Kądziela, Łukasz
"Inskrypcje grobów polskich na
cmentarzach w Paryżu. Montmartre.
Saint-Vincent. Batignolles", oprać.
Andrzej Biernat, Sławomir Górzyński,
Piotr Ugniewski, pod red. Andrzeja
Biernata, Warszawa 1986 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 79/2, 409-410
1988
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
409
C h arak tery sty czn y dla om aw ianego w yd aw n ictw a źródłow ego jest n iem al zu pełny b rak przypisów rzeczow ych. U w agi o c h a ra k te rz e rzeczow ym tow arzyszą poszczególnym regestom , n atom iast w szelkie objaśnienia dotyczące osób i nazw geograficzn ych zostały um ieszczone w rozszerzonych indeksach. Oba indeksy — osobow y i geo graficzn y — ob ejm u ją łącznie 62 stron ice druku, czyli ponad 30% objętości książki. Św iadczy to o w ielkim n asycen iu publikow anego źródła n azw a m i osobow ym i i geograficzn ym i, i p otw ierd za ra z jeszcze trafn o ść w yb oru pod staw y edycji.
O m aw iane w yd aw n ictw o zostało op racow an e s taran n ie nie tylko pod w zglą dem m ery to ry czn y m , ale otrzym ało też dobrą szatą graficzn ą. M ożna się spo dziew ać, że ob w olu ta z rep ro d u k cją tłok a p ieczęci w ielkiej litew sk iej Ja n a III będzie elem en tem id en ty fik u jącym tę serię w yd aw n iczą. Tak w ięc po seriach „D okum entów i m ateriałó w do h istorii stosun ków p olsk o -rad zieck ich " i „P o w sta nie styczniow e. M ateriały i dokum enty” rozpoczyna się realizację kolejnego po w ażnego p olsko-rad zieck iego p rzedsięw zięcia w zak resie ed ycji źródeł h isto ry cz n ych. Na n astęp n e tom y z n adzieją i zain tereso w an iem czek ają nie tylko b adacze dziejów W ielkiego K sięstw a Litew skiego.
& _C.
In s k ry p c je gro bó w po lsk ich na c m en ta rz a ch w P aryżu. M ont
m a rtre . S a in t-V in cen t. B atignolles, op raco w ali A ndrzej B i e r n a t ,
S ław om ir G ó r z y ń s k i , P io tr U g n i e w s k i , pod red. A nd rzeja B i e r n a t a , Z arząd O chrony i K o n se rw a cji Zespołów P ałaco w o - -O grod ow ych , W arszaw a 1986, s. 136.
W efek tow n ej okładce, lecz m onotonnym drukiem , ch a ra k te ry sty cz n y m dla techn ik m ałej poligrafii, P rzed sięb iorstw o Z agran iczn e „P o lm ark ” w yd ru k ow ało w n akładzie 500 egzem plarzy w yniki in w en tary zacji polskich grobów n a w ym ie n ionych trzech cm en tarzach p arysk ich . W szystkie n ied o statk i p oligraficznej szaty w yd aw n ictw a pow inny zostać w ybaczone w obec rek ordow o krótkiego czasu o p ra
cow an ia i w yd ru k ow an ia tom iku . Do obiegu nauikowego w eszły dzięki tem u
tek sty in sk ry p cji n a n agro b k ach osób, w k tó ry ch n azw isk ach m ożna doszukać się polskiego brzm ienia. M ateriał ten stanow i w ażne źródło zarów no d la szczegóło w ych poszukiw ań b iograficznych , jak i dla ogóln iejszych rozw ażań n ad w zoram i k u ltu row ym i i św iad om ością kolejnych g en eracji em igran tów .
Tom ik p rzyn osi w yniki in w en tary zacji dokonanej w latach 1984— 85, w szcze gółach uzupełnionej w 1986 r. O ile n a n ieop isan ych w literatu rze cm en tarzach S ain t V in cen t i B atign olles w yd aw cy — w b rew oczek iw aniom — n a tra fili n a n ie liczne jedynie polskie groby, o ty le w ielokrotnie opisyw any cm en tarz M on tm artre u jaw n ił in w en tary zato ro m w iele in form acji, k tó ry ch n ie dopatrzyli się ich po
przednicy. D latego postanow iono zin w en tary zow ać rów nież i te n nekropol.
N otu jąc now e in sk ry p cje, w yd aw cy stw ierdzili rów nocześnie niszczenie innych,
k tórych tre ś ć b yła zn an a au toro m w cześn iejszych opisów cm en tarza. P ostan o w io no w ięc d ążyć do m ożliw ie n ajpełn iejszej rek o n stru k cji napisów , u w zględ niając zarów no d ane z au top sji, jak i z lite ra tu ry . W prow adzono w obec tego system odnośników , k tó re w p raw d zie czynią lek tu rę znacznie bardziej żm udną, lecz po z w alają jednoznacznie ok reślić źródło każdej in form acji.
M ery toryczn e uzasadnienie p ra c in w en tary zacy jn y ch nie budzi w ątpliw ości. N azw iska B . Zaleskiego, W. C hrzanow skiego, J . Słow ackiego, J . P . Je rz m a n o w skiego, J . L elew ela, J . Zaliw skiego, W. W ańkow icza, T. M ostow skiego, M. Rybiń·
410
Z A P I S K Iskiego, F. Sznajde i wielu innych, p o jaw iające się w in sk ry p cjach , u zasadniają * tru d w ydaw ców z n add atkiem . Dziwić się raczej należy, że p race te podjęto tak późno i w łaściw ie w try b ie p racy społecznej. W arto w spom nieć też, że w ydaw cy tej cennej pub likacji przew idują w yk orzystanie zeb ran ych m ateriałów w bard zie; pop ularnej m onografii cm en tarzy w zorow anej na k siążce o nekropolu w M ont m orency. o p racow an ej przez J. S k o w r o n k a i innych.
Ł. K.
Jo a ch im L elew el à B ru x e lle s de 1833 à 1861. A ctes du colloque organ isé les 17 et 18 avril 1986 p a r le C e n tre In tern atio na l L elew el d’E tu d es et d ’in fo rm a tio n s H istoriq ues a v ec le p a rra in a ge de la F a
cu lté de P hilosophie et L ettres d e l’U n iv ersité L ib re de B ru x e lle s ,
red. T eresa W y s o k i ń s k a . Stéph ane P i r a r d, B ru xelles 1987, s. 286.
Życie, działalność polityczna i dorobek naukow y Jo a ch im a Lelew ela były
w latach pięćd ziesiątych i sześćdziesiątych naszego stu lecia przed m iotem żywego zain tereso w an ia historyk ów polskich; kolejne etap y badań przyniosły pełną bi b liografię jego p ra c, e d y c je listów i dzieł, w/reszcie p arę m onografii o różnym profilu — nie licząc wielu przyczynków . Nic dziw nego w ięc, że w przeciągu kil
kun astu n astęp n ych lat ukazało się niew iele stosunkow o w ażkich pub likacji
o „brukselskim sam otn ik u ” : obok w yek sploatow an ia źródeł zaznaczył się i pe w ien przesyt. N atu raln ą koleją rzeczy tem aty k a lelew elow ska p ow róciła w ok re sie obchodów 200 ro czn icy urodzin w ielkiego h isto ryk a w 1986 r., zaś obok oko licznościow ych podsum ow ań zw rócono uw agę na now e źródła i now e p y ta n ia badaw cze. Odbyły się m.in. sesje naukow e w W ilnie, W arszaw ie i B ru k seli; echem tej ostatn iej jest niniejszy tom . Z aw iera on p rócz p rzed m ow y i dwóch ok azjo nalnych w ystąp ień 20 re fe ra tó w i kom unikatów , z czego dokładnie połowę p rzed staw ili h isto rycy polscy pozostałe zaś cudzoziem cy, zw łaszcza Belgow ie. N aw et
jeżeli osobno p otrak to w ać dwóch specjalistów dziejów Polski X I X w., Hansa
Henninga H a h n a i D aniela B e a u v o i s, św iadczy to o docenieniu Lelew ela jako uczestnik a polskiego i belgijskiego życia naukow ego i politycznego. T aka w łaśnie jest m yśl przew odnia referató w H endrika S t r y p e n s a („Jo ach im L e lewel e t le m ouvem en t d ém ocratiq u e et lib érateu r en E u ro p e”), A nne M o r e 1 11 (,,Jo a ch im L elew el dans le co n texte gén éral de l’im m igration en Belgique au X I X e siècle”) czy A nd ré U y t t e b r o u c k a („ L ’in vitation de Lelew eel au p ro
fessorat à l ’U n iv rsité L ib re de B ru xelles (1834— 1855)”.
W śród p ozostałych tek stów znalazły się u jęcia o ch arak terze ogólnym (S te fan K i e n i e w i c z , „ P o rtra it d’un savan t et d'un p oliticien ” ; W. Z a j e w s k i , „Lelew el à son arriv ée en Belgique. P o rtra it d’un p oliticien ”) i bardziej szczegó łowe. N ależą do nich przyczynki D. B e a u v o i s („1833 — L elew el exp u lsé de
F ra n ce . Tém oignages e t d ocum ents”) i A. F . G r a b s k i e g o („Jo ach im Lelew el et K a rl M a rx ”) z a w ierające analizę now o odnalezionych arch iw aliów lub próbę n ieban alnej in te rp re ta cji źródeł dobrze znanych. W w yd aw n ictw ie niniejszym — w p rzeciw ień stw ie do w ielu podobnych — nie poskąpiono m iejsca na przypisy a n aw et aneksy źródłow e. S korzystał z tego np. F ra n cis S a r t o r i u s („ B ru x e l les et la Belgique d u ra n t les années 1830— 1840, foyers de ray on n em en t de la d ém ocratie polonaise”), w p la ta ją c w tek st swego a rty k u łu d w a ra p o rty agentów M e ttem ich a z 1847 г. o P olak ch w Brukseli, odnalezione przezeń w arch iw u m wiedeńskim . Zostały one zestaw ione z korespondencją dyplom atów belgijskich na
