Kopczyński, Michał
"Peregrinatio Academica. Det svenska
samhället och de utrikes studieresorna
unter 1600-talet", Lars Niléhn, Lund
1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 77/2, 429-430
1986
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
429
R ozdział IV (D) pośw ięcony zo stał osiągnięciom szkoły w H e rb o rn w poszcze g óln y ch dziedzinach n a u k i: filozofii, pedagogiki, d y d a k ty k i, szk o ln ictw a, teologii, p ra w a państw ow ego, p o lity k i, filologii k la sy cz n ej i tłum aczeń.
W o sta tn im ro zd z iale (E) om ów ił a u to r o d d ziały w a n ie szkoły w H erb o rn p o przez k o n ta k ty o sobiste i n a u k o w e p rac o w n ik ó w i stu d e n tó w te jż e szkoły w od n ie sie n iu do poszczególnych regionów E uropy (Niem ej', H o lan d ia, S zw ajc aria , W ęgry i S iedm iogród, S k a n d y n a w ia , Szkocja, A nglia i A m ery k a Północna).
P ra c a G e rh a rd a M e n k a p o sia d a cg ro m n ą w artość, ja k o że w y k o rz y sta ła sz erck o m a te ria ły arc h iw a ln e , in s p iru je też do dalszych b a d a ń w ty m zakresie. W arto byłoby ją rozszerzyć o elem e n ty polskie p rz e d sta w ia ją c d o k ła d n ie j zw iązki i w pływ te j uczelni na rozw ój k alw in iz m u polskiego oraz k o n ta k ty p erso n a ln e i m iędzyuczelniane. Z naczenie p rac y p rze k ra cza zre sztą jej p rzy d a tn o ść dla b a dań reg io n a ln y ch .
S zkoda iz za b rak ło w p ra c y in d e k su osobow ego oraz w y k azu w y k ła d a ją c y c h p rofesorów .
J. Z, L ars N i l é h n , P eregrinatio Academ icą. D et sv e n sk a sam h ä llet och
de u trik e s stu d iereso rn a u n d e r 1600talet, „B iblioteca H isto ric a L u n
-d e n sis” t. 54, C. W. K. G leeru p , L u n -d 1984, s. 393.
P ra c a n in ie jsz a należy do licznej g ru p y p u b lik a c ji o p rz e m ia n a c h społeczeń stw a szw edzkiego ok resu m ocarstw ow ości. A u to r a n a liz u je społeczność Szwedów s tu d iu ją c y c h poza g ra n ic a m i k r a ju w X V II w. P osłu g u jąc się m e to d ą tzw . „bio g ra fii zb io ro w e j” b a d a pochodzenie społeczne stu d en tó w , p rze b ieg ich k a rie r i o stateczn ą pozycję o sią g n ię tą w h ie ra rc h ii społecznej (slu ttjän st). Z je d n e j stro n y
p o zw ala to n a zb a d a n ie m ożliw ości k a rie ry w S zw ecji X V II w. i ro li, ja k ą w n ie j odegrało p o b ie ra n ie za g ra n ic ą w yższe w y k ształc en ie . Z d ru g ie j stro n y na te j p o d sta w ie p ró b u je a u to r udow o d n ić p o sta w io n ą przez siebie tezę, że d zięki
z a z n a jo m ie n iu się z k rzy ż u jąc y m i się n a z a ch o d n io eu ro p ejsk ich u n iw e rsy te ta c h n ajn o w szy m i ideam i, stu d e n c i ci m ogli przenosić je na g ru n t ojczysty. J e s t to p rzy czy n ek do często d y sk u to w a n e j p rzez h isto ry k ó w sk a n d y n a w sk ic h k w estii in te g ra c ji S zw ecji z E u ro p ą (o m aw ia n a p ra c a je st częścią szerszego p ro g ra m u pośw ięconego te j k w estii, zob. G. E y s t a d, „E u ro p eiza cja S zw ecji w X V II w ieku, ZH t. X LIV , 1979, z. 2, s. 35—37).
P ra c a dzieli się na trz y części. P ierw sze trz y rozd ziały (w łaściw ie połow a p racy) pośw ięcone są om ów ieniu k w e stii ogólniejszych. R ozdział p ie rw sz y tr a k tu je o p rze m ian a ch społecznych w E uropie i S zw ecji w X V II w. N astęp n e pośw ięcone są rozw ojow i szw ed zk iej a d m in istra c ji, kościoła, m odelow i w y c h o w a n ia w śro d o w isk a ch a ry s to k ra ty c z n y c h i jego przem ian o m . Dużo u w ag i pośw ięca a u to r ro z w o jo w i u n iw e rsy te tó w e u ro p e jsk ic h i w pływ O w i tego n a p rze m ian y społeczne. A n alizu ją c to zagad n ien ie N i l é h n o g ranicza ro zw aż an ia do N iem iec, N id e rla n dów , A nglii, pom ijagąc E uT opę śro d k o w ą, F ra n c ję , H iszpanię i p rze d e w szystkim W łochy. N a tym tle p rze d staw io n y został rozw ój u n iw e rsy te tó w szw edzkich.
N a część d ru g ą (analityczną) s k ła d a ją się c z te ry ro zd ziały . Z an a liz o w a n o k o lejno: pochodzenie społeczne stu d e n tó w , jego w p ły w n a ro d z a j w y b ie ra n e j póź n ie j k a r ie ry (w ojskow a, urzęd n icza, kościelna itd.) o raz w p ły w pochodzenia, na o sta te czn ą pozycję za jm o w a n ą w h ie ra rc h ii społecznej przez członków a n a liz o w a n e j g ru p y . R zu t oka n a to o sta tn ie z a g ad n ien ie p ozw ala a u to ro w i stw ierd zić, jaiką w a rto ść m iało w y k sz ta łc e n ie zdobyw ane n a u n iw e rsy te ta c h n ieszw edzkich (o k re śle n ie ta k ie w y d a je się b a rd z ie j a d e k w a tn e niż „zag ran icz n e”, gdyż w a n a li zow anej g ru p ie duży p ro ce n t sta n o w ią stu d e n ci pom o rsk iej G ryfii). B ra k i w m a
430
Z A P I S K Ite ria le źródłow ym zm usiły L. N iléhna do w zięcia pod uw agę je d y n ie stu d e n tó w uczelni niem ieck ich i holenderskich. Spośród okoł 3530 Szw adów p rz y ję ty c h n a u n iw e rsy te ty w ty c h k r a ja c h w X V II w., d la 1867 (53°/o) u d ało się a u to ro w i ze b rać d an e o ich k a rie ra c h i ostateczn ej pozycji w społeczeństw ie. W szyscy oni pochodzą z te ry to rió w etnicznych szw edzkich, bądź z F in ala n d ii, gdyż a u to r pom inął osoby obcego pochodzenia, pozostające jedynie czasowo w służbie szw edzkiej Cząść a n a lity c z n a u zu p e łn io n a je st 75 ta b e la m i, pozw alający m i n a k o n tro lo w a nie w yw odów a u to ra .
O sta tn ia część p rac y pośw ięcona je st an a liz ie p rzeb ieg u stu d ió w . Na p rz y k ła dzie tree ch u n iw e rsy te tó w (Lejda, W itte n b erg a, G ryfia) a u to r ro z p a tru je ta k ie k w estie jak: w pływ pochodzenia społecznego, a co za ty m idzie sy tu a c ji m a te ria l n e j n a w y bór uczelni, u p rze d n ie w y k sz ta łc e n ie stu d iu ją c y c h ta m S zw edów ; od po w iad a też n a p y ta n ie , ja k i p ro ce n t stu d e n tó w u zy sk iw ał ta m dyplom y, a ja k i zad o w alał się szw edzkim i o trzy m an y m i przed w y jazd em lub po pow rocie. W te j części bierze się pod uw agę 1743 osoby, czyli 49<)/o w szy stk ich stu d iu ją c y c h w te d y za g ra n ic ą Szw edów .
W o sta tn im ro zd ziale p roblem stu d ió w za g ran ic zn y c h om ów iony został w k o n tek ście m ięd zy n aro d o w y m (studenci szwedzcy a stu d e n ci duńscy). S k ąd in ą d ogól- n o sk a n d y n a w sk ie ujęcie te j k w estii p rez en to w ał ju ż in n y badacz (S. B a g g e , ,,N ordic S tu d en ts a t F o re ig n U n iv e rsitie s u n til 1660”, „ S c a n d in a v ia n J o u rn a l oi H isto ry ” t. IX, 1984, z. 1).
Z eb ran y przez a u tc r a m a te ria l zo stał p rz e a n a liz o w a n y b ard z o w n ik liw ie , je d nakże zasto so w an a w p rac y m etoda b io g rafii zb io ro w ej (chyba zre sztą je d y n a sk u teczna przy b a d a n iu ta k licznej g ru p y , ja k ą sta n o w ią S zw edzi stu d iu ją c y za g r a nicam i sw ego k r a ju w X V II w1.) nie je st bez zastrzeżeń. Nie uw zg lęd n ia ona n ie k tó ry c h ciekaw ych i w aż n y ch dla te m a tu zagadnień. Z estaw ien ie przebiegu k a r ie r i o stateczn y ch pozycji w społeczeństw ie członków te j g ru p y nie u k a z u je w szystkich m ech an izm ó w „ro b ie n ia ” k a rie ry . I ta k z o m a w ia n e j p ra c y nie do w iad u jem y się m c o w p ły w ie p o w iązań ro d zin n y c h i k lie n ta ln y c h na· k a r ie ry b y łych itu d e n tó w . B ardzo isto tn e n ie ra z były d alek ie n a w e t p a ra n te le z ro d a m i należący m i do elity polity czn ej i społecznej ów czesnej S zw ecji. P rz y n a jm n ie j do ro k u 1680 w łaściw y w y b ó r m ałżonki m ógł m ieć d ec y d u ją ce znaczenie dla dalszej k a rie ry , szczególnie na n ajw yższym szczeblu (na te n te m a t zob. K. A g r e n , „Rise a n d D ecline of A risto cra cy . T he S w edish S ocial an d P o litic al E lite in th e 17th c e n tu ry ”, „ S c a n d in a v ia n J o u r n a l of H isto ry ” t. I, 1976). O o sta te czn e j pozycji decydow ały w ięc n ie ty lk o czynniki w zięte pod uw agę przez a u to ra . A by móc u ja w n ić je w szy stk ie (o ile to w ogóle je st m ożliw e) n ależałoby p rze b a d a ć in d y w id u a ln ie k a rie rę każdego stu d e n ta i jego p o w iąz an ia z tzw. osobam i w pływ ow ym i. N iew ą tp liw ie je d n a k ro z p ra w a L. N iléh n a je st godna u w ag i nie ty lk o ze s tr o n a badaczy dziejów S zw ecji; w a rto by ją w y k o rz y sta ć dla stu d e n tó w p o ró w n a w czych. K siążka nie została n ie ste ty za o p atrz o n a w streszczenie w k tó ry m ś z języ ków kongresow ych.
M. Kop.
In stru k c ijo s fe o d a lin ią vald ц adm inistracji ja i L ie tu v o je X V I I — X I X a., w y d . Z ig m a n tas K i a u p a i J ü r a té K i a u p i e n é , L ie tu v o s TSR
M osklu A kadem ijos Isto rijo s L nstitutas, V ilnius 1985, s. XV, 236. K olekcja w y d a n y c h d ru k ie m in s tru k c ji gospodarczych d la dóbr w ie lk ie j w ła s ności ziem skiej n a obszarze R zeczypdspolitej O bojga N arodów w zbogaciła się o now ą p u b lik a c ję źródeł dotyczących te re n ó w litew skich. Tom, k tó ry p rzy g o to w ali Z ig m u n tas K i a u p a i J ü r a té K i a u p i e n é , za w ie ra 58 in s tru k c ji gospo
