Zwój Jeremiasza, 2016, R. 2, nr 1 (17)

(1)

1 www.zwojjeremiasza.com

ZWÓJ JEREMIASZA

DWUTYGODNIK POLONIJNY MIAMI, FLORIDA

1 Stycznia 2015, Rok 1, Numer 17

Uzdrawiająca Moc Kryształów - Rubin

Rubiny są rzadkością, a ich cena jest wyższa niż cena brylantów, jeśli są prawdziwe, a nie

sztucznie jak większość obecnie sprzedawanych na rynku. Rubin to dziecię Marsa (Mangali) będące

wiecznie rozkwitającym nowym życiem. Rubinowa czerwień jest barwą rewolucjonistów gotowych do

oddania życia w obronie głoszonych idei i nauk. Królewski blask rubinu oznacza siłę, powagę i

majestat władzy. Gotowość do poświęcenia oraz żywa, bezinteresowna miłość to właśnie energia

rubinu, który jest kamieniem Promienia Miłości. Rubin wzmaga siłę żywotną, zarówno siłę fizyczną

jak i energię witalną dając przedłużenie życia do maksimum. Jeżeli na ciele zmarłego pozostawimy

klejnot z rubinu, zwłoki przez dłuższy czas będą opierać się rozkładowi. Energia rubinu powstrzymuje

procesy gnilne oraz rozkład w organizmie.

Czytaj str. 2 – 3.

Dzieje Górnictwa Węgla Kamiennego w Katowicach

Historia katowickiego górnictwa węgla kamiennego dobiega końca. Obecnie działają tu tylko 3

kopalnie, z ponad 80 występujących niegdyś w granicach miasta Katowice. Współcześnie, w dobie

restrukturyzacji przemysłu, nierentowne zakłady są zamykane, a tereny po nich są rewitalizowane –

nabierają zatem nowego znaczenia. Pozytywnym aspektem działań rewitalizacyjnych jest coraz

większa świadomość potrzeby zachowania pogórniczych zabytków, fragmentów zabudowy czy nawet

maszyn, jako dziedzictwa kulturowego regionu, i wkomponowywania ich w obiekty powstające w

miejscu kopalni, co łączy jego górniczą przeszłość z nowoczesną przyszłością.

Czytaj str. 4– 15.

Chwila Uśmiechu

W księgarni klient pyta sprzedawczynię:

-Czy jest książka "Mężczyzna, władca kobiet"?

Fantastyka na drugim stoisku.

Co mówi kobieta po wyjściu z łazienki?

- Ładnie wyglądam?

Co mówi mężczyzna po wyjściu z łazienki?

Na razie tam nie wchodź.

Czytaj str. 16-17.

W Tym Numerze

(2)

2 www.zwojjeremiasza.com Uzdrawiająca Moc Kryształów

RUBIN

Leczenie i uzdrawianie kamieniami - LITOTERAPIA to nauka

powszechnie stosowana już od ponad 3 tysięcy lat. W

starożytności o wpływie kamieni na kondycję fizyczną i

psychiczną byli przekonani Babilończycy, Egipcjanie, Grecy,

Rzymianie i Hindusi oraz Arabowie. Mędrcy i astrologowie

polecali noszenie kamieni jako niezawodny sposób na zdrowie!

Oto zestaw kamieni używanych do uzdrawiania w Ajurwedzie.

Kamienie i wszystkie przedziwne oraz przepiękne minerały od

tysiącleci fascynowały człowieka. Pierwotni składali im dary,

szacunek, ofiary; współcześni wykorzystują do licznych terapii

uzdrawiających ducha i ciało.

Kamienie mają Moc. Wiedziały o tym ludy pierwotne (talizmany,

miejsca pochówku), głosili to magowie i filozofowie już w I w. W

straożytnym Egipcie, na Dalekim Wschodzie, w średniowiecznej Europie- kamienie chroniły, dawały

energię i uleczały.

Każdy minerał charakteryzuje się innym działaniem i jest szczególnie przydatny w określonym celu.

Współczesna fizyka dowiodła, że wszystkie, nie tylko radioaktywne, substancje promieniują.

Szczególnie silne jest promieniowanie minerałów posiadających strukturę krystaliczną. Każdy kamień

ma swą charakterystyczną specyfikę. I tak, na przykład, w doświadczeniach z laserem szczególne

znaczenie uzyskał rubin.

Kamieniom szlachetnym przypisywano również świetlaną duszę i nadawano im określone znaki.

Takie znaki znane są także w astrologii -istniały dla poszczególnych gwiazd i planet. Ważna jest

także barwa- to sugestywna siła, która każdego zmusza do patrzenia. Nasycona barwa rubinu

fascynuje i nie pozwala oderwać wzroku. Barwa kamienia szlachetnego jest ważnym czynnikiem

każdej siły, która nas ze sobą wiąże.

RUBIN należy do grupy KORUNDÓW. Słowo "korund" jest pochodzenia hinduskiego. Najpiękniejsze

okazy rubinów pochodzą z Kaszmiru, Indii i Sri Lanki. Kolor rubinu to głęboka czerwień a substancją,

która nadaje mu kolor jest chrom. Głębokie, czerwone światło rubinu

o subtelnym blasku symbolizuje siłę miłości i życia oraz ogień

oczyszczenia i przemiany. Energia miłości obejmuje cały zakres: od

seksualnej miłości, aż do miłości uniwersalnej, boskiej. Rubin

pokazuje nam, że możemy seks i miłość duchową pogodzić. Objawia

nam seksualność, erotyzm, jako formę wyrazu twórczej, pierwotnej

energii życia i wywyższa miłość erotyczną, fizyczną, seksualną, tak,

że spełnia się w niej nasza najgłębsza tęsknota za doskonałym,

duchowym zjednoczeniem. Rubin pozwala nam przeżywać całą

głębię odczuć w związku z naszym partnerem/ką i wznosi na wyżyny

przeżyć. Budzi w nas miłość do bliźnich, do Wszechświata, do Boga

(3)

udostępniając nam pierwotne źródło energii spoczywającej w czakrze korzenia (kundalini) dając nam

odwagę i męstwo. Rubin jest kamieniem opiekuńczym.

Rubiny są rzadkością, a ich cena jest wyższa niż cena brylantów, jeśli są prawdziwe, a nie sztucznie

jak większość obecnie sprzedawanych na rynku. Rubin to dziecię Marsa (Mangali) będące wiecznie

rozkwitającym nowym życiem. Rubinowa czerwień jest barwą rewolucjonistów gotowych do oddania

życia w obronie głoszonych idei i nauk. Królewski blask rubinu oznacza siłę, powagę i majestat władzy.

Gotowość do poświęcenia oraz żywa, bezinteresowna miłość to właśnie energia rubinu, który jest

kamieniem Promienia Miłości. Rubin wzmaga siłę żywotną, zarówno siłę fizyczną jak i energię witalną

dając przedłużenie życia do maksimum. Jeżeli na ciele zmarłego pozostawimy klejnot z rubinu, zwłoki

przez dłuższy czas będą opierać się rozkładowi. Energia rubinu powstrzymuje procesy gnilne oraz

rozkład w organizmie. Czerwona barwa rubinu działa uzdrawiająco na ludzi apatycznych,

schorowanych, pozbawionych inicjatywy i pogrążonych w melancholii i letargu. Podczas dolegliwości

miesiączkowych dobrze jest układać rubin na czakrze korzenia oraz na krzyżu i wszystkich bolących

miejscach. Rubin zapobiega poronieniom!

Woda rubinowa to wspaniały środek odmładzający i

leczniczy. Rubin łagodzi przebieg ospy, a przykładany do

blizn częstokroć te blizny usuwa. Energia rubinu wspiera

dążenie do czynów wielkich i sławy, przedsiębiorczości i

pionierstwa, a także entuzjazmu, odwagi i niezależności,

wspaniałomyślnośi. Rubin leczy więc z życiowego

nieudacznictwa, małości, niewolnictwa i tchórzostwa, co

faktycznie jest działaniem kosmicznej energii Mangali.

Rubin stosuje się przy chorobach powstałych z zimna i

chłodu, a nie należy go stosować przy chorobach

powstałych z gorąca i ciepła. Rubin zmusza myśli do

aktywności i nie pozwala na myślowy ani twórczy zastój.

Ludzie apatyczni, zniechęceni (także do duchowej drogi i rozwoju), zgorzkniali życiowo i pełni smutku

powinni się poddawać dobroczynnemu działaniu promieni rubinowych. Rubin nosimy ochraniając się

przed zarażeniem. Ma doskonałą skuteczność w leczeniu trudno gojących się i gnijących ran. Łagodzi

skurcze i kolki, a nawet chroni przed dżumą. Zalecane jest aby przy wirusowych epidemiach i

schorzeniach gorączce kłaść go na pępek około północy na 1 do 2 godzin!

Nie zaleca się rubinu: w stanach krwotocznych, przy obrażeniach wewnętrznych, podczas chorób płuc

ani osobom impulsywnym i gwałtownym. Amulet z rubinu strzeże od zarazy i morowego powietrza, a

także od uderzenia pioruna, złych snów i koszmarów. Rubin sprowadza spokój i ukojenie, radość życia,

chęć czynu i pomaga zagoić się głębokim ranom psychicznym. Rubin bardzo dobrze leczy serce

zarówno z dolegliwości psychiczno sercowych jak i z dolegliwości typowo fizycznych. Wielu magów

swoją psychiczną siłę czerpie z rubinowego amuletu takiego jak przykładowo pierścień. Rubin nie

pozwala wycofać się z podjętych działań i zamierzeń, zagrzewa do walki i zwycięstwa oraz do czynów

bohaterskich. Energia rubinu sprzyja utrzymaniu młodości oraz miłości, napełnia optymizmem i ciepłem

wewnętrznym. Astrologia: Lew, Baran, Skorpion. Energia planety Mangala (MARS)

Autorka: Zofia Golsztejn Gorzów Wielkopolski, Lubuskie

Bioenergoterapeutka, Runistka

Email: magicznagaleriacud@wp.pl

(4)

DZIEJE GÓRNICTWA WĘGLA KAMIENNEGO W KATOWICACH

Streszczenie: Artykuł ma na celu identyfikację kopalń węgla kamiennego, założonych w przeszłości na obszarze współczesnych Katowic, oraz syntetyczne przedstawienie dziejów górnictwa węgla kamiennego w tym mieście. Historia katowickiego górnictwa węgla kamiennego rozpoczęła się w 1754r. i trwa po dziś dzień. We współczesnych granicach miasta założono w przeszłości ponad 80 kopalń węgla kamiennego, z których do dziś pracują 3. Ich rozmieszczenie było nierównomierne, zdecydowaną większość zlokalizowano w północnej części współczesnych Katowic. Również zdecydowana większość kopalń powstała w XIX w..

Intensywny rozwój górnictwa trwał przez cały okres industrializacji od końca XVIII w. do końca lat 80. XX w.. Od początku lat 90. XX w. trwa restrukturyzacja przemysłu, która spowodowała spadek liczby tych zakładów przemysłowych, a w konsekwencji do powstania w przestrzeni miasta zdegradowanych, pozbawionych funkcji i wymagających rewitalizacji obszarów pogórniczych. W wyniku umiejętnie przeprowadzonej rewitalizacji możliwe jest zachowanie części dziedzictwa kulturowego, jakie stanowią kopalnie węgla kamiennego.

1. Wprowadzenie

Górnictwo węgla kamiennego w

Europie ma za sobą ponad 250 lat

historii. Zapoczątkowane na wielką

skalę rewolucją przemysłową w

końcu XVIII w., w wielu regionach

od kilkudziesięciu lat odchodzi w

przeszłość, pozostawiając po sobie

ogromną liczbę cennych obiektów

przemysłowych, stanowiących

dziedzictwo kulturowe. W Polsce na

duża skalę górnictwo węgla

kamiennego rozwinęło się na

Górnym Śląsku, przyczyniając się do

powstania licznych przemysłowych

miast oraz rozwoju gospodarczego

regionu.

Katowice – stolica województwa śląskiego, a zarazem miasto leżące w centrum przemysłowej konurbacji – są typowym miastem industrialnym. Powstały w 1865 r. jako niewielkie miasteczko, o powierzchni około 5 km², obecnie zajmują 35- krotnie większy obszar i należą do największych miast w kraju. Górnicza działalność w znacznym stopniu wpłynęła na obecny kształt miasta oraz jego zagospodarowanie przestrzenne. Współcześnie, po 25 latach restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, z krajobrazu Katowic systematycznie znikają tak charakterystyczne dla kopalń wieże szybowe, kominy i hałdy, a przestrzeń poprzemysłowa poddawana jest rewitalizacji. Zaś samo miasto, do niedawna kojarzone głównie z przemysłem ciężkim, wraz z regionem aspirują dziś do miana metropolii.

Celem artykułu jest charakterystyka dziejów katowickiego górnictwa węgla kamiennego. Zrealizowanie celu wymagało w pierwszej kolejności identyfikacji kopalń, które znajdowały się na badanym obszarze, oraz analizy ich rozmieszczenia, a następnie prześledzenia historii tychże zakładów przemysłowych, z uwzględnieniem zagospodarowania terenu pokopalnianego w przypadku obiektów zlikwidowanych. Badania przeprowadzono na podstawie literatury przedmiotu, głównie opracowań historycznych, a także na podstawie archiwalnych materiałów kartograficznych, przede wszystkim

(5)

podkładów do map górniczych pozyskanych z Archiwum Państwowego w Katowicach oraz archiwów cyfrowych. Z uwagi na liczne zmiany powierzchni miasta na przestrzeni lat, badania przeprowadzone zostały we współczesnych granicach administracyjnych Katowic, wyznaczonych w 1975 r.. Z kolei zakres czasowy opracowania obejmuje okres od połowy XVIII w., kiedy to powstała tu pierwsza kopalnia węgla kamiennego (Murcki 1754 r.), aż po czasy współczesne.

Artykuł stanowi uzupełnienie badań przeprowadzonych w 2010r. (Chmielewska, 2010) o analizy licznych archiwalnych materiałów kartograficznych wykonane na potrzeby rozprawy doktorskiej (Chmielewska, 2012). Temat ten podjęto z uwagi na szybkość przemian dokonujących się w przestrzeni miejskiej Katowic i coraz bardziej kurczącą się liczbę zachowanych w mieście cennych obiektów pogórniczych.

2. Identyfikacja i rozmieszczenie kopalń węgla kamiennego

w Katowicach

W wyniku analizy źródeł historycznych (Borowy, 1992, 1997; Jedynak, 2004; Kossuth, 1965; Rączkowski, 2009;

Starnawska, 1990; Szaflarski, 1978; Szaraniec, 1980, 2001; Tkocz, 1996). i kartograficznych zlokalizowano na terenie Katowic ponad 80 kopalń węgla kamiennego (tab. 1). Tak duża ich liczba wynika z faktu, iż większość z nich była niewielkimi zakładami przemysłowi, które prowadziły wydobycie tylko przez krótki okres czasu, lub szybko zostały przyłączone do większej kopalni lub skonsolidowanych zakładów górniczych. Do początków XX w. przetrwała niespełna połowa z nich, a dziś funkcjonują już tylko 3.

Przestrzenne rozmieszczenie kopalń węgla kamiennego we współczesnych granicach Katowic jest nierównomierne (rys. 1). Kopalnie zdecydowanie dominowały w północnej części dzisiejszego miasta, wokół dzisiejszego śródmieścia (a

(6)

pierwotnego zalążka miasta), we współczesnych jego dzielnicach, jak: Wełnowiec, Dąb, Załęże, Szopienice, Dąbrówka Mała, Bogucice, Janów, Brynów i Muchowiec (tab. 1). Ówczesne stosunki własnościowe tych terenów były niejednolite – poszczególne wsie czy przysiółki miały osobnych właścicieli, tak też zakłady przemysłowe były zakładane przez różnych, czasem przypadkowych przedsiębiorców. Z kolei w południowej części badanego obszaru zlokalizowane były jedynie dwa zakłady wydobywcze – Murcki i Boże Dary – oba, tak jak i cała południowa część współczesnych Katowic, należące do książąt pszczyńskich.

3. Historia rozwoju górnictwa węgla kamiennego w Katowicach

3.1. Rozwój w XVIII i XIX w.

Górnictwo węgla kamiennego mogło się rozwinąć w Katowicach dzięki występującym w podłożu pokładom tego surowca. Pod względem geologicznym miasto położone jest na granicy pomiędzy niecką górnośląską i górnośląską strefą fałdową, w północno-wschodniej części bloku górnośląskiego (Buła i in., 2008). Blok ten stanowi część większej jednostki tektonicznej określanej jako Brunovistulicum. W karbonie, od wczesnego namuru po najmłodszy westfal, na tym obszarze rozwijały się aktualnie eksploatowane utwory węglonośne, początkowo paraliczne, a później limniczne.

Natomiast obecnie obserwowane struktury utworzyły się w wyniku późnokarbońskich deformacji tektonicznych pokrywy paleozoicznej (Kotas, 1982). Katowice znajdują się w obrębie jednostki o charakterze złożowo-ekonomicznym jaką jest Górnośląskie Zagłębie Węglowe (GZW), (Buła i in., 2008).

Jednak to nie samo górnictwo zdeterminowało rozwój okolicznych miejscowości, a hutnictwo, na którego potrzeby pierwotnie eksploatowano węgiel, jako paliwo. Miasto Katowice ma rodowód kuźniczy – już w średniowieczu na rzece Rawie (zwanej wtedy Roździanką) istniały 4 kuźnice, przetwarzające płytko zalegające w okolicy rudy żelaza. W dobie rewolucji przemysłowej kuźnice zastąpione zostały przez huty, w których jako paliwo zastosowano koks, co spowodowało gwałtowny wzrost zapotrzebowania na węgiel (Starnawska, 1990).

Pierwsza katowicka kopalnia węgla kamiennego powstała w 1754 r. i jest ona zarazem najstarszym tego typu zakładem na Górnym Śląsku. Kopalnia „Emanuelssegen” (dziś „Murcki”), o której mowa, wydobywa węgiel do dziś. Pozostałe cztery XVIII-wieczne kopalnie przetrwały jedynie do połowy XIX w. (tab. 1).

Największa liczba kopalń węgla kamiennego w granicach badanego obszaru, bo prawie 90%, powstała w XIX w. (tab.

1). Były to jednak w większości niewielkie zakłady, z których część tworzono tylko na potrzeby poszczególnych hut. Warto pamiętać, że w tamtych czasach założycielem kopalni mógł zostać praktycznie każdy. Zakłady wydobywcze powstawały więc jeden przy drugim, aż do momentu rozparcelowania wszystkich pól górniczych. Później następowało ich scalanie, bogatsi właściciele skupowali udziały sąsiednich kopalń, po czym przyłączali je do swojej, tworząc większe zakłady (Borowy, 1992).

(7)

3.2. Rozwój w XX i

XXI w.

Na początku XX w. na obszarze Katowic powstały 2 nowe zakłady wydobywcze:

„Eminencja” i „Böer”, były to ostatnie kopalnie założone w czasie przynależności Katowic do państwa niemieckiego. W 1924 r., kiedy ziemie w granicach

współczesnego miasta należały już do Polski, utworzono w Dąbrówce

Małej niewielki zakład wydobywczy „Polska”. W okresie międzywojennym udało się reaktywować niektóre zamknięte przed wojną kopalnie (np. Jutrzenka czy Szczęście Luizy). Większość zakładów wydobywczych nadal znajdowała się w rękach prywatnych (o kapitale zagranicznym) i często wchodziła w skład przemysłowych koncernów (Jaros, 1964;

Starnawska, 1990).

W czasie II wojny światowej większość katowickich kopalń działała nieprzerwanie. Katowice były dla

okupanta miastem niemieckim, które odzyskano. Kiedy wojna była już dla Niemców przegrana, zamierzano

zniszczyć zakłady, poprzez ich zalanie, jednak górnicy większości kopalń do tego nie dopuścili. Dzięki temu, po

zakończeniu wojny, kopalnie gotowe były do ponownego uruchomienia. Musiały tylko zaczekać na uruchomienie

kolei, gdyż nie było możliwości transportu węgla (Borowy, 1992; Szaflarski, 1978; Szaraniec, 1980; Topol,

1980).

Tuż po wojnie kopalnie nie były w stanie powrócić do wcześniejszego poziomu eksploatacji, ze względu na zniszczenia i małą ilość pracowników dołowych. Wymagały one gruntownej renowacji, przede wszystkim wymiany maszyn i urządzeń, z czym uporano się dość szybko. Większość wydobywanego urobku przeznaczano, mimo ogromnego zapotrzebowania na węgiel w kraju, na eksport do ZSRR. Co więcej ceny, za jakie go sprzedawano, były dużo niższe, niż koszty wydobycia.

Górnicy za swoją pracę otrzymywali żywność (Borowy, 1992; Serafin, 1980).

W 1945 r. kopalnie zostały znacjonalizowane. W celach organizacyjnych powstały jednostki jednoczące

górnośląskie kopalnie – tzw. „Zjednoczenia”. W skład „Katowickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego”

weszły początkowo kopalnie: „Janów” (później Wieczorek”), „Kleofas”, „Katowice”, „Wujek”, „Mysłowice” i

„Eminencja” (później Gottwald”). W 1957 r. zjednoczenie to przejęło również chorzowskie kopalnie, a w 1968

r. kopalnie „Murcki” i „Lenin” (dziś „Wesoła”). W 1982 r. „Zjednoczenia” zastąpiono „Zrzeszeniami”, a w 1984

r. „Gwarectwami”. „Katowickie Gwarectwo Węglowe” przetrwało do 1989 r. (Borowy, 1997).

Przez cały okres Polski Ludowej następowała intensywna rozbudowa istniejących kopalń oraz zwiększanie

wydobycia węgla, zakładane w kolejnych planach 5-letnich. Ważnym czynnikiem sprzyjającym temu rozwojowi

(8)

było współzawodnictwo międzyzakładowe (Serafin, 1980). W tym okresie powstały dwie ostatnie kopalnie węgla

kamiennego w Katowicach: „Staszic” i kopalnia doświadczalna „Jan”. Warto w tym miejscu nadmienić, iż w

innych regionach Europejskich już od lat 60. prowadzono ograniczanie wydobycia węgla, ze względu na malejącą

jego opłacalność.

Intensywny rozwój przemysłu ciężkiego trwał w Polsce do końca lat 80. XX w., do momentu rozpoczęcia transformacji ustrojowej kraju, która wymogła restrukturyzację tradycyjnych gałęzi przemysłu, w tym górnictwa (Tkocz, 2001). Zaczęto zatem redukcję wydobycia węgla poprzez zamykanie nierentownych zakładów. Kopalnie likwiduje się stopniowo – poprzez łączenie zakładów i unieruchamianie poszczególnych jego części. Do tej pory zamknięto w ten sposób trzy duże zakłady:

„Gottwald”, „Kleofas” i „Katowice”. W styczniu 2010r. dokonano połączenia dwóch kolejnych kopalń „Murcki” i „Staszic”.

Zatem obecnie w Katowicach wydobywają węgiel 3 kopalnie: „Wujek”, „Wieczorek” i „Staszic – Murcki”.

4. Rewitalizacja terenów pogórniczych

Kopalnie węgla kamiennego zajmują duże powierzchnie i charakteryzują się specjalistyczną zabudową. W momencie likwidacji stają się jednymi z najtrudniejszych typów obszarów zdegradowanych, wymagających rewitalizacji. Według podziału P. Lorensa (2010) tereny pogórnicze należą do grupy obszarów związanych z infrastrukturą techniczną i przemysłową, której charakterystycznymi cechami są: utrata dotychczasowej funkcji i wyłączenie z użytkowania oraz najczęściej brak stałych mieszkańców. Szanse rewitalizacji, rozumianej jako: szereg planowanych działań mających na celu ożywienie społeczne i gospodarcze zdegradowanego fragmentu miasta i obejmuje kompleksowe przemiany obszaru w zakresie: przestrzennym, funkcjonalnym, urbanistycznym, infrastrukturalnym, społecznym i środowiskowym (Kaczmarek,

(9)

2001; Heller, 2002; Kopeć, 2010), obszarów z tej grupy uzależnione są od czynników zewnętrznych, zwłaszcza dostępności przestrzennej, oraz ich właściwości wewnętrznych m.in. wielkości terenu, rodzaju zabudowy (Gasidło, 1998; Domański, 2000). Do atutów terenów poprzemysłowych należy ich bliskość wobec centralnie położonych obszarów miasta oraz infrastruktura komunikacyjna (Behr i in., 2003). Ich powtórne wykorzystanie utrudniają zaś: zanieczyszczenie środowiska, bariery infrastrukturalne i bariery własnościowe (Jarczewski, 2010). Rewitalizacja zdegradowanych terenów pogórniczych jest zatem szczególnie skomplikowana. Wiąże się często z rewaloryzacją (przywróceniem wartości poprzez remont lub modernizację) historycznej zabudowy czy też zabytków techniki, nierzadko wymaga kosztownej likwidacji instalacji przemysłowych i zanieczyszczeń środowiskowych (rekultywacji), przede wszystkim jednak z wprowadzeniem na te tereny nowych funkcji i społeczności (Domański, 2010; Lorens, 2010).

W Katowicach rewitalizacji wymagały tereny trzech samodzielnych niegdyś kopalń: „Gottwald”

(„Eminencja”), „Kleofas” i „Katowice”, które w wyniku scalania związanego z ich restrukturyzacją, w ostatnich

latach swego istnienia funkcjonowały wspólnie (tab. 1). Jako pierwsza z nich zamknięta została kopalnia

„Gottwald”, następnie „Katowice”, a ostatnia „Kleofas”. Program rewitalizacji dwóch pierwszych jest już

realizowany, nie ma natomiast decyzji co do zagospodarowania terenu po trzeciej z nich. Przyczyn takiego stanu

rzeczy należy upatrywać się w lokalizacji poszczególnych kopalń – „Gottwald” i „Katowice” znajdowały się w

bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia, przy trasie przecinającej miasto ze wschodu na zachód, co czyni z nich

atrakcyjne tereny inwestycyjne. Z kolei kopalnia „Kleofas” jest położona peryferyjnie w stosunku do centrum, w

sąsiedztwie zdegradowanej społecznie dzielnicy jaką jest Załęże.

(10)

Teren po kopalni „Gottwald” („Eminencja”) przeznaczono, w ramach „Programu Rewitalizacji Miasta

Katowice” (2004), pod budowę centrum handlowo–rozrywkowego Silesia City Center, które otwarto w 2005r., a

następnie rozbudowano w 2011r.. W projekcie udało się zachować dwa pokopalniane budynki, w których mieści

się kaplica św. Barbary oraz dyrekcja centrum, galeria sztuki i restauracja. Zachowano także wieżę szybu

kopalnianego „Jerzy”, która stała się symbolem centrum. Tuż za centrum handlowym powstało ponadto

ekskluzywne osiedle mieszkaniowe Dębowe Tarasy. Nie powstały natomiast dwa biurowce Silesia Towers

przewidywane w pierwotnym

projekcie (Szajnowska-Wysocka,

2008; Chmielewska, 2012).

Na terenie po kopalni „Katowice”

powstała natomiast tzw. Strefa

Kultury z nową siedzibą Muzeum

Śląskiego (2015r.), której integralną

częścią są zabytkowe budynki

kopalniane z przełomu XIX i XX

wieku, oraz nowa siedziba Narodowej

Orkiestry Symfonicznej Polskiego

Radia (2014r.), a także

Międzynarodowe Centrum

Kongresowe (2015r.) stanowiące

integralny kompleks z Halą

Widowiskowo-Sportową „Spodek”.

Zanim zapadła decyzja o takim

zagospodarowaniu tego atrakcyjnie

położonego terenu

, praktycznie w centrum miasta, długo zastanawiano się nad wyborem właściwej inwestycji.

Zainteresowanie tym terenem wykazały uczelnie wyższe: Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Muzyczna i Uniwersytet Śląski (Gasidło, Zagała, 2003). Ostatecznie zdecydowano się jednak na ob iekty kultury wysokiej, które przewidziano w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta (2007).

5. Podsumowanie

Historia katowickiego górnictwa węgla kamiennego dobiega końca.

Obecnie działają tu tylko 3 kopalnie, z ponad 80 występujących niegdyś w granicach miasta Katowice.

(11)

Współcześnie, w dobie restrukturyzacji przemysłu, nierentowne zakłady są zamykane, a tereny po nich są rewitalizowane – nabierają zatem nowego znaczenia. Pozytywnym aspektem działań rewitalizacyjnych jest coraz większa świadomość potrzeby zachowania pogórniczych zabytków, fragmentów zabudowy czy nawet maszyn, jako dziedzictwa kulturowego regionu, i wkomponowywania ich w obiekty powstające w miejscu kopalni, co łączy jego górniczą przeszłość z nowoczesną przyszłością.

Autorka: Marta Chmielewska

Katedra Geografii Ekonomicznej, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, Email:marta.chmielewska@us.edu.pl Nadesłał: Jerzy Ludwik Mańka, Wice Prezes Bractwa Gwarków w Katowicach – www.gwarkowie.pl

Literatura

BEHR I., et all, Podręcznik rewitalizacji. Zasady procedury i metody działania współczesnych procesów rewitalizacji, Warszawa2003.

BOROWY R., Kopalnia „Kleofas” 1792–1992. Wyd. DANROM. Katowice. 1992.

BOROWY R., Wczoraj–dziś–jutro… Kopalnia „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Wyd. Usługi Poligraficzno- Wydawnicze Piotr Tyrtania. Katowice. 1997.

BUŁA Z., ŻABA J., HABRYN R., Regionalizacja tektoniczna Polski – Polska południowa (blok górnośląski i blok małopolski).

Przegląd Geologiczny, 56 (10). 2008, 912–920.

CHMIELEWSKA M., Kopalnie węgla kamiennego w Katowicach, [w:] Zagożdżon P.P., Madziarz M., (red.), Dzieje Górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 3. 2010, Oficyna Wydawnicza politechniki Wrocławskiej, Wrocław, s. 50- 59.

CHMIELEWSKA M., Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, maszynopis pracy doktorskiej. 2012.

DOMAŃSKI B., Restrukturyzacja terenów poprzemysłowych w miastach. [w:] Ziobrowski Z., Ptaszycka-Jackowska D., Rębowska A., Geissler A. (red.) Rewitalizacja, rehabilitacja, restrukturyzacja, odnowa miast. 2000. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Kraków.

DOMAŃSKI B., Rewitalizacja miast polskich – wybrane zagadnienia. [w:] Rewitalizacja miast polskich jako sposób zachowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik zrównoważonego rozwoju. Podsumowanie projektu.

2010. Instytut Rozwoju Miast, Kraków: 23-50.

GASIDŁO K., Problemy przekształceń terenów poprzemysłowych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Architektura, 37, 1998. Gliwice.

GASIDŁO K., ZAGAŁA Ł., Wartość autentyczności w obiektach poprzemysłowych, [w:] II Konferencja Ochrona Zabytków Górniczych, Aspekty organizacyjne, finansowe i prawne – stan obecny i perspektywy, 24.10.2003, Gliwice, s. 7-17.

HELLER C. A., Rewitalizacja obszarów miejskich. Praktyczny przewodnik: Jak opracować plan rozwoju? Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w Polsce. Projekt Bliźniaczy. Przygotowanie do wdrażania ERDF w Polsce, 2002.

www.erdf.edu.pl.

JARCZEWSKI W., Skala degradacji miast w Polsce. [w:] Ziobrowski Z., Jarczewski W., (red.) Rewitalizacja miast polskich – diagnoza. Rewitalizacja miast polskich tom 8. 2010. Instytut Rozwoju Miast, Kraków: 57-64.

JAROS J., Górnictwo węglowe w rejonie Małej Dąbrówki, "Wiadomości Górnicze" 1964, nr 10 (s. 332-333) i nr 11 (s. 367- 368).

(12)

JEDYNAK Z., Rozwój górnictwa węglowego w okolicach Katowic (do 1922) i jego wpływ na przemiany ludnościowe regionu.

[w:] Katowice w 138 rocznicę uzyskania praw miejskich. Instytut Górnośląski. Katowice. 2004.

KACZMAREK S.,. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych. Nowy wymiar w rozwoju miast, Łódź, 2001.

KOPEĆ M., Rewitalizacja miejskich obszarów zdegradowanych. 2010. Wyd. C. H. Beck, Warszawa.

KOSSUTH S., Górnictwo węglowe na Górnym Śląsku w połowie XIX w.. Wyd. Śląsk. Katowice. 1965.

KOTAS A., Zarys budowy geologicznej Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. [w:] Przewodnik 54 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Sosnowiec. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa. 1982, 45–72.

RĄCZKOWSKI A., 110 lat kopalni „Wujek”, 35 lat oddania do eksploatacji kopalni „Śląsk”. Katowicki Holding Węglowy S.A..

Katowice. 2009.

SERAFIN F., Produkcja przemysłowa klasy robotniczej Katowic. [w:] Klasa robotnicza Katowic w Polsce Ludowej. Pod red.

Szarańca L. i Topola A. wyd. Śląsk. Katowice. 1980.

STARNAWSKA J., Dzieje Katowic (1299–1945). Muzeum Historii Katowic. Katowice. 1990.

SZAFLARSKI J. [red], Katowice 1865–1945: zarys rozwoju miasta. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach. Katowice. 1978.

SZAJNOWSKA – WYSOCKA A., Rewitalizacja obszarów pogórniczych (na przykładzie KWK „Katowice–Kleofas”). [w:]

Geograficzne aspekty antropopresji. Pod red. Absalona D., Hibszera A. PTG Oddział Katowicki. Sosnowiec. 2008, 115–

120.

SZARANIEC L., Kopalnia Węgla Kamiennego „Wieczorek”, Zarys monograficzny. KWK „Wieczorek”. Katowice. 2001.

SZARANIEC L., Osady i osiedla Katowic. Wyd. Śląsk. Katowice. 1980.

TKOCZ M., Restrukturyzacja przemysłu regionu tradycyjnego. Wyd. UŚ. Katowice. 2001.

TKOCZ M., Rola przemysłu w strukturze funkcjonalnej i przestrzennej Katowic. Kronika Katowic. t. VI. Katowice. 1996, 61–

74.

TOPOL A., Rola klasy robotniczej i partii robotniczych w pierwszych latach władzy ludowej. [w:] Klasa robotnica Katowic w Polsce Ludowej. Pod red. Szarańca L. i Topola A. wyd. Śląsk. Katowice. 1980.

ROZMIESZCZENIE HISTORYCZNYCH KOPALŃ WĘGLA KAMIENNEGO WE WSPÓŁCZESNYCH GRANICACH KATOWIC

Nr Rok założenia Nazwa Lokalizacja (dzielnica Katowic) Zakończenie działalności

1 1754 Emanuelssegen (Murcki) Murcki Działa nadal (od 2010r. połączona z kop. Staszic) 2 1787 Fürstin Hedwig Dąb 1790

3 1788 Caroline Wełnowiec XIX w. (włączona do kop. Hohenlohe) 4 1788 Bergthal Janów 1823

5 1792 Charlotte Załęże 1858 (włączona do kop. Victor)

(13)

13 www.zwojjeremiasza.com 6 1801 Hohenlohe Wełnowiec 1933

7 1801 Beata Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim) 8 1805 Neue Hedwig Dąb XIX w.

9 1821 August Wełnowiec XIX w. (włączona do kop. Hohenlohe) 10 1822 Maria Wełnowiec XIX w. (włączona do kop. Hohenlohe)

11 1823 Ferdynand (Katowice) Bogucice 1999 (od 1996r. połączona z kop. Kleofas) 12 1834 Gute Amalie Janów XIX w. (włączona do kop. Giesche)

13 1834 Alfred Wełnowiec 1859r. (włączona do kop. Hohenlohe) 14 1835 Morgenroth Janów XIX w. (włączona do kop. Giesche)

15 1838 Belle - Alliance Bogucice XIX w. (włączona do kop. Ferdynand) 16 1838 Waterloo Dąb Pocz. XX w. (włączona do kop. Eminencja) 17 1838 Heilige 3 Könige Załęże XIX w.

18 1838 Neue Beate Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim)

19 1838 Luisenglück Szopienice- Roździeń 1939r. (pierwszy raz zatrzymana 1894r.) 20 1838 Guter Traugott Szopienice- Roździeń XIX w.

21 1839 Elfriede Szopienice XIX w. (włączona do kop. Giesche) 22 1839 Albert Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim)

23 1840 Cleophas (Kleofas) Załęże 2004r. (od 1996r. połączona z kop. Katowice) 24 1840 Jenny Załęże XIX w. (włączona do kop. Kleofas)

25 1840 Joseph Załęże XIX w. (włączona do kop. Kleofas)

26 1840 Hütte Wełnowiec XIX w. (włączona do kop. Hohenlohe)

27 1840 Wilhelms Freude Muchowiec 1920 (włączona do kop. Ferdynand) 28 1841 Arthur Dąb 1853r. (włączona do kop. Ferdynand)

29 1841 Victor Załęże XIX w. (włączona do kop. Oheim) 30 1841 Adam Załęże XIX w. (włączona do kop. Kleofas) 31 1841 Eva Załęże XIX w. (włączona do kop. Kleofas)

32 1841 Edwin Szopienice XIX w. (włączona do kop. Giesche)

33 1841 Preservatio (Preservativ) Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim) 34 1842 Oheim (Wujek) Brynów Działa nadal

35 1843 Kleine Helene Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim) 36 1844 Georg (Jerzy) Dąbrówka Mała 1928r.

(14)

14 www.zwojjeremiasza.com 37 1844 Rinaldo Załęże XIX w. (włączona do kop. Kleofas)

38 1845 Szadok Stara Ligota 1883

39 I poł. XIX w. Milowitz Dąbrówka Mała XX w.

40 I poł. XIX w. Abendstern Szopienice-Burowiec XIX/XX w. (włączona do kop. Jerzy) 41 I poł. XIX w. Norma Bogucice XX w. (włączona do kop. Jerzy)

42 I poł. XIX w. Bertram Bogucice 1844 (włączona do kop. Ferdynand) 43 I poł. XIX w. Hubertus Szopienice XX w.

44 I poł. XIX w. Agnes Janów XIX w. (włączona do kop. Giesche)

45 I poł. XIX w. Amanda Janów XIX w. (włączona do kop. Giesche) 46 I poł. XIX w. Vitus Janów XIX w. (włączona do kop. Giesche)

47 I poł. XIX w. Paulines Glück Muchowiec XX w.

48 I poł. XIX w. Jacob Janów XX w. (włączona do kop. Reserve)

49 I poł. XIX w. Josephine Hoffnung Janów XX w. (włączona do kop. Reserve) 50 I poł. XIX w. Ruth Janów XX w. (włączona do kop. Reserve)

51 I poł. XIX w. Locomotiv Janów XX w. (włączona do kop. Reserve) 52 I poł. XIX w. Eisenbahn Janów XX w. (włączona do kop. Reserve) 53 I poł. XIX w. Eduardhütten Janów XX w. (włączona do kop. Reserve) 54 I poł. XIX w. Agathe Janów XX w. (włączona do kop. Reserve)

55 I poł. XIX w. Sisigmund Janów XX w. (włączona do kop. Reserve)

56 I poł. XIX w. Bergknappe Dąbrówka Mała XIX/XX w. (włączona do kop. Jerzy) 57 I poł. XIX w. Christnacht Załęże XX w. (włączona do kop. Kleofas)

58 I poł. XIX w. Gotes Gnade Załęże XX w. (włączona do kop. Kleofas) 59 1855 Corax Zawodzie 1920 (włączona do kop. Ferdynand)

60 1855 Mammouth Muchowiec 1920 (włączona do kop. Ferdynand) 61 1856 Wildsteinssegen Szopienice XIX w. (włączona do kop. Giesche) 62 1856 Mogenstern (Jutrzenka) Dąbrówka Mała 1935r.

63 1856 Arcona Śródmieście XX w. (włączona do kop. Wujek i Katowice) 64 1859 Schilling Śródmieście XX w. (włączona do kop. Wujek) 65 1859 Bonin Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim)

66 1859 Eisenach Muchowiec 1920 (włączona do kop. Ferdynand) 67 1868 Teichmannshoffnung Szopienice XIX w. (włączona do kop. Giesche)

(15)

15 www.zwojjeremiasza.com 68 1872 Abendroth Szopienice XIX w. (włączona do kop. Giesche) 69 poł. XIX w. Guter Albert Janów XIX w. (włączona do kop. Giesche) 70 1883 Giesche (Janów, Wieczorek) Janów Działa nadal

71 1896 Martin – Nordfeld Muchowiec 1920 (włączona do kop. Ferdynand) 72 1897 Neue Reserve Brynów 1899 (włączona do kop. Oheim)

73 II poł. XIX w.

(1791)* König (Król)* Dąb, Bederowiec W 1937 rozdzielona na 2 kopalnie: Prezydent Mościcki (1993) i Barbara-Wyzwolenie (1996)

74 II poł. XIX w. Zalenze Załęże XX w.

75 II poł. XIX w. Melchiors Segen Załęże XX w.

76 II poł. XIX w. Susanne Muchowiec XX w.

(włączona do kop. Reserve) 77 II poł. XIX w. Neue Luisenglück Szopienice XX w.

78 1901-1903 Böer (Boże Dary) Kostuchna Poł. XX w.

(połączona z kop. Murcki)

79 1905 Eminenz (Gottwald) Dąb Poł. XX w. (połączona z kop. Kleofas)

80 1924 Polen (Polska, Dąbrówka Śląska) Dąbrówka Mała XX w.

81 1964 Staszic Giszowiec Działa nadal (2010 połączono z kop. Murcki)

82 1968 kopalnia

doświadczalna Jan Janów 1993

* - Kopalnia Król powstała w

Chorzowie w 1791r., ale w II poł. XIX w. swoimi polami obejmowała również północne tereny Dębu i Bederowca

Opracowanie: Marta Chmielewska, Katedra Geografii Ekonomicznej, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, marta.chmielewska@us.edu.pl

(16)

Chwila Uśmiechu

Co to są zyski z giełdy?

-Zyski z giełdy, to pieniądze z przyszłości, które przeniosły się w

przeszłość omijając teraźniejszość.

-Kto to jest doradca giełdowy?

-Doradca giełdowy, to taki ktoś, kto umie ci wytłumaczyć w

sposób naukowy, dlaczego pomylił się tydzień temu.

- Ulubiona dyscyplina chirurgów?

rzut przeszczepem

- Czym się różni mucha od męża?

Mucha jest upierdliwa tylko latem

W księgarni klient pyta sprzedawczynię:

-Czy jest książka "Mężczyzna, władca kobiet"?

Fantastyka na drugim stoisku.

Co mówi kobieta po wyjściu z łazienki?

- Ładnie wyglądam?

Co mówi mężczyzna po wyjściu z łazienki?

Na razie tam nie wchodź.

Motto lekarzy pogotowia ratunkowego:

Im później przyjedziesz, tym trafniejsza diagnoza.

Jak najczęściej informatycy zwracają się do swoich żon?

- Myszko..

Czy jest mielone?

-Mielim.

-To ja poczekam.

-Nie trzeba, mielim wczoraj.

Tu seks telefon, spełnię twoje najskrytsze pragnienia!

- Genia to ja..., kup chleb do domu...

Brytyjczyk, Francuz i Polak poszli obejrzeć obraz Adam i Ewa w rajskim ogrodzie.

- Spójrzcie na nich - mówi Brytyjczyk - są tacy powściągliwi, opanowani. Na pewno są Brytyjczykami.

(17)

- Nonsens - nie zgodził się Francuz - są nadzy, piękni, na pewno są Francuzami.

- Brak ubrań, brak schronienia - wylicza Polak - mają tylko jabłko do jedzenia, i wmawia im się, że to

raj - na pewno są Polakami.

Budowa! jeden z robotników biega z pusta taczką na górę i na dół, od rana do nocy. koniec roboty

kierownik prosi do siebie do gabinetu tego oto robotnika i się go pyta: -Czemu Ty tak biegasz z ta

pusta taczka w dół i w gore?

Na to robotnik odpowiada: - Szefie taki zapi... ze nie ma czasu załadować:

Młody człowiek wchodzi do sklepu i pyta:

-Czy są pocztówki z napisem "Dla jedynej"?

-Są!

-To proszę 12 sztuk

Na poboczu drogi kobieta w mini wypina pupę wymieniając koło w samochodzie. Zatrzymuje się

policjant i zwraca jej uwagę:

- Rozumiem sytuację, ale stoi pani niebezpiecznie wyeksponowana na poboczu i rozprasza pani

innych kierowców, a ja nawet nie widzę trójkąta.

- Bo ja, panie władzo, mam wydepilowany.

Klient oddaje TV do serwisu:

- Nie wiem co się stało - po prostu siedzę sobie , grzebię gwoździem w uchu i nagle wysiadł dźwięk.

Jak podaje BBC, w jednym z domów na przedmieściach Londynu zarwało się piętrowe łóżko.

17 Polaków odniosło niegroźne obrażenia.

Rozmawia dwóch staruszków o grze w golfa:

- Ja - mówi jeden - lubię grać, ale mam problem... Bo jak uderzę, to nie widzę, gdzie piłka leci.

- No, to - mówi drugi - zabieraj ze sobą na pole Henia... Henio ma 85 lat, ale wzrok taki, że ho ho.

Zabrał, zatem, Henia następnym razem i mówi:

- Uważaj, będę uderzał. Patrz, gdzie leci!

Wziął zamach i uderzył... Piłka poooooszła.

- No i co? Widziałeś, gdzie poleciała?

- Widziałem - odpowiada Henio

- No, to gdzie?!?

- Nie pamiętam.

Nadesłała: Monika Pyrgiel

Email: ikemon@poczta.fm

(18)

Nowy Rok to okazja do składania sobie życzeń. W imieniu całej redakcji Zwoju

Jeremiasza pragniemy złożyć Państwu życzenia wszelakiej pomyślności,

zdrowia, pogody ducha, spełnienia życzeń i realizacji celów. Niechaj Pan Bóg

Wam błogosławi każdego dnia. Niechaj usunie wszelkie przeszkody. Niech doda

siły, wiary, wytrwałości. To, co nie było możliwe w 2015, jest możliwe w 2016,

nawet więcej niż sobie wyobrażamy.

SKŁAD REDAKCJI

Dariusz Raczek – Redaktor Naczelny. Email: zwojjeremiasza@gmail.com

Andrzej Buczak – Dział: Rozwój Duchowy. Email: andrewbuczak@gmail.com

Mateusz Witek – Dział: Historia Polski. Email: mateuszwitek3@gmail.com

Wojtek Albertowicz – Dział: Fotografia. Email: albertusa@wp.pl

Dominik Sobczyński – Dział: Technologia, Website Developer. Email:

webdesign23@inbox.com

Adres Redakcji

451 SE 8 Street, Lot # 158, Homestead, FL, 33030. Telefon: +1 305 -810-7354

(19)

Wszystkie ogłoszenia są dostępne na stronie:

www.zwojjeremiasza.com/ - KSIĘGA BIZNESU.

Korespondencyjny Kurs Biblijny

dla osób chcących poszerzyć

wiedzę na temat Biblii. Część 1-

sza, 6-cio miesięczna obejmuje

12 lekcji. Jest również

możliwość spotkań biblijnych w

domach prywatnych w Miami,

Hollywood, Fort Lauderdale,

Pompano Beach. Kontakt: preacher562@gmail.com

Zainwestuj w ZIELONĄ

ENERGIĘ, kupując po

atrakcyjnej cenie

produkty solarne

jednej z najlepszych

firm na świecie.

Zostań naszym współpracownikiem i zarabiaj dobre

pieniądze mieszkając w Polsce i USA.

Kontakt: energybroker24@gmail.com

Projektowanie stron internetowych. Wszystkie projekty

są do zrealizowania. Naprawa komputerów na terenie PA

oraz NJ a także przy pomocy zdalnego sterowania (cały

świat). Website: www.clearnetbay.com

Telefon: 215-987-7083 Email:webdesign23@inbox.com

Książkę można nabyć w

Polskiej Agencji Spójnik w

Trenton, New Jersey pod

numerem telefonu:

609-393-1660 lub poprzez

spojnik@comcast.net

www.spojnik.com

Dam Pracę - Stała praca w

godzinach nocnych przy

sprzątaniu sklepów dla

odpowiedzialnych osób. Bardzo dobre zarobki.

Południowa Floryda: West Palm Beach, Fort Lauderdale…

Dzwoń do Mietka: 561-389-4075.