Strzelczyk, Jerzy
"Célé Dé. Spiritual reform in Ireland
750-900", Peter O'Dwyer, Dublin 1981 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 76/4, 873-874
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
R E C E N Z J E 873
P e t e r O ' D w y e r , C elt D é. S p ir itu a l r e fo r m in Ir e la n d 750— 900, E d itio n s T a illiu r a , D u b lin 1981, s. X V , 213.
M o n o g r a fia d o ty c z y je d n e g o z n a jc ie k a w s z y c h , a s to s u n k o w o m a ło d o tą d ro z p o z n a n y c h ro z d z ia łó w z ż y c ia K o śc io ła s ta r o ir y js k ie g o . R u c h c é li d é („słu g B oży ch ”) n a r o d z ił się w p o łu d n io w e j I r la n d ii ( p r o w in c ja M u n s te r), w r e j o n a c h k la s z to ró w D a r in is — L is m o re — D e ire E id n e c h , z a p e w n e w d ru g ie j ć w ie rc i V III w ie k u . G łó w n e o ś r o d k i re f o rm y , z m ie rz a ją c e j do z ró w n o w a ż e n ia te n d e n c ji do z e św ie c c z e n ia ż y c ia k o śc ie ln e g o w I r la n d ii (było to , j a k się w y d a je , n ie z a m ie r z o n ą k o n s e k w e n c ją ścisłeg o d o p a s o w a n ia się K o śc io ła w ty m k r a j u do sp o łe c z n o -p o lity c z n e j s t r u k t u r y I r la n d ii) , z w ła sz c z a p o p rz e z n a c is k n a in d y w id u a liz a c ję p rz e ż y ć i p r a k t y k r e l ig i j n y c h , z n a jd o w a ły się w p o ło ż o n y c h w p o b liż u D u b lin a k la s z to r a c h T a lla g h t i F in g la s ( n a z y w a n y c h w e w sp ó łc z e s n y c h ź ró d ła c h „ p a r ą o czu I r l a n d i i ”), lecz w p ły w ta m te js z y c h w ie lk ic h n a u c z y c ie li (M á e lrú a in z T a lla g h t, zm . 792 i D u b litti r z F in g la s, zm . 796), u c h o d z ą c y c h za tw ó rc ó w ru c h u , w id o c z n y b y ł n a c a łe j w y s p ie . C eli
d é, n ie z a le ż n ie od ro z w in ię c ia i p ro p a g o w a n ia w sp o m n ia n y c h fo rm b a rd z ie j in ty m n e g o p rz e ż y w a n ia r e lig ii ( n ie k ie d y w n a u c e s to s u je się do n ic h e p it e ty w ro d z a ju „ p u r y ta n ie w c z e sn e g o ś r e d n io w ie c z a ” ), p o ło ż y li d u ż e z a s łu g i n a p o lu p iś m ie n n ic tw a ir y js k ie g o , z a ró w n o w ję z y k u ła c iń s k im j a k i s ta r o ir y js k im . R u c h c é li d é p ra w d o * p o d o b n ie p o w s ta ł s p o n ta n ic z n ie n a W y sp ie , c h ro n o lo g ic z n ie w y p rz e d z a ją c p ró b y r e f o r m y K o śc io ła f r a n k ijs k ie g o (r e f o r m a C h ro d e g a n g a z M e tz u n a s t ą p ił a o k o ło r o k u 750). D o n ie d a w n a n ic n ie b y ło w ia d o m o o o d d z ia ły w a n ia c h r u c h u p o z a I r la n d ią . D o p ie ro n ie d a w n o w y s u n ię to k o n c e p c ję o z w ią z k a c h z r u c h e m c é li d é b is k u p a sa lz b u rs k ie g o W e rg iliu s z a (zm . 784), a to n a p o d s ta w ie w y s tę p o w a n ia w je g o o to c z e n iu k a p ła n ó w D o b d a g re k a i D u p litte r a (obaj o d e g ra li w a ż n ą r o lę w o rg a n iz o w a n y c h p rz e z W e rg iliu s z a m is ja c h w ś ró d S ło w ia n k a r a n ta ń s k ic h ) , k tó r e to im io n a p o w ta r z a j ą się w k r ę g u r e f o r m a to r s k im . M im o d u ż e g o z n a c z e n ia w c a łe j n ie m a l I r la n d ii, r u c h c é li d é o k a z a ł się — z a p e w n e z b r a k u siln ie jsz y c h p o d s ta w in s ty tu c jo n a ln y c h — r a c z e j k r ó t k o tr w a ły . Z a o s ta tn ic h je g o w y b itn y c h p r z e d s ta w ic ie li u w a ż a się o p a łó w M a e ld ith r u ib a z T e r r y g la s (zm . 840) i H e lá ir a z L o c h C r é (zm . o k . 807). K o ń cow e, p o z b a w io n e u z n a n y c h i w y b itn y c h p rz y w ó d c ó w , fa z y r u c h u z n a n e są z n a c z n ie j g o rz e j. N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że do u p a d k u r u c h u c é li d é p rz y c z y n iły się n a ja z d y w ik in g ó w n a I r la n d ię , d e z o rg a n iz u ją c e o d k o ń c a V III w ie k u ży cie p o lity c z n e i k o ś c ie ln e n a w y sp ie .
N ie m a o c z y w iśc ie u z a s a d n ie n ia e k s te n s y w n e s to s o w a n ie te r m i n u „ r u c h u céli
d é ” (w ź ró d ła c h ła c iń sk ic h o d d a w a n o go ja k o c o lid eu s, co w p ó ź n ie jsz e j a n g ie l- s z c zy źn ie d o p ro w a d z iło do fo r m y c u ld e e — ru c h k u ld e js k i) w o d n ie s ie n iu do całego z ja w is k a m o n a s ty c y z m u iro sz k o c k ie g o n a W y sp ie, w B r y ta n ii i n a k o n ty n e n c ie , co d a je się z a o b s e rw o w a ć w n ie k tó r y c h s ta r s z y c h p ra c a c h o te n d e n c ja c h a n ty p a p i e s k ic h (z w ła sz c z a w id o c z n e je s t to w p r a c o w ity c h s k ą d in ą d o p ra c o w a n ia c h p ió r a J. H . A. E b r a r d a p o w s ta ły c h w la ta c h po I so b o rz e w a ty k a ń s k im ) .
M o n o g r a fia O ’ D w y e r a j e s t p ie r w s z ą w z a sa d z ie p ró b ą cało śc io w e g o p r z e d s ta w ie n ia r u c h u c é li d é po z a słu żo n ej i do dziś p o d w z g lę d e m m e ry to ry c z n y m nie p o z b a w io n e j z n a c z e n ia p r a c y W illia m a R e e v e s a , „ O n th e C é li-D é , co m m o n ly c a l le d C u ld e e s ” („ T ra n s a c tio n s of th e R o y a l I r is h A c a d e m y ” t. X X IV , 1873, s e c t. A n tiq u itie s , s. 119—263 i o so b n o : „ T h e C u ld e e s o f th e B r itis h I s la n d s ” , D u b lin 1864). S tu le tn ie d a lsz e d z ie je n a u k i o K o śc ie le i sp o łe c z e ń stw ie s ta r o ir y js k i m c a łk o w ic ie u z a s a d n ia ją p o d ję c ie n o w e j p r ó b y 1. A u to r p o d z ie lił p r a c ę n a tr z y części. W p ie r w
1 O r u c h u c é li d é z n a jn o w sz y c h p ra c p o r. ta k ż e M. R i c h t e r , Ir la n d im M it
S74 R E C E N Z J E
szej p r z e d s ta w ił h is to ry c z n e tło re f o rm y : je j g e n e z ę , o ś r o d k i i z a k re s o d d z ia ły w a n ia . R u c h c é lî d é c h a r a k t e r y z u j e się s p e c y fic z n ą p o d s ta w ą ź ró d ło w ą . O b o k c e n n y c h , a le p rz y g o d n y c h w z m ia n e k w ź ró d ła c h h is to r io g r a f ic z n y c h (z w ła sz c z a w ro c z n ik a c h ir y js k ic łi, p r z y czy m je d n a k p a m ię ta ć n a le ż y , że n p . s ły n n e R o c z n ik i C z te re c h M is tr z ó w , z a w ie r a ją c e o g ro m n y m a t e r i a ł z c z a só w w c z e śn ie jsz y c h , s k o m p ilo w a n e z o s ta ły d o p ie ro w X V II w ie k u ), g łó w n e ro d z a je ź ró d e ł to l i t e r a t u r a r e l ig i jn a (s ły n n y m s z a ł S to w e z o k o ło 800 r o k u p o w s ta ł w T a lla g h t), d o ty c z ą c a n p . p o s ta c i z a ło ż y c ie li i p r o m o to r ó w ru c h u . N a to m ia s t n ie d y s p o n u je m y w z a s a d z ie ź ró d ła m i o c h a r a k t e r z e n o r m a ty w n y m (w r o d z a ju r e g u ł k la s z to r n y c h ) , co s ta n o w i j a k n a s to s u n k i ir la n d z k ie a n o m a lię . D ru g a część m o n o g r a fii O ’D w y e ra z a jm u je się o p is e m ż y c ia w sp ó ln o t k u ld e js k ic h . M im o p e w n y c h o d rę b n o ś c i w o b rę b ie r u c h u , d o strz e c m o ż n a bez t r u d n o ś c i e le m e n ty w sp ó ln e . S ą n im i p rz e d e w s z y s tk im w ie lk a r o l a m o d litw y z r ó ż n y m i e le m e n ta m i d o d a tk o w y m i p o tę g u ją c y m i e k s p r e s y jn y c h a r a k t e r d e w o c ji, ja k w ie lo k r o tn e p a d a n ie n a tw a r z w je j tr a k c ie , n a c is k p o ło ż o n y n a ś w ia d o m o ś ć u c z u ć r e lig ijn y c h , n a s t ę p n ie — te n d e n c ja do o s ła b ia n ia w y b u ja ły c h f o r m a s c e z y i u m a r tw ie ń (n p . z a k r e s u p o stó w ), n a c is k n a w y m ó g u b ó s tw a i c z y sto śc i, a ta k ż e p o s łu s z e ń s tw a w o b e c p rz e ło ż o n y c h . W c z ę śc i tr z e c ie j p r z e d s ta w ia O ’D w y e r o d d z ia ły w a n ie r u c h u c é li d é n a l i t e r a t u r ę s ta r o ir y js k ą ; w ty m z a k re s ie — j a k w ie m y — w p ły w te n b y ł m o ż e n a jg łę b s z y , a p rz e d e w s z y s tk im — n a jtr w a ls z y . A u to r p rz e d s ta w ił m a t e r i a ł w r ó ż n y c h z a k r e s a c h p iś m ie n n ic tw a : w z a k re s ie r e g u ł m o n a s ty c z n y c h , l i t e r a t u r y litu r g ic z n e j, eg zeg ezy , l i t e r a t u r y h o m ile ty c z n e j, h a g io g r a f ii (d w a n a jw a ż n ie js z e m a r ty r o lo g ia ir y js k i e te j d o b y p o w s ta ły w k r ę g u re fo rm y ), li t e r a t u r y „ d e w o c y jn e j” o ra z p o e z ji. P o e z ja r e l ig i jn a p o w s ta ła w k r ę g u r e f o r m y c é lî dé, k tó r e j k ilk a p r z y k ła d ó w ła c iń s k o ję z y c z n y c h p r z y ta c z a O ’D w y e r w a n e k s ie (s. 202—206), p o d w z g lę d e m o s o b iste g o z a a n g a ż o w a n ia p o e ty is to tn ie n ie z n a jd u je w ty m o k r e s ie o d p o w ie d n i k a w E u ro p ie . S z k o d a , że n i e p rz y to c z o n o , c h o ć b y w n o w o c z e sn y m przekładzie!, p o e m a tu o „ J e z u s ik u ” (Isu cán ). D o d a jm y , że w k r ę g u r e f o r m y p o w s ta ł, p r z y n a j
m n ie j c z ę ścio w o , n a jw a ż n ie js z y ze s t a r o ir y js k i c h z b io ró w p r a w a k a n o n ic z n e g o , k t ó r e m u w d o d a tk u są d z o n y b y ł z n a c z n y w p ły w p o z a I r la n d ią (C o lle c tio c a n o n u m H i-
b e rn e n s is).
W 1980 r o k u w m ie js c o w o śc i D e r r y n a v la n (h r. T ip p e ra ry ) o d n a le z io n o p r z e p ię k n y k ie lic h m s z a ln y , s to ją c y w je d n y m rz ę d z ie , je ż e li ch o d z i o w a r to ś ć a r ty s ty c z n y
i p o z n a w c z ą ze s ły n n y m k ie lic h e m z A rd a g h , z d o b ią c y m o d d a w n a z b io ry M u z e u m N a ro d o w e g o w D u b l in i e a. K la s z to r w D e r r y n a v l a n n a le ż a ł do k r ę g u r e f o r m y c é lî
dé; k ie lic h s a m y m i sw y m i ro z m ia r a m i d a je ś w ia d e c tw o d u c h o w i r e lig ijn o ś c i ta m
p a n u ją c e j — K o m u n ii u d z ie la n o n a t u r a l n i e p o d d w o m a p o s ta c ia m i. N a u w a g ę z a s łu g u je , że z D e r r y n a v l a n p o c h o d z i je d y n y z a c h o w a n y do n a s z y c h c z a só w k o m p le t p rz y b o r ó w słu ż ą c y c h do M szy ś w ię te j *, w s p o m n ia n y k ie lic h s ta n o w i je g o część s k ła d o w ą .
J e r z y S t r z e lc z y k
O ’ D w y e r , a r t . C é li D é, [w :] L e x ik o n d es M itte la lte r s B d. II, L ief. 8, Z ü ric h - M ü n c h e n 1983, k o l. 1605— 6; T e n ż e , T h e C é li D é r e fo r m , [w :] Ir la n d u n d E u ro p e. D ie
K ir c h e im F x jih m itte la lte r , hg. v o n P . N í C h a t h á d n u n d M . R i c h t e r , S tu t tg a r t 1984, s. 83—88.
* T h e D e r r y n a jla n H o a rd V ol. I, ed. b y M . R y a n , D u b lin 1983; M . R y a n , T h e
D e r r y n a fla n a n d o th e r e a r ly I r is h e u c h a r is tie c h a lic e s: so m e s p e c u la tio n s , [w :] I r
land, u n d E u ro p a , s. 135— 148.
* P . N í C h a t h á i n f a r t . D e r r y n a v la n , [w :j L e x ik o n d es M itte la lte r s Bd. III, L ie f. 4, Z ü r ic h - M ü n c h e n li)84, k o l. 713.
