielkich, użyteczności publicznćj przedsięwzięć, przez zastępowanie harmonijną siłą zbiorową, pojedyn
czych oderwanych wysileń, przez ujednostajnienie r u chu stowarzyszonych kapitałów, nareszcie przez zba
wi enne ześrodkowanie t r z ech el e me n t ó w sił produkcyj
nych: intelligencyi, kapitału i kredytu. Wsz a kż e , te in- stylucye, w samym organizmie swoim nosząc zarodki nadużyć, powinny być od nich zabezpieczone, albo
wiem bardzo zgubnemi staćby się mogły, gdyby bez bussoli i władzy nadzorczej, były same sobie, w ł a snemu instynktowi i niektórym zgubnym oddane popę
dom i pokusom, jako to: owładnięcia i zmonopolizowa
nia wszystkich i nt er esów, oraz gi eł dowego ażiotarstwa.
Gdziekolwiekby instytucya kredytu przemysłowego, działalność swoję do ostatecznych posuwając granic, do zmonopolizowania potęgi finansowej zdążała, w o s ta t ecznym w y p a d k u , j ed n e m u z dwóch uledzby musiała losowi: albo, skutkiem monstrualnych roz mi ar ów swej
203
działalności, przy nieszczęśliwych operacyach, n a d w y r ę żywszy swój kredyt, samaby runęła;— albotćż, przy szczę- śliwćm powodzeniu, stawszy się kolosalną, dla samego rzą du krajowego niebezpieczną finansową potęgą, której obok siebie, dla własnego bezpieczeństwa znosić nie mo
gąc, rząd, pochłonąć ją i owładnąćby musiał.
Chcąc tych dwóch, zarówno dla siebie zgubnych uni
knąć ostateczności, instytucye kredytu przemysłowego, niechaj działalność swoję we właściwych zachowują granicach; niechaj źr ó d e ł kredyt u kommandyt owego używają, tylko do wielkich, użyteczności publicznej, przedsigbierstw, do których prowadzenia, istotnie s t o
warzyszone pot rzebne są kapitały. Że zaś z natury r z e czy, instytucye takie, nie znajdują same w sobie o d p o wiedniego el e ment u, działalność ich moderującego, sil
na gwarancya spoczywać powinna: w st at ut ach insty
tucyi, w indywidualności admi ni st r at or ów i w kontroli r z ą d o w e j , — czyli, że gdziekolwiek instytucye kredyt u przemysłowego zawiązywać się będą, ich statuty mieścić powinny wszelkie z a s t r ze żeni a, mogące od zboczeń i nadużyć zabezpieczyć, a rządowi k r a j o we mu należytą nad ich operacyami kontrolę i wpł yw zapewnić; zaś, przy samym zawiązku, szczególną zwrócić uwagę na moralną i finansową rękojmię założycieli i zawsze wybor y komi tet u administrującego, od potwierdzenia r zą d o we g o za- leżnemi uczynić.
Nadto, dodajemy tu kilka uwag, kt óre podług naszego przekonania, przy zawiązywaniu instytucyi kredytu prze
mysł owego przez kr ajowych ludzi stanu, uwzględniane być powinny.
Kapitał zakładowy instytucyi, skoro raz do położe
nia i potrzeb finansowych kraju, został zastosowanym, niechaj nie wolno go będzie bez upoważnienia r z ą d o w e go powiększać, — a to upoważnienie do zwiększenia kapi
tału, niechaj r ząd wydaje nie prędzej, aż z doświ adcze
nia o rzeczywistej przekona się pot r z e bi e, i to, na sum
mę od takowej potr zeby nie większą.
Po d o b n a ż ostrożność poprzedzać powinna każdą emissyę obligacyj, które r ówni e ż r z ą d o we mu zezwole
niu ulegać, i tylko istotnej odpowiadać potrzebie powi n
ny; w samych zaś statutach, niechaj jako granica poł o
żoną będzie zasada, że emissya tych obligacyj, tylko do summy trzy, lub najwięcej cztery razy wziętego kapi
tału s pól kowego, posuniętą być może, i że zawsze rzą
dowi służy pr awo większego jeszcze tej granicy ście
śnienia.
Fundusz re z e r wowy powinienby zawsze r e pr e ze n t o wać przynajmniej 1 0 °/0 procent kapitału spółkowego, a n a we t w miarę stopniowego zwiększania się emissyi obligacyj— i fundusz ten powiększanym być jeszcze powinien.
Za średnią dywidendę zysków przyjmując 5 % , co nad to wypadnie, niechaj o tyle tylko i nie prędzej akcyo- naryuszom będzie wypt aca nem, aż wyra chowane zyski rzeczywiście do kassy wpłyną, gdyż g ot ówką nie powinna być płaconą całość dywidendy obliczonej z zysków, któr e nie będąc jeszcze zrealizowane, i po części od po
wodzenia przedsięwzięcia i zmiany kursu papi erów zawi
słe, właściwie jeszcze stałej i pewnej nie przedstawiają cyfry.
205
Rachunki roczne przez i nst yt ucj e ogłaszane, niechaj dokładnością i jasnością celują, iżby każdy postawionym był w możności, należytego operacyj instytucyi i otrzy
manych wypadków ocenienia.
Z właści wego wydziału wydelegowany, przynajmniej j e d e n urzędnik, powinien stale zasiadać na posiedzeniach komitetu administrującego instytucją. Poni eważ slu- sznem jest, od instytucyi wymagać, aby nietylko trzy
mała się litery statutów, ale nadto, aby w swych ope
r a c j a ch nigdy nie odstępowała od celu użyteczności pu
blicznej, rządowi zal ćm w d e c y z j a ch komitetu służyć powinno vel.o zawieszające, na wypadek, w któryroby od celu t a k o we g o odstąpienie upat rywał . — Aby przez zbyt wielkie mnożenie spółek bezimiennych, nierozsze- rzac r ozmi ar ów kredytu kommandytowego, ze szkodą kredytu handlowego, mogłoby być corocznie przez rząd oznaczane m a x im u m wysokości z bi or owe go kapitału, z jakimby, w ciągu j ednego r o k u , instytucyi udział w spółkach bezimiennych przyjmować było wolno; a za
razem, może również byłoby pożytecznem, corocznie m i
n im u m tegoż udziału naznaczać i nareszcie okrćślić pe
wien czas, przez ciąg kt órego, rozebranych akcyj n o wych towar zyst w, nie byłoby instytucyi wolno sprzeda
wać, lecz takowe zatrzymywać byłaby obowiązaną. Był
by to poniekąd dla spekulacyj ażiotarskich hamulec, przynajmniej na pi er wszą chwilę zawiązywania się t o w a rzystw’ bezimiennych.
Przy takich ścieśnieniach, operacye instytucyi k r e d y tu p r zemys ł owego byłyby może mniej świetne, ale pr zed
stawiałyby więcej t r wał ego pożytku, pewności, i lepszą dla instytucyi rokowa ł yby przyszłość.
W ogóle, potrzeba zawiązywania instytucyj kredytu przemysłowego, od położenia finansowego kraju zawi sła: im mniej źródła kredytu r ozwi ni gt e, tern p o t rzeba ta, zdaniem naszem, j e st większą. Przy tak ol
brzymim w cywilizowanych krajach postępie myśli, roz
woj u ducha przedsiębiorczego i stowarzyszeń kapitałów, kraje, w szrankach lego wielkiego spółubiegania sig dy
stansowane, chcąc, jeżeli już nie jednocześnie z najpierw- szemi, to przynajmniej w zaszczytnej za niemi podążać odległości,— powinny, dla dokonania tylu oddawna im po
trzebnych przemysłowych, użyteczności publicznej, przed- sigwzięć, wpł ywu stowarzyszonych kapitałów wymagają
cych— całemi siłami zwiększać źródła kommandytowego kredytu; do tego zaś celu, instytucye kredytu przemy
słowego, najpewniej doprowadzi ć są zdolne.
